Tebas (Egipto)

Artikulu hau Egiptoko hiri zaharrari buruzkoa da; beste esanahietarako, ikus «Tebas».

Antzinako Tebas bere nekropoliekin1 UNESCOren gizateriaren ondarea
Luxorreko tenplua
Mota	Kulturala
Irizpideak	i, iii, vi
Erreferentzia	87
Kokalekua	EGY
Eskualdea2	Herrialde arabiarrak
Izen ematea	1979 (III. bilkura)
1 UNESCOk jarritako izen ofiziala (euskaratua) 2 UNESCOren sailkapena

Tebas (izen greziarra) Egiptoko Inperio Ertainaren eta Egiptoko Inperio Berriaren hiriburua izan zen. Egungo Luxorren kokatua zegoen.

Tebas, Uaset "uas zetruaren hiria" izeneko antzinako hiria, Homerok "ehun ateen hiria" deitua bertako harresietan irekitzen ziren ate ugariengatik, arabiarrek Al-Uqsur "Jauregien Hiria" deitu zuten eraikin erlijioso monumentalen hondarrengatik. Antzinako jauregitzat hartuak izan ziren.

Bere izen egiptoarra Uaset

zen, greziarrek Tebas (Θῆβαι, Thēbai) deitu zuten, hebrearrek No-Amon eta arabiarrek Luxor (الأقصر, Al-Uqsur).

Gizateriaren ondarea

1979an, Tebaseko multzoa (Karnak, Luxor) bere nekropoliekin (Erregeen Harana, Erreginen Harana, Deir el-Bahari) UNESCOk Gizateriaren Ondare izendatu zuen Antzinako Tebas bere nekropoliekin izenarekin.

Tebas Antzinako Egiptoko hiriburu bezala

Tebas Menfisen ordezko bihurtu zen Egiptoko hiriburu bezala K.a. 2050ean, Egiptoko XI. dinastian, mila urte baino gehiagoz Antzinako Egiptoko hiriburua izan zelarik, faraoien egoitza, hiri sakratua eta Amonen Apaiz Gorenen egoitza. Uste denez Inperioaren goraldi handieneko garaian (Inperio Berrian), 650.000 biztanle baino gehiago izan zituen.

K.a. 2150ean, Egiptoko lehen tarteko aroan sortu zen XI. dinastia, bertako buruzagiek, Tebasen jaioak, etengabeko lehiak izan zituztelarik ondoko nomoen gobernarien aurka, lehenik eragin-guneak lortzeko, eta ondoren Egipto guztia kontrolatzeko. Mentuhotep II.ak, K.a. 2025 inguruanHerakleopolis Magna konkistatu ondoren, Egipto guztia bateratu zuen bere agintepean. Egiptoko Inperio Ertainaren hasiera izan zen. Garai horretako faraoiek euren jaioterrian ezarri zuten hiriburua, Tebasen.

Zenbait garaitan hiriburutza galdu bazuen ere, Tebasek garrantzia izaten jarraitu zuen gune erlijioso handi bezala.

• K.a. 1800-K.a. 1550: Egiptoko bigarren tarteko aroa: hiksoen inbasioa gertatu zen eta hauek hiriburua Avarisera eraman zuten, Nilo ibaiaren deltan.

• K.a. 1352-K.a. 1337: Akenatonen erregealdian, Egiptoko Inperio Berrian, faraoi honek monoteismoa eta hiriburu berri bat ezarri zituen, azken hau egungo Tell el-Amarnan.

• K.a. 1070-K.a. 650: Egiptoko hirugarren tarteko aroa: barne krisia, Egipto zatitu, eta elkarren garaikideak diren dinastietako gobernariak agertzen dira hiriburu propioekin, Tanis kasu.

Asiriako Asarhaddon erregeak K.a. 661ean eta ondoren Asurbanipalek hiria arpilatu zuten eta haren gainbehera abiarazi. Egipto Alexandro Handiak konkistatu zuen K.a. 332an, eta haren ondorengoek, Ptolomeotar dinastiako faraoiek, hiriburu berri bihurtu zen Alexandriatik gobernatu zuten.

Hondar arkeologikoak

Tebas ezinbesteko tokia da Historia ezagutzeko. Bere hondakin bikainek oraindik hor diraute, Nilo ibaiaren bi alboetan hedatzen direlarik. Ibaiaren ekialdeko ibarrean bi herri daude, Luxor eta Karnak, ordu erdiko distantziara, antzinako hondakinen erdian eraikiak. Mendebaldekoan nekropoli zabaletara daroaten jauregi eta tenplu multzo bat dago.

Luxorreko tenplua eta Karnakeko multzoa prozesio bide batez (dromos) lotuak zeuden.Esfinge ilara bikoitz bat zuen alde banatan, mila estatua baino gehiago izango zituena. Tenplu hauen artean, Karnaken Amon jainkoaren omenez eraikitakoa izan zen, bi kilometro baino gehiagoko luzeradun harresi batek inguratua gela hipostilo ospetsuarekin, edo zutabedun harreragela, munduko handiena, ehun metro inguruko luzera baitu, bertan 134 zutabe daudelarik, horietatik hamabi hogei metro baino gehiagoko altuera dutenak.

Ramesseuma

Memnoneko kolosoak

Tebaseko nekropoliaren mapa

Eraikin sakratu, zibil eta hil eraikinen multzo eta hondar garrantzitsuenak honako hauek dira:

Ekialdeko ibarrean

• Luxorreko tenplua
• Karnakeko tenpluak

Mendebaldeko ibarrean

Artisauen hiria, Deir el-Medina, honako nekropoli hauek:

• Erregeen Harana (KV)
• Erreginen Harana (QV)
• Nobleen Harana edo Mendebaldeko harana (WV)

eta hil tenpluak:

• Deir el-Bahariko tenpluak
• Amenofis I.aren tenplua
• Amenofis II.aren tenplua
• Amenofis III.aren tenplua/Kom el-Hetan
  • Memnoneko Kolosoak
• Amenhotep, Hapuren semearen tenplua
• Ay eta Horemheben tenplua
• Mentuhotepen tenplua (Seankhkara)
• Merenptahren tenplua
• Merenptah-Siptahren tenplua
• Ramses II.aren tenplua (Nebunenef)
• Ramses II.aren tenplua (Ramesseum)
• Ramses III.aren tenplua (Medinet Habu)
• Ramses IV.aren tenplua
• Qurnako tenplua (Seti I.a)
• Tausert erreginaren tenplua (Seti II.aren emaztea)
• Tutmosis II.aren tenplua
• Tutmosis III.aren tenplua (Henqet ankh)
• Tutmosis IV.aren tenplua
• Uadymesen tenplua (Tutmosis I.aren semea)
• Hegoaldeko tenplua

Tebasen aipamenak Biblian

Bibliako honako pasarte hauetan aipatzen da hiria:

• Ezekiel 30:14, 30:15 eta 30:16
• Jeremias 46:25
• Nahum 3:8

Kanpo estekak

• Datuak: Q101583
• Multimedia: Thebes / Q101583