هایده: تفاوت میان نسخه‌ها

هایده آوازخواندن را با گوش دادن به رادیو و تلویزیون و آثار [[دلکش]] آغاز کرد و موسیقی را نزد چندین استاد فرا گرفت.<ref>{{یادکرد وب|نشانی=https://www.dw.com/fa-ir/گفتگويى-منتشر-نشده-با-زنده-ياد-هايده/a-2407144|عنوان=گفتگویی منتشر نشده با زنده یاد هایده|تاریخ=۲۰ ژانویه ۲۰۰۶|ناشر=دویچه وله|تاریخ بازدید=۱۲ خرداد ۱۴۰۱|تاریخ بایگانی=۲۱ مارس ۲۰۲۰|پیوند بایگانی=https://web.archive.org/web/20200321135317/https://www.dw.com/fa-ir/%DA%AF%D9%81%D8%AA%DA%AF%D9%88%D9%8A%D9%89-%D9%85%D9%86%D8%AA%D8%B4%D8%B1-%D9%86%D8%B4%D8%AF%D9%87-%D8%A8%D8%A7-%D8%B2%D9%86%D8%AF%D9%87-%D9%8A%D8%A7%D8%AF-%D9%87%D8%A7%D9%8A%D8%AF%D9%87/a-2407144}}</ref> او فعالیت حرفه‌ای خود را در سال ۱۳۴۷ و با اجرا در برنامهٔ رادیویی [[گل‌ها (برنامه رادیویی)|گل‌ها]] آغاز کرد. او مدتی بعد با دیگر موسیقی‌دانان شروع به همکاری و ترانه‌هایی از جمله «[[سوغاتی (ترانه)|سوغاتی]]» را منتشر کرد. هایده پیش از [[انقلاب ۱۳۵۷]] به لندن نقل مکان کرد و این انقلاب را «[[فتنه]]» نامید. او در سال ۱۳۶۱ برای ادامهٔ فعالیت در موسیقی به لس آنجلس رفت و در ایالات متحده ترانهٔ «بهار بهار باز اومده دوباره» با موضوع دلتنگی برای ایران را منتشر کرد که با بازخورد خوبی همراه بود. او در این دهه از مشکلات روحی جسمانی رنج می‌برد و یک روز پس از اجرای کنسرتی در کالیفرنیا، بر اثر سکته قلبی در ۴۷ سالگی درگذشت.<ref>{{یادکرد وب|نشانی=https://www.bbc.com/persian/arts-51180246|عنوان=سی‌امین سالگرد درگذشت هایده؛'منو از تنم بگیرین، تو ترانه‌هام می‌مونم…'|تاریخ=۳۰ دی ۱۳۹۸|ناشر=بی‌بی‌سی فارسی|تاریخ بازدید=۱۲ خرداد ۱۴۰۱|تاریخ بایگانی=۱۶ سپتامبر ۲۰۲۱|پیوند بایگانی=https://web.archive.org/web/20210916121014/https://www.bbc.com/persian/arts-51180246}}</ref>

هایده که نام اصلی او معصومه دده‌بالا بود، در [[تهران]] متولد شد.<ref>{{یادکرد وب | نشانی =http://www.radiozamaneh.org/pejman/2007/01/post_106.html | عنوان =هفدهمین سالروز درگذشت هایده | نویسنده =پژمان اکبرزاده | تاریخ بازدید =۷ سپتامبر ۲۰۰۸ | تاریخ =۳۰ دی ۱۳۸۵ | ناشر =رادیوزمانه | صفحه = | زبان = | dead-url =yes | تاریخ بایگانی =۲۸ اوت ۲۰۰۸ | پیوند بایگانی =https://web.archive.org/web/20080828014446/http://www.radiozamaneh.org/pejman/2007/01/post_106.html}}</ref> پدر وی محمد دده‌بالا که متولد روستای دده‌بالا از توابع شهر [[تبریز]] بود و مادرش زینب بلغاری،بلغاری از یک خانواده ثروتمند اهل رشت بود و مولودی‌خوان سفره‌ها و مراسمات مذهبی بود و هایده به‌همراه خواهرش مهستی در کودکی اغلب در کنار مادر در این مراسمات مولودی‌خوانی شرکت می‌کردند. به گفته هایده و مهستی صدای زیبایشان را از مادر به ارث برده بودند<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=محل تولد مادر رشت میباشد}}</ref><ref>{{یادکرد وب |عنوان=دین هایده چه بود / رکنا |نشانی=https://www.rokna.net/بخش-شبکه-های-اجتماعی-78/909027-دین-هایده-چه-بود}}</ref> هایده در ابتدا به‌واسطهٔ صدای توانمند، اپرایی و آلتویی‌اش و سپس با پالودن صدایش به‌واسطهٔ دقت بیشتر، غزل‌سرایی و تنوع، برجسته شد. صدای هایده به لحاظ زیباشناختی با صدای آوازه‌خوان دیگر موسیقی ایرانی، [[دلکش]]، که از وی قدیمی‌تر بود مقایسه می‌شد. در کنار توانایی صوتی درخور توجه، محبوبیت هایده در میان شنوندگان ایرانی، در درجهٔ اول به‌دلیل تسلط وی بر اصول بنیاد موسیقی، صدای زایا، مجموعه‌ای از آهنگ‌های ایرانی و اجرای ردیف‌های آواز بوده‌استبوده است. این اجراها جایگاه وی را در فهرست آوازخوان‌های برجستهٔ موسیقی ایرانی در سدهٔ بیستم میلادی تثبیت کرد. خواهر کوچک‌تر او، [[مهستی]] نیز از خوانندگان معروف ایرانی بود که حدود سه‌سال پیش از هایده خوانندگی را آغاز کرد.<ref name="iranicaonline2003">{{یادکرد دانشنامه | نام خانوادگی =Nakjavani | نام =Erik | مقاله =HĀYEDA | دانشنامه =[[دانشنامه ایرانیکا|Encyclopaedia Iranica]] | ویرایش = | جلد=XII, Fasc. 1 | سال =2003 | تاریخ =December 15, 2003 | صفحه =73-74 | پیوند مقاله =http://www.iranicaonline.org/articles/hayeda|زبان =en}}</ref>

هایده، آنگونه که خود به کرات در چندین مصاحبه متذکر شده‌است،شده است، تحت تأثیر صدای پر قدرت و شیوهٔ آوازخوانی [[دلکش]]، خوانندهٔ صاحب سبک و بلندآوازهٔ آن دوران، روی به عالم موسیقی آورد. وی در سال ۱۳۴۷، فعالیت حرفه‌ای خود را با خواندن ترانهٔ «آزاده» که اثر استادش [[علی تجویدی]] بر روی آخرین سرودهٔ [[رهی معیری]] بود آغاز کرد.<ref>{{یادکرد وب| نشانی = http://zamaaneh.com/pejman/2009/01/post_147.html| عنوان = انوشیروان روحانی و خاطراتی از هایده| تاریخ بازدید = ۲۲ بهمن ۱۳۸۷| تاریخ = ۹ بهمن ۱۳۸۷| ناشر = وبگاه رادیوزمانه| زبان = فارسی| dead-url = no| تاریخ بایگانی = ۳۰ ژانویه ۲۰۰۹| پیوند بایگانی = https://web.archive.org/web/20090130214039/http://zamaaneh.com/pejman/2009/01/post_147.html}}</ref> اجرای ترانهٔ «آزاده» با ارکستر بزرگ گل‌ها در [[رادیو تهران]] آغاز کار هایده بود. وی پس از اجرای چندین اثر دیگر از تجویدی و دیگر آهنگسازان بنام، از جمله [[همایون خرم]]، در برنامهٔ گل‌ها، از نخستین سال‌های دههٔ ۱۳۵۰ به خواندن ترانه‌های [[موسیقی پاپ|پاپ]] علاقه‌مند شد که بیشتر از ساخته‌های [[فریدون خشنود]]، [[جهانبخش پازوکی]]، [[محمد حیدری]] و [[انوشیروان روحانی]] بودند.

علی‌اکبر مولایی، مداح مشهور تهران، از جلسات روضه‌ای می‌گوید که پیش از انقلاب در خانه هایده به‌صورت هفتگی برگزار می‌کرده و در آن جلسات هایده نیز مداحی می‌کرده‌استمی‌کرده است.<ref>{{یادکرد وب|تاریخ=۸ مهر ۱۴۰۰|وبگاه=خاطره نگاری|نشانی=https://www.khaterenegari.com/main/علی-اکبر-مولایی-از-جلسات-روضه-خوانی-در-خ/|عنوان=علی اکبر مولایی از جلسات روضه خوانی در خانه خوانندگان قبل از انقلاب می‌گوید|بازبینی=۱۷ ژوئن ۲۰۲۲|تاریخ بایگانی=۱ اکتبر ۲۰۲۱|پیوند بایگانی=https://web.archive.org/web/20211001074745/https://www.khaterenegari.com/main/%D8%B9%D9%84%DB%8C-%D8%A7%DA%A9%D8%A8%D8%B1-%D9%85%D9%88%D9%84%D8%A7%DB%8C%DB%8C-%D8%A7%D8%B2-%D8%AC%D9%84%D8%B3%D8%A7%D8%AA-%D8%B1%D9%88%D8%B6%D9%87-%D8%AE%D9%88%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D8%AF%D8%B1-%D8%AE/}}</ref>

هایده در روز ۲۰ ژانویه ۱۹۹۰ میلادی برابر با ۳۰ دی‌ماه ۱۳۶۸ خورشیدی و فردای اجرای کنسرت در باشگاه "«کازابلانکا"» در حومه [[سان فرانسیسکو]]، [[کالیفرنیا]]، بر اثر [[سکته قلبی]] درگذشت.<ref name="hayedehdocumentary.com"/> او مبتلا به [[فشار خون بالا]] و [[دیابت]] بود.

[[پژمان اکبرزاده]] فیلم مستندی دربارهٔ فعالیت‌های هنری و آثار هایده ساخته‌استساخته است که در ژانویهٔ ۲۰۰۹ برای نخستین بار در آمستردام اکران شد.

شبکه ایرانیان هلند مستند ''سخن از هایده'' را در بیستم ژانویه ۲۰۱۰ در بیستمین سالگرد درگذشتِ هایده منتشر کرد و نسخهٔ کوتاه شدهٔ آن نیز از شبکه فارسی [[تلویزیون صدای آمریکا]] پخش شد. در ژوئن ۲۰۱۰، کمی پیش از نمایش فیلم در جشنواره ایرانیان [[سیاتل]]،<ref>Mckinnon, R. (2010). Northwest News: 2010 Iranian Festival (June 18). Seattle Gay News, P: 7.</ref> «[[روز آنلاین]]» در نقدی، مستند را «تلنگری برای یادآوری فضای شوم دههٔ شصت» خواند.<ref>[http://hayedehdocumentary.com/fa/component/content/article/67.html «نیم نگاه»] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20111130090913/http://hayedehdocumentary.com/fa/component/content/article/67.html |date=۳۰ نوامبر ۲۰۱۱}} ''(مهدی عبدالله‌زاده/روزآنلاین)''</ref>