Iruñeko eta Tuterako artxidiozesia

Iruñeko eta Tuterako artxidiozesia
Iruñeko eta Tuterako artxidiozesia; Archidioecesis Pampilonensis et Tudelensis
	Iruñeko eta Tuterako artxidiozesiko armarria
Kokapena
Herrialdea	Nafarroa Garaia
Elizako probintzia	Iruñea
Apezpiku hiria	Iruñea
Elizbarruti sufragiodunak	Donostia, Calahorrako eta La Calzada-Logroño. Jaka
Estatistikak
Eremua	10.421 kilometro koadro
Biztanleria; - Denera; - Katolikoak	(2013); 642.051; 635.313 (%99)
Parrokiak	735 (2013)
Apaiz sekularrak	408 (2013)
Erregelapeko apaizak	275 (2013)
Bataiatuak apaizeko	930
Diakonoak	2 (2013)
Lekaideak	380 (2013)
Lekaimeak	1.623 (2013)
Informazioa
Erritua	erromatarra
Hizkuntza(k)	euskara, gaztelania
Sorrera	V. mendea
Katedrala	Tuterako katedrala
Zaindaria(k)	Frantzisko Xabierkoa
Artzapezpikua	Francisco Pérez González
Apezpiku laguntzailea(k)	Juan Antonio Aznárez Cobo
Mapa
Webgunea
	http://www.iglesianavarra.org/

Iruñeko eta Tuterako artxidiozesia edo Iruñeko eta Tuterako artxibarrutia —laburturik, Iruñeko artxibarrutia edo Iruñeko artxidiozesia— (latinez eta ofizialki: Archidioecesis Pampilonensis et Tudelensis) Erromatar Eliza Katolikoaren probintzia bat da, Nafarroa Garaiaren lur eremu osoa barne hartzen duena; 1956an artxibarruti bihurtu zenetik beste elizbarruti hauek atxikita ditu: Donostiakoa (Gipuzkoa osoa), Logroñokoa (Errioxa osoa) eta Jakakoa (Huesca eta Zaragoza probintziak, ez osorik). Artxidiozesiaren egoitzak Iruñea eta Tutera dira. Egun, burua Francisco Pérez González da, Iruñeko artzapezpikua eta Tuterako apezpikua.

Euskal Herriko lurrak dituzten beste bi artxidiozesi daude: Bordelekoa (Ipar Euskal Herri osoa eta Euskal Herriaz kanpoko beste lur batzuk hartzen dituena) eta Burgoskoa (Araba, Bizkaia eta Euskal Herriaz kanpoko beste lur batzuk hartzen dituena).

Historia

V. mendean: Iruñeko elizbarrutia sortu zuten.
1851ko irailaren 5: Iruñea-Tutera elizbarruti bihurtu zen.
1889ko uztailaren 17: berriro Iruñeko elizbarruti izendatu.
1955eko irailaren 2: berriro Iruñea-Tutera elizbarruti bihurtu.
1956ko abuztuaren 11: Iruñea-Tutera artxidiozesi bihurtu.
1984ko abuztuaren 11: Iruñe eta Tuterako artxidiozesi izendatu.

Eliza nagusiak

Katedrala
- Iruñeko katedrala
- Tuterako Santa Maria katedrala
Basilika txikiagoak:
- San Fermin eliza (Iruñea)
- Leireko monasterioa (Esa)
- Orreagako kolegiata

Apezpikuen zerrenda

Cesare Borgia Iruñeko artzapezpikua (1491ko irailaren 12 – 1492ko abuztuaren 31).

Iruñeko eta Tuterako artzapezpikuak
- Francisco Pérez González artzapezpikua (2007.07.31 - gaur egun)
- Fernando Sebastián Aguilar artzapezpikua (1993.03.26 – 2007.07.31)
- José María Zirarda Latxiondo artzapezpikua (1984.08.11 – 1993.03.26)
Iruñea-Tutera artzapezpiku metropolitarrak
- José María Zirarda Latxiondo artzapezpikua (1978.01.31 – 1984.08.11)
- José Méndez Asensio artzapezpikua (1971.12.03 – 1978.01.31)
- Arturo Tabera Araoz kardinala (1968.07.23 – 1971.12.04)
- Enrique Delgado y Gómez artzapezpikua (1956.08.11 – 1968.07.23)
Iruñea-Tutera apezpikuak
- Enrique Delgado y Gómez artzapezpikua (1955.09.02 – 1956.08.11)
Iruñeko apezpikuak
- Enrique Delgado y Gómez artzapezpikua (1946.10.26 – 1955.09.02)
- Marcelino Olaetxea Loizaga artzapezpikua (1935.08.23 – 1946.02.17)
- Tomás Muñiz Pablos artzapezpikua (1928.03.10 – 1935.08.13)
- Mateo Mujica Urrestarazu apezpikua (1923.10.26 – 1928.03.10)
- José López Mendoza y García apezpikua (1899.12.14 – 1923.01.31)
- Antonio Ruiz-Cabal y Rodríguez apezpikua (1889.07.17 – 1899.12.13)
Iruñea-Tutera apezpikuak
- Antonio Ruiz-Cabal y Rodríguez apezpikua (1886.06.10 – 1889.07.17)
- José Oliver y Hurtado apezpikua (1875.09.23 – 1886.09.03)
- Pedro Cirilo Uriz Labayru apezpikua (1861.12.23 – 1870.08.07)
- Severo Leonardo Andriani Escofet apezpikua (1851.09.05 – 1861.09.24)
Iruñeko apezpikuak
- Severo Leonardo Andriani Escofet apezpikua (1829.12.19 – 1851.09.05)
- Joaquín Javier Uriz Lasaga apezpikua (1815.09.04 – 1829.09.17)
- Veremundo Anselmo Arias Teixeiro y Rodríguez artzapezpikua (1804.03.26 – 1814.12.19)
- Lorenzo Igual Soria apezpikua (1795.09.22 – 1803.05.16)
- Esteban Antonio Aguado Rojas apezpikua (1785.04.11 – 1795.02.20)
- Agustín Lezo Palomeque artzapezpikua (1779.12.13 – 1783.12.15)
- Juan Lorenzo Irigoien Dutari apezpikua (1768.06.20 – 1778.03.21)
- Gaspar Miranda Argaiz apezpikua (1742.09.23 – 1767.12.11)
- Francisco Ignacio Añoa Busto artzapezpikua (1735.12.19 – 1742.09.24)
- Melchor Angel Gutiérrez Vallejo apezpikua (1729.03.28 – 1734.12.09)
- Andrés Murillo Velarde apezpikua (1725.03.21 – 1728.11.06)
- Juan Camargo Angulo apezpikua (1716.10.05 – 1725.03.20)
- Pedro Aguado apezpikua (1713.05.22 – 1716.04.19)
- Juan Iñiguez Arnedo apezpikua (1700.05.10 – 1710.02.14)
- Toribio de Mier (1692-?)
- Juan Grande (1683-1692)
- Pedro Roche (?-1683)
- Diego de Tejada y la Guardia apezpikua (1658 – ?)
- Francisco Díaz Alarcón y Covarrubias apezpikua (1648.02.10 – 1657.09.24)
- Juan Queipo de Llano Flores apezpikua (1639.01.10 – 1647.02.18)
- Pedro Fernández Zorrilla apezpikua (1627.06.14 – 1637.08.11)
- José González Díez artzapezpikua (1625.07.28 – 1627.05.17)
- Cristóbal Lobera Torres apezpikua (1623.03.06 – 1625.02.19)
- Francisco Hurtado de Mendoza y Ribera apezpikua (1621.03.17 – 1622.11.14)
- Prudencio Sandoval apezpikua (1612.02.27 – 1620.03.12)
- Antonio Benegas Figueroa apezpikua (1606.01.30 – 1610.10.10)
- Mateo Burgos Moraleja apezpikua (1600.09.25 – 1606.01.16)
- Antonio Zapata y Cisneros kardinala (1596.05.13 – 1600.09.11)
- Bernardo de Sandoval y Rojas kardinala (1588.03.16 – 1596.04.29)
- Pedro de Lafuente apezpikua (1578.05.05 – 1587.08.13)
- Antonio Manrique Valencia apezpikua (1575.02.28 – 1577.12.19)
- Diego Ramírez Sedeño de Fuenleal apezpikua (1561.06.13 – 1573.01.27)
- Alvaro Moscoso apezpikua (1550.06.27 – 1561.06.02)
- Antonio de Fonseca apezpikua (1545.01.09 – 1550.06.27)
- Pedro Pacheco Ladrón de Guevara kardinala (1539.05.21 – 1545.01.09)
- Juan Rena apezpikua (1538.06.05 – 1539.01.18)
- Alessandro Cesarini kardinala (Administratzaile apostolikoak 1520.12.27 – 1538.06.05)
- Giovanni Ruffo de Theodoli artzapezpikua (Administratzaile apostolikoak 1512 – 1517)
- Amaneo Albretekoa kardinala (1510.09.20 - 1520.12.20)
- Fazio Giovanni Santori kardinala (Administratzaile apostolikoak 1507.09.17 – 1510.03.22)
- Antonio Pallavicini Gentili kardinala (Administratzaile apostolikoak 1492 – 1507)
- Cesare Borgia artzapezpikua (1491.09.12 – 1492.08.31)
- Alfonso Carrillo apezpikua (1473-1491)
- Nikolas Etxabarri apezpikua (1462-1469)
- Basilios Bessarion (1458-1462) (Administratzailea)
- Martin Peraltakoa II.a apezpikua (1457-1458)
- Martin Peraltakoa I.a apezpikua (1426-1456)
- Antso Santxitz Oteitzakoa apezpikua (1420-1425)
- Lancelot Nafarroakoa (1408-1420) (Bikario Orokorra)
- Gartzia de Aibar (1408) (Bikario Orokorra)
- Nikolas Lope Orreagakoa (1407-1408) (Bikario)
- Martin Eusa (1406-1407) (Bikario Orokorra)
- Migel Zalba (1404-1406) (Administratzaile)
- Martin Zalba (1377-1390 apezpikua, 1390-1403 Administratzailea)
- Bernardo Folcaut apezpikua (1364-1377)
- Miguel Santxitz Asiaingoa apezpikua (1356-1364)
- Pierre de Monteruc apezpikua (1355-1356)
- Arnaldo Barbazangoa apezpikua (1318-1355)
- Senen Gartzia Asiaingoa apezpikua (1317) (Hautatua)
- Migel Maucondiut apezpikua (1317) (Hautatua)
- Raul Rossellet apezpikua (1317)
- Guillermo Metxin apezpikua (1316-1317)
- Arnalt Puyana (1310-1316)
- Migel Periz Legariakoa apezpikua (1288-1304)
- Migel Santxitz Uncastillokoa apezpikua (1277-1286)
- Armingot apezpikua (1268-1277)
- Petri Ximenitz Gatzolatzekoa apezpikua (1241-1266)
- Petri Ramiritz Piedrolakoa apezpikua (1230-1238)
- Remigio Nafarroakoa apezpikua (1220-1229)
- Gilen Saintongekoa apezpikua (1215-1219)
- Espareg de la Barca apezpikua (1212-1215)
- Joan Tarazonakoa apezpikua (1205-1211)
- Gartzia Fernanditz apezpikua (1194-1205)
- Martin Tafallakoa apezpikua (1193-1194) (Hautatua)
- Petri Pariskoa apezpikua (1167-1193)
- Bibiano apezpikua (1165-1166)
- Raimundo apezpikua (1163)
- Petri Donejakuekoa apezpikua (1162-1164)
- Antso apezpikua (1160-1164)
- Lope Artaxoakoa apezpikua (1143-1159)
- Antso Larrosa apezpikua (1122-1142)
- Gilen apezpikua (1122)
- Petri Rodezkoa apezpikua (1083-1115)
- Gartzia Ramiritz apezpikua (1077-1083)
- Blasko II.a apezpikua (1070-1076)
- Joan II.a apezpikua (1052-1068)
- Antso Txikia apezpikua (1025-1051)
- Antso Handia apezpikua (1015-1024)
- Eximeno apezpikua (1000-1005)
- Sisebuto apezpikua (981-997)
- Julian apezpikua (983-985)
- Bibas apezpikua (979tik aurrera)
- Blasko I.a apezpikua (971 edo 972tik aurrera)
- Balendin apezpikua (928-947)
- Galindo apezpikua (922-928)
- Basilio apezpikua (918-922)
- Ximeno apezpikua (876-914)
- Wilesindo apezpikua (848-860)
- Opilano apezpikua (829tik aurrera)
- Marciano apezpikua (693tik aurrera)
- Atilano apezpikua (683tik aurrera)
- Joan I.a apezpikua (610tik aurrera)
- Liliolo apezpikua (589-592)
- San Fermin

Elizbarruti sufragiodunak

Estatitiskak

urtea	biztanleria			apaizak				diakonoak	erlijiotarrak		parrokiak
urtea	bataiatutak	guztira	%	zenbakia	sekularrak	erregularrak	apaizeko bataiatuak	diakonoak	gizonak	emakumeak	parrokiak
1950	297.797	297.797	100,0	1.154	892	262	258		968	2.079	563

1980	489.000	510.050	95,9	1.208	782	426	404		474	3.010	635
1990	512.972	523.977	97,9	1.019	628	391	503		668	2.264	686
1999	529.006	530.819	99,7	977	542	435	541		673	2.542	731
2000	529.786	530.819	99,8	949	536	413	558		571	2.351	738
2001	536.983	538.009	99,8	927	541	386	579		568	2.241	738
2002	538.711	543.757	99,1	973	511	462	553		668	2.268	738
2003	563.932	569.628	99,0	908	496	412	621		536	2.128	738
2004	573.386	578.210	99,2	779	502	277	736		454	2.053	739