جنگ بیولوژیک: تفاوت میان نسخه‌ها

نمایش تاریخچه به صورت تعاملی

→ تفاوت قدیمی‌تر

محتوای حذف‌شده محتوای افزوده‌شده

دیداریویکی‌متن

نسخهٔ ‏۱۴ اوت ۲۰۲۱، ساعت ۱۳:۱۸ ویرایش Psy2020chef1983 (بحث \| مشارکت‌ها) کاربران تأییدشدهٔ پایدار ۱٬۷۲۸ ویرایش‌ها ←‏کرونای جدید(Covid-19) برچسب‌ها: ویرایش همراه ویرایش از وبگاه همراه → تفاوت قدیمی‌تر		نسخهٔ کنونی تا ‏۱ سپتامبر ۲۰۲۴، ساعت ۰۶:۲۶ ویرایش خنثی‌سازی Tisfoon (بحث \| مشارکت‌ها) گشت خودکار، کاربران تأییدشدهٔ پایدار، انتقال‌دهندگان پیشرفته، گشت‌زنان، بازبینی‌کنندگان، واگردانان ۱۶۵٬۶۸۳ ویرایش‌ها ←‏عوامل ویروسی: ویروس انسفالیت اسبی ونزوئلایی
(۲۱ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۱۲ کاربر نشان داده نشد)
خط ۱: {{short description\|Use of strategically designed biological weapons}} ~~{{بهبود منبع}}~~ {{تغییر مسیر\|حمله بیولوژیکی\|کسب اطلاعات در رابطه با استفادهٔ تروریست‌ها از جنگ‌افزارهای بیولوژیک\|بیوتروریسم\|\|}}{{بهبود منبع}} {{تمیزکاری}} '''جنگ زیستی'''، '''بیولوژیک'''، یا '''میکروبی''' به مفهوم استفاده هدفمند از عوامل [[بیولوژیک\|بیولوژیکی]]، اعم از [[باکتری]]‌ها، [[ویروس]]‌ها، [[تک یاخته]]‌ها، [[قارچ]]‌ها، [[انگل]]‌ها یا فراورده‌های آن‌ها مانند [[زهرابه]] به منظور کشتن یا ناتوان کردن [[انسان]]‌ها، [[جانوران]] یا [[گیاهان]] است. تا کنون حدود ۱۲۰۰ عامل زیستی که بالقوه می‌توانند به عنوان جنگ‌افزار زیستی استفاده شوند مورد مطالعه قرار گرفته‌اند. بسیاری از آن‌ها در [[محیط زیست]] طبیعی که [[آب]]، [[خاک]] و جانوران حضور دارند به فراوانی یافت می‌شوند. دامنه عوارض این عوامل از [[آلرژی]]‌های خفیف تا [[مرگ]] را فرا می‌گیرد. [[دستکاری ژنتیکی]] می‌تواند میزان کشندگی یا ناتوان‌سازی این عوامل را بیشتر و درمان آن‌ها را سخت‌تر و پیشگیری از آن‌ها را غیرممکن سازد.<ref name="Biological Agents">{{cite web\| url= https://www.osha.gov/SLTC/biologicalagents/index.html\|title=Biological Agents \|publisher= United States Department of Labor: OSHA\|accessdate=2012-05-31}}</ref> '''جنگ زیستی'''، '''بیولوژیک''' یا '''میکروبی (به انگلیسی: Biological warfare)''' به مفهوم استفادهٔ هدف‌مند از عوامل [[زیست‌شناسی\|بیولوژیک]]، اعم از [[باکتری]]‌ها، [[ویروس]]‌ها، [[جاندار تک‌سلولی\|تک‌یاخته‌ها]]، [[قارچ]]‌ها، [[حشره\|حشرات]] و [[انگل]]‌ها یا فراورده‌های آن‌ها مانند [[توکسین]]‌ها به منظور کشتن یا ناتوان کردن [[انسان]]‌ها، [[جانوران]] یا [[گیاه\|گیاهان]] است. تا کنون حدود ۱۲۰۰ عامل زیستی که بالقوه می‌توانند به عنوان جنگ‌افزار زیستی استفاده شوند مورد مطالعه قرار گرفته‌اند. بسیاری از آن‌ها در [[محیط زیست]] طبیعی که [[آب]]، [[خاک]] و [[جانوران]] حضور دارند به فراوانی یافت می‌شوند. دامنه عوارض این عوامل از [[آلرژی]]‌های خفیف تا [[مرگ]] را فرا می‌گیرد. [[تراریخته\|دستکاری ژنتیکی]] می‌تواند میزان کشندگی یا ناتوان‌سازی این عوامل را بیشتر و درمان آن‌ها را سخت‌تر و پیشگیری از آن‌ها را غیرممکن سازد.<ref name="Biological Agents">{{cite web\| url= https://www.osha.gov/SLTC/biologicalagents/index.html\|title=Biological Agents \|publisher= United States Department of Labor: OSHA\|accessdate=2012-05-31}}</ref> کنوانسیون منع گسترش سلاح‌های بیولوژیکی مصوب سال ۱۹۷۲ هر گونه تولید و انبار سلاح‌های بیولوژیکی را ممنوع کرده و ۱۷۱ کشور تا فوریه سال ۲۰۱۵ این کنوانسیون را پذیرفته و امضا کرده‌اند.<ref name="DISARM">{{cite web\|url=http://disarmament.un.org/treaties/t/bwc\|title=Convention on the Prohibition of the Development, Production and Stockpiling of Bacteriological (Biological) and Toxin Weapons and on their Destruction\|accessdate=2013-03-03\|publisher=[[United Nations Office for Disarmament Affairs]]}}</ref> [[کنوانسیون بین‌المللی منع جنگ‌افزارهای شیمیایی]] مصوب سال ۱۹۷۲ هر گونه تولید و انبار [[جنگ‌افزار میکروبی\|جنگ‌افزارهای بیولوژیک]] را ممنوع کرده و ۱۷۱ کشور تا فوریهٔ سال ۲۰۱۵ این کنوانسیون را پذیرفته و امضا کرده‌اند.<ref name="DISARM">{{cite web\|url=http://disarmament.un.org/treaties/t/bwc\|title=Convention on the Prohibition of the Development, Production and Stockpiling of Bacteriological (Biological) and Toxin Weapons and on their Destruction\|accessdate=2013-03-03\|publisher=[[United Nations Office for Disarmament Affairs]]}}</ref> استفاده از جنگ‌افزارهای بیولوژیک بر اساس معاهدات [[حقوق بین‌الملل بشردوستانه]]، ممنوع بوده و استفاده از این‌گونه جنگ‌افزارها از مصادیق [[جنایت جنگی]] به‌شمار می‌آید.<ref>[https://ihl-databases.icrc.org/customary-ihl/eng/docs/v1_rul_rule73 Rule 73. The use of biological weapons is prohibited.] {{Webarchive\|url=https://web.archive.org/web/20170412143836/https://ihl-databases.icrc.org/customary-ihl/eng/docs/v1_rul_rule73\|date=12 April 2017}}, ''Customary IHL Database'', [[International Committee of the Red Cross]] (ICRC)/[[Cambridge University Press]].</ref><ref>''Customary Internal Humanitarian Law, Vol. II: Practice'', Part 1 (eds. Jean-Marie Henckaerts & Louise Doswald-Beck: Cambridge University Press, 2005), pp. 1607–10.</ref> ~~== تاریخچه جنگ‌افزارهای بیولوژیک ==~~ == تاریخچه == {{جنگ}} شکل‌های قدیمی ~~سلاحهای~~سلاح‌های بیولوژیک از زمان‌های بسیار قدیم مورد استفاده قرار می‌گرفته‌اند.<ref>{{Cite book\|title=Greek Fire, Poison Arrows & Scorpion Bombs: Biological and Chemical Warfare in the Ancient World\|url=https://archive.org/details/greekfirepoisona0000mayo\|last=Mayor\|first=Adrienne\|publisher=Overlook Duckworth\|year=2003\|isbn=978-1-58567-348-3\|location=Woodstock, N.Y.}}</ref> === دوران باستان و قرون وسطی === نخستین مستندات تاریخی در مورد استفاده از سلاح‌های بیولوژیک در کتابی به [[زبان هیتی]]، مربوط به ۱۲۰۰ تا ۱۵۰۰ سال پیش از میلاد مسیح، گزارش شده‌اند. به نوشتهٔ این کتاب، در جنگ‌های آن دوران، بیماران مبتلا به [[تولارمی]] به میان نیروهای دشمن فرستاده و باعث شیوع این بیماری، در میان دشمنان خود می‌شدند.<ref name="pmid 17499936">{{cite journal\|author=Trevisanato SI\|year=2007\|title=The 'Hittite plague', an epidemic of tularemia and the first record of biological warfare\|url=https://www.ncbi.nlm.nih.gov/entrez/eutils/elink.fcgi?dbfrom=pubmed&tool=sumsearch.org/cite&retmode=ref&cmd=prlinks&id=17499936\|journal=Med Hypotheses\|volume=69\|issue=6\|pages=1371–4\|doi=10.1016/j.mehy.2007.03.012\|pmc=\|pmid=17499936}}</ref> [[آشوری‌ها]]، کپک‌های سمی [[ناخنک غلات\|ارگوت]] را در چاه‌های آب دشمن ریخته و موجب مرگ و میر دشمنان خود می‌شدند. [[سکاها]] و [[روم\|رومیان]] نیز با آغشته کردن شمشیرها و تیرهای کمان، به خون قربانیان [[کزاز]]، این بیماری را میان نیروهای دشمن منتشر می‌کردند.<ref name="croodybook">{{cite book\|last1=Croddy\|first1=Eric\|last2=Perez-Armendariz\|first2=Clarissa\|last3=Hart\|first3=John\|title=Chemical and biological warfare: a comprehensive survey for the concerned citizen\|date=2002\|publisher=Copernicus Books\|isbn=0-387-95076-1\|page=[https://archive.org/details/chemicalbiologic00crod/page/214,219 214,219]\|url=https://archive.org/details/chemicalbiologic00crod/page/214,219}}</ref> در سال ۱۳۴۶ میلادی، [[طاعون]]، سپاهیان [[مغول]] از [[اردوی زرین]] را در حین حمله به [[فئودوسیا\|کافا]] در [[جمهوری خودمختار کریمه\|کریمه]] در هم شکست. حمله‌کنندگان نعش کشته‌ها را در پای دیوارهای شهر رها کردند. در نتیجه این کار و با رفت و آمد مدافعان شهر، [[همه‌گیری]] طاعون به تمام منطقه گسترش یافت. احتمال می‌رود برخی از افرادی که به علت طاعون، کافا را ترک کردند باعث [[همه‌گیری]] وسیع طاعون در [[اروپا]]، [[خاور نزدیک]] و [[شمال آفریقا]] شدند که بعداً به [[مرگ سیاه]] شهرت یافت و موجب مرگ حدود ۲۵ میلیون نفر در اروپا شد.<ref>{{Cite journal\|url=http://www.cdc.gov/ncidod/EID/vol8no9/01-0536.htm\|title=Biological warfare at the 1346 siege of Caffa\|last=Wheelis\|first=Mark\|journal=Emerg Infect Dis\|publisher=Center for Disease Control\|issue=9\|doi=10.3201/eid0809.010536\|year=2002\|volume=8\|pages=971–5\|pmc=2732530\|pmid=12194776\|access-date=۱۳ ژانویه ۲۰۱۷\|archive-url=https://web.archive.org/web/20080521182654/http://www.cdc.gov/ncidod/EID/vol8no9/01-0536.htm\|archive-date=۲۱ مه ۲۰۰۸\|dead-url=yes}}</ref><ref>{{cite journal\|url=\|title=History of biological warfare and bioterrorism\|last2=Greub\|first2=Gilbert\|journal=Clinical Microbiology and Infection\|issue=6\|doi=10.1111/1469-0691.12706\|year=2014\|volume=20\|pages=497–502\|last1=Barras\|first1=Vincent}}</ref><ref>Andrew G. Robertson, and Laura J. Robertson. "From asps to allegations: biological warfare in history," ''Military medicine'' (1995) 160#8 pp: 369-373.</ref><ref>Rakibul Hasan, "Biological Weapons: covert threats to Global Health Security." ''Asian Journal of Multidisciplinary Studies'' (2014) 2#9 p 38. [http://www.ajms.co.in/sites/ajms/index.php/ajms/article/viewFile/559/488 online] {{Webarchive\|url=https://web.archive.org/web/20141217124035/http://www.ajms.co.in/sites/ajms/index.php/ajms/article/viewFile/559/488 \|date=۱۷ دسامبر ۲۰۱۴}}</ref> === تاریخ معاصر === طی [[جنگ جهانی اول]]، عوامل آلمانی اسب‌ها و گاوها را قبل از حمل آن‌ها به [[آمریکا]] و [[فرانسه]] به بیماری آلوده می‌کردند.<ref>Koenig, Robert (2006), ''The Fourth Horseman: One Man's Secret Campaign to Fight the Great War in America'', PublicAffairs.</ref> [[پروتکل ژنو]] در سال ۱۹۲۵ استفاده از [[جنگ‌افزار شیمیایی]] و بیولوژیک را ممنوع اعلام کرد.<ref name=":3">{{cite journal\|last1=Baxter\|first1=R. R.\|last2=Buergenthal\|first2=Thomas\|date=28 March 2017\|title=Legal Aspects of the Geneva Protocol of 1925\|url=https://www.cambridge.org/core/journals/american-journal-of-international-law/article/legal-aspects-of-the-geneva-protocol-of-1925/26453DA22053FCBB08BB4A520FFE9964\|journal=The American Journal of International Law\|volume=64\|issue=5\|pages=853–879\|doi=10.2307/2198921\|jstor=2198921\|archive-url=https://web.archive.org/web/20171027233302/https://www.cambridge.org/core/journals/american-journal-of-international-law/article/legal-aspects-of-the-geneva-protocol-of-1925/26453DA22053FCBB08BB4A520FFE9964\|archive-date=27 October 2017\|access-date=27 October 2017\|name-list-style=vanc\|url-status=live}}</ref> [[File:Shiro-ishii.jpg\|thumb\|170px\|[[شیرو ایشی]]، فرمانده [[واحد ۷۳۱]], که تحقیقات سلاح‌های بیولوژیک را بر روی قربانیان زنده انسانی انجام می‌داد.]] در سال ۱۳۴۶ میلادی [[طاعون]]، سپاهیان [[مغول]] از [[اردوی زرین]] را در حین حمله به [[فئودوسیا\|کافا]] در [[کریمه]] در هم شکست. حمله کنندگان نعش کشته‌ها را در پای دیوارهای شهر رها کردند. در نتیجه این کار و با رفت و آمد مدافعین شهر [[اپیدمی]] طاعون به تمام منطقه گسترش یافت. احتمال می‌رود برخی از افرادی که به علت طاعون کافا را ترک کردند باعث [[همه‌گیری]] وسیع طاعون در [[اروپا]] شدند که بعداً به [[مرگ سیاه]] شهرت یافت.<ref>{{Cite journal\|url=http://www.cdc.gov/ncidod/EID/vol8no9/01-0536.htm\|title=Biological warfare at the 1346 siege of Caffa\|last=Wheelis\|first=Mark\|journal=Emerg Infect Dis\|publisher=Center for Disease Control\|issue=9\|doi=10.3201/eid0809.010536\|year=2002\|volume=8\|pages=971–5\|pmc=2732530\|pmid=12194776\|access-date=۱۳ ژانویه ۲۰۱۷\|archive-url=https://web.archive.org/web/20080521182654/http://www.cdc.gov/ncidod/EID/vol8no9/01-0536.htm\|archive-date=۲۱ مه ۲۰۰۸\|dead-url=yes}}</ref><ref>{{cite journal\|url=\|title=History of biological warfare and bioterrorism\|last2=Greub\|first2=Gilbert\|journal=Clinical Microbiology and Infection\|issue=6\|doi=10.1111/1469-0691.12706\|year=2014\|volume=20\|pages=497–502\|last1=Barras\|first1=Vincent}}</ref><ref>Andrew G. Robertson, and Laura J. Robertson. "From asps to allegations: biological warfare in history," ''Military medicine'' (1995) 160#8 pp: 369-373.</ref><ref>Rakibul Hasan, "Biological Weapons: covert threats to Global Health Security." ''Asian Journal of Multidisciplinary Studies'' (2014) 2#9 p 38. [http://www.ajms.co.in/sites/ajms/index.php/ajms/article/viewFile/559/488 online] {{Webarchive\|url=https://web.archive.org/web/20141217124035/http://www.ajms.co.in/sites/ajms/index.php/ajms/article/viewFile/559/488 \|date=۱۷ دسامبر ۲۰۱۴}}</ref> در سال ۱۹۳۷ [[نیروی زمینی امپراتوری ژاپن]] برنامه منظمی برای تولید جنگ‌افزارهای بیولوژیک شروع کرد که مرکز آن در ۴۰ مایلی جنوب [[هاربین]] در [[منچوری]] قرار داشت و به [[واحد ۷۳۱]] معروف بود. تحقیقاتی که ژاپنی‌ها انجام می‌دادند بر روی [[سیاه‌زخم]] و [[طاعون]] بود. در سال ۱۹۴۵ و در ماه‌های آخر [[جنگ جهانی دوم]]، ژاپنی‌ها مقدار ۴۰۰ کیلوگرم از میکروب [[سیاه‌زخم]] ذخیره کرده بودند که در بمب‌هایی با طراحی ویژه استفاده می‌شد. قرار بود این سلاح‌ها در [[عملیات شکوفه‌های گیلاس در شب\|عملیات شکوفه‌های گیلاس]] در شب در ۲۲ سپتامبر ۱۹۴۵ علیه شهروندان آمریکایی در [[سن دیگو]] به کار برود که این حمله به علت [[تسلیم ژاپن]] در ۱۵ اوت ۱۹۴۵ متوقف شد.<ref>Naomi Baumslag, ''Murderous Medicine: Nazi Doctors, Human Experimentation, and Typhus'', 2005, p.207</ref><ref>{{cite web\|url=http://www.globalsecurity.org/wmd/intro/bio_plague.htm\|title=Weapons of Mass Destruction: Plague as Biological Weapons Agent\|accessdate=21 December 2014\|publisher=GlobalSecurity.org}}</ref><ref>{{cite web\|url=http://www.npr.org/2011/04/25/135638924/where-to-find-the-worlds-most-wicked-bugs\|title=Where To Find The World's Most 'Wicked Bugs': Fleas\|date=25 April 2011\|publisher=National Public Radio\|author=Amy Stewart}}</ref><ref>{{cite web\|url=http://www.japantimes.co.jp/opinion/2001/06/05/commentary/world-commentary/the-trial-of-unit-731/\|title=The trial of Unit 731\|date=5 June 2001\|publisher=The Japan Times\|author=Russell Working}}</ref> [[ایالات متحده آمریکا\|آمریکا]] در سال ۱۹۴۳ برنامه تحقیقاتی خود را برای استفاده از عوامل بیولوژیک آغاز کرد. این برنامه به‌طور رسمی تا سال ۱۹۶۹ ادامه یافت. در آن سال [[ریچارد نیکسون]] رئیس‌جمهور وقت آمریکا به این برنامه پایان داد و مواد تهیه شده در ۱۹۷۱ و ۱۹۷۲ با حضور نمایندگان وزارت‌های مربوط (دفاع و کشاورزی) از بین رفت.<ref>[[Richard Nixon]] (1969), [[Statement on Chemical and Biological Defense Policies and Programs]]. [[wikisource:Statement on Chemical and Biological Defense Policies and Programs\|Wikisource link]].</ref> در طی [[جنگ جهانی اول]]، عوامل آلمانی اسب‌ها و گاوها را قبل از حمل آن‌ها به [[آمریکا]] و [[فرانسه]] به بیماری [[آلوده]] می‌کردند.<ref>Koenig, Robert (2006), ''The Fourth Horseman: One Man's Secret Campaign to Fight the Great War in America'', PublicAffairs.</ref> [[پروتوکل ژنو]] در سال ۱۹۲۵ استفاده از سلاحهای شیمیایی و بیولوژیک را ممنوع اعلام کرد. این مواد شامل [[باسیلوس آنتراسیس]] (عامل [[سیاه‌زخم]])، [[سم بوتولینوم]] عامل ابتلا به [[بوتولیسم]]، فرانسیسلا تولارنسیس (عامل [[تولارمی]])، [[کوکسیلا بورنتی]] (عامل [[تب کیو]])، ویروس [[واکسینیا]]، ویروس [[انسفالیت ونزوئلایی]]، بروسلا سوئیس (عامل [[تب مالت]]) بود.<ref>{{cite book\|last1=Clark\|first1=William R.\|name-list-style=vanc\|title=Bracing for Armageddon?: The Science and Politics of Bioterrorism in America\|url=https://archive.org/details/bracingforarmage0000clar\|date=15 May 2008\|publisher=Oxford University Press\|location=USA}}</ref> [[File:Shiro-ishii.jpg\|thumb\|170px\|[[شیرو ایشی]]، فرمانده [[واحد ۷۳۱]], که تحقیقات سلاحهای بیولوژیک را بر روی قربانیان زنده انسانی انجام می‌داد.]] در سال ۱۹۳۷ [[ارتش امپراتوری ژاپن]] برنامه منظمی برای تولید جنگ‌افزارهای بیولوژیک شروع کرد که مرکز آن در ۴۰ مایلی جنوب [[هاربین]] در [[منچوری]] قرار داشت و به [[واحد ۷۳۱]] معروف بود. تحقیقاتی که ژاپنی‌ها انجام می‌دادند بر روی [[سیاه زخم]] و [[طاعون]] بود. در سال ۱۹۴۵ و در ماه‌های آخر جنگ ژاپنی‌ها مقدار ۴۰۰ کیلوگرم از میکروب [[سیاه زخم]] ذخیره کرده بودند که در بمبهایی با طراحی ویژه استفاده می‌شد. قرار بود این سلاح‌ها در ۲۲ سپتامبر ۱۹۴۵ به کار برود که این حمله به علت تسلیم ژاپن در ۱۵ اوت ۱۹۴۵ متوقف شد.<ref>Naomi Baumslag, ''Murderous Medicine: Nazi Doctors, Human Experimentation, and Typhus'', 2005, p.207</ref><ref>{{cite web\|url=http://www.globalsecurity.org/wmd/intro/bio_plague.htm\|title=Weapons of Mass Destruction: Plague as Biological Weapons Agent\|accessdate=21 December 2014\|publisher=GlobalSecurity.org}}</ref><ref>{{cite web\|url=http://www.npr.org/2011/04/25/135638924/where-to-find-the-worlds-most-wicked-bugs\|title=Where To Find The World's Most 'Wicked Bugs': Fleas\|date=25 April 2011\|publisher=National Public Radio\|author=Amy Stewart}}</ref><ref>{{cite web\|url=http://www.japantimes.co.jp/opinion/2001/06/05/commentary/world-commentary/the-trial-of-unit-731/\|title=The trial of Unit 731\|date=5 June 2001\|publisher=The Japan Times\|author=Russell Working}}</ref> به‌طور هم‌زمان با پایان این برنامه، ارتش آمریکا [[برنامه دفاع میکربی در جنگ\|برنامه دفاع میکروبی در جنگ]] را از سال ۱۹۵۳ شروع کرد که تا الان نیز ادامه دارد. [[آمریکا]] در سال ۱۹۴۳ برنامه تحقیقاتی خود را برای استفاده از عوامل بیولوژیک آغاز کرد. این برنامه به‌طور رسمی تا سال ۱۹۶۹ ادامه یافت. در آن سال [[نیکسون]] رئیس‌جمهور وقت آمریکا به این برنامه پایان داد و مواد تهیه شده در ۱۹۷۱ و ۱۹۷۲ با حضور نمایندگان وزارتهای مربوط (دفاع و کشاورزی) از بین رفت. این مواد شامل باسیلوس آنتراسیس (عامل [[سیاه زخم]])، سم [[بوتولیسم]]، فرانسیلا تولارنسیس (عامل [[تولارمی]])، کوکسیلا برونتئی (عامل [[تب Q]])، ویروس [[انسفالیت ونزوئلایی]]، بروسلا سویس (عامل [[بروسلوز]]) و [[انتروتوکسین B استافیلو کوکی\|انتروتوکسین بی استافیلو کوکی]] بود. به‌طور هم‌زمان با پایان این برنامه ارتش آمریکا [[برنامه دفاع میکربی در جنگ]] را از سال ۱۹۵۳ شروع کرد که تا الان نیز ادامه دارد. در سال ۱۹۷۲ کشورهای ~~جهان~~جهان، ~~کنوانسیونی~~همایشی ~~مبنی~~در بر[[ژنو]] با عنوان [[همایش کمیته خلع سلاح\|همایش کمیتهٔ خلع سلاح]] با هدف عدم تولید، فرآوری و گسترش ~~سلاحهای~~سلاح‌های بیولوژیکی ~~امضا~~برگزار ~~کردند؛~~کردند ~~اگر~~که چهدر نهایت منجر به تشکیل [[کنوانسیون سلاح‌های بیولوژیک]] شد.<ref name=":4">{{Cite web\|title=History of the Biological Weapons Convention\|url=https://www.un.org/disarmament/biological-weapons/about/history/\|url-status=live\|archive-url=https://web.archive.org/web/20210216203033/https://www.un.org/disarmament/biological-weapons/about/history\|archive-date=2021-02-16\|access-date=2021-03-02\|website=[[United Nations Office for Disarmament Affairs]]\|language=en-US}}</ref> بعضی از کشورهای ~~امضاکننده~~امضاکننده، از جمله [[اتحاد جماهیر شوروی سوسیالیستی]] تحقیقات در این زمینه را ادامه دادند.<ref>[[Ken Alibek]] and K Handelman (1999), ''Biohazard: The Chilling True Story of the Largest Covert Biological Weapons Program in the World Trade From the Inside by the Man Who Ran It'', New York, NY: [[راندوم هاوس]].</ref> تا سال ۲۰۱۱ تعداد ۱۶۵ کشور در سراسر جهان این کنوانسیون را امضا کردند و تعهد کردند که برنامه‌ای برای استفاده از ~~سلاحهای~~سلاح‌های بیولوژیک نداشته باشند.<ref name="qpppvabv">{{cite web\|url=http://usiraq.procon.org/view.resource.php?resourceID=000678\|title=26 Countries' WMD Programs; A Global History of WMD Use - US - Iraq War - ProCon.org\|date=2009-05-29\|accessdate=2013-09-05\|publisher=Usiraq.procon.org}}</ref> موارد متعددی از استفاده ~~سلاحهای~~سلاح‌های بیولوژیک در سال‌های اخیر گزارش شده‌است. یکی از ~~موارد~~این ~~آن "~~موارد، «[[باران زرد]]» "در سال ۱۹۷۹ در [[~~آسیای~~ جنوب ~~شرقی~~شرق آسیا]] بود که به علت آزاد شدن تصادفی عامل ~~سیاه~~سیاه‌زخم ~~زخم از~~در [[یکاترینبورگ\|سوردولوسک]] [[روسیه]] ~~بود~~رخ داد. این اتفاق باعث مرگ ۶۵ تا ۱۰۰ نفر شد.<ref>{{Cite journal\|last1=Meselson\|first1=M.\|last2=Guillemin\|first2=J.\|last3=Hugh-Jones\|first3=M.\|last4=Langmuir\|first4=A.\|last5=Popova\|first5=I.\|last6=Shelokov\|first6=A.\|last7=Yampolskaya\|first7=O.\|date=1994-11-18\|title=The Sverdlovsk anthrax outbreak of 1979\|url=https://science.sciencemag.org/content/266/5188/1202\|journal=Science\|language=en\|volume=266\|issue=5188\|pages=1202–1208\|bibcode=1994Sci...266.1202M\|doi=10.1126/science.7973702\|issn=0036-8075\|pmid=7973702}}</ref> مورد بعدی استفاده از عامل [[رایسین\|ریسین]] به عنوان وسیله کشنده در [[لندن]] در سال ۱۹۸۷ بود. در ۲ اوت ۱۹۹۱ گزارش شد که [[عراق]] در حال انجام تحقیقاتی در مورد [[باسیلوس آنتراسیس]] (عامل ~~سیاه زخم~~[[سیاه‌زخم]])، سم [[~~بوتولیسم~~سم بوتولینوم]] و [[کلوستریدیوم پرفرنژنس\|کلستریدیوم پرفریجنس]] ~~انجام~~(عامل [[گانگرن گازی]]) ~~می‌دهد~~است.<ref>Woods, ''Op. cit.'', pp 7-8.</ref> بسیاری از این تأسیسات در طی [[جنگ اول خلیج فارس]] از بین رفت. در سال ۱۹۹۵ و بعد از پناهنده شدن ژنرال [[حسین کامل المجید]] به [[اردن]] مشخص شد که ~~عراق~~عراق، تحقیقات بر روی [[~~سیاه زخم~~سیاه‌زخم]]، سم [[~~بوتولیسم~~سم بوتولینوم]]، [[~~کلستریدیوم~~کلوستریدیوم ~~پرفریژنس~~پرفرنژنس]]، [[~~آفلا توکسین~~آفلاتوکسین]]‌ها و [[~~ریسین~~رایسین]] را ادامه داده‌است و توانسته‌است از آن‌ها در ~~راکتها،~~راکت‌ها، بمب‌های هوایی و [[~~تانکهای~~تانک اسپری‌کننده\|تانک‌های اسپری‌کننده]] استفاده کند. در نهایت عراق صد [[بمب]] ۴۰۰ کیلویی را با ~~سموم~~ [[~~بوتولیسم~~سم بوتولینوم]]، ۵۰ [[بمب]] را با [[آنتراسن\|آنتراکس]] و ۱۶ بمب را با [[آفلاتوکسین]] پر کرده بود. علاوه بر آن ۱۳ [[موشک الحسین]] ([[اسکاد]]) با سم [[~~بوتولیسم~~سم بوتولینوم]]، ۱۰ [[موشک]] با [[آنتراکس]] و ۲ موشک نیز با [[~~آفلا توکسین~~آفلاتوکسین]] آماده کرده بود. در کل عراق ۱۹۰۰۰ لیتر از [[سم تغلیظ شده]] [[~~بوتولیسم~~سم بوتولینوم\|بوتولینوم]]، ۸۵۰۰ لیتر از [[آنتراکس]] تغلیظ شده و ۲۲۰۰ لیتر از [[~~آفلا توکسین~~آفلاتوکسین]] دارا بود.<ref>Martin, James W. , George W. Christopher and Edward M. Eitzen (2007), “History of Biological Weapons: From Poisoned Darts to Intentional Epidemics”, In: [http://www.bordeninstitute.army.mil/published_volumes/biological_warfare/biological.html Dembek, Zygmunt F. (2007), ''Medical Aspects of Biological Warfare''] {{Webarchive\|url=https://web.archive.org/web/20120827123814/http://www.bordeninstitute.army.mil/published_volumes/biological_warfare/biological.html \|date=۲۷ اوت ۲۰۱۲}}, (Series: [[Textbook of Military Medicine\|Textbooks of Military Medicine]]), [[واشینگتن، دی.سی.\|Washington, DC]]: The [[مؤسسه بوردن\|Borden Institute]], pg 11.</ref> با این که این ~~سلاحها~~سلاح‌ها آماده ~~بود~~بودند ولی در نهایت استفاده‌ای از آن‌ها به عمل نیامد.<ref>[[شورای امنیت سازمان ملل متحد\|United Nations Security Council]] (1991), ''Report of the Secretary-General on the Status of the Implementation of the Special Commission’s Plan for the Ongoing Monitoring and Verification of Iraq’s Compliance With Relevant Parts of Section C of Security Council Resolution 687'', New York, NY: United Nations, 1995. Publication S/1995/864, 59.</ref><ref>Zilinskas, R.A. , "Iraq’s Biological Weapons: The Past as Future?", ''[[مجله انجمن پزشکی آمریکا\|Journal of the American Medical Association]]'', 1997;278:418–424, 60.</ref> == برخورد با تهدیدات بیولوژیک == بسیاری از عوامل [[باکتری]]ایی، [[قارچ\|قارچی]]، [[ویروس]]~~ها،~~‌ها، عوامل [[ریکتزیا\|ریکتزیایی]] و سموم وجود دارند که در مقالات متعددی به عنوان عوامل بیولوژیک بالقوه برای جنگ عنوان شده‌اند. مواردی که زیاد نام برده شده‌اند شامل باسیلوس آنتراسیس (عامل سیاه زخم)، سم [[بوتولیسم]]، یرسینیا پستیس (عامل [[طاعون]])، ریسین، [[~~انترو توکسین B استافیلو کوکی\|انترو توکسین~~انتروتوکسین بی ~~استافیلو کوکی~~استافیلوکوکی]] و ویروس [[انسفالیت ونزوئلایی]] می‌شوند. با ~~این که~~این‌که این عوامل مشخصات کاملاً متفاوتی با هم دارند ولی در تمام عواملی که به عنوان سلاح به کار می‌روند ~~خاصیتهای~~ویژگی‌های عمومی و مشابهی وجود دارد. [[پرونده:International Biohazard Warning Symbol.svg\|نماد بین‌المللی خطر عوامل بیولوژیکی\|بندانگشتی\|left]] یکی از مهم‌ترین مشخصه‌های عمومی برای این عوامل، توانایی آن‌ها برای تبدیل به ذرات [[آئروسل]] با ذراتی در اندازه یک تا پنج میکرومتر ([[میکرون]]) است تا بتوانند ساعت‌ها در هوای معمولی شناور باقی بمانند و در صورت تنفس بتوانند به [[~~آلوئولهای~~کیسه ~~انتهایی~~هوایی\|آلوئول‌های]] انتهایی در [[شش\|شُش‌های]] شخص قربانی برسند و جذب شوند. ذرات ~~بزرگتر~~بزرگ‌تر از ۵ میکرون در راه‌های هوایی فوقانی شخص فیلتر می‌شوند. این آئروسل‌ها را می‌توان به دو صورت وارد محیط کرد: # توسط پخش خطی توسط وسایلی مثل هواپیما که از روی هدف می‌گذرند # توسط پخش نقطه‌ای مثل اسپری‌کننده‌ها یا موشک‌های حامل این عوامل با انفجار بر روی هدف یا بمب‌های حاوی این مواد با پرتاب به منطقه مورد نظر و انفجار در آنجا. وضعیت آب و هوای منطقه هدف در کاربرد عوامل بیولوژیک به صورت آئروسل خیلی مهم است زیرا در صورت وجود باد با سرعت بالا [[هواپخش\|ابر آئروسل]] ایجاد شده به راحتی از بین می‌رود. همچنین جهت وزش باد نیز هنگام عملیات مهم است. ~~پدیده~~پدیدهٔ [[معکوس شدن لایه‌های هوا]] یا باد با سرعت ۹ تا ۱۸ کیلومتر در ساعت، حالت‌هایی هستند که معمولاً در ساعات شب یا صبح زود وجود دارند و حالت ایده‌آلی برای استفاده از آئروسل‌ها فرض می‌شوند. راه‌های دیگر مواجهه با عوامل بیولوژیک شامل [[راه دهانی]] (آلودگی غذا و آب) و راه [[پوستی]] است. در کل این دو راه نسبت به [[راه تنفسی]] اهمیت کمتری دارند. بیماری‌های ایجاد شده توسط کاربرد جنگی عوامل بیولوژیک بر علیه نیروهای نظامی می‌تواند باعث [[مرگ]] یا [[ناتوانی]] آن‌ها گردد. از نظر نظامی از کار انداختن درصد زیادی از نیروهای رزمی می‌تواند نتیجه‌ای شاخص و عملی از کاربرد این عوامل باشد. مثالی از عوامل بیولوژیک کشنده می‌تواند شامل [[باسیلوس آنتراسیس]] (عامل ~~سیاه زخم~~[[سیاه‌زخم]])، [[سم ~~بوتولیسم~~بوتولینوم]] و [[~~فرانسیلا~~فرانسیسلا تولارنسیس]] (عامل [[تولارمی]]) باشد در صورتی که عوامل ناتوان‌کننده نظیر [[~~انتروتوکسین B استافیلو کوکی\|~~انتروتوکسین بی ~~استافیلو کوکی~~استافیلوکوکی]] و [[کوکسیلا بورنتی]] (عامل [[تب کیو]]) هستند. در بعضی عوامل مثل [[یرسینیا پستیس]] و [[کوکسیلا بورنتی\|کوکسیلا برونتی]] تیپ بیماری ریوی ایجاد شده شبیه بیماری‌های [[اندمیک]]ی است که همین عوامل در طبیعت ایجاد می‌کنند. ابتلا از طریق دهانی نیز تصویر کلینیکی مشابه همین مورد ایجاد می‌کند. در بعضی از عوامل بیماری‌زا [[سرایت (پزشکی)\|انتشار شخص به شخص]] نیز مهم است. این بیماری‌ها شامل [[آبله]] و طاعون ریوی می‌شود و در صورتی که واسطه انتقال باکتری یا ویروس در محیط حضور داشته باشد (پشه یا مگس) [[چرخه انتقال]] آن شروع خواهد شد. برخورد بالقوه با ~~[[سلاحهای~~سلاح‌های بیولوژیک]] به خوبی توسط ~~جزوه~~جزوهٔ [[سازمان بهداشت جهانی]]، چاپ شده در سال ۱۹۷۰، توضیح داده شده‌است. حدس زده می‌شود که اگر ۵۰ کیلوگرم از اسپورهای [[باسیلوس آنتراسیس]] در یک [[انتشار خطی]] به طول ۲ کیلومتر بر روی یک مرکز جمعیتی ۵۰۰۰۰۰ ~~نفره~~نفرهٔ ~~[[حفاظت نشده]]،~~حفاظت‌نشده، پخش شود؛ در شرایط ~~ایده‌آل~~ایدئال [[هواشناسی]] می‌تواند در منطقه‌ای ~~بزرگتر~~بزرگ‌تر از وسعت ۲۰ [[کیلومتر مربع]] منتشر شود و ۱۲۵۰۰۰ نفر را در معرض [[ابر بیولوژیک]] قرار دهد. اگر عامل استفاده شده [[~~فرانسیلا~~فرانسیسلا تولارنسیس]] باشد، تعداد افراد مرده یا ناتوان شده بیش از ۱۲۵۰۰۰ نفر خواهد بود. بنابراین اگر از ~~سلاحهای~~سلاح‌های بیولوژیک در شرایط درست آب و هوایی استفاده شود، واقعاً می‌تواند به عنوان یک [[~~سلاح~~جنگ‌افزار ~~کشتار جمعی~~کشتارجمعی]] به کار رود. به علاوه به خاطر اثرات گسترده روی [[جمعیت ~~هدف]]،~~هدف، عوامل بیولوژیک می‌توانند باعث فشار مشخص و شدیدی بر روی [[سیستم مراقبت پزشکی]] شود. تعداد خیلی زیاد بیماران و نیاز به [[مراقبت‌های ویژه پزشکی\|مراقبت ویژه]] می‌تواند باعث اتلاف شدید منابع پزشکی گردد. ~~داروها~~[[دارو]]ها و [[واکسن]]~~های~~‌های مورد نیاز معمولاً در داروخانه‌های معمولی وجود ندارند. افراد کادر پزشکی و پرسنل آزمایشگاهی ممکن است به ~~مراقبتهای~~مراقبت‌های اضافی نیاز داشته باشند. ~~نمونه برداری~~نمونه‌برداری از اجساد و جمع‌آوری ~~باقی مانده‌ها~~باقی‌مانده‌ها می‌تواند باعث بروز خطرات غیرمعمول گردد. پاسخ پزشکی به تهدید یا استفاده از [[سلاح‌های بیولوژیک]] می‌تواند با توجه به ~~[[سابقه~~سابقهٔ پزشکی]] افراد، ~~قبل~~پیش از مواجهه با عوامل، تعیین شود. اگر قبل از برخورد با عوامل آلوده‌کننده، [[ایمن‌سازی فعال]] یا [[مراقبت پیشگیرانه پزشکی\|پیشگیری]] با [[آنتی‌بیوتیک]] صورت گرفته باشد ممکن است باعث جلوگیری از بروز بیماری شود. برای مقابله با عوامل بیولوژیک ایمن‌سازی فعال خیلی ~~مؤثر تر~~مؤثرتر است و احتمالاً برای حفاظت نیروهای نظامی در مقابل عوامل بیولوژیک طیف گسترده‌ای از [[واکسیناسیون]] انجام گردد. حتی بعد از مواجهه و ~~قبل~~پیش از بروز ~~علایم~~علائم نیز استفاده از ایمن‌سازی فعال یا [[ایمن‌سازی پاسیو]] با داروهای آنتی‌بیوتیک یا [[~~آنتی~~داروی ~~ویرال~~ضد ویروس]]، می‌تواند به عنوان ~~پیش درمانی~~پیش‌درمانی منجر به کاهش ~~علایم~~علائم بیماری گردد. ~~بعد~~پس از شروع بیماری فقط تشخیص و درمان عمومی یا اختصاصی برای آن عامل خاص می‌تواند مؤثر واقع شود. ~~واکسن‌های عالی~~واکسن‌ها و ~~آنتی توکسین‌های~~آنتی‌توکسین‌های خوبی در مقابل بسیاری از عوامل ~~سلاحهای~~سلاح‌های بیولوژیک وجود دارد و برای موارد باقی‌مانده هم تحقیقات وسیعی ~~برای~~در ~~ساخت~~حال انجام ~~می‌شود~~است. == عوامل باکتریایی == [[باکتری]]‌ها ~~ارگانیسمهایی~~جاندارانی تک[[جاندار ~~سلولی~~تک‌سلولی\|تک‌سلولی]] هستند که ~~اندازه~~اندازهٔ آن‌ها در مقایسه با هم کاملاً اندازه متغیری دارند؛ از ~~گونه~~ [[کوکسی]]‌های کروی به قطر ۰٫۵ تا ۱ میکرون تا ~~گونه~~ [[باسیل]]‌های استوانه‌ای از ۱ تا ۵ میکرون. ~~زنجیره~~زنجیرهٔ به‌هم پیوستهٔ باسیل‌ها ممکن است گاهی تا ۵۰ میکرون هم طول داشته باشد. شکل سلولی باکتری به ~~وسیله~~وسیلهٔ [[دیواره سلول\|دیوارهٔ سلولی]] سخت آن مشخص می‌شود. دردرون ~~داخل سلول~~سلول‌ها مواد [[هسته سلول\|هسته‌ای]] ای (~~DNA~~[[دی‌ان‌ای]])، [[~~سیتو پلاسم~~سیتوپلاسم]]، و [[غشای سلولی\|غشا]] وجود دارد که اجزای پایه‌ای برای حیات باکتری هستند. بسیاری از باکتری‌ها دارای زنجیره‌های [[~~گلیکو پروتئین~~گلیکوپروتئین\|گلیکوپروتئینی]]ی بر روی سطح خارجی خود هستند که نقش اساسی در [[~~بیماریزائی~~بیماری‌زایی]] باکتری بازی می‌کنند و همچنین به منظور متصل شدن به سطح سلول‌های [[میزبان (زیست‌شناسی)\|میزبان]] هم به کار می‌روند. برخی از باکتری‌ها می‌توانند در شرایط خاص به [[هاگ باکتری\|اسپور]] تبدیل شوند. ~~اسپورها ی~~اسپورهای باکتری‌ها در مقابل سرما، گرما، خشکی، مواد شیمیایی و اشعه خیلی ~~مقاوم تر~~مقاوم‌تر از خود باکتری‌ها هستند. در واقع می‌توان گفت که اسپورها حالت ~~نهفته~~نهفتهٔ باکتری هستند و در مثل [[دانه]] در [[گیاه\|گیاهان]] با ~~به وجود~~به‌وجود آمدن شرایط ~~مناسب~~مناسب، دوباره به باکتری تبدیل می‌شوند و در اصطلاح جوانه می‌زنند. باکتری‌ها می‌توانند باعث بروز بیماری در انسان‌ها و ~~حیوانات~~سایر [[جانوران]] شوند. این کار از دو طریق صورت می‌گیرد: * نوع اول از طریق حمله و از بین بردن [[بافت (زیست‌شناسی)\|بافت‌ها]] است. * نوع دوم از طریق تولید سم ([[توکسین]]). در بسیاری از موارد باکتری‌های بیماری‌زا از هر دو روش بهره می‌برند. بیماری‌هایی که ایجاد می‌شوند معمولاً به آنتی‌بیوتیک مناسب جواب می‌دهند. ~~در این مبحث در مورد~~ باکتری‌هایی که می‌توانند به عنوان سلاح بیولوژیک به کار بروند، ~~صحبت می‌کنیم که عبارتند~~عبارت‌اند از: * [[باسیلوس آنتراسیس]] ([[~~سیاه زخم~~سیاه‌زخم]]) * [[بروسلا\|بروسلا ~~سویس~~سوئیس]] ([[تب مالت]]) * [[ویبریو ~~کلرآ~~کلرا]] ([[وبا]]) * [[بورخولدریا مالئی]] ([[مشمشه]]) * [[یرسینیا پستیس]] ([[طاعون]]) * [[~~فرانسیلا~~فرانسیسلا تولارنسیس]] ([[تولارمی]]) * [[کوکسیلا بورنتی\|کوکسیلا برونتی]] ([[~~تب Q\|~~تب کیو]]). {\| class="wikitable" ! نام !! ~~زمان~~[[دوره نهفتگی\|دورهٔ نهفتگی]] !! ~~علایم~~[[علائم و نشانه‌های بیماری\|علائم و نشانه‌ها]] !! [[خودتشخیصی (پزشکی)\|تشخیص بالینی]] !! [[درمان]] !! [[واکسن]] \|- ! [[سیاه‌زخم]] ~~! سیاه زخم~~ \| ۱–۶ روز \|\| ~~تب،~~[[تب]]، ~~گیجی،~~[[گیجی]]، ~~خستگی،~~[[خستگی]]، [[سرفه]] \|\| {{نشد}} \|\| \|\| {{شد}} \|- ! [[تب مالت]] \| ۵ تا ۶۰ روز \|\| [[تب]] ~~غیر~~غیرمنظم، ~~منظم، سردرد،~~[[سردرد]]، [[سستی\|ضعف]] و [[خستگی]] شدید، ~~لرز،~~[[لرز ~~تعریق،~~(پزشکی)\|لرز]]، ~~دردمفصلی~~[[عرق‌کردن]]، [[آرترالژی\|درد مفصل]] و ~~دردعضلانی~~[[درد ماهیچه\|درد ماهیچه‌ای]] \|\| {{نشد}} \|\| {{شد}} \|\| {{نشد}} \|- ! [[وبا]] \| ۱–۵ روز \|\| [[اسهال]] حجیم \|\| {{شد}} \|\| {{نیمی از کار انجام شد\|}} \|\| {{نیمی از کار انجام شد\|}} \|- ! [[مشمشه]] \| ۱۰ تا ۱۴ روز \|\| ~~تب،~~[[تشدیدگر ~~لرز،~~آکوستیکی ~~تعریق،~~حجیم ~~دردعضلانی،~~با ~~سردرد،~~پوسته-نازک\|تب]]، [[لرز (پزشکی)\|لرز]]، [[عرق‌کردن]]، [[درد ماهیچه\|درد ماهیچه‌ای]]، [[سردرد]]، [[درد دیواره قفسه سینه\|درد دیوارهٔ قفسه سینه]] \|\| {{نشد}} \|\| \|\| {{نشد}} \|- ! [[طاعون]] \| ۲ تا ۱۰ روز \|\| [[تب]] بالا، ~~لرز،~~[[لرز (پزشکی)\|لرز]]، [[سردرد]] \|\| {{نشد}} \|\| {{شد}} \|\| {{شد}} \|- ! [[تولارمی]] \| \|\| ~~تب،~~[[تب]]، ~~لرز،~~[[لرز (پزشکی)\|لرز]]، [[سردرد]] و [[سستی\|ضعف ~~عضلانی~~ماهیچه‌ای]] \|\| {{شد}} \|\| {{شد}} \|\| {{شد}} \|- ! [[تب کیو]] \| تا ۱۰ روز \|\| ~~تب،~~[[تب]]، [[سرفه]] و [[درد ~~در دیواره~~قفسه‌سینه\|درد ~~قفسه~~قفسهٔ سینه]]. \|\| {{نیمی از کار انجام شد\|}} \|\| {{شد}} \|\| {{نشد}} \|} === ~~سیاه زخم~~سیاه‌زخم === [[سیاه زخم]] [[دوره نهفتگی\|زمان نهفتگی]] ۱–۶ روز دارد. [[تب]]، [[گیجی]]، [[خستگی (پزشکی)\|خستگی]]، [[سرفه]] و ناراحتی خفیف در سینه که بعداً [[~~دیسترس~~تنگی نفس]] شدید ~~تنفسی~~ و ناتوانی در ~~تنفس،~~[[تنفس]]، [[~~دیافورزیس~~عرق‌ریزش]]، [[~~استریدور~~سوت تنفسی]] واضح و [[~~سیانوز~~کبودی]] عمومی بدن روی می‌دهد. [[شوک (افت فشار خون)\|شوک]] و سپس مرگ در طی ۲۴ تا ۳۶ ساعت بعد از شروع ~~علایم~~علائم حاد رخ می‌دهد. [[یافته‌های بالینی]] برای تشخیص اختصاصی نیستند. ممکن است در [[رادیوگرافی قفسه سینه\|عکس سینه]] ~~عریض شدگی~~عریض‌شدگی [[~~مدیاستینوم~~میان‌سینه]] دیده شود. در مراحل نهایی با [[رنگ‌آمیزی گرم]] در خون و [[کشت خون]] قابل تشخیص است. ~~اگر چه~~اگرچه مؤثر بودن درمان ~~بعد~~پس از شروع ~~علایم~~علائم محدود می‌شود ولی درمان با دوز بالای [[~~پنی سیلین~~پنی‌سیلین]]، [[سیپروفلوکساسین]] یا [[~~داکسی سایکلین~~داکسی‌سایکلین]] باید انجام شود. [[درمان حمایتی]] مثل [[تنفس مصنوعی]] نیز ممکن است ضروری باشد. [[واکسن]] تأیید شده توسط [[~~FDA~~سازمان غذا و دارو (آمریکا)\|سازمان غذا و داروی آمریکا]] موجود است. مقدار واکسن ۰٫۵ سیسی‌سی ~~سی به صورت~~به‌صورت [[زیر جلدی\|زیرجلدی]] در زمان‌های صفر، دو و چهار هفته و سپس ماه‌های ~~۶ و~~۶، ۱۲ و ۱۸ است و [[دوز یادآور]] ~~به صورت~~به‌صورت سالانه تزریق می‌گردد. ~~سیپرو فلوکساسین~~[[سیپروفلوکساسین]] یا ~~داکسی سایکلین~~[[داکسی‌سایکلین]] در موارد احتمال مواجهه نیز می‌توانند به کار برده شوند. انجام [[توصیه‌های استاندارد برای کارکنان بهداشتی]] برای پاکسازی توصیه می‌شود. ~~بعد~~پس از ~~نمونه برداری~~نمونه‌برداری از جسد یا سایر اعمال بر روی ~~بیماران~~بیماران، وسایل و محیط باید ~~به وسیله~~به‌وسیلهٔ یک عامل [[ضد اسپور]] (مثل [[کلرین]]) [[ضدعفونی]] گردد. === تب مالت === ;زمان نهفتگی: ۵ تا ۶۰ روز. به‌طور متوسط ۱ ماه. ;~~علایم~~علائم و نشانه‌ها: [[تبریز\|تب]] ~~غیر منظم،~~غیرمنظم، [[سردرد]]، [[ضعف]] و [[خستگی (پزشکی)\|خستگی]] شدید، [[لرزش\|لرز]]، [[تعریق]]، [[~~دردمفصلی~~آرترالژی\|درد مفصلی]] و [[~~دردعضلانی~~درد ماهیچه]] به‌طور شایع وجود دارد. همچنین ممکن است [[افسردگی (حالت)\|افسردگی]] و [[تغییرخلق وخو\|تغییر خلق وخو]] نیز رخ دهد. یافته‌های استخوانی و مفصلی مثل [[استئومیلیت]] در [[ستون مهره‌ها\|ستون مهره]] می‌تواند دیده شود. مرگ دربر اثر این بیماری غیرمعمول است. ;تشخیص: فرم [[حاد]] و [[تحت حاد]] به صورت بالینی قابل تفکیک نیستند. [[کشت خون]] در ~~دوره~~دورهٔ حاد نیاز به یک ~~دوره~~ [[~~انکوباسیون~~دوره نهفتگی\|دورهٔ نهفتگی]] طولانی دارد. کشت [[~~مغزاستخوان~~مغز استخوان]] ~~نتیجه~~نتیجهٔ تشخیصی خوبی می‌دهد. تست تشخیصی [[آگلوتیناسیون سرم]] نیز ~~به کار~~به‌کار می‌رود. [[تست [[الایزا]] ~~بدنبال~~نیز به‌دنبال انجام [[روش لکه غربی\|وسترن بلات]] نیز کاربرد دارد. ;درمان: [[~~داکسی سایکلین~~داکسی‌سایکلین]] همراه با [[ریفامپین]] حداقل برای ۶ هفته. [[افلوکساسین]] همراه با ریفامپین نیز مؤثر است. در مواردی که [[کمپلیکاسیون]]‌هایی مانند [[اندوکاردیت]] یا [[مننگوانسفالیت]] به وجود آمده‌اند، درمان با ریفامپین با اضافه کردن یک [[تتراسایکلین‌ها\|تتراسایکلین]] و یک [[آمینوگلیکوزید]] توصیه می‌شود. در مواردی که [[کمپلیکاسیون]]‌هایی مانند [[اندوکاردیت]] یا [[مننگوانسفالیت]] به وجود آمده‌اند، درمان با ریفامپین با اضافه کردن یک [[تترا سایکلین]] و یک [[آمینوگلیکوزید]] توصیه می‌شود. ;پیشگیری: واکسن مشخصی برای انسان وجود ندارد. در موارد طبیعی (ابتلای عادی) اجتناب از [[شیر (خوراکی)\|شیر]] و [[پنیر]] غیر [[پاستوریزه]] مؤثر است. ;جداسازی و پاکسازی: انجام [[توصیه‌های استاندارد برای کارکنان بهداشتی]] . انتقال از طریق [[تماس جنسی]] و [[پیوند بافتی]] نیز در مواردی گزارش شده‌اند. [[گندزدا\|گندزدایی]] (~~ضد عفونی~~[[ضدعفونی‌کننده\|ضدعفونی]]) محیط می‌تواند با محلول [[هیپوکلریت]] ۰٫۵٪ انجام شود. === وبا === ;زمان نهفتگی: ۴ ساعت تا ۵ روز به‌طور متوسط ۳ روز ;~~علایم~~علائم و نشانه‌ها: بدون علامت تا خیلی شدید. با شروع ناگهانی [[استفراغ]]، [[سردرد]]، [[کرامپ]]~~های~~‌های روده‌ای، با تب خفیف یا بدون تب. درد در اوایل بیماری وجود دارد و به سرعت از بین می‌رود. شاخص‌ترین علامت آن [[اسهال]] حجیم است. از دست دادن [[مایع\|مایعات]] بالغ بر ۵ تا ۱۰ لیتر در روز است. بدون درمان مناسب معمولاً مرگ به علت [[دهیدراتاسیون]] شدید، کاهش حجم [[خون]] و [[شوک (افت فشار خون)\|شوک]] روی می‌دهد. شاخص‌ترین علامت آن [[اسهال]] حجیم است. از دست دادن مایعات بالغ بر ۵ تا ۱۰ لیتر در روز است. بدون درمان مناسب معمولاً مرگ به علت [[دهیدراتاسیون]] شدید، کاهش حجم خون و [[شوک (افت فشار خون)\|شوک]] روی می‌دهد. ;تشخیص: معیار تشخیص [[بالینی]] است. اسهال آبکی ~~دانه برنجی~~دانه‌برنجی و دهیدراتاسیون شدید علامت شاخصی برای تشخیص است. در آزمایش میکروسکوپی [[آزمایش مدفوع\|نمونه مدفوع]] معمولاً [[گلبول قرمز]] یا [[گلبول سفید]] به ندرت دیده می‌شود. اگر ~~نمونه~~نمونهٔ مدفوعی با [[میکروسکوپ دارک فیلد]] یا [[فاز کنتراست]] دیده شود، [[ویبریو]]‌ها قابل دیده شدن هستند. ;درمان: جایگزینی مایع و [[الکترولیت]]ها‌ها اساسی‌ترین گام درمانی در وبا است. تجویز آنتی‌بیوتیک ([[تتراسایکلین]]، [[سیپروفلوکساسین]] یا [[اریترومایسین]]) ممکن است ~~دوره~~دورهٔ اسهال را کاهش دهد ولی تأثیر مهم آن‌ها کاهش ورود ~~میکرب~~[[میکروب]] به محیط است. ;پیشگیری: واکسن ~~تهیه شده~~تهیه‌شده از فرم ~~کشته شده~~کشته‌شدهٔ باکتری موجود است ولی فقط در ۵۰٪ موارد ایمنی ایجاد می‌کند و دوام آن هم در حدود ۶ ماه است. واکسیناسیون در هفته‌های صفر و ۴ صورت می‌گیرد و هر ۶ ماه باید [[~~دوزیادآور~~دوز یادآور]] تزریق گردد. ;جداسازی و پاکسازی: انجام [[توصیه‌های استاندارد برای کارکنان بهداشتی]]. تماس‌های شخصی به ندرت باعث انتقال بیماری می‌شوند هر چند [[آلودگی مدفوعی]] و [[شستن دست‌ها\|شستشوی دقیق دست‌ها]] باید ~~مد نظر~~مدنظر قرار بگیرد. محلول‌های ضدعفونی مثل [[هیپوکلریت]] می‌توانند [[~~گند زدایی~~گندزدایی]] را در حد مورد نیاز انجام دهند. === مشمشه === ;زمان نهفتگی: بین ۱۰ تا ۱۴ روز بعد از تنفس عامل ;~~علایم~~علائم و نشانه‌ها: [[مواجهه]] از طریق تنفس باعث تب، لرز، [[تعریق]]، [[~~دردعضلانی~~درد ماهیچه]]، [[سردرد]]، [[درد دیواره قفسه ~~سینه،~~سینه\|درد دیوارهٔ قفسهٔ سینه]]، [[آدنوپاتی]] گردنی، [[~~اسپلنومگالی~~بزرگ‌طحالی]] و ضایعات پوستی [[پاپولوپوسچولار]] در تمام نواحی می‌شود. در تمام ~~موارد~~موارد، عدم درمان کشنده است. ;تشخیص: رنگ‌آمیزی [[~~متیلین~~متیلن بلو]] انجام شده بر روی [[اگزودا]] ممکن است [[باسیل]]‌های کوچکی را نشان بدهد. گرافی سینه ضایعات [[میلیاری]]، [[آبسه ریوی\|آبسه‌های ریوی]]~~‌های~~ کوچک و متعدد ~~ریوی~~ یا [[برونکوپنومونی]] را نشان می‌دهد. عامل بیماری را می‌توان از کشت ترشحات آلوده، در [[محیط ~~آبگوشت~~کشت]] ~~بدست~~آبگوشت ~~آورد~~به‌دست‌آورد. ;درمان: آنتی‌بیوتیک‌های کمی بر روی بیماران آزمایش شده‌اند. در بعضی موارد [[سولفادیازین]] ممکن است مؤثر باشد. [[سیپروفلوکساسین]]، [[~~داکسی سایکلین~~داکسی‌سایکلین]] و [[ریفامپین]] در شرایط آزمایشگاهی تأثیر داشته‌اند. برای درمان می‌توان ترکیب [[کوتریموکسازول]] و [[سفتازیدیم]] با یا بدون [[جنتامایسین]] را به کار برد. ;پیشگیری: واکسن انسانی یا حیوانی وجود ندارد. ~~بعد~~پس از مواجهه می‌توان با کاربرد کوتریموکسازول از آن پیشگیری کرد. ;جداسازی و پاکسازی: انجام [[توصیه‌های استاندارد برای کارکنان بهداشتی]] . انتقال فرد به فرد از طریق هوا بعید است ~~اگر چه~~اگرچه در بعضی موارد انتقال از طریق ترشحات آلوده گزارش شده‌است. [[گندزدایی]] محیط با به کار بردن [[هیپوکلریت]] ۰٫۵٪ انجام می‌شود. === طاعون === ;زمان نهفتگی: در [[طاعون تنفسی]] ۲ تا ۳ روز و در [[طاعون خیارکی]] ۲ تا ۱۰ روز ;علائم و نشانه‌ها: ~~در [[طاعون خیارکی]] ۲ تا ۱۰ روز~~ * در طاعون تنفسی: تب بالا، لرز، سردرد، [[خلط خونی]]، [[توکسمی]]، پیشرفت سریع به سمت [[نارسایی تنفسی]]، [[سوت تنفسی]] و [[کبودی]]. مرگ به‌خاطر [[توقف تنفس]]، [[کلاپس عروقی]] و یک [[دیاتز]] خون‌ریزی‌دهنده رخ می‌دهد. ~~;علایم و نشانه‌ها:~~ * در طاعون خیارکی: تب بالا، [[سستی\|ضعف ماهیچه‌ای]]، [[گره‌های لنفاوی]] دردناک (خیارک) ممکن است با انتشار به [[دستگاه عصبی مرکزی]]، [[شش\|ریه‌ها]] و سایر اعضای بدن به فرم [[سپتیسمی\|سپتیسمیک]] تبدیل شوند. * در طاعون تنفسی: تب بالا، لرز، سردرد، [[هموپتیزی]]، [[توکسمی]]، پیشرفت سریع به سمت [[نارسایی تنفسی]]، [[استریدور]] و [[سیانوز]]. مرگ به خاطر [[وقفه تنفسی]]، [[کلاپس عروقی]] و یک [[دیاتز]] خون‌ریزی دهنده رخ می‌دهد. * در طاعون خیارکی: تب بالا، [[ضعف عضلانی]]، [[لنف نود]]های دردناک ([[خیارک]]) ممکن است با انتشار به [[دستگاه عصبی مرکزی]]، [[ریه]]‌ها و سایر اعضای بدن به فرم [[سپتی سمیک]] تبدیل شوند. ;تشخیص: با [[رنگ‌آمیزی گرم]] یا [[رنگ‌آمیزی وایون\|وایون]] از [[خلط]]، [[مایع مغزی -نخاعی]] یا مواد آسپیره شده از [[~~لنف~~گره‌های ~~نود~~لنفاوی]]~~ها،~~، [[باسیل طاعون]] را می‌توان در [[محیط ~~استاندارد~~کشت]] استاندارد، کشت داد. ;درمان: تجویز سریع آنتی‌بیوتیک‌ها خیلی مؤثر است. [[درمان حمایتی]] نیز مورد نیاز است. درمان انتخابی در این مورد [[استرپتومایسین]] است. [[جنتامایسین]] و ~~داکسی سایکلین~~[[داکسی‌سایکلین]] نیز کاربرد دارند. برای درمان فرم [[مننژیت]] این بیماری [[کلرامفنیکل]] تزریقی به کار می‌رود. باز کردن و ~~تخلیه~~تخلیهٔ ~~[[خیارک]]‌ها~~خیارک‌ها شدیداً برای تمام افراد در تماس خطرناک است. ;پیشگیری: واکسن ~~کشته شده~~کشته‌شده برای این بیماری وجود دارد. ~~بعد~~پس از تزریق دوز اول ۱ تا ۳ ماه بعد دوز دوم و ۵ تا ۶ ماه بعد دوز سوم تزریق می‌گردد. سه دوز یادآور ۶ ماهه بعد از آن تزریق می‌گردد و دوزهای یادآور بعدی هر یک یا دو سال باید تزریق گردند. ایمنی این واکسن فقط در مقابل [[فرم خیارکی]] است و در مقابل [[فرم تنفسی]] هیچ نقشی ندارد. ;جداسازی و پاکسازی: انجام توصیه‌های استاندارد برای کارکنان بهداشتی. مواظبت از ترشحات و قطرک‌های پراکنده شده در افراد در معرض نوع تنفسی. گرما، [[گندزدایی]] با [[هیپوکلریت]] ۲٪ تا ۵٪ و قرار گرفتن اشیای آلوده در معرض [[نور خورشید\|آفتاب]] خطر باکتری را از میان می‌برد. === تولارمی === ;~~علایم~~علائم و نشانه‌ها: * نوع [[اولسرو گلند]]ی با یک [[زخم ~~ناحیه‌ای~~]]، ناحیه‌ای، [[لنفادنوپاتی ناحیه‌ای]]، تب، لرز، سردرد و ضعف ~~عضلانی~~ماهیچه‌ای مشخص می‌شود. * نوع [[تیفوئید]]ی با تب، [[سردرد]]، ناراحتی سردل، ضعف شدید، کاهش وزن و [[سرفه غیرپروداکتیو]] مشخص می‌شود. ;تشخیص: تشخیص [[بالینی]] است. یافته‌های فیزیکی ~~غیر اختصاصی~~غیراختصاصی هستند. ~~گرافی~~تصویربرداری ~~قفسه~~از قفسهٔ سینه ممکن است ~~پروسه~~پروسهٔ [[پنومونی]]، [[لنفادنوپاتی مدیاستینال]] یا [[افیوژن پلورال]] را نشان دهد. انجام [[کشت سلول\|کشت]] ممکن است ولی انجام آن سخت است. تشخیص بالینی می‌تواند بعداً با [[سرولوژی]] تأیید گردد. ;درمان: در مراحل اولیه تجویز آنتی‌بیوتیک [[استرپتومایسین]] یا [[جنتامایسین]] تأثیر خیلی خوبی دارد. ;پیشگیری: [[واکسن زنده\|واکسن ~~ضعیف~~زندهٔ]] ~~شده~~ضعیف‌شده در مراحل آزمایشگاهی وجود دارد که از طریق ~~تلقیح~~تزریق پوستی استفاده می‌شود. برای پیشگیری ~~بعد~~پس از [[مواجهه]] نیز یک ~~دوره~~دورهٔ ~~دو هفته‌ای~~دوهفته‌ای [[تتراسایکلین]] کاملاً ~~مؤثراست~~مؤثر است. ;جداسازی و پاکسازی: انجام توصیه‌های استاندارد برای کارکنان بهداشتی. ~~ارگانیسم‌ها~~این باکتری‌ها به سادگی و حتی با دمای کم (دمای ۵۵ ~~درجه~~درجهٔ سلسیوس برای ۱۰ دقیقه) نیز از بین می‌روند. برای از بین بردن آلودگی محیط [[گندزدا]]های استاندارد کافی هستند. === تب کیو === ;زمان نهفتگی: ممکن است تا ۱۰ روز بعد از ~~[[مواجهه]]~~مواجهه، ~~علایم~~علائم ظاهر شوند. ;~~علایم~~علائم و نشانه‌ها: تب، سرفه و [[درد در دیواره قفسه سینه\|درد در دیوارهٔ قفسهٔ سینه]]. بیشتر ~~بیماران~~بیماران، شدیداً [[بی حالی\|بی‌حال]] می‌شوند که ممکن است این ~~بیحالی~~بی‌حالی ۲ روز تا ۲ هفته طول بکشد. ;تشخیص: تب کیو معمولاً از نظر کلینیکی مهم در نظر گرفته نمی‌شود و ممکن است با یک بیماری ویروسی یا انواع [[پنومونی آتیپیک]] اشتباه گرفته شود. تشخیص قطعی با [[سرولوژی]] است. ;درمان: بهبودی بدون درمان نیز اتفاق می‌افتد. [[تتراسایکلین]] یا ~~داکسی سایکلین~~[[داکسی‌سایکلین]] درمان‌های خوبی هستند که به مدت ۵ تا ۷ روز تجویز می‌شوند. در موارد نادر ممکن است [[اندوکاردیت]] به وجود بیاید که به سختی درمان می‌شود. ;پیشگیری: دریافت تتراسایکلین در طی [[دوره نهفتگی\|دوران نهفتگی]] ممکن است وقوع ~~علایم~~علائم را به تأخیر ~~بیاندازد~~بیندازد ولی از وقوع آن جلوگیری نمی‌کند. واکسن تهیه شده از فرم غیرفعال وجود دارد ولی به خاطر بروز ~~حساسیتهای~~حساسیت‌های شدید موضعی مصرف نمی‌شود. ;جداسازی و پاکسازی: انجام توصیه‌های استاندارد برای کارکنان بهداشتی . انتقال شخص به شخص به ندرت اتفاق می‌افتد. فردی که در معرض [[آئروسل]] قرار گرفته یا بیمار است، ریسک [[انتقال تنفسی]] به فرد دیگر را ندارد. == عوامل ویروسی == [[ویروس]]ها‌ها ساده‌ترین نوع [[~~میکرو ارگانیسم~~میکروب\|میکروارگانیسم‌ها]]ها هستند که شامل یک [[پوشش ویروس\|پوشش پروتئینی]] با ~~ماده~~مادهٔ ژنتیکی ([[~~DNA~~دی‌ان‌ای]] یا [[~~RNA~~آران‌ای]]) داخل آن، می‌شوند. در بعضی موارد در قسمت خارجی پوشش ویروس‌ها لایه‌های [[لیپید]]ی نیز وجود دارند. ~~اندازه~~اندازهٔ ویروس‌ها خیلی ~~کوچکتر~~کوچک‌تر از باکتری‌ها است و همچنین از لحاظ اندازه خیلی متغیر هستند (از حدود ۰٫۰۲ میکرون تا ۰٫۲ میکرون). ویروس‌ها برای انجام [[متابولیسم]] خود سیستم خاصی ندارند و بنابراین برای این کار از سیستم سلول‌های [[~~سلولهای~~میزبان (زیست‌شناسی)\|میزبان]] استفاده می‌کنند. با این تعریف می‌توان ویروس‌ها را [[انگل داخل سلولی]] به‌شمار آورد. همچنین این را هم نشان می‌دهد که ~~بر خلاف~~برخلاف باکتری‌ها نمی‌توان ویروس‌ها را در محیط حاوی غذا [[کشت]] داد بلکه برای تکثیر آن‌ها به ~~[[سلولهای~~سلول‌های ~~زنده]]~~زندهٔ مناسب نیز نیاز است. سلول میزبان می‌تواند در میان طیفی از نوع انسانی، حیوانی، گیاهی یا حتی ~~باکتری~~باکتریایی باشد. هر ~~ویروس~~ویروس، سلول میزبان خاص خود را نیاز دارد که این به دلیل قابلیت واکنش متقابل بین آن‌ها برای ازدیاد ویروس است. به‌طور معمول یک ویروس باعث به وجود آمدن تغییراتی در سلول میزبان می‌گردد که در نهایت به [[مرگ سلول]] می‌انجامد. ~~ما در اینجا در مورد ویروسهایی بحث خواهیم کرد~~ ویروس‌هایی که ~~به صورت~~به‌صورت بالقوه ~~به عنوان~~به‌عنوان جنگ‌افزارهای بیولوژیک ~~به کار~~به‌کار می‌روند.: * [[ویروس آلفا]] (عامل [[ویروس انسفالیت اسبی ونزوئلایی]] یا VEE) * [[آبله]] * [[تب خون‌ریزی دهنده]] === آبله === علائم و نشانه‌ها: نشانه‌های کلینیکی به‌طور حاد و با [[سستی\|ضعف ماهیچه‌ای]]، [[تب]]، [[لرز (پزشکی)\|لرز]]، [[استفراغ]]، [[سردرد]] و [[کمردرد]] شروع می‌شوند. ۲ تا ۳ روز بعد [[ضایعات پوستی]] به وجود می‌آیند که به سرعت از فرم ماکول به [[پاپول]] تبدیل می‌شوند و سپس [[وزیکول]]‌های چرکی تشکیل می‌شوند. ضایعات بیشتر در اندام‌ها رخ می‌دهند و معمولاً قرینه‌اند. ~~[[علایم]] و [[نشانه]]‌ها:~~ نشانه‌های کلینیکی به‌طور حاد و با [[ضعف عضلانی]]، [[تب]]، [[لرز]]، [[استفراغ]]، [[سردرد]] و [[کمردرد]] شروع می‌شوند. ۲ تا ۳ روز بعد [[ضایعات پوستی]] به وجود می‌آیند که به سرعت از فرم [[ماکول]] به [[پاپول]] تبدیل می‌شوند و سپس [[وزیکول]]های چرکی تشکیل می‌شوند. ضایعات بیشتر در اندام‌ها رخ می‌دهند و معمولاً قرینه‌اند. تشخیص: علاوه بر فرم ضایعات، بهترین راه تشخیص قطعی استفاده از تکنیک‌های [[واکنش زنجیره‌ای پلیمراز]] (PCR) است. ~~[[تشخیص]]:~~ ~~علاوه بر فرم ضایعات، بهترین راه تشخیص قطعی استفاده از تکنیکهای[[واکنش زنجیره‌ای پلیمراز]] است.~~ [[درمان]]: در حال حاضر درمان دارویی مؤثری وجود ندارد و درمان برپایهٔ علامت‌درمانی و [[درمان حمایتی]] در موارد ابتلا است. ~~[[درمان]]:~~ ~~در حال حاضر درمان دارویی مؤثری وجود ندارد و درمان برپایه [[علامت درمانی]] و [[درمان حمایتی]] در موارد ابتلا است.~~ پیشگیری: [[واکسیناسیون]] در این مورد کاملاً جوابگوست. واکسیناسیون سریع یا واکسیناسیون مجدد برای تمام افراد مورد مواجهه توصیه می‌شود. [[ایمونو گلوبولین واکسینیا\|ایمونوگلوبولین واکسینیا]] (VIG) در صورت استفاده در هفتهٔ اول پس از مواجهه در پروفیلاکسی پس از مواجهه تأثیر گرانبهایی دارد. ~~[[پیشگیری]]:~~ [[واکسیناسیون]] در این مورد کاملاً جوابگوست. واکسیناسیون سریع یا واکسیناسیون مجدد برای تمام افراد مورد مواجهه توصیه می‌شود. [[ایمونو گلوبولین واکسینیا]] (VIG) در صورت استفاده در هفته اول بعد از مواجهه در پروفیلاکسی بعد از مواجهه تأثیر گرانبهایی دارد. جداسازی و پاکسازی: توصیه برای رعایت و اجتناب از قطرک‌های ریز و هوای آلوده برای حداقل ۱۶ تا ۱۷ روز پس از مواجهه در تمام افراد در معرض تماس قرار گرفته. تمام بیماران باید آلوده در نظر گرفته شوند تا زمانی که تمام ترشحات از بین بروند و تمیز شوند. ~~[[جداسازی]] و [[پاکسازی]]:~~ توصیه برای رعایت و اجتناب از [[قطرک]]های ریز و هوای آلوده برای حداقل ۱۶ تا ۱۷ روز بعد از مواجهه در تمام افراد در معرض تماس قرار گرفته. تمام بیماران باید آلوده در نظر گرفته شوند تا زمانی که تمام ترشحات از بین بروند و تمیز شوند. === تب ~~خون‌ریزی دهنده~~خون‌ریزی‌دهندهٔ ویروسی === علائم و نشانه‌ها: بیماری [[تب\|تب‌دار]] همراه با [[خونریزی]]‌های اتفاقی که به آسانی اتفاق می‌افتند، [[پتشی]]، [[افت فشارخون]] و گاهی [[شوک (افت فشار خون)\|شوک]]، [[برافروختگی]] و [[خیز]] در [[صورت]] و [[سینه]]. علائم دیگری نظیر [[ضعف]] و [[درد ماهیچه]]، [[سردرد]]، [[استفراغ]] و [[اسهال]] نیز طی دورهٔ بیماری ممکن است رُخ بدهند. ~~[[علایم]] و [[نشانه]]‌ها:~~ بیماری [[تب دار]] همراه با خونریزی‌های اتفاقی که به آسانی اتفاق می‌افتند، [[پتشی]]، [[افت فشارخون]] و گاهی [[شوک (افت فشار خون)\|شوک]]، [[برافروختگی]] و [[خیز]] در صورت و سینه. علایم دیگری نظیر [[ضعف]] و [[درد عضلانی]]، [[سردرد]]، [[استفراغ]] و [[اسهال]] نیز در طی دوره بیماری ممکن است رخ بدهند. تشخیص: تشخیص دقیق باید بر پایهٔ مطالعات ویروس‌شناسی انجام شود؛ بنابراین [[سندرم]] تب و خون‌ریزی معمولاً [[تب خون‌ریزی‌دهنده ویروسی\|تب خون‌ریزی‌دهندهٔ ویروسی]] در نظر گرفته می‌شود. ~~[[تشخیص]]:~~ تشخیص دقیق باید بر پایه مطالعات ویروس‌شناسی انجام شود؛ بنابراین [[سندرم]] تب و خون‌ریزی معمولاً تب خون‌ریزی دهنده ویروسی در نظر گرفته می‌شود. [[درمان]]: گاهی ممکن است به [[درمان حمایتی]] ویژه نیاز باشد. درمان ضدویروسی با داروی [[ریباویرین]] ممکن است در بسیاری از فرم‌های بیماری اثربخش باشد. ~~[[درمان]]:~~ گاهی ممکن است به [[درمان حمایتی ویژه]] نیاز باشد. درمان ضد ویروسی با داروی [[ریباورین]] ممکن است در بسیاری از فرم‌های بیماری اثر بخش باشد. پیشگیری: تنها واکسن شناخته‌شده برای محافظت از این مورد واکسن [[تب زرد]] است. در موارد پس از مواجهه، کاربرد ریباورین می‌تواند مؤثر واقع شود. ~~[[پیشگیری]]:~~ تنها واکسن شناخته شده برای محافظت از این مورد واکسن [[تب زرد]] است. در موارد بعد از مواجهه کاربرد ریباورین می‌تواند مؤثر واقع شود. جداسازی و پاکسازی: توصیه‌های استاندارد حفاظت تماسی برای کارکنان بهداشتی. [[گندزدا\|گندزدایی]] با [[هیپوکلریت]] یا ضدعفونی‌کننده‌های [[فنل]]ی انجام می‌شود. رعایت معیارهای جداسازی توصیه می‌شود. ~~[[جداسازی و پاکسازی]]:~~ [[توصیه‌های استاندارد حفاظت تماسی برای کارکنان بهداشتی]]. گند زدایی با [[هیپوکلریت]] یا ضدعفونی‌کننده‌های [[فنل]]ی انجام می‌شود. رعایت معیارهای جداسازی توصیه می‌شود. === انسفالیت اسبی ونزوئلایی === علائم و نشانه‌ها: شروع ناگهانی دارد که با [[سستی\|ضعف ماهیچه‌ای]] در تمام بدن، [[تب]] شدید، [[لرز (پزشکی)\|لرز]]، [[سردرد]] شدید و [[نورهراسی]] همراه است. در ادامه فرد مبتلا ممکن است دچار [[سرفه]]، [[گلودرد]] و [[اسهال]] شود. بهبود کامل ۱ تا ۲ هفته طول می‌کشد. ~~[[علایم]] و [[نشانه]]‌ها:~~ شروع ناگهانی دارد که با [[ضعف عضلانی]] در تمام بدن، [[تب شدید]]، [[لرز]]، [[سردرد]] شدید، [[فوتوفوبی]] همراه است. در ادامه فرد مبتلا ممکن است دچار [[سرفه]]، [[گلودرد]] و [[اسهال]] شود. بهبود کامل ۱ تا ۲ هفته طول می‌کشد. ~~[[تشخیص]]:~~ تشخیص بر پایه [[علایم بالینی]] است. یافته‌های فیزیکی معمولاً غیر اختصاصی هستند. شمارش [[گلبولهای سفید]] [[لکوپنی]] و [[لنفوپنی]] واضحی را نشان می‌دهد. [[ویروس]] را می‌توان از سرم شخص بیمار جدا کرد. وجود هر دو نوع آنتی‌بادی‌های [[IgG]] یا [[IgM]] اختصاصی [[VEE]] در یک نمونه خون نشانگر عفونت اخیر است. ~~[[درمان]]:~~ ~~درمان برپایه [[علامت درمانی]] و [[درمان حمایتی]] در موارد ابتلا است.~~ ~~[[پیشگیری]]:~~ ~~[[واکسن زنده ضعیف شده]] به عنوان یک دارو در سطح تحقیقاتی در دسترس است.~~ ~~[[جداسازی]] و [[پاکسازی]]:~~ [[توصیه‌های استاندارد به کارکنان بهداشتی]]. افراد مبتلا در ۷۲ ساعت اول می‌توانند باعث آلودگی [[پشه]]‌ها (و گسترش سریع بیماری) شوند. ویروس توسط گرما (۸۰ درجه سلسیوس به مدت ۳۰ دقیقه) و [[گندزدایی]] استاندارد از بین می‌رود. [[تشخیص]]: تشخیص بر پایهٔ علائم بالینی است. یافته‌های فیزیکی معمولاً غیر اختصاصی هستند. شمارش [[گلبول سفید\|گلبول‌های سفید]]، [[لکوپنی]] و [[لنفوپنی]] واضحی را نشان می‌دهد. [[ویروس]] را می‌توان از سرم شخص بیمار جدا کرد. وجود هر دو نوع آنتی‌بادی‌های [[ایمونوگلوبولین جی]] یا [[ایمونوگلوبولین ام]] اختصاصی [[VEE]] در یک نمونهٔ خون نشانگر [[عفونت]] اخیر است. ~~=== [[کرونای جدید]] ===~~ [[درمان]]: درمان برپایهٔ [[علامت درمانی\|علامت‌درمانی]] و [[درمان حمایتی]] در موارد ابتلا است. تحقیقات برروی احتمال سلاح بیولوژی بودن این ویروس هم اکنون در حال انجام است اما تاکنون اطلاعاتی که بتواند این موضوع را اثبات کند یافت نشده است . گمانه زنی ها از آنجا آغاز شد که مدت هاست آمریکا در حال تلاش برای رقابت برقراری ثبات در موقعیت خود در اقتصاد جهانی است و یکی از رقیب های اصلی آن کشور چین میباشد . این ویروس هم اکنون توانسته است بازار های جهانی ، قیمت نفت و ... را دچار اختلال کند که احتمال می رود نقشه هایی از پیش تعیین شده باشد . [[مراقبت پیشگیرانه پزشکی\|پیشگیری]]: [[واکسن زنده\|واکسن زنده ضعیف شده]] به عنوان یک دارو در سطح تحقیقاتی در دسترس است. ~~==[[کرونای جدید]](Covid-19)==~~ جداسازی و پاکسازی: توصیه‌های استاندارد به کارکنان بهداشتی. افراد مبتلا در ۷۲ ساعت اول می‌توانند باعث آلودگی [[پشه]]‌ها (و گسترش سریع بیماری) شوند. ویروس توسط گرما (۸۰ درجهٔ سلسیوس به مدت ۳۰ دقیقه) و [[گندزدایی]] استاندارد از بین می‌رود. نخستین بار در ایران سردار سلامی، فرمانده کل سپاه پاسداران انقلاب اسلامی از احتمال سلاح بیولوژیکی بودن ویروس کرونا پرده برداشت. فرمانده کل سپاه در همین رابطه گفت: «این ویروس ممکن است محصول تهاجم بیولوژیکی آمریکا باشد که در ابتدا به چین و سپس به ایران و سایر نقاط دنیا شیوع پیدا کرده، آمریکا بداند که اگر این کار را انجام داده به اهلش بر خواهد گشت و اگر هم کار آمریکا نباشد باز این ویروس مهار خواهد شد». ~~اما پس از آن [[سیدعلی خامنه ای]] اولین رهبری بود که این ادعا را مطرح کرد و تصمیماتی را در این راستا صادر کردند .~~ ~~پس از آن [[مایک پمپئو]] به سخنان [[رهبر ایران]] واکنش نشان داد و ایران را به ترویج اخبار کذب متهم کرد .~~ همچنین ترامپ رئیس جمهور امریکا ویروس COVID-19 را با عنوان ویروس چینی مطرح نموده است که این امر منجر به پاسخ رسمی چین گردیده و مجادلات سیاسی مابین این دو کشور را بهمراه داشت . == توکسین‌های بیولوژیک == [[توکسین]]ها‌ها ~~عبارتند~~عبارت‌اند از هر نوع ~~ماده~~مادهٔ [[سم\|سمی]] با منشأ طبیعی که توسط ~~حیوانات،~~[[جانوران]]، [[گیاه\|گیاهان]] یا ~~میکرب‌ها~~[[میکروب]]‌ها تولید می‌شوند. این مواد با عوامل شیمیایی ساخت دست بشر مانند [[وی‌ایکس (عامل اعصاب)\|وی‌ایکس]]، [[~~سیانید~~سیانور]] یا [[~~موستارد~~گاز خردل]] تفاوت دارند. معمولاً ~~فرار~~[[فراریت\|فرّار]] نیستند و معمولاً تأثیر پوستی واضحی ندارند ([[~~مایکو توکسین~~میکوتوکسین]]ها جزء ~~استثنائات~~استثناها محسوب می‌شوند) و معمولاً نسبت به وزن سمیت بیشتری نسبت به عوامل شیمیایی دارند. عدم فرار بودن ~~آنها،~~آن‌ها، ~~مشخص‌کننده~~مشخص‌کنندهٔ آن‌ها از بین خیلی از عوامل ~~تهدیدکننده~~تهدیدکنندهٔ شیمیایی است. این خاصیت باعث می‌شود که معمولاً [[آلودگی مجدد]] یا ~~[[مواجهه]]~~مواجههٔ شخص به شخص نسبت به آن‌ها رخ بدهد. بسیاری از توکسین‌ها مانند توکسین‌های با [[وزن مولکولی]] پایین و بعضی [[پپتید]]ها تقریباً پایدار هستند در صورتی که پایداری توکسین‌های پروتئینی بزرگ ~~تولید شده~~تولیدشده توسط باکتری‌ها خیلی متغیر است. توکسین‌های باکتریایی مانند توکسین [[بوتولینوم]] یا توکسین [[شیگا]] از نظر دوز کشنده ~~قویترین~~قوی‌ترین سم‌های موجود هستند. در صورتی که مایکو توکسین‌ها جزء عوامل خیلی ضعیف هستند و هزاران مرتبه ضعیف تر از توکسین بوتولینوم هستند. بعضی از توکسین‌ها اگر ~~به عنوان~~به‌عنوان آئروسل و از طریق تنفس وارد بدن شوند خیلی ~~سمی تر~~سمی‌تر هستند؛ در صورتی که از طریق خوراکی تأثیر آن‌ها کاملاً ضعیف می‌شود ([[~~ریسین~~رایسین]]، [[~~ساکسی~~ساکسیتوکسین]] ~~توکسین~~و [[مایکوتوکسین تی-۲]])؛ در مقابل توکسینی مانند بوتولیسم در صورت ورود به بدن به شکل آئروسل سمیت کمتری نسبت به ورود از دستگاه گوارش (هضم) دارد. البته ضعیف بودن سم بوتولیسم هنگام مصرف به صورت تنفسی، قابلیت استفاده از آن به عنوان یک جنگ‌افزار بالقوه بیولوژیک را محدود نمی‌کند. و [[T۲ مایکوتوکسین]]ها)؛ در مقابل توکسینی مانند بوتولیسم در صورت ورود به بدن به شکل آئروسل سمیت کمتری نسبت به ورود از دستگاه گوارش (هضم) دارد. البته ضعیف بودن سم بوتولیسم هنگام مصرف به صورت تنفسی، قابلیت استفاده از آن به عنوان یک جنگ‌افزار بالقوه بیولوژیک را محدود نمی‌کند. سمیت پایین یک توکسین یکی از عوامل محدودکننده برای استفاده از آن به عنوان [[جنگ‌افزار]] است. محدودیت دیگر در مورد توکسین‌ها [[زمان اثر]] آن‌ها است به عنوان مثال ساکسی توکسین فقط در حدود چند دقیقه مؤثر است. کمترین دوزی که بتواند ۵۰٪ از افراد مورد مواجهه را بکشد [[LD۵۰\|LD ۵۰]] نام دارد که به صورت میکروگرم در هر کیلوگرم بیان می‌شود. در بعضی از عوامل ضعیف تر مانند ریسین مقادیر بسیار عظیمی (در حد چندین تن) مورد نیاز است تا پوشش یک منطقه در هوای آزاد به صورت مؤثر صورت بگیرد. هر جا از توکسین‌ها بحث می‌شود، باید [[~~ناتوان سازی~~ناتوان‌سازی]] نیز همانند [[کشندگی]] در نظر گرفته شود. توکسین‌های متعددی هستند که باعث بروز ناتوانی در سطح پایین‌تر از کشندگی می‌شوند و بنابراین مورد توجه نظامی برای ناتوان ساختن سربازان دشمن هستند. ~~در این بحث ما در مورد~~ چهار توکسین کهبا بیشترین احتمال کاربرد ~~را دارند بحث~~به‌عنوان ~~می‌کنیم~~جنگ‌افزار: * [[توکسین بوتولینوم]] * [[انتروتوکسین بی ~~استافیلو کوکی~~استافیلوکوکی]] * [[رایسین~~\|ریسین~~]] * [[مایکوتوکسین تی-۲]] * [[تی-۲ میکوتوکسین\|مایکو توکسین‌های تی دو]] === بوتولینوم === علائم و نشانه‌ها: [[پتوز]]، [[ضعف]] عمومی، [[گیجی]]، دهان و گلوی خشک، [[دوبینی]] و دید تار، [[دیس‌آرتری]]، [[دیس فونی]] و به دنبال این علائم [[فلج شل]] قرینهٔ پایین‌رونده و [[نارسایی تنفسی]]. علائم به‌سرعت در ۲۴ تا ۳۶ ساعت پس از مواجهه شروع می‌شود و ممکن است تا روزها پس از تنفس [[توکسین]] ادامه پیدا کند. ~~[[علایم]] و [[نشانه]]‌ها:~~ [[پتوز]]، [[ضعف عمومی]]، [[گیجی]]، دهان و گلوی خشک، [[دوبینی]] و دید تار، [[دیزآرتری]]، [[دیس فونی]] و به دنبال این علایم [[فلج شل]] قرینه پایین رونده و [[نارسایی تنفسی]]. علایم به سرعت در ۲۴ تا ۳۶ ساعت بعد از [[مواجهه]] شروع می‌شود و ممکن است تا روزها بعد از تنفس [[توکسین]] ادامه پیدا کند. [[تشخیص]]: تشخیص بالینی است و یافته‌های خاص آزمایشگاهی وجود ندارد. در صورتی که علائم مختلف با [[فلج پیازی\|ضعف پیش‌روندهٔ بولبار]]، ضعف ماهیچه‌ای و ضعف تنفسی همراه باشند، حملهٔ بیولوژیک باید مدنظر قرار بگیرد. ~~[[تشخیص]]:~~ تشخیص [[بالینی]] است و یافته‌های خاص آزمایشگاهی وجود ندارد. در صورتی که علایم مختلف با [[فلج پیازی\|ضعف پیشرونده بولبار]]، ضعف عضلانی و ضعف تنفسی همراه باشند، حمله بیولوژیک باید مد نظر قرار بگیرد. [[درمان]]: در نارسایی تنفسی [[انتوباسیون]] و [[تنفس مصنوعی]] مورد نیاز است. ممکن است [[تراکئوستومی]] مورد نیاز باشد. تجویز [[آنتی‌توکسین بوتولیسم هفت‌ظرفیتی]] ممکن است از پیشرفت بیماری به طرف [[نارسایی تنفسی]] جلوگیری کند یا شدت آن را کاهش دهد. ~~[[درمان]]:~~ در نارسایی تنفسی [[انتوباسیون]] و [[تنفس مصنوعی]] مورد نیاز است. ممکن است [[تراکئوستومی]] مورد نیاز باشد. تجویز [[آنتی توکسین بوتولیسم هفت ظرفیتی]] ممکن است از پیشرفت بیماری به طرف نارسایی تنفسی جلوگیری کند یا شدت آن را کاهش دهد. پیشگیری: [[واکسن توکسوئید پنج ظرفیتی]] (تیپ A,B,C,D,E) ممکن است به‌عنوان یک محصول IND برای افراد در معرض خطر بالا تجویز شود. ~~[[پیشگیری]]:~~ ~~[[واکسن توکسوئید پنج ظرفیتی]] (تیپ A,B,C,D,E) ممکن است به عنوان یک محصول IND برای افراد در معرض خطر بالا تجویز شود.~~ جداسازی و پاکسازی: انجام توصیه‌های استاندارد برای کارکنان بهداشتی. توکسین از طریق [[پوست]] جذب نمی‌شود و فعالیتی ندارد. تولید [[آئروسل‌های ثانوی]] از جانب بیمار نیز خطرناک محسوب نمی‌شود. برای پاک کردن محیط آلوده می‌توان از محلول [[هیپوکلریت]] ۰٫۵٪ برای مدت ۱۰ تا ۱۵ دقیقه به همراه آب و صابون استفاده کرد. ~~[[جداسازی]] و [[پاکسازی]]:~~ انجام [[توصیه‌های استاندارد برای کارکنان بهداشتی]]. توکسین از طریق پوستی جذب نمی‌شود و فعالیتی ندارد. تولید [[آئروسل‌های ثانوی]] از جانب بیمار نیز خطرناک محسوب نمی‌شود. برای پاک کردن محیط آلوده می‌توان از محلول [[هیپوکلریت]] ۰٫۵٪ برای مدت ۱۰ تا ۱۵ دقیقه باضافه آب و صابون استفاده کرد. === ~~انترو توکسین~~انتروتوکسین بی ~~استافیلو کوکی~~استافیلوکوکی === علائم و نشانه‌ها: ۳ تا ۱۲ ساعت پس از مواجههٔ تنفسی به‌صورت ناگهانی علائم شروع می‌شوند. این علائم عبارت‌اند از [[تب]]، [[لرز (پزشکی)\|لرز]]، [[سردرد]]، [[درد ماهیچه]] و [[سرفه\|سرفهٔ]] خشک. بعضی بیماران ممکن است دچار تنفس‌های کوتاه و درد ناگهانی در وسط [[سینه]] شوند. ممکن است تب ۲ تا ۵ روز طول بکشد. سرفه گاهی تا چهار هفته هم ادامه می‌یابد. اگر مواجهه با توکسین به‌صورت خوراکی اتفاق بیفتد ممکن است شخص دچار [[تهوع]]، [[استفراغ]] و [[اسهال]] گردد. مواجههٔ طولانی می‌تواند منجر به [[شوک عفونی]] و [[مرگ]] گردد. ~~[[علایم]] و [[نشانه]]‌ها:~~ سه تا دوازده ساعت بعد از [[مواجهه تنفسی]] به صورت ناگهانی علایم شروع می‌شوند. این علایم عبارتند از [[تب]]، [[لرز]]، [[سردرد]]، [[درد عضلانی]] و [[سرفه خشک]]. بعضی بیماران ممکن است دچار تنفس‌های کوتاه و درد ناگهانی در وسط سینه شوند. ممکن است تب ۲ تا ۵ روز طول بکشد. سرفه گاهی تا چهار هفته هم ادامه می‌یابد. اگر مواجهه با توکسین به صورت خوراکی اتفاق بیفتد ممکن است شخص دچار [[تهوع]]، [[استفراغ]] و [[اسهال]] گردد. مواجهه طولانی می‌تواند منجر به [[شوک سپتیک]] و [[مرگ]] گردد. تشخیص: تشخیص بالینی است. بیماران افراد تب‌داری هستند که دچار [[سندرم تنفسی]] هستند ولی علائم غیرطبیعی در گرافی سینه ندارند. اگر تعداد زیادی از افراد (مخصوصاً [[سرباز]]ان) به‌طور هم‌زمان دچار این علائم گردند می‌توان آن را نشانگر تحت حمله قرار گرفتن با این توکسین دانست. ~~[[تشخیص]]:~~ تشخیص [[بالینی]] است. بیماران افراد تب داری هستند که دچار [[سندرم تنفسی]] هستند ولی علایم غیرطبیعی در گرافی سینه ندارند. اگر تعداد زیادی از افراد (مخصوصاً [[سرباز]]ان) به‌طور هم‌زمان دچار این علایم گردند می‌توان آن را نشانگر تحت حمله قرار گرفتن با این توکسین دانست. [[درمان]]: درمان محدود به [[درمان حمایتی\|اقدامات حمایتی]] است. در موارد شدید [[حمایت تنفسی]] مورد نیاز است. همچنین توجه به کم شدن [[مایعات بدن]] بیمار و جبران آن نیز ضروری است. ~~[[درمان]]:~~ درمان محدود به [[اقدامات حمایتی]] است. در موارد شدید [[حمایت تنفسی]] مورد نیاز است. همچنین توجه به کم شدن [[مایعات بدن]] بیمار و جبران آن نیز ضروری است. پیشگیری: کاربرد [[ماسک تنفسی]]. هنوز [[واکسن]] انسانی برای این عامل ساخته نشده‌است. ~~[[پیشگیری]]:~~ ~~کاربرد [[ماسک محافظ]]. هنوز [[واکسن انسانی]] برای این عامل ساخته نشده‌است.~~ جداسازی و پاکسازی: انجام توصیه‌های استاندارد برای کارکنان بهداشتی. به کار بردن [[هیپوکلریت]] (۰٫۵٪ برای ۱۰ تا ۱۵ دقیقه) به همراه آب و [[صابون]]. از بین بردن تمام مواد غذایی که احتمال آلودگی دارند ضروری است. ~~[[جداسازی]] و [[پاکسازی]]:~~ انجام [[توصیه‌های استاندارد برای کارکنان بهداشتی]]. به کار بردن [[هیپوکلریت]] (۰٫۵٪ برای ۱۰ تا ۱۵ دقیقه) به همراه آب و [[صابون]]. از بین بردن تمام مواد غذایی که احتمال آلودگی دارند ضروری است. === ~~ریسین~~رایسین === علائم و نشانه‌ها: [[ضعف]]، [[تب]]، [[سرفه]] و [[ادم ریه]] ۱۸ تا ۲۴ ساعت پس از مواجههٔ تنفسی روی می‌دهد و به‌دنبال آن [[تنگی نفس]] شدید و مرگ در اثر [[هیپوکسی]] در عرض ۳۶ تا ۷۲ ساعت رخ می‌دهد. ~~[[علایم]] و [[نشانه]]‌ها:~~ [[ضعف]]، [[تب]]، [[سرفه]] و [[ادم ریه]] ۱۸ تا ۲۴ ساعت بعد از [[مواجهه تنفسی]] روی می‌دهد و بدنبال آن [[دیسترس]] شدید تنفسی و مرگ در اثر [[هیپوکسمی]] در عرض ۳۶ تا ۷۲ ساعت رخ می‌دهد. تشخیص: علائم ذکرشده اگر به‌طور فراگیر در جمعیت یک ناحیهٔ جغرافیایی دیده شوند، نشانگر مواجههٔ تنفسی هستند. دورهٔ زمانی سریع تشدید علائم و مرگ معمولاً در اثر یک عامل عفونی غیرمعمول است. یافته‌های آزمایشگاهی غیراختصاصی هستند اما مشابه تمام التهاب‌های ریوی که منجر به [[ادم ریه]] می‌گردند، [[تست الایزا]] اختصاصی سرم در دسترس است. ~~[[تشخیص]]:~~ علایم ذکر شده اگر به‌طور [[فراگیر]] در جمعیت یک [[ناحیه جغرافیایی]] دیده شوند، نشانگر [[مواجهه تنفسی]] هستند. دوره زمانی سریع تشدید علایم و مرگ و معمولاً در اثر یک عامل عفونی غیرمعمول است. یافته‌های آزمایشگاهی غیر اختصاصی هستند اما مشابه تمام التهاب‌های ریوی که منجر به آدم ریه می‌گردند، [[ELIZA]] اختصاصی سرم در دسترس است. [[درمان]]: به‌صورت [[درمان حمایتی\|اقدامات حمایتی]] است. گاهی شامل درمان [[ادم ریه]] نیز می‌گردد. در صورت مواجههٔ گوارشی [[شست‌وشوی معده]] نیز ضرورت دارد. ~~[[درمان]]:~~ پی‌گیری به صورت [[اقدامات حمایتی]] است. گاهی وقتها شامل درمان [[ادم ریه]] نیز می‌گردد. در صورت [[مواجهه گوارشی]] [[شستشوی معده]] نیز ضرورت دارد. پیشگیری: فعلاً [[واکسن]] یا [[آنتی توکسین‌ها\|آنتی‌توکسین]] پیشگیری‌کننده‌ای برای کاربرد انسانی وجود ندارد. فعلاً به‌کار بردن [[ماسک تنفسی]] بهترین وسیلهٔ حفاظتی در مقابل عامل تنفسی است. ~~[[پیشگیری]]:~~ فعلاً [[واکسن]] یا [[آنتی توکسین]] پیشگیری‌کننده‌ای برای کاربرد انسانی وجود ندارد. فعلاً به کار بردن [[ماسک محافظ]] بهترین وسیله حفاظتی در مقابل عامل تنفسی است. جداسازی و پاکسازی: انجام توصیه‌های استاندارد برای کارکنان بهداشتی. [[آئروسل]]‌های ثانویهٔ تولیدشده توسط بیمار برای کارکنان بهداشتی خطرناک نیست. محلول رقیق [[هیپوکلریت]] (۰٫۱٪ سدیم هیپوکلریت) همراه با آب و [[صابون]] برای زدودن عفونت پوستی کافی است. ~~[[جداسازی]] و [[پاکسازی]]:~~ انجام [[توصیه‌های استاندارد برای کارکنان بهداشتی]]. [[آئروسل]]‌های ثانویه تولید شده توسط بیمار برای کارکنان بهداشتی خطرناک نیست. محلول رقیق [[هیپوکلریت]] (۰٫۱٪ سدیم هیپوکلریت) همراه با آب و صابون برای زدودن عفونت پوستی کافی است. === ~~مایکو توکسینهای~~مایکوتوکسین‌های تی دو-۲ === علائم و نشانه‌ها: مواجهه با [[مایکوتوکسین تی-۲]] باعث [[درد]] و [[سوزش پوستی]]، [[برافروختگی]]، قرمزی، [[وزیکول]]‌های متعدد و [[بافت‌مردگی]] پوستی می‌گردد. تأثیر آن بر روی [[مجرای تنفسی فوقانی\|راه‌های تنفسی فوقانی]] ([[بینی]] و [[گلو]]) باعث [[درد]]، [[آبریزش بینی]]، [[عطسه]]، [[سرفه]]، [[تنگی نفس]]، [[ویز تنفسی]]، [[درد قفسه‌سینه\|درد قفسهٔ سینه]] و [[خلط خونی]] است. مواجههٔ گوارشی با توکسین (بعد از گوارش) یا تماس چشمی نیز باعث عوارض می‌گردد. مسمومیت شدید باعث [[ضعف]]، [[آتاکسی]]، [[کلاپس عروقی]]، [[شوک (افت فشار خون)\|شوک]] و [[مرگ]] می‌شود. ~~[[علایم]] و [[نشانه]]‌ها:~~ [[مواجهه]] باعث [[درد]] و [[سوزش پوستی]]، [[برافروختگی]]، [[قرمزی]]، [[وزیکول]]های متعدد و [[نکروز]] پوستی می‌گردد. تأثیر آن بر روی [[راه‌های تنفسی فوقانی]] (بینی و گلو) باعث [[درد]]، [[آبریزش از بینی]]، [[عطسه]]، [[سرفه]]، [[دیس پنه]]، [[ویز تنفسی]]، درد در قفسه سینه و [[هموپتیزی]] است. [[مواجهه گوارشی]] با توکسین (بعد از هضم) یا تماس چشمی نیز باعث عوارض می‌گردد. مسمومیت شدید باعث [[ضعف]]، [[آتاکسی]]، [[کلاپس عروقی]]، [[شوک (افت فشار خون)\|شوک]] و [[مرگ]] می‌شود. [[تشخیص]]: اگر حمله با آئروسل به صورت [[باران زرد]] (قطرک‌های زردی که باعث رنگی شدن لباس و محیط می‌گردند) باشد این عامل باید در نظر گرفته شود. برای تشخیص قطعی [[آزمایش خون]]، بافت و نمونه‌های محیطی لازم است. ~~[[تشخیص]]:~~ اگر حمله با آئروسل به صورت [[باران زرد]] (قطرک‌های زردی که باعث رنگی شدن لباس و محیط می‌گردند) باشد این عامل باید در نظر گرفته شود. برای تشخیص قطعی [[نمونه خون]]، بافت و نمونه‌های محیطی لازم است. [[درمان]]: آنتی‌دوت اختصاصی وجود ندارد. در صورت خورده شدن توکسین (مواجههٔ گوارشی) [[کربن فعال]] سوپراکتیو می‌تواند استفاده شود. ~~[[درمان]]:~~ [[آنتی دوت]] اختصاصی وجود ندارد. در صورت خورده شدن توکسین ([[مواجهه گوارشی]]) [[شارکول]] سوپراکتیو می‌تواند استفاده شود. پیشگیری: تنها وسیلهٔ پیشگیری استفاده از ماسک و لباس‌های محافظ حین حمله است. هیچ [[درمان اختصاصی]] برای کاربرد در محل وجود ندارد. ~~[[پیشگیری]]:~~ تنها وسیله پیشگیری استفاده از ماسک و لباس‌های محافظ حین حمله است. هیچ [[درمان اختصاصی]] برای کاربرد در محل وجود ندارد. جداسازی و پاکسازی: انجام توصیه‌های استاندارد برای کارکنان بهداشتی. لباس‌های بیرونی باید بلافاصله تعویض شود و قسمت‌هایی از پوست که مواجهه داشته‌اند با آب و صابون شسته شوند. مواجههٔ چشمی باید با حجم بالای شستشو با [[سالین]] درمان گردد. وقتی پاکسازی صورت گرفت؛ دیگر جداسازی لازم نیست. پاکسازی آلودگی محیطی نیاز به استفاده از محلول [[هیپوکلریت]] همراه با [[باز (شیمی)\|بازها]] در بازهٔ مشخص زمانی را دارد. به‌طور مثال مخلوط ۰٫۱٪ هیپوکلریت و ۰٫۱ مول از [[سدیم هیدروکسید]] (NaOH) در حدود یک ساعت. ~~[[جداسازی]] و [[پاکسازی]]:~~ انجام [[توصیه‌های استاندارد برای کارکنان بهداشتی]]. لباس‌های بیرونی باید بلافاصله تعویض شود و قسمت‌هایی از پوست که [[مواجهه]] داشته‌اند با آب و صابون شسته شوند. مواجهه چشمی باید با حجم بالای شستشو با [[سالین]] درمان گردد. وقتی [[پاکسازی]] صورت گرفت؛ دیگر جداسازی لازم نیست. پاکسازی آلودگی محیطی نیاز به استفاده از محلول [[هیپوکلریت]] همراه با [[باز]]ها در بازه مشخص زمانی را دارد. به‌طور مثال مخلوط ۰٫۱٪ هیپوکلریت و ۰٫۱ مول از [[سود سوزآور]] (NaOH) در حدود یک ساعت. == تشخیص استفاده از ~~سلاحهای~~جنگ‌افزارهای بیولوژیک == برای مقابله و دفاع در مورد جنگ‌افزارهای بیولوژیک هوشیاری کامل لازم است. هنگام پخش یک عامل بیولوژیک بهترین راه برای کم کردن یا جلوگیری از اثر عوامل، تشخیص آئروسل بیولوژیک قبل از گسترش آن بر روی هدف و اطلاع به موقع به پرسنل برای انجام اقدامات حفاظتی، است. امروزه دستگاه‌های تشخیص عوامل بیولوژیک ساخته شده‌اند ولی فقط در اختیار تعدادی از کشورهای پیشرفته ~~می‌باشند~~هستند. عدم تشخیص به موقع یک ~~حمله~~حملهٔ بیولوژیک همیشه برابر با این خواهد بود که تعداد زیادی از سربازان حفاظت نشده به سربازان ~~مریض~~بیمار تبدیل گردند. با در نظر گرفتن این موارد، در صورت عدم دسترسی به دستگاه‌های تشخیصی، حفاظت از نظر پزشکی (واکسیناسیون و سایر انواع پیشگیری)، هوشیاری و حفاظت فیزیکی مهم‌ترین و تنها ابزار در دسترس برای مقابله با ~~حمله~~حملهٔ جنگ‌افزارهای بیولوژیک خواهد بود. === سرنخ‌های عمومی برای تشخیص استفاده از ~~سلاحهای~~جنگ‌افزارهای بیولوژیک === به ترتیب از اختصاصی‌ترین موارد تا ~~غیر اختصاصی‌ترین~~غیراختصاصی‌ترین موارد.<ref>{{cite journal\|title=Epidemiological Clues to Bioterrorism\|date=March–April 2003\|journal=Public Health Reports\|doi=10.1093/phr/118.2.92\|volume=118\|pages=93–94\|last1=Treadwell\|first1=Tracee}}</ref> # موارد مشخصی از بیماری که ~~به وسیله~~به‌وسیلهٔ عوامل ~~غیر شایع~~غیرشایع ایجاد می‌شود، در غیاب توضیح اپیدمیولوژیک مشخص # ~~سویه‌های~~[[سویه ~~غیر~~(زیست‌شناسی)\|سویه‌های]] ~~شایع،~~غیرشایع، کمیاب یا دستکاری ژنتیکی ~~شده~~شدهٔ عوامل ~~بیماریزا~~بیماری‌زا # موارد بالاتر مرگ و میر یا ناتوانی در بیماران نسبت به بیماران دیگر با ~~علایم~~علائم مشابه # نمودهای غیرمعمول از یک بیماری # توزیع غیرمعمول جغرافیایی یا فصلی # بیماری‌های آندمیک با بروز بالای غیرقابل توجیه # انتقال بیماری از روش‌های نادر (قطرک‌های تنفسی، آب، غذا) # دیده شدن بیماری در بین افرادی که از سیستم ~~تهویه~~تهویهٔ یکسان استفاده می‌کنند در صورتی که افراد دیگر با سیستم‌های دیگر تهویه در آن منطقه گرفتار نشده‌اند. # چند بیماری متفاوت در یک بیمار بدون توضیح مشخص # بیماری کمیابی که تعداد زیاد و پراکنده‌ای از افراد را درگیر کند. # بروز بیماری غیرمعمول در بین گروه‌های سنی یا ~~جمعیتهای~~جمعیت‌های خاص # موارد غیرمعمول بیماری یا مرگ در بین ~~حیوانات~~جانوران که ~~قبل~~پیش از بروز بیماری در بین جمعیت انسانی اتفاق افتاده‌است. # ابتلای ناگهانی افراد زیاد به‌طوری‌که امکانات درمانی جوابگو نباشد. # آرایش ژنتیک مشابه در عامل بیماری به دست آمده از افراد مبتلا # ~~مجموعه~~مجموعهٔ مداومی از بیماری‌های مشابه در نواحی یا جمعیت‌های غیر متصل به هم # فراوانی موارد بیماری و مرگ به شکل ~~توجیه ناپذیر~~توجیه‌ناپذیر == حفاظت فردی == سیستم‌های تولید آئروسل برای عوامل بیولوژیک معمولاً ابرهای غیرقابل دیدن، با ذرات قطره‌ای ~~کوچکتر~~کوچک‌تر از ۱۰ میکرون ایجاد می‌کنند. این ذرات می‌توانند برای مدت‌های طولانی در هوا شناور باقی بمانند. در صورت تنفس این عوامل درگیری ریوی اتفاق خواهد افتاد. مشکل دیگر آلودگی بدن فرد و لباس‌های او در صورت مواجهه با این عوامل است که حتماً باید پاکسازی آن‌ها صورت بگیرد. فضای مؤثری که تحت پوشش این عوامل قرار می‌گیرد متغیر است و بستگی به عوامل متعددی مثل سرعت باد، جهت باد و چگونگی تابش آفتاب دارد. در مواردی که ایستگاه اعلام خطر مؤثر برای تشخیص [[حمله]] وجود ندارد اولین کلید تشخیصی دیدن [[~~علایم~~علائم و نشانه‌های بیماری\|علائم کلینیکی]] مطابق با یکی از عوامل بیولوژیک در یک جمعیت است که می‌تواند روزها و ساعت‌ها بعد از حمله باشد. توکسین‌ها می‌توانند به‌طور مستقیم باعث [[آسیب ریوی]] گردند یا ~~این~~این‌که ~~که بعد~~پس از جذب باعث ایجاد [[مسمومیت سیستمیک]] گردند. معمولاً توکسین‌ها در صورت ورود از راه تنفسی خیلی شدیدتر و ~~قویتر~~قوی‌تر از دیگر راه‌های مواجهه تأثیر می‌گذارند. سایر [[غشای مخاطی\|غشاهای مخاطی]] مثل [[ملتحمه\|ملتحمهٔ]] [[چشم]] هم نسبت به بسیاری از عوامل بیولوژیک آسیب‌پذیر است بنابراین حفاظت فیزیکی باید ~~به صورت~~به‌صورت [[ماسک تنفسی\|ماسک‌هایی]]~~هایی~~ استفاده شود که تمام صورت را می‌پوشانند و مانند ~~[[ماسکهای~~ماسک‌های شیمیایی]] [[فیلتر]] کوچکی نیز دارند. سایر راه‌های ورود عوامل بیولوژیک (غیر از تنفس) معمولاً اهمیت کمتری دارند ولی باید در نظر گرفته شوند. [[آلودگی]] منابع آبی و غذایی ~~بعد~~پس از ~~[[حمله~~حملهٔ بیولوژیک]] می‌تواند باعث بروز [[عفونت]] یا [[مسمومیت]] در فرد مورد مواجهه گردد؛ بنابراین برای مقابله باید مطمئن شد که منابع آبی و غذایی فاقد آلودگی هستند و حفاظت کافی در مقابل ~~حمله~~حملهٔ بیولوژیک را دارند. با ~~اینکه~~این‌که [[پوست]] حفاظ خوبی در مقابل بسیاری از عوامل بیولوژیک است (~~مایکوتوکسین~~ [[تی-۲ دومیکوتوکسین]] یک استثنا در این مورد است) ولی در هر صورت [[آلودگی پوستی]] باعث عبور تعداد کمی از باکتری‌ها و سموم به کار برده شده می‌شود و بنابراین باید در مقابل حمله محافظت گردد. == آلودگی‌زدایی == ~~== آلودگی زدایی ==~~ وارد شدن ~~ارگانیسم~~[[میکروب]] یا [[توکسین]] به [[بافت (زیست‌شناسی)\|بافت‌ها]] یا مواد [[استریل]] را آلودگی می‌نامیم. [[~~آلودگی زدایی~~آلودگی‌زدایی]]، [[~~عفونت زدایی~~عفونت‌زدایی]] یا [[سترون (استریل)\|استریل کردن]] مواد آلوده در واقع فرآیندی برای مناسب کردن آن‌ها جهت استفاده است. ~~آلودگی~~آلودگی‌زدایی ~~زدایی [[~~از بین بردن انتخابی]] بعضی از ~~میکرو ارگانیسم‌ها~~میکروارگانیسم‌ها به منظور جلوگیری از [[انتقال]] ~~آنهاست~~آن‌هاست ولی [[سترون (استریل)\|استریل کردن]] به مفهوم کشتن کامل ~~همه~~همهٔ ~~میکرو~~[[میکروب\|میکروارگانیسم‌ها]] ~~ارگانیسمهاست~~است. ~~آلودگی زدایی~~آلودگی‌زدایی همواره نقش بسیار مهمی در کنترل [[بیماری عفونی\|بیماری‌های عفونی]] داشته‌است. عوامل بیولوژیک می‌توانند توسط روش‌های زیر ~~آلودگی زدایی~~آلودگی‌زدایی شوند. * مکانیکی * شیمیایی * فیزیکی === ~~آلودگی زدایی~~آلودگی‌زدایی مکانیکی === کارهایی که عامل را از محیط خارج می‌کنند ولی الزاماً آن را از بین نمی‌برند. مثال بارز آن تصفیه آب برای مصارف نوشیدن با روش [[فیلتر کردن]] است که برای خارج کردن عوامل بیولوژیک مشخصی ([[ویبریو کلرا]] یا [[~~کلستریدیوم~~کلوستریدیوم بوتولینوم]]) که ممکن است مخصوصاً برای آلوده کردن یک مخزن آب استفاده شوند، به کار می‌رود. === ~~آلودگی زدایی~~آلودگی‌زدایی شیمیایی === خطر عوامل بیولوژیک با ~~بکار~~به‌کار بردن [[~~گندزداها~~گندزدا]]ها از بین می‌رود. این گندزداها بیشتر به صورت ~~مایع،~~[[مایع]]، [[گاز]] یا [[هواپخش\|آئروسل]] استفاده می‌شوند. چیزی که باید به ~~یادداشت~~یاد داشت این است که گاهی ~~وقتها~~ خود این عوامل ~~گند زدا~~گندزدا هم می‌توانند برای انسان‌ها، ~~حیوانات~~جانوران یا [[محیط زیست]] خطرناک باشند. ~~مواجهه~~مواجههٔ پوستی با عوامل بیولوژیک باید سریعاً توسط شستشو با آب و [[صابون]] مقابله شود. شستشوی خوب با این روش مقادیر زیادی از [[مواد ~~آسیب زا]]~~آسیب‌زا را از روی [[پوست]] پاک می‌کند. موضوع مهم به کار بردن ~~بورس~~[[برس]] همراه با شستشو است و سپس استفاده از مقادیر زیادی آب. پس از شستشو با آب و صابون باید نواحی آلوده ~~شده~~شدهٔ پوست را با محلول ۰٫۵٪ [[سدیم هیپوکلریت\|هیپوکلریت]] سدیم]] شستشو داد و حدود ۱۰ دقیقه آغشته به این محلول نگاه داشت. برای ~~آلودگی زدایی~~آلودگی‌زدایی لباس‌ها و وسایل نیز محلول ۵٪ هیپوکلریت سدیم مورد استفاده قرار می‌گیرد. زمانی حدود ۳۰ دقیقه باید این وسایل را در محلول خیساند و سپس شستشوی معمولی با سایر مواد انجام بگیرد. === ~~آلودگی زدایی~~آلودگی‌زدایی فیزیکی === عوامل بیولوژیک می‌توانند از طریق ابزارهای فیزیکی مانند [[گرما]] یا پرتو [[~~اشعه ماورای بنفش~~فرابنفش]] نیز از بین بروند. برای از بین بردن کامل خطر، استریل کردن با [[گرمای خشک]] (دمای ۱۶۰ ~~درجه~~درجهٔ سلسیوس به مدت دو ساعت) توصیه می‌شود. اگر گرمای با بخار ([[اتوکلاو]]) در دسترس بود دمای ۱۲۱ ~~درجه~~درجهٔ سلسیوس با فشار یک اتمسفر در حدود ۲۰ دقیقه کافی است. پرتو [[~~اشعه ماورای بنفش~~فرابنفش]] نیز از عوامل ~~آلودگی زداست~~آلودگی‌زداست که در نور خورشید هم وجود دارد و معمولاً همراه با خشک کردن (خشک کردن در نور آفتاب) به کار می‌رود. استفاده از [[نور خورشید]] راه حل ساده‌ای است ولی استاندارد زمانی و محل خاصی برای آن وجود ندارد و محدودیت آن این است که ~~آلودگی زدایی~~آلودگی‌زدایی فقط در مناطق در معرض مستقیم آفتاب قرار گرفته‌است و قسمت‌هایی از وسایل یا سطوح که در معرض نور مستقیم قرار نگرفته‌اند آلوده می‌مانند. ~~اتاقها~~اتاق‌ها و مناطق دربسته معمولاً با گاز یا آئروسل‌ها ~~گند زدایی~~گندزدایی می‌شوند. اگر آلودگی‌زدایی برای جاده و خیابان لازم باشد می‌توان از [[کلرین - کلسیم]] استفاده کرد. در بلندمدت طبیعت با خشکی و پرتو فرابنفش محیط را ضدعفونی خواهد کرد. اگر آلودگی زدایی برای جاده و خیابان لازم باشد می‌توان از [[کلرین - کلسیم]] یا [[لای]] استفاده کرد. در بلند مدت طبیعت با خشکی و اشعه ماورای بنفش محیط را ضدعفونی خواهد کرد. == جستارهای وابسته == * [[مقاومت آنتی‌بیوتیک\|مقاومت آنتی‌بیوتیکی]] * [[جنگ نامتقارن]] * [[خطر زیستی]] سطر ۴۳۴ ⟵ ۳۹۳: * [[سیتاکوز]] == ~~منابع~~پانویس == {{پانویس\|چپ‌چین۲\|۲}} * MEDICAL ASPECTS OF CHEMICAL AND BIOLOGICAL WARFARE by Borden Institute Walter Reed Army Medical Center Washington, D. C. , 2008 == منابع == * MEDICAL ASPECTS OF CHEMICAL AND BIOLOGICAL WARFARE by Borden Institute Walter Reed Army Medical Cڢenter Washington, D. C. , 2008 * Harrison's PRINCIPLES OF INTERNAL MEDICINE 18 Ed. ,McGraw-Hill Companie, Chapter 221 , Microbial Bioterrorism ,2012 * Miller, Judith (2001). Biological Weapons and America's Secret War. New York: Simon & Schuster. سطر ۴۴۴ ⟵ ۴۰۵: * [http://www.icrc.org/Web/Eng/siteeng0.nsf/htmlall/section_ihl_biological_weapons Biological weapons and international humanitarian law], ICRC [http://apps.who.int/iris/bitstream/10665/39444/1/24039.pdf WHO: Health Aspects of Biological and Chemical Weapons] {{cite web \|url=http://sis.nlm.nih.gov/enviro/biologicalwarfare.html \|title=Biological Warfare\|publisher=National Library of Medicine\|accessdate=2013-05-28\|archive-date=26 آوریل 2017\|archive-url=https://web.archive.org/web/20170426234740/https://sis.nlm.nih.gov/enviro/biologicalwarfare.html}} [http://www.usamriid.army.mil/ U.S Army site] {{Webarchive\|url=https://web.archive.org/web/20160605192439/http://www.usamriid.army.mil/ \|date=5۵ ژوئن ~~2016~~ ۲۰۱۶}} {{Cite web\|url=https://evesdrift.com/2015/03/09/biotechnology-genetically-engineered-pathogens/\|title=Biotechnology: Genetically Engineered Pathogens\|date=2010-06-01\| author=Joel O. Almosara, Lt Col, BSC, USAF\|access-date=2017-12-02\|language=en-US}} Counterproliferation Paper No. 53, USAF Counterproliferation Center, Air University, Maxwell Air Force Base, Alabama, USA. {{سم‌شناسی}} {{داده‌های کتابخانه‌ای}} [[رده:جنگ بیولوژیک\| ]] [[رده:اخلاق زیستی]] [[رده:جنگ‌افزارهای بیولوژیک]]