Edukira joan

Nigerren delta: berrikuspenen arteko aldeak

Koordenatuak: 05°19′34″N 06°28′15″E / 5.32611°N 6.47083°E / 5.32611; 6.47083
Wikipedia, Entziklopedia askea
Nabigazio historia interaktiboa
← Aurreko ezberdintasunaHurrengo ezberdintasuna →
Ezabatutako edukia Gehitutako edukia
IkusizkoaWikitestua
Xirkan (eztabaida | ekarpenak)
43.138 edits
No edit summary
Xirkan (eztabaida | ekarpenak)
43.138 edits
No edit summary
1. lerroa: 1. lerroa:
{{lanean|xirkan}}
[[Fitxategi:Nigerdelta NASA.jpg|thumb|right|250px|Nigerren delta satelite irudian.]]
[[Fitxategi:Nigerdelta NASA.jpg|thumb|right|250px|Nigerren delta satelite irudian.]]
'''Nigerren delta''' [[Gineako golkoa]]n ([[Nigeria]]) itsasoratzean [[Niger ibaia]]k eratutako [[delta]] da. Batzuetan '''Oil Rivers''' (''Olioaren ibaiak'') ere deitzen zaio eskualde honi, [[palma olio]] ekoizle handia izan zelako<ref>[http://www.britannica.com/EBchecked/topic/426226/Oil-Rivers Oil Rivers] Encyclopædia Britannica. Encyclopædia Britannica Online. Encyclopædia Britannica Inc., 2012. Web. 2012ko apirilak 24.</ref>. Oso lurralde jendeztatua da eta aberatsa [[lehengai]]etan, [[petrolio]]an batez ere.
'''Nigerren delta''' [[Gineako golkoa]]n ([[Nigeria]]) itsasoratzean [[Niger ibaia]]k eratutako [[delta]] da. Batzuetan '''Oil Rivers''' (''Olioaren ibaiak'') ere deitzen zaio eskualde honi, [[palma olio]] ekoizle handia izan zelako<ref>[http://www.britannica.com/EBchecked/topic/426226/Oil-Rivers Oil Rivers] Encyclopædia Britannica. Encyclopædia Britannica Online. Encyclopædia Britannica Inc., 2012. Web. 2012ko apirilak 24.</ref>. Oso lurralde jendeztatua da eta aberatsa [[lehengai]]etan, [[petrolio]]an batez ere.


Eskualde honek 75.000 km²ko azalera du, Nigeriako hegoaldeko bederatzi estatutan banatua (Abia, Akwa Ibom, Bayelsa, Cross River, Delta, Edo, Imo, Ondo eta Rivers). Munduko hirugarren [[hezegune]]rik handiena da eta ur gezako [[zingira]] oihanik zabalena, oso [[bioaniztasun]] handiarekin. Eremuaren erdia baino gehiago erreka ugariz zeharkaturik eta uharte txikiz zipriztindurik dago. Gainerakoa euri-oihan tropikalez estalirik dago. Biztanleriari dagokionez, 13.300 kokaleku baino gehiago daude (%94 5.000 bizilagunetik beherakoak) eta 30 milioi biztanle inguru<ref>[http://hdr.undp.org/en/reports/nationalreports/africa/nigeria/nigeria_hdr_report.pdf Niger Delta Human Development Report] United Nations Development Programme (2006)</ref>. 40 talde etniko baino gehiago daude eta 200 hizkuntza mintzatzen dira<ref>[http://www.independent.co.uk/news/world/africa/the-niger-delta-the-curse-of-the-black-gold-882384.html The Niger Delta: The curse of the black gold] Independent.co.uk</ref>.
Eskualde honek 75.000 km²ko azalera du, Nigeriako hegoaldeko bederatzi estatutan banatua (Abia, Akwa Ibom, Bayelsa, Cross River, Delta, Edo, Imo, Ondo eta Rivers). Munduko hirugarren [[hezegune]]rik handiena da eta ur gezako [[zingira]] oihanik zabalena, oso [[bioaniztasun]] handiarekin. Eremuaren erdia baino gehiago erreka ugariz zeharkaturik eta uharte txikiz zipriztindurik dago. Gainerakoa euri-oihan tropikalez estalirik dago. Biztanleriari dagokionez, 13.300 kokaleku baino gehiago daude (%94 5.000 bizilagunetik beherakoak) eta 30 milioi biztanle inguru<ref name=undp>[http://hdr.undp.org/en/reports/nationalreports/africa/nigeria/nigeria_hdr_report.pdf Niger Delta Human Development Report] United Nations Development Programme (2006)</ref>. 40 talde etniko baino gehiago daude eta 200 hizkuntza mintzatzen dira<ref>[http://www.independent.co.uk/news/world/africa/the-niger-delta-the-curse-of-the-black-gold-882384.html The Niger Delta: The curse of the black gold] Independent.co.uk</ref>.


Niger ibaiaren deltako petrolioaren ustiapena [[1956]]an hasi zen, [[Royal Dutch Shell]] [[herbehere]]ar multinazionalaren eskutik<ref name=argia>Pello ZUBIRIA: [http://www.argia.com/argia-astekaria/2157/nigeriako-deltan-sutan-daude-shell-ekin/osoa Nigeriako deltan sutan daude Shell-ekin] Argia.com</ref>. Azken hamarkadetan petrolioak eta gasak Nigeriako [[Barne produktu gordin]]aren %40 inguru ekarri dute. [[2000]] eta [[2004]] artean hidrokarburoen esplotazioak herrialdeko [[dibisa]] sarreren %97 eta gobernuaren sarreren %79,5 eman zituen<ref name=undp></ref>. Baina deltako herritarrek ez dute horren onurarik jaso: biztanleen %28 bizi ziren pobrezia mailaren azpitik [[1980]]an eta %60 2000n<ref>Lazzeri THOMAS eta Carleigh RIXON: [http://www.mundonegro.com/?q=content/la-maldici%C3%B3n-de-los-recursos La maldición de los recursos] Mundonegro.com</ref>. Horrez gainera, petrolio isuriek (1,5 milioi tona mende erdian) eta petrolioak dakarren [[gas natural]]a erretzeak oso eragin kaltegarria izan dute ingurunean eta herritarren osasunean<ref name=argia></ref>. Herritarren protestak eta mobilizazioak batzuetan bortizki zapalduak izan dira<ref>Elixabet EPELDE: [http://paperekoa.berria.info/harian/2011-08-11/017/001/urre_beltzaren_madarikazioa.htm Urre beltzaren madarikazioa] Berria.info</ref>. Nigerren Deltaren Emantzipazio Mugimendua (MEND) da eskualdeko talde armatu garrantzitsuena.
== Erreferentziak ==
== Erreferentziak ==
{{erreferentzia_zerrenda}}
{{erreferentzia_zerrenda}}
11. lerroa: 12. lerroa:
* {{en}} [http://wwf.panda.org/about_our_earth/ecoregions/niger_river_delta.cfm Niger River Delta] Wwf.panda.org
* {{en}} [http://wwf.panda.org/about_our_earth/ecoregions/niger_river_delta.cfm Niger River Delta] Wwf.panda.org
* {{en}} Tom O'NEILL: [http://ngm.nationalgeographic.com/2007/02/nigerian-oil/oneill-text Nigerian Oil] Nationalgeographic.com
* {{en}} Tom O'NEILL: [http://ngm.nationalgeographic.com/2007/02/nigerian-oil/oneill-text Nigerian Oil] Nationalgeographic.com
* {{eu}} Joel OLATUNDE: [http://www.gaur8.info/edukiak/20080419/73504/Kutsadura-eta-heriotza-Petrolioak-miseria-besterik-ez-du-eraman-Nigerren-deltara Kutsadura eta heriotza: Petrolioak miseria besterik ez du eraman Nigerren deltara] Gaur8.info
* {{eu}} Pello ZUBIRIA: [http://www.argia.com/nethurbil.php?id=37660 Nigeriako oihan eta soroetan datzate 50 ‘Exxon Valdez’] Argia.com


{{Coord|05|19|34|N| 06|28|15|E|display=title|source:nlwiki}}
{{Coord|05|19|34|N| 06|28|15|E|display=title|source:nlwiki}}

22:56, 26 apirila 2012ko berrikusketa

Nigerren delta satelite irudian.

Nigerren delta Gineako golkoan (Nigeria) itsasoratzean Niger ibaiak eratutako delta da. Batzuetan Oil Rivers (Olioaren ibaiak) ere deitzen zaio eskualde honi, palma olio ekoizle handia izan zelako[1]. Oso lurralde jendeztatua da eta aberatsa lehengaietan, petrolioan batez ere.

Eskualde honek 75.000 km²ko azalera du, Nigeriako hegoaldeko bederatzi estatutan banatua (Abia, Akwa Ibom, Bayelsa, Cross River, Delta, Edo, Imo, Ondo eta Rivers). Munduko hirugarren hezegunerik handiena da eta ur gezako zingira oihanik zabalena, oso bioaniztasun handiarekin. Eremuaren erdia baino gehiago erreka ugariz zeharkaturik eta uharte txikiz zipriztindurik dago. Gainerakoa euri-oihan tropikalez estalirik dago. Biztanleriari dagokionez, 13.300 kokaleku baino gehiago daude (%94 5.000 bizilagunetik beherakoak) eta 30 milioi biztanle inguru[2]. 40 talde etniko baino gehiago daude eta 200 hizkuntza mintzatzen dira[3].

Niger ibaiaren deltako petrolioaren ustiapena 1956an hasi zen, Royal Dutch Shell herbeherear multinazionalaren eskutik[4]. Azken hamarkadetan petrolioak eta gasak Nigeriako Barne produktu gordinaren %40 inguru ekarri dute. 2000 eta 2004 artean hidrokarburoen esplotazioak herrialdeko dibisa sarreren %97 eta gobernuaren sarreren %79,5 eman zituen[2]. Baina deltako herritarrek ez dute horren onurarik jaso: biztanleen %28 bizi ziren pobrezia mailaren azpitik 1980an eta %60 2000n[5]. Horrez gainera, petrolio isuriek (1,5 milioi tona mende erdian) eta petrolioak dakarren gas naturala erretzeak oso eragin kaltegarria izan dute ingurunean eta herritarren osasunean[4]. Herritarren protestak eta mobilizazioak batzuetan bortizki zapalduak izan dira[6]. Nigerren Deltaren Emantzipazio Mugimendua (MEND) da eskualdeko talde armatu garrantzitsuena.

Erreferentziak

  1. ↑ Oil Rivers Encyclopædia Britannica. Encyclopædia Britannica Online. Encyclopædia Britannica Inc., 2012. Web. 2012ko apirilak 24.
  2. ↑ a b Niger Delta Human Development Report United Nations Development Programme (2006)
  3. ↑ The Niger Delta: The curse of the black gold Independent.co.uk
  4. ↑ a b Pello ZUBIRIA: Nigeriako deltan sutan daude Shell-ekin Argia.com
  5. ↑ Lazzeri THOMAS eta Carleigh RIXON: La maldición de los recursos Mundonegro.com
  6. ↑ Elixabet EPELDE: Urre beltzaren madarikazioa Berria.info

Kanpo loturak

05°19′34″N 06°28′15″E / 5.32611°N 6.47083°E / 5.32611; 6.47083
"https://eu.wikipedia.org/w/index.php?title=Nigerren_delta&oldid=2841070"(e)tik eskuratuta