Edukira joan

José Marchena

Wikipedia, Entziklopedia askea
José Marchena
Bizitza
Jaiotzako izen-deiturakJosé Marchena y Ruiz de Cueto
JaiotzaUtrera, 1768ko azaroaren 18a
Herrialdea Espainia
HeriotzaMadril, 1821eko urtarrilaren 31 (52 urte)
Hezkuntza
HeziketaSalamancako Unibertsitatea
Hizkuntzakgaztelania
frantsesa
Jarduerak
Jarduerakidazlea, itzultzailea, literatura-kritikaria, kazetaria eta poeta
Izengoitia(k)Abate Marchena

José Marchena Ruiz de Cueto —gaztelaniaz Abate Marchena (Marchena abadea) izenaz ezaguna, nahiz eta elizgizona ez izan[1] — (Utrera, Sevilla, Espainia, 1768ko azaroaren 18a – Madril, Espainia, 1821eko urtarrilaren 31) politiko liberala eta frantsestua izan zen. Haren ideologia liberala zela eta, Frantzian bizi izan zen urte askoan, eta han parte hartu zuen Errepublikan eta Napoleonen politikan. Josef I.arekin Espainiara etorri zen 1808an, eta administrazioko karguak izan zituen, baina utzi behar izan zituen Napoleonen porrotaren ondoren. Hori dela eta, berriro Frantziara erbesteratu zen. Rafael del Riego komandantearen altxamenduaren ondoren itzuli zen, baina ezin izan zuen politikan askorik parte hartu, hilabete gutxira hil zelako.

Lan intelektualean hainbat esparrutan aritu zen, hala nola, ekonomia politikoan (Adam Smithen liberalismoaren defendatzaile sutsua zen), filosofian (Voltaireren eta Rousseauren mireslea), literaturan, politikan eta erlijioan. Horrez gain, XIX. mendearen amaierako espainiar itzultzaile ospetsuenetakoa izan zen. Marchenak itzulitako autoreen artean ditugu Jean-Jacques Rousseau (Gizarte hitzarmena eta beste liburu batzuk), Molière, Montesquieu, Voltaire, Volney eta Lukrezio.

Marchenari buruz hau idatzi zuen haren biografo garrantzitsuenak:

«

Marchenak, konbultsio eta aldaketa garai batean, berea bezalako konpromiso intelektual eta politikoak zekartzan arriskuen adibideak ematen ditu. Bere biografo batzuek izaera aldakor eta ezegonkorra eman badiote ere, printzipio iraultzaile batzuen defentsan bere konstantzia izan zen (subiranotasun Nazionala, askatasun ekonomikoa, tolerantzia erlijiosoa), modu azkar eta ustekabean eboluzionatzen zuen ingurune historiko batean harrapatuta geratzea eragin zuena.

»


Espainiako elite ilustratuaren atal batez ustez -”frantsestuak”-, herrialdea Borboitarren familia usteldutik askatu eta Napoleonen menpe jarrita, aberriaren aurrerapena eta berreskuratzea lortuko zen. Hala uste zuen Frantzia iraultzailea miresten zuteneko batek; Marchena abadeak (1768-1821). Hurrengoa idatzi zuen 1808an:

«

Napoleonek egin duen lanik ederrena espainiar loria sortzea izan da. Ardura guztien gainetik, printze honek ezin ditu bereizi gabe utzi naziorik nobleena dituen handitasun-haziak. Europa gainerako herrialdeek gure historiatik ateratako memoriak aipatzen ditugu; Napoleonek sentituko du itzulirik ez duen degenerazioan murgilduta egon beharrean gure gurasoak berdintzeko eta gainditzeko prest gaudela[2].

»


Biografia

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Antonio Marchena Jiménez abokatu eta Sevillako jabe aberats baten seme bakarra izan zen, elizako karrerarako erabiltzea pentsatu zuena, eta, dirudienez, bere haurtzaroan debozio handia erakutsi zuena. Bigarren hezkuntza Madrilen egin zuen, non filosofia, logika, metafisika eta hizkuntza hebrearra ikasi zituen -latina eta grekoa jada menderatuak- eta 1784an, Salamancako Unibertsitatean[3] sartu zen. Madrilen bigarren hezkuntza San Isidroko Errege Ikasketetan egin zuen, eta Salamancan ikasi zuena, 1788an batxilergoan graduatu zena, legeak izan ziren.

Ekintzaile ilustratua (1787-1792)

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Juan Meléndez Valdés, Goyak 1797an erretratatua.

Salamancan ezagutu zituen ideia ilustratuen irakasle eta ikasle batzuk, Juan Meléndez Valdés, Ramón de Salas y Cortés edo Diego Muñoz Torrero kasu, eta han irakurri zituen filosofo ilustratu nagusiak -Mably, Helvetius, Montesquieu, Locke, Adam Smith, Voltaire, eta batez ere "jainkotiar Rousseau", berak hala deitu zuen-, zeinen lanak debekatuta baitzeuden Espainian, baina hirian zebiltzan. Badirudi, zehazki, Juan Meléndez Valdések piztu ziola literatur bokazioa baita poesia egitera bultzatu ere. Filosofo ilustratuen irakurketen lehen fruitua izan zen, 1787an Marchenak Ilustrazioaren filosofiaren laburpen bat, El Observador izenburuarekin argitaratu zuen gazetilla anonimo bat, satira sozial eta antzerki kritikako zati batzuekin batera. Lehenengo atala esaldi honekin amaitzen zen: Nik gorroto dut askatasuna hertsatzen duen ahalegin oro. Pentsatzekoa zenez, egunkariak arazoak izan zituen Inkisizioarekin, eta, azkenean, debekatu egin zuten, eta, beraz, Marchenak idatzi zituen hamalau emanaldietatik zortzi argitaratu gabe geratu ziren. Ofizio Santuaren zentsorearen irizpenean honako hau esaten zen: Doktrina faltsua du, okerra, ausartegia, errukizko belarriak iraintzen dituena, materialismo hutsera induzitzen duena, eta irudi lizunekin[4]. Dirudienez, El Observador agertu zen urtean, Inkisizioak Marchena auzipetu zuen, debekatutako liburuak izateagatik eta proposamen heretikoengatik. Bestalde, El Observadorrek bere autorea frantziar kulturaren miresle sutsutzat jotzen du, bereziki Voltairerena.

Salamancatik Madrilera igaro zen, eta han idatzi zuen, besteak beste, Frantziako Iraultzarako Oda, 1789ko uztailaren 14an Bastilla hartu eta gutxira, Menéndez y Pelayoren arabera, Espainian konposatutako propaganda iraultzaileko bertso zaharrenak dira[5].

Erbestea Frantzian (1792-1808)

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

1792ko apirilean, Frantziara joan zen, baina ez dago argi zergatik hartu zuen bere bizitza osoa zehaztuko zuen erabaki hori. Zalantzarik gabe, eragina izan zuten bere idazkien hedapen klandestinoak eta inkisizioarekin izan zituen arazoak, baina baita bere amaren heriotzak eta bere egoera ekonomiko etsiak ere. zken arrazoirengatik Arandako kondeari, garai hartan Karlos IV.aren Estatu ministroa zena, pentsio edo enplegu bat eskatu zion, Bizirauteko erabat baliabiderik ez zuelako -eskaerarekin batera hezkuntza publikoari buruzko eskuizkribu bat aurkeztu zuen-. Hilabete batzuetan Baionan bizi izan zen, eta bertan espainiar ekintzaile iraultzaile talde txiki batekin harremanetan jarri zen eta jarduera handia garatu zuen, Konstituzioaren Lagunen Elkartearen saioetan parte hartuz eta Espainian ezkutuan sartzen ziren gazetak eta aldarrikapenak frantsesez eta espainieraz idatziz -eta batzuk Amerikara ere iritsi ziren-[6]. Urte horretako abuztuan, Miguel Rubin de Celisekin batera, Askatasunaren eta berdintasunaren kazeta argitaratu zuen. Klandestinoki Espainian eta urrian, Espainiako nazioari aldarrikapena erredaktatzen du.

Marchenaren ospea Parisera iritsi zen, eta 1793 hasieran Brissoteko girondarren gobernu iraultzaileak Juan Antonio Carrese eta Jose Hevia Baionako beste bi aktibista espainiarrekin batera deitu zuen. Martxoaren 7an iritsi zen hiriburura, Luis XVI.a erregea hil eta hilabete eta erdira, aurreko urteko irailean Errepublika aldarrikatu ondoren, eta agintzen zioten lehen misioetako bat Frantziako Konbentzioaren manifestua Europako herrietara itzultzea zen[7].

Handik gutxira, Frantziako Kanpo Arazoetako Ministerioaren zerbitzura sartu zen, Brissotek Lebrun-Tondu[8]. ministroari egindako gomendioari esker. Bere funtzioa Espainian zabaltzeko propaganda iraultzailea idaztea zen.

1793ko maiatzaren 31n, girondarrak erori ondoren jakobinoen jazarpena jasan zuen, Robespierre buru zuela, eta hamalau hilabete eman zituen kartzelan. Jazoera dramatiko batzuen ondoren, Bordelen harrapatu, hiriburura eraman eta Conciergerieko espetxean sartu zuten. Kartzelan egon zen bitartean, Granadako Frai Luisen Pekatarien Gida irakurtzeaz gain -Marchena bezalako volteriar batentzat oso kontraesankorra dena-, beste girondar batzuekin batera, zelda partekatzen zuen monje beneditar bat mortifikatu zuen, Erlijio berri bat asmatuz Ibrascha izeneko jainko baten omenez, zeini kantak eta ortiarrak eskaintzen baitzizkioten -eta hori bat dator, batez ere, birao eta sakrilegoaren ospe onarekin-[7].

Jakobinoak erori eta hilabete batzuetara, 9 Termidor (1794ko uztaila) espetxetik askatua izan zen izuaren garaian gillotinatuak izan ez ziren girondarrekin batera, Marchenak "askatasunaren martiriak" deitu zituenak eta kartzelatik Errepublikako fiskalari zuzendutako gutun batean gehitzen saiatu zirenak, beraiekin batera exekutatzeko eskatzen zuen[9].

Askatu ondoren, Termidoriarren erregimen berriarekin kolaboratu zuen, eta lan burokratiko bat eman zioten Robespierren askatasunaren diktaduran jasandako zigorrengatik konpentsazio moduan. Baina laster galdu zuen lana, artikulu, liburuxka eta paskinen formako idatziak argitaratzen hasi zenean, non Konstituzio berriaren proiektua bereziki kritikatzen zuen, 1795eko irailean onartua izango zena eta Direktorioaren erregimena sortuko zuena.

Jacques Pierre Brissot de Warville

Marchenarentzat proiektuak oroitzapen jakobino gehiegi zituen, zentralista zelako (ez federala), ez zuelako botere banaketa garbirik ezartzen eta ez zituelako herritarren eskubideak erabat bermatzen (bereziki, jabetzarena). Beraz, Marchena berriarentzat, Robespierre erori ondoren herrialdeak izandako moderaziorako joera oraindik ez zen nahikoa ", eta horrek aaltzen du bere idazkiek sektore errepublikano kontserbadoreenen artean eta monarkiko konstituzionalen artean -Marchenak amnistia eskatu zuen horientzat- izan zuten harrera ona. Horrela, Marchena Parisko bizitza pertsonaia politikoa bihurtu zen, eta etsai eta kontrako ugari ere irabazi zituen, mehatxu eta akusazio mota guztiak egin zizkiotenak, askotan, bere itxura fisikoari eta garbitasun pertsonalik ezari buruzko erreferentziak jasotzen zituztenak. Marchenaren kritika garratzak jaso zituen Direktorioko kide batek gogoratu zuen urte batzuk geroago, bere balioak ere nabarmenduz:

« Gorputz ahul eta uzkur batean, kanpoalde zikin eta nazkagarriaren azpian, arima sutsu eta kementsu bat ezkutatzen zuen, ezagutza zabalak, askatasunarekiko gogo desinteresatua eta panfletorako talentua.[10]. »


Bere panfletoetako batek, José Marchena Aux assemblées primaires izenekoak, boterean zegoen taldea bereganatzen saiatzea eragin zuen, beste errepublikano kontserbadore batzuekin egingo zuen bezala, oposizio monarkikoarekin: 13 mahats-bilketaren matxinada errealistatik gutxira, Marchena atxilotu egin zuten, bere bultzatzaileetako bat izatea leporatuta, benetan saihesten saiatu zenean. Hasieran aske utzi zuten, eta handik egun gutxira berriro atxilotu zuten. 1796an Suitzara erbesteratu zuten, Francisco de Miranda jeneralarekin batera. Suitzarako bidean, irainak eta umiliazioak jasan zituen, esaaterako bidaia osoa zaldi baten isatsari lotuta joatea. Iritsi zenean, Madame de Staëlen etxean bilatu zuen babesa, Parisko egongelan aspaldi ibilia baitzen, baina hark ez zuen ezer jakin nahi izan. Azkenean, ezkutuan Parisera itzuli zen eta 1797ko otsailean Frantziako bere egoera erregularizatzea lortu zuen. Ordutik aurrera, borroka politikotik aldendu eta ikasten hastea erabaki zuen. Garai horretakoa da matematikarekiko zuen grina, non bere lagun José María Lanz ingeniari espainiarrak hasi zitzaion irakasten, Parisko Rohan kalean zuen bizilaguna. Trantsizio garai hartako paradoxak: Lanz Parisen lasai bizi zen bitartean, Manuel Godoyren gobernuaren beka batekin, bere ikasketa zientifikoei eskainia eta inork gogaitu gabe, Marchenak, berriz, bidelapur baten bizitza zalantzagarria zeraman, bere ondasunak Espainian bahituta, behartasunaren ertzean, eta bere asilo-herrialdean urrats faltsu berri batek espetxera edo deserrira itzultzeko arriskuarekin.[11].

Urte horretan bertan, 1797an, Essai de Théologie opuskulua argitaratu zuen, non, Espainiako enbaxadorearen arabera, ateismoa justifikatzen zuen, baita Le Spectateur Français izeneko pentsamendu-aldizkari bat ere, ia berak bakarrik idatzia, non ekonomia politikoa, nazioarteko harremanak eta literatura jorratzen dituen, eta sei ale argitaratu zituen -1797ko apirilera arte-. Hala ere, ez zuen bizitza politikotik aldentzeko bere asmoa bete, eta aldizkarian, Parisko gobernua eta egunkari gehienak kritikatzen zituen artikuluak sartuz joan zen, bere ustez, Gizon arbuiagarriek, Panfleto miserableek eta Intsektu pozoitsuek idatziak. Hori dela eta, atxilotu egin zuten, eta itsasoz bestaldera deportatzeko zorian egon zen, baina aste batzuk geroago aske utzi zuten. Baina 1798 amaieran berriro atxilotu zuten. Poliziaren salaketan, oso modu desegokian deskribatzen da: Oso txikia da altueran, aurpegi argala eta beltzarana du, olibadun kolorea, begi biziak eta itxura ausarta. Berriro deportazioa saihestea lortu zuen, baina sei hilabete eman zituen kartzelan 1799ko ekainaren 13an aske utzi zuten arte.

Marchenaren zoria 18aren tupustean aldatu zen, 1799ko azaroan Napoleon Bonaparte boterera eraman zuena. Dirudienez, Marchenak paperen bat jokatu zuen kolpearen prestaketan -agian, aldarrikapenak idaztean- hilabete haietan Sieyès abadearekin izan zuen harreman estuaren ondorioz. Honi esker, hain zuzen ere, Rhineko armadari atxikitako enplegu zibila lortu zuen, Marchenaren beraren arabera, Bizimodu ez hain prekarioa izan zuena. Hala, 1800. urtean, zenbait hilabete eman zituen alemaniar lurretan eta Suitzan, Moreau jeneralaren agindupean, bere estatu nagusian sartuta, ekarpenen ikuskatzaile gisa, eta, gainera, bere nagusiek agindutako zenbait estatistika-lan egin zituen. Hilabete horietan zehar alemana ikasi eta ingelesa hobetu zuen, eta oraindik ere literatur txantxa dibertigarri bat egiteko astia izan zuen. Basilean Fragmentum Petroniiren argitalpena izan zen, monasterio batean aurkitutako Petronioren Satirikoiaren ustezko zati bat, Marchenak idatzi zuena, baita honekin batera zetozen oharrak ere-erotismoaren benetako tratatua osatzen zutenak, gaiari buruzko bere ezagutza teoriko eta praktiko zabalak garatu baitzituen, Marchenak, bere garaikideetako baten arabera, antzinakoenek ez zekizkiten amodiosko misterioak ezagutzen baitzituen. Bere latina hain zen perfektua, non benetakotzat jo zuten adituak engainatu baitzituen[12].

1801ean Parisera itzuli zen, urtebete lehenago joan zen bezain pobre. Ordutik 1808ra arte, Parisen bizi izan zen, ikerketa, idazketa eta ingeles eta italiar lanak frantsesera eta gaztelaniara itzuliz. Gainera, pedagogia eta hizkuntzalaritzan eragin handia izan zuen Décade Philosophique aldizkarian kolaboratu zuen. Parisko argitalpen baten enkarguz, Euskal Herriari eta bere foruei buruzko saiakera luze bat idatzi zuen. Espainiako bi aldizkaritara ere bidali zituen poesiak, sevillarra bata eta madrildarra bestea, eta hauek bere inizialekin argitaratu zituzten[13].Aldizkariak Sevillako El Correo eta Manuel José Quintanak Madrilen zuzentzen dituen Zientzia, arte eta literatura barietateak dira. 1806an, Katuloren olerki faltsu batzuk ere egiazkoak balira bezala saiatu zen pasatzen, baina Petronioren zatiarekin gertatu ez zen bezala, ez zuen horrenbesteko zorterik.

Espainiara itzultzea: Jose I. Bonaparteren zerbitzura (1808-1814)

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
José I Bonaparteren erretratua, François Gérardek egina (c. 1808)
.

Hamasei urtez erbestean egon ondoren, Espainiara itzuli zen armada frantsesarekin, hasieran Murat jeneralaren aginduetara zegoen propaganda aparatuko kide bezala. Baionako abdikazioen ondoren, Jose I.a Bonaparteren Monarkiaren goi funtzionarioa izatera pasa zen, zehazki Barne Ministerioan, superministerio moduko bat, nondik josefino gobernuaren politika ekonomikoan eragina izan zuen merkatu askatasuna defendatuz, 1812ko lehen hilabeteetan Madrilen hornikuntza faltagatik gosea egon zen arren.

Gainera, Jose I.aren monarkia defendatzen zuten zenbait egunkaritako zuzendari edo erredaktore izan zen, eta propaganda testu ugari argitaratu zituen modu anonimoan[14].1810ean zuzendari izan zen egunkarietako bat Kordobako posta politiko eta militarra izan zen.

Jose I.aren monarkiari emandako babesak iseka eragin zion Fernando VII.aren eskubideen defendatzaileen aldetik, non bere itxura fisikoari erreferentzia egiten baitzitzaion. Honela, Kordobako liburuxka anonimo batean argitaratu zen Tiranoaren hiru sateliteen deskribapen fisiko-morala, Jose arrotzarekin batera Kordoban sartu zen lehen aldian.

«

Marchena: presencia y aspecto
 de mono, canoso,
flaco y enamorado como él mismo;
jorobado, cuerpo torcido,
nariz aguileña, patituerto,
vivaracho de ojos, aunque corto de vista,
de mal color y peor semblante.

»

Aldi horretan ez zuen itzultzaile lana utzi -Moliereren komediak gaztelaniara itzuli zituen Jose I.a erregearen enkarguz -, ezta idazlearena ere, Kristo gurutziltzatua Oda baten argitalpenarekin harrituta; izan ere, bertan, ateismoa alde batera utzita, kristautasunaren ikuskera liberala aldarrikatu zuen, «Que no quiera [Cristo] que al hombre el hombre oprima» esaldian laburbilduta. Harrigarria da, halaber, garai hartan zentsore gisa jardun izana, eta Oinarrizko geografia elementalari buruzko irizpenetako batean idazteak ez zuela ezer jasotzen nazioaren legeen aurka, ezta erlijio nazionalaren eta ohitura onen aurka ere[15]. Aste batzuk geroago, 1821eko urtarrilaren 31n, Madrilen hil zen bere lagun Juan MacCrohonen etxean, Testamentua egin ahal izateko ondasunak utzi gabe.

Erbestealdi berria eta itzulera berria (1814-1821)

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Herrialdea utzi zuen Jose Bonaparte erregearen gortearekin, hurrenez hurren Perpinyan, Nimesen eta Montpellierren bizi izan zen. Bigarren erbestealdi horretan, Borboiak Frantzian ere zaharberrituak izan zirenez, bizirauteko modu bakarra pentsamendu ilustratuaren klasikoak itzultzea izan zen. Hauek, Espainian debekatuta zeudenez baina eskaera handia zutenez, editore frantsesek merkatu klandestino horretatik etekina atera nahi izan zuten[16]. Honela itzuli zituen Emilio edo Rousseauren hezkuntza (Bordele, Pedro Beaume, 1817), Montesquieuren Persiar gutunak (Nîmes, P. Durand-Bellé, 1818) eta Voltaireren Nobelak (Bordele, Pedro Beaume, 1819), beste testu ilustratu eta liberal askoren artean.

Urte horietan zehar, bere lanik luzeena idatzi zuen, Lecciones de filosofía moral y elocuencia (Bordele, 1820), espainiar literaturaren antologia bat zena, sarrera luze baten ondoren, non Espainiako historia modernoari buruzko hausnarketa egin zuen[17]. Lan horren sarreran, Discurso sobre la literatura española izenekoan, nahiz eta hertsiki klasizista eta kleroaren intolerantzia ideologikoaren gaitzeslea izan, mugimendu erromantikotik onartzen du literatura herri baten izpiritu eta ohituren jarioa eta isla dela. Eloisa eta Abelardori buruzko poema bat ere idatzi zuen, baita intolerantzia espainiarrari eta Polixena tragediari erasotzen dioten hainbat konposizio ere.

Era berean, denbora eman zuen Fernando VII.aren absolutismoaren aurkako aldarrikapenak eta manifestuak idazten, honela, erregearekin adiskidetu nahi zuten gainontzeko frantsestu gehienengandik ezberdinduz, eta, gainera, erbesteratutako liberalekin kolaboratu zuen bere konspirazioetan, 1812ko Konstituzioa berrezartzeko, Frantziako justiziarekin arazoak eragin zizkiona[17].

Riegoren altxaze militarra arrakastatsua izan zenean eta monarkia konstituzionala berrezarri zenean, Espainiara itzuli zen berehala, Sevilla eta Madril artean biziz. Orduan hasi zen Marchena abadea izenarekin ezaguna izan zen, Zergatia jakin gabe eta berak deitura horri uko egin gabe, kleroko kide inoiz izan ez arren. Eta itzultzean, liberal "asaldatuen" jarrerak babestu zituen, 1814an Espainiatik irten zenetik beren ideia politikoek izan zuten erradikalizazioarekin bat etorriz -horretan ere liberalismo "moderatuarekin" bat egin zuen frantsestu gehienengandik bereizten da-. Bere sustrai girondarrak berreskuratuz, 1812ko Konstituzioa babestu zuen eta Rafael del Riegoren irudia eta askatasunaren gainerako zaharberritzaileak goraipatu zituen[18].

Rafael Riegoren erretratua

Erlijioari dagokionez, Marchenak Frantzian eman zituen urteetako ateismoa utzi eta Ilustrazioarekin lotzen duen deismoa hartu zuen. Marchenak Sevillako Elkarte Patriotikoan 1820. urtearen amaieran emandako hitzaldi batean azaldu zuenez[oh 1], erlijioa eta haren ministroak Estatuaren boterearen mende geratu behar dira, nazioaren borondatearen adierazpen gisa eta gizarte-ongiaren bermatzaile bakar gisa, eta, beraz, jarrera laikoa defendatu zuen:

« Komeni da, beraz, erlijio nazionaleko ministroak magistratuen menpe egotea, ahalik eta gehien, magistratuek une batez bistatik gal ez ditzaten beren doktrinen edukia ziurtatzeko; ez, ordea, ahalmen zibilaren ardura delako zerura daramaten bidea zuzenena eta seguruena den ikertzea, hori aldareak profanatzea izan zedin, baina bai haien predikuaz konbentzitzeko. Legeekin bat dator, eta ez dago dibergentziarik, are gutxiago aurkakotasunik, bizi-maximetan legeria eta erlijioa baino[19]. »

1820an Sevillan idatzitako bere azken idazkiek ere liberalismoaren ideia erradikala islatzen dute, eta, beraz, "anarkista" eta "heretiko" izendapena jasotzen du sektore erreakzionarioenen aldetik. 1820ko abenduaren 6ko gutun batean honako hau erantzun zuen:

« Nork konbentzitu behar du ni askatasunaren etsai bat naizela bere kausagatik hainbeste jazarpen jasan ditudanean, [...] anarkista bat, nire lehen gaztaroan hamar eta sei hilabetez jakobinismoaren ziegetan itxita egon nintzenean? [...] Baina herriaren gehiegikeriek ez didate inoiz herriaren eskubide preskribaezinak ahaztuko; beti jakingo dut handikien nagusitasuna harrapatzen, nire aberriaren askatasunaren alde borrokatuz[20]. »


Memoria historikoa

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

XIX. mendean, Marchena abadearen oroimen historikoan, pertsonaia xelebre eta nobelako baten elezaharra nagusitu zen, berak sustatu zuena, anekdota batzuen bidez: garai batean basurde bat maskota gisa hartzea, alde guztietara laguntzen ziona. Itzultzaile gisa egindako lan eskerga besterik ez zitzaion aitortu, eta bere lanak mende osoan zehar berrargitaratuak izan ziren, ez beti lehen bertsioari leial, batzuetan itzultzaile gisa bere izena ere aipatzen ez baitzen. Frantziako egile ilustratu handien -Voltaire, Montesquieu, Rousseau- bertsioek oso ezagun egin zuten hedabide intelektual errepublikar eta aurrerakoietan, eta Benito Pérez Galdós eta Pío Baroja idazleek bere eleberri historikoren bat edo beste aipatzen dute, eta Vicente Blasco Ibáñez idazleak La explosión eleberriko protagonista bihurtu zuen. Paradoxikoki, Menéndez y Pelayori esker hasi zen ezagun izaten idazle gisa -Marchena inpietatearen propagandista, misiolari eta apostolu ardurarekin, mende erdi luzeko espainiar gazteriaren zati handi baten usteltzaile, sektario intransigente eta fanatiko... eragin diabolikokoa -, eta Bere garaikideen arabera, oso txikia zen altueraz, oso beltzarana eta izugarri itsusia, gizakiak baino gehiago oihanen satiroa zirudien terminoetan. 1892. eta 1896. urteen artean bere Obra literarioak argitaratu zituena, nahiz eta bostehun ale inguruko tirada izan, erdiak bakarrik jarri ziren salgai[21].

XX. mendearen hasieran, Marchena ez zen itzultzaile aparta bakarrik, baizik eta eskuinarentzat heretikoa, masoia eta are jakobinoa ere bazen pertsonaia, anti-Espainiaren sinboloa; ezkerrarentzat, berriz, Rousseauren pentsamenduaren dibulgatzaile nagusia zen, hedabide anarkistetan bereziki ezaguna. Hori dela eta, Marchena abadeak, nolabaiteko ospea hartu zuen, biografia zabal eta ongi dokumentatu bat, Espasa-Calpek 1916an argitaratutako Entziklopedia Unibertsal Ilustratuaren lehen edizioan sartzeko modukoa[22].

Marchenaren irudiaren berreskuratze historikoa XX. mendeko 70eko hamarkadan gertatu zen, frankismoaren amaieraren eta trantsizioaren hasieraren artean, batez ere bi historialari espainiarren, Antonio Elorza eta Alberto Gil Novales, eta zenbait hispanisten lanari esker. Berreskuratze hori hurrengo hamarkadaren amaieran amaitu zen, 1989an Juan Francisco Fuentesen ikerketa argitaratu zenean. José Marchena (1768-1821). Biografia politiko eta intelektuala, eta 1990ean Jose Manuel Fajardo idazle eta kazetariaren La epopeya de los locos Frantziako Iraultzan liburuarekin. Marchenak, Espainiarrak, beste erbesteratuekin batera, bere bizitza berreraikitzen duena Frantzia iraultzailean. Lehentxeago, Fernando Diaz Plajak Marchenari buruzko biografia bat argitaratu zuen 1986an, Juan Francisco Fuentesen ustez, Marchena gaixoari buruz idatzi den biografiarik zentzugabeena da, akatsez, zehaztasunik ezaz eta asmakeria hutsez betea. Oraintsuago, Juan Goytisolok bere irudia eta Blanco White-rena aldarrikatu du, 2000. urtean, garai guztietako Espainia heterodoxoaren estandarte gisa, argitaratutako Carajicomedian[23].

Hau da Juan Francisco Fuentes biografo nagusiak Marchenari egiten dion balorazioa:

« Demokraziarik zoroenaren lotsagabekeriak eta desengainu ugarien aurkako prebentzioak gorabehera, bere jokabide-ildoa etengabe mantendu zuen aldaketa historiko baten defentsan, zeina, Despotismo ilustratuaren eta Jose I.aren proiektu historikoak porrot egin ondoren, iraultza politiko baten bidez bakarrik egin baitzitekeen. Zalantzarik gabe, une historiko haren garrantzia ongien ulertu zuen espainiarretako bat izan zen, XVIII. eta XIX. mendeen artean zaldiz, eta sakrifizio pertsonalera iritsi zen bakanetakoa, aro berri hori, Arkadia historikoa, iristeko ekarpen gisa, non, bere hitzetan, bizioak bakanak eta bertute komunakizango ziren.

Horrek ez du esan nahi bere ibilbidea beti tatxagabea eta zuzena zenik. Baina, bere modu bitxian, gizon zintzo eta argia izan zen, bere kontraesanak, bere bitxikeriak eta bere printzipioei egindako traizio bat edo beste alde batera utzita, Gizateriaren ahulezia horiei zor saihestezina ezartzen ziena, Don Kixoteri buruz berak esan zuenez, ezin du inoiz immunitaterik izan hilkor batek[24].

»


Oharrak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
  1. ↑ Mintzagaia zen onartu berri legea: Monakalen iraungitzeari eta erregularren erreformari buruzko Legea

Erreferentziak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
  1. ↑ FUENTES, Juan Francisco (2000): José Marchena (1768-1821). Leyenda y realidad de un abate revolucionario. En Burdiel, Isabel; Pérez Ledesma, Manuel, eds. Liberales, agitadores y conspiradores. Biografías heterodoxas del siglo XIX. Madrid: Espasa Calpe. 52-65 orr. {{ISBN|84-239-6048-X}}
  2. ↑ Honek aipatua: Fuentes, JF.: José Marchena. Biografia politica e intelectual, Barcelona, Crítica, 1989
  3. ↑ FUENTES: Op. cit., 53 orr.
  4. ↑ FUENTES. op. cit., 53-54 orr.
  5. ↑ FUENTES: op. cit., 54. orr.
  6. ↑ FUENTES: op. cit., 55, 56 orr.
  7. ↑ a b FUENTES: Op. cit., 56 orr.
  8. ↑ BRISSOT DE WARVILLE, Jacques-Pierre: Mémoires de Brissot, membre de l'Assemblée législative et de la Convention nationale, sur ses contemporains et la Révolution française, publiés par son fils, París, Ladvocat, 1832, 4. liburukia, 324 orr.
  9. ↑ FUENTES: op.cit., 57. orr.
  10. ↑ FUENTES: Op. cit. 57-58 orr.
  11. ↑ FUENTES: Op. cit., 59 orr.
  12. ↑ FUENTES: Op. cit., 61, 62 orr.
  13. ↑ FUENTES: Op. cit., 62, 63 orr.
  14. ↑ FUENTES: Op. cit., 63 orr.
  15. ↑ FUENTES: Op. cit., 63, 64 orr.
  16. ↑ FUENTES: Op cit., 64, 65 orr.
  17. ↑ a b FUENTES: Op. cit., 65 orr.
  18. ↑ FUENTES: Op. cit., 65, 66 orr.
  19. ↑ LA PARRA LOPEZ, 54 orr.
  20. ↑ FUENTES: Op. cit., 66 orr.
  21. ↑ FUENTES: Op. cit., 67, 68 orr.
  22. ↑ FUENTES: Op. cit., 68 orr.
  23. ↑ FUENTES: Op. cit., 69, 70 orr.
  24. ↑ FUENTES: Op. cit., 70 orr.

Bibliografia

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
  • FUENTES, Juan Francisco, José Marchena: biografía política e intelectual, Barcelona, Crítica, 1989.
  • FUENTES, Juan Francisco (2000):José Marchena (1768-1821). Leyenda y realidad de un abate revolucionario. Burdiel, Isabel; Pérez Ledesma, Manuel, eds. Liberales, agitadores y conspiradores. Biografías heterodoxas del siglo XIX. Madrid: Espasa Calpe. ISBN 84-239-6048-X.
  • GIL NOVALES, Alberto: (dir.), Diccionario biográfico del Trienio Liberal.
  • MARCHENA, José: Polixena. Manuel García Garcíaren edizio kritikoa eta sarrera-azterketa. Sevilla, La Máquina China Editorial, 2007. ISBN 978-84-933-6837-1
  • LA PARRA LÓPEZ, Emilio (1998): Los inicios del anticlericalismo español contemporáneo (1750-1833). En La Parra López, Emilio; Suárez Cortina, Manuel, eds. El anticlericalismo español contemporáneo. Madrid: Biblioteca Nueva. ISBN 84-7030-532-8.

Kanpo estekak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Wikimedia Commonsen badira fitxategi gehiago, gai hau dutenak: José Marchena Aldatu lotura Wikidatan
"https://eu.wikipedia.org/w/index.php?title=José_Marchena&oldid=9260796"(e)tik eskuratuta