مرتضی نوریانی

مرتضی نوریانی مرتضی نوریانی
رونمایی از کتاب خدمت به فرهنگ ایران
زادهٔ	۱۲۹۰ خورشیدی تهران
شناخته‌شده برای	پدر صنعت نوین چاپ در ایران
فرزندان	سه پسر و دو دختر

لقب مرتضی نوریانی :پدر صنعت نوین چاپ در ایران

مرتضی نوریانی در سال ۱۲۹۰ خورشیدی در تهران متولد شد. پس از پایان تحصیلات مقدماتی به ایتالیا رفت و با دریافت درجه فوق لیسانس، عنوان حسابدار خبره را به دست آورد و با فراگرفتن زبان‌های فرانسه - ایتالیائی - انگلیسی و آلمانی به ایران بازگشت. مرتضی نوریانی رشته تجارت خود را به امر چاپ اختصاص داد و با تلاش شبانه‌روزی و دریافت کمک از کارخانه بزرگ هایدلبرگ در آلمان، صنایع چاپ ایران را نوسازی کرد و بیش از ۸۰ درصد چاپخانه‌های ایران را مجهز نمود و توانست مدال طلای هایدلبرگ را به دست آورد.

مرتضی نوریانی با تاًسیس بنیاد نیکوکاری ،قسمتی از ثروت خود را به امور خیریه اختصاص داد و مجله گوهر را بنیاد نهاد. مرتضی نوریانی که دارای سه پسر ، دو دختر و هشت نوه می‌باشد.

مرور فعالیت‌ها

• تاریخ تأسیس: سال ۱۳۰۹ خورشیدی (۱۹۳۱ میلادی)
• مؤسس: مرتضی نوریانی
• اولین محل کار: بالاخانه ضلع شمال غربی سبزه میدان (دو اتاق استیجاری)
• نوع تجارت: چهار سال اول حق‌العمل کاری واردات و صادرات کلای متفرقه، از سال ۱۳۱۴ تمرکز فعالیت در رشته تجارت ماشین و لوازم چاپ و صحافی.
• شعبه تهران: خیابان ناصر خسرو، روبروی ساعت شمس‌العماره، تیمچه اجاره‌ای برای انبار و نمایشگاه و فروشگاه.
• شعبه برلن: تحت عنوان «نوریانی و شریک» در سال ۱۹۳۵ میلادی و با شرکت یک نفر آلمانی دفتری در برلن تأسیس گردید که مسئول خرید و اجرای سریع سفارش‌ها و کسب شرایط مناسب بود. این دفتر تا سال ۱۹۴۳ دایر و فعال بود و سپس در اثر بمباران برلن از بین رفته و منحل گردید.
• انگیزهٔ مؤسس: انگیزه اصلی مؤسس در انتخاب رشته تخصصی چاپ خدمت به فرهنگ و ارتقاء سطح فنی چاپ و هدف آن، رسیدن به سطح فنی جهانی بود.

در آن زمان وسایل کار تعداد کمی از چاپخانه‌ها عبارت بود از ماشین‌های دستی، پایی و سیلندری مستعمل سیستم قدیم که گه گاه به ایران وارد می‌شد و ضعف بنیه مالی و عدم آشنایی به فن مدرن چاپ مانع اصلی پیشرفت این صنعت بود. مؤسسه با کوشش و تلاش پی گیر موفق شد هر دو مانع را برطرف سازد. یکی تأمین اعتبار و تسهیلات پرداخت و دوم آموزش کادر فنی از طریق اعزام کارگر به آلمان.

• شرکت‌های جانبی: پس از انقلاب اسلامی و به منظور توسعه خدمات، شرکت‌هایی در کنار مؤسسه تأسیس گردید ولی متأسفانه به هدف مطلوب نرسید بنابراین شرکت‌ها منحل و بار دیگر خود مؤسسه مسئولیت انجام امور را عهده‌دار شده‌است.»

شیوه منحصر به فرد تجارت و فروش ماشین آلات توسط نوریانی

مرتضی نوریانی در شرایطی آغاز به کار کرد و سنگ بنای مؤسسه خود را نهاد که صنعت چاپ ایران در وضعیتی کاملاً ابتدایی بود. «پس از فراغ از تحصیل (فوق لیسانس اقتصاد از ایتالیا) برای مطالعه و اخذ تصمیم در باب نوع تجارتی که باید برگزینم، در ضمن آشنایی با یکی از روشنفکران آلمانی به هنگامی که از هر دری سخنی به میان آمد، گفت: ما در آلمان عقیده داریم کتاب از اسلحه مهم‌تر است زیرا کتاب رکن اصلی فرهنگ به‌شمار می‌رود و هر ملتی که فرهنگی غنی دارد، خود به خود به تمام اصلاحات بنیادی دست می‌یابد …. در آن زمان چاپخانه‌های موجود در ایران انگشت شمار بود … پس بی دودلی، تصمیم جزم کردم برای صنعت چاپ در ایران اساسی محکم و شالوده‌ای متقن بنا نهم». مرتضی نوریانی وام‌های بسیاری از بانک‌ها به نفع چاپخانه‌ها، با ضمانت شخصی خود می‌گرفت «در آن زمان نه صاحبان چاپخانه‌ها سرمایه‌ای داشتند و نه وضع مالی من خوب بود و نه بانک‌های ایران اعتبار طویل‌المدت می‌دادند، پس تنها چاره این بود که از کارخانه‌های فروشنده اعتبار تحصیل و عین آن در راه صنعت چاپ مصروف شود. در اثر رعایت امانت و دقت و نظم و ترتیب و خوش‌حسابی، این اعتبار به دست آمد و روز به روز افزایش یافت و توانستم به بسیاری از چاپخانه‌ها کمک کنم و حتی برای ایجاد چاپخانه‌های جدید اعتبار بگیرم». روش نوریانی در زمینهٔ فروش ماشین آلات به چاپخانه‌ها، شیوهٔ منحصر به فردی است. «تا قبل از جنگ جهانی ۱۹۴۵–۱۹۳۹ صنایع چاپ در آلمان شرقی متمرکز بود و مؤسسه نوریانی بهترین آنها را انتخاب نمود. چون کارخانه‌ها در ایران نماینده نداشتند، مؤسسه موفق شد با استفاده از رقابت بین آن‌ها بهترین شرایط و قیمت‌ها را به دست آورد. پس از جنگ و خسارت زیادی که به آلمان شرقی وارد شد، صنایع چاپ در قسمت غربی آلمان رشد و پیشرفت نمود و طبعاً مؤسسه نیز با این کارخانه‌ها ارتباط برقرار کرد. بدون تردید می‌توان گفت دوران شکوفایی صنعت چاپ در ایران پس از خاتمه جنگ آغاز گردید. اولین چاپخانه خصوصی که از تسهیلات و شرایط استثنایی مؤسسه برای خرید و به کار انداختن ماشین مدرن و اتوماتیک مجهز استفاده کرد، چاپ تابان در تهران بود. (قبل از چاپ تابان، بانک ملی ایران نیز پنج دستگاه از همین ماشین ملخی را خریداری و در چاپخانه بانک به کار انداخته بود) نتیجه چشم‌گیری که از به کار انداختن ماشین جدید عاید چاپ تابان شد موجب گردید که تقاضای خرید از طرف تعداد زیادی از چاپخانه‌های موجود یا در شرف تأسیس، به مؤسسه برسد ولی انجام تمام سفارش‌ها به علت ضعف مالی مقدور نبود. مؤسسه با سابقه خوبی که در اثر نظم و ترتیب و خوش‌حسابی در بانک پیدا کرده بود توانست وام‌های مهمی از بانک‌ها به نفع چاپخانه‌ها و با ضمانت شخصی خود کسب کند و ماشین‌های مدرن را با دریافت پیش پرداخت مختصر در مقابل اقساط پنج ساله به چاپخانه‌ها واگذار نماید که این اقساط، از محل کار و درآمد خود ماشین پرداخت می‌شد و چنانچه چاپخانه‌ای موفق به انجام تعهدات خود نمی‌شد، مؤسسه وام را تمدید می‌کرد؛ و به هیچ وجه چاپخانه‌ها را تحت فشار قرار نمی‌داد و در تمام مدت فعالیت مؤسسه، ماشین کسی به علت عدم پرداخت اقساط توقیف نشده‌است.»

افتخارات مرتضی نوریانی در طول فعالیت تجاری

روش همکاری مؤسسه، به تأسیس و گسترش چاپخانه‌ها در ایران منجر می‌شد. در نتیجه این فعالیت‌ها، تا سال ۱۳۵۷، دو هزارمین ماشین چاپ لترپرس به ایران وارد و در اصفهان نصب شده بود. علاوه بر این اینها، تعداد قابل توجهی ماشین چاپ افست و ملخی و همچنین دستگاه‌های صحافی و لیتوگرافی در سراسر ایران، با شرایط مناسب، به چاپخانه‌ها واگذار شده بود. کمپانی هایدلبرگ به پاس فعالیت چشم گیر نوریانی، ممتازترین نشان طلا و دیپلم افتخاری خود را به او اعطا کرد. تا آن تاریخ تنها دوازده شخصیت در جهان به دریافت چنان مدالی نایل شده بودند. بنیانگذار مؤسسه می‌گوید: «ما به اتباط صمیمانه با چاپخانه‌های کشور افتخار می‌کنیم و خوشحالیم که در پایه‌گذاری آنها همراهی داشته‌ایم. طبق آمار دقیق بیش از ۸۰٪ چاپخانه‌های ایران با همکاری مؤسسه نوریانی به وجود آمده‌است و هنوز هم ماشینی که سی سال پیش فروخته شده، دارد کار می‌کند و هیچ‌گاه به خاطر نبود سرویس، یا قطعه یدکی، ماشین‌ها برای مدت زیادی نخوابیده‌اند.» همکاری در تأسیس هشتاد درصد از چاپخانه‌های کشور و سرویس دهی به آنها، نمایانگر گستردهٔ فعالیت مؤسسه است. طی بیش از نیم قرن فعالیت، مؤسسه نمایندگی کمپانی‌های مختلف سازندهٔ ماشین آلات چاپ، صحافی، لیتوگرافی و مواد مصرفی را داشته و از این رهگذر محصولات کارخانجات معتبری را به دست اندارکاران چاپ کشور معرفی کرده‌است. عمده‌ترین کارخانجات اروپایی و نزدیک به همهٔ کارخانجات مشهور آلمانی در زمینهٔ چاپ، توسط مؤسسه نوریانی به بازار ایران راه پیدا کردند. نمایندگی نزدیک به ۸۰ کمپانی در دوره‌های مختلف، امکان ارائه طیف گسترده‌ای از محصولات مورد نیاز صنعت چاپ را فراهم ساخت. طیف کاملی از دستگاه‌های چاپ، لیتوگرافی، صحافی و عملیات جانبی، توسط مؤسسه به متقاضیان عرضه شده‌است. نوریانی می‌گوید: «مؤسسه در تمام این سال‌ها اصل را بر کسب بهترین شرایط به سود صنعت چاپ کشور قرار می‌داد و تا زمانی که می‌توانست ضمن جلب رضایت کارخانه، تسهیلات خوبی برای خریداران ایرانی فراهم سازد، نمایندگی را در دست داشت.»

خدمات ویژه به آموزش چاپ و اطلاع‌رسانی در این صنعت مؤسسه نوریانی در کنار ورود ماشین آلات چاپ، پیوسته در اندیشهٔ گسترش دانش فنی چاپ بوده‌است. احساس مسئولیت مؤسسه نسبت به آموزش چاپ، فراتر از مسئولیت او به عنوان نمایندگی این یا آن ماشین معین بوده‌است. مؤسسه نوریانی به مقولهٔ آموزش چاپ، به مثابهٔ یک نیاز ملی و آرزوی صنعت گران نگریسته و ضمن اعلام آمادگی برای ایفای نقش مؤثر در این زمینه، با تأسیس نخستین آموزشگاه چاپ، به این آرزوی مقدس جامهٔ عمل پوشانده‌است. آموزشگاه چاپ، همراه با نمایشگاه ماشین آلات در سال ۱۳۴۰ در زمینی به مساحت ۳۰٫۰۰۰ متر مربع واقع در کیلومتر ۱۰ جادهٔ مخصوص کرج گشایش یافت. به منظور آموزش چاپ، صحافی و حروفچینی ماشین آلات مختلف در سالن‌های مجزا نصب شده بود. بخش تعمیرگاه و سرویس و همچنین فضای سبز محوطه، از دیگر قسمت‌های این آموزشگاه بود. متأسفانه به خاطر مشکلات متعدد در راه آموزش چاپ، بهره‌برداری متناسبی از این آموزشگاه به عمل نیامد. مؤسسه ضمن تأسیس آموزشگاه، هر ساله شماری از مکانیک‌ها و کادر فنی خود را برای کسب مهارت فنی به کارخانه‌های سازندهٔ ماشین اعزام نموده‌است. مؤسسه نوریانی از همان اوان گسترش چاپخانه‌ها ضرورت دسترسی به اطلاعات مربوط به خانوادهٔ صنعت چاپ را دریافته و در راه گردآوری و تنظیم این اطلاعات تلاش بسیار ارزنده‌ای را آغاز کرد و سرانجام در بهمن ماه سال ۱۳۴۴، هم‌زمان با جشن بیست ۷۰ سال فعالیت گسترده و نمایندگی بیش از یکصد کارخانه از خدمات مؤسسه نوریانی است.

منابع

• کتاب «خدمت به فرهنگ ایران» به قلم مجید خسروی و سمیه سادات شفیعی