قزل‌اوزن
قِزِل‌اوزَن (به معنی طلای روان)دومین رود بلند ایران است که از کوه‌های چهل چشمه میان سقز و دیواندره در استان کردستان سرچشمه گرفته و بعد از پیوستن رودهای شهرچایی و قرانقو چایی و آیدوغموش و چندین رودخانه فصلی دیگر در شهر میانه در استان آذربایجان شرقی و همچنین پس از پیوستن هیرو رود، زنجان‌رود و شاهرود به آن به دریای خزر می‌ریزد. قزل‌اوزن در جنوب استان گیلان در درون آب دریاچه سد سپیدرود به رودخانه بزرگ شاهرود پیوسته و تشکیل رودخانه‌ای به نام سپید رود می‌دهد.[۲][۳][۴][۵][۶][۷][۸]
| قزل‌اوزن (ایسپارو / آماردوس) | |
|---|---|
 | |
| ویژگی‌های ظاهری | |
| دهانه | دریای خزر[۱] |
| طول | ۶۷۰ کیلومتر |
رود بزرگ قزل اوزن از مسیر غرب، شمال غرب و شمال استان زنجان می‌گذرد، که در بخش‌هایی با استانهای گیلان، قزوین، اردبیل، آذربایجان شرقی، آذربایجان غربی و کردستان حدود مرزی پدیدآورده است که حاشیه این رود یادآور تمدن باستانی آندیا است که یکی از تمدن‌های آغاز هزارهٔ اول پیش از میلاد می‌باشد.[۲][۹]
نام
ویرایش.JPG)
قزل اوزن یعنی طلای روان. این نام از دو جزء قزل و اوزن تشکیل شده‌است. به تقریب درست می توان گفت در این جا قزل اوزن به معنی رود بزرگ است. قزل رنگ طلای آمیخته با مس است که بین زرد و سرخ است و اوزن به معنای روان است. قزل به معنای سرخ می‌باشد و البته به معنی طلا و طلایی هم ذکر شده‌است.[۱۰][۱۱] به‌طور کلی در ترکی چهار کلمه آق، قرا، گوی و قزل صفت مطلق رنگهای سفید و سیاه و آبی و سرخ می‌باشند ولی معنی اصطلاحی آن‌ها متفاوت است. در زبان ترکی صفت بر موصوف مقدم است و هرگاه هر یک از صفت‌های آغ، قرا، گوی و قزل با اسماء عام و عادی بکار روند رنگ آن اسم را بیان می‌کند؛ ولی هرگاه هر یک از صفت‌های مذکور مفهوم اسم عام را تغییر داده و از آن اسم خاص و اعلام درک شود آنگاه صفت مزبور به معانی بزرگ، عظیم، ارزشمند، شکوهمند، نیرومند، شریف، مقدس و پر شمار بوده و اسم مزبور را متمایز می‌نماید.[۱۲]
اوزن به معنای دره است. برابر تحقیقات شرق‌شناس لهستانی، (Tadeusz Jan Kowalski) تادئوش یان کوالسکی،[۱۳] کلمه اوز در ترکی قدیم بمعنی آب فراوان یا رود بکار می‌رفته‌است.[۱۴]
خانم ژان دیولافوا در صفحه ۷۲ از کتاب خود به نام (فرانسوی: La Perse, la Chaldée et la Susiane 1881-1882, Paris, 1887) نام دره‌ای که این رودخانه از رشته کوه قافلانکوه عبور می‌کند[۱۵]
بخشی از این رود که از منجیل تا دریای کاسپی قرار دارد سفیدرود نامیده می‌شود. فرهنگستان ایران نام سفیدرود را برای تمام این رود مقرر کرد ولی هنوز از سرچشمه تا منجیل به قزل اوزن نامیده می‌شود. سفیدرود توسط مورخ رومی Ammianus Marcellinus[۱۶]به نام آماردوس ذکر شده‌است که با نام قوم آمارد ارتباط دارد و در منابع اسلامی آن را نهرالابیض خوانده‌اند.
سرچشمه
ویرایشسرچشمه = چهل چشمه، قمچقا، شهرچای، هیرو رود، آرپا رود، زنجان رود، ابهررود، قرانقو، آیدوغموش، هشترود
مسیر
ویرایشاین رودخانه از ارتفاعات چهل‌چشمه استان کردستان (شهرهای سقز و دیواندره) سرچشمه گرفته و پس از عبور از منطقه گروس (بیجار)ومنطقه افشار استان زنجان و جذب رودخانه‌های متعدد وارد جلگه زنگان شده و رودخانه‌های زنجان‌رود و ابهررود را ضمیمه خود ساخته و به مسیر خود ادامه داده و در حدود پلدختر وارد تنگه کوهستانی قافلانکوه شده و از کنار این کوهستان گذشته و نرسیده به شهر میانه رودخانه‌های قرانقو، آیدوغموش و هشترود را که بالاخره به میانه‌رود می‌پیوندند و از غرب به شرق جریان دارند ضمیمه خود ساخته و در محل در عرض جغرافیائی ۳۷ درجه و ۳۰ دقیقه عرض شمالی و ۴۸ درجه و ۰۵ دقیقه طول شرقی بعد از روستای کوهبنان در شهرستان میانه، وارد شهرستان خلخال می‌شود. در حوزهٔ خلخال عمدهٔ رودهایی که جاری هستند پس از پیوستن به رودخانهٔ هیرو رود در محل دربند مشکول که حد شهرستان خلخال و کوثر می‌باشد؛ به رودخانهٔ قزل اوزن می‌پیوندند. از مهم‌ترین رودخانه‌هایی که جزء شعبات هیرو رود محسوب می‌گردند، رودخانه‌های نورعلی رود، دختربین رود، کالار رود، چلنبر رود و آرپارود و همچنین رودخانهٔ مهم شاهرود است که پس از طی مسیر در بخش شاهرود شهرستان خلخال و خروج از حوزهٔ شهرستان خلخال در محل روستای سرخ‌آباد واقع در شهرستان طارم استان زنجان به قزل اوزن می‌پیوندد. آب دریافتی رودخانهٔ قزل اوزن از حوزهٔ شهرستان خلخال در حدود ۵۰۰ میلیون متر مکعب در سال تخمین زده شده‌است . پس از خروج از شهرستان خلخال مسیر قزل اوزن در دلتای طارم استان زنجان پس از سیراب نمودن باغات زیتون و شالیزارهای برنج در محل شهرستان منجیل در استان گیلان با رودخانهٔ شاهرود قزوین تلاقی یافته و سپیدرود را شکل می‌دهند.
شهرهای مسیر قزل‌اوزن
ویرایش- روستای انذر جدید
- روستای انذر قدیم
- درام
- روستای پاوه رود
- کلوچ
- کلویوم
- گیلوان
- هارون آباد
- آستاکل
- تسکین
- تشویر
- چمله
- گوهر
- کجل
- سقز
- دیواندره
- بیجار
- خدابنده (قیدار)
- دندی
- ماه‌نشان
- ساری آغل
- آچاچی
- میانه
- بیرون
- ممان
- کاغذکنان
- مندجین
- گوو
- سنجده
- شمس‌آباد
- کزج
- هشجین
- نمهیل
- برندق
- نساز
- مزرعه
- منامین
- چورزق
- گیلوان
- حصار
- آب‌برزیوه
- مشمپا
- قره بوته
- آراز (ارس)
- قروه
جستارهای وابسته
ویرایشمنابع
ویرایش- ↑ خطای یادکرد: خطای یادکرد:برچسب
<ref> غیرمجاز؛ متنی برای یادکردهای با نامcgie.org.irوارد نشده است. (صفحهٔ راهنما را مطالعه کنید.). - ↑ «سپیدرود ( سفیدرود)». بایگانی‌شده از اصلی در ۲۹ دسامبر ۲۰۱۴. دریافت‌شده در ۲۹ دسامبر ۲۰۱۴.
- ↑ «نسخه آرشیو شده». بایگانی‌شده از اصلی در ۲۹ دسامبر ۲۰۱۴. دریافت‌شده در ۲۹ دسامبر ۲۰۱۴.
- ↑ قزل اوزن ، پرآب ترین رود استان زنجان
- ↑ Fortescue, L. S. (April 1924) "The Western Elburz and Persian Azerbaijan" The Geographical Journal 63(4): pp. 301-315, p.310
- ↑ Rawlinson, H. C. (1840) "Notes on a Journey from Tabríz, Through Persian Kurdistán, to the Ruins of Takhti-Soleïmán, and from Thence by Zenján and Ṭárom, to Gílán, in October and November, 1838; With a Memoir on the Site of the Atropatenian Ecbatana" Journal of the Royal Geographical Society of London 10: pp. 1-64, p. 64
- ↑ [۱]
- ↑ «نسخه آرشیو شده». بایگانی‌شده از اصلی در ۲۹ دسامبر ۲۰۱۴. دریافت‌شده در ۲۹ دسامبر ۲۰۱۴.
- ↑ مسعود محمدی. «آندیا». http://www.iauz.ac.ir/subcontent/details/120. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۸ ژانویه ۲۰۲۲. دریافت‌شده در ۱۹ مارس ۲۰۲۱. پیوند خارجی در
|وبگاه=وجود دارد (کمک) - ↑ «معنی قزل- ترجمه قزل | کتابخانه وب ایران». www.iwl.ir. بایگانی‌شده از اصلی در ۴ اكتبر ۲۰۲۲. دریافت‌شده در 2022-06-22. تاریخ وارد شده در
|archive-date=را بررسی کنید (کمک) - ↑ «جست‌وجوی قزل». vajehyab.com. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۰۶-۲۲.
- ↑ مقدمه کتاب تاریخ مغول نوشته عباس آشتیانی چاپ 1363 تحت عنوان پژوهشی دربارهٔ اصطلاحات آق - قرا - گوی - قزل نوشته فیروز منصوری
- ↑ https://pl.wikipedia.org/wiki/Tadeusz_Jan_Kowalski
- ↑ http://www.worldcat.org/title/ze-studjow-nad-forma-poezji-ludow-tureckich-i-etudes-sur-la-forme-de-la-poesie-des-peuples-turcs-i-avec-resume-francais/oclc/42842578
- ↑ https://ia801902.us.archive.org/28/items/ldpd_6885554_000/ldpd_6885554_000.pdf
- ↑ https://en.wikipedia.org/wiki/Ammianus_Marcellinus
- مصاحب، غلامحسین، دائرةالمعارف فارسی
- برخی اطلاعات برپایه: چهره ایران، راهنمای سیاحتی و مسافرتی، سازمان جغرافیائی و کارتوگرافی گیتاشناسی، تهران ۱۳۷۴خ.