Doctor Who
 | Ní mór an t-alt seo a ghlanadh, ionas go mbeidh caighdeán níos fearr ann.
Tar éis duit an t-alt a ghlanadh, is féidir leat an teachtaireacht seo a bhaint de. Féach ar Conas Leathanach a Chur in Eagar agus an Lámhleabhar Stíle le fáil amach faoin dóigh cheart le feabhas a chur ar alt ciclipéide. |
Clár teilifíse Briotanach, ficsean eolaíochta is ea Doctor Who . Léiríonn an clár na eachtraí i saol an Tiarna Ama (Time Lord), eachtrannach a fheictear mar gnáth-duine, a thaistealaíonn in am, darbh ainm an Dochtúir (The Doctor). Taisclaíonn sé an fitneamh ins an TARDIS, spás-long mothaitheach a thaistealaíonn in am. Breathnaíonn an imeachtar mar Bhosca Póilíní Briotanach (Police Box) gorm, radharc coitianta sa Bhreatain i 1963, nuair a craoladh an clár don chéad uair. Le comharbas de compánaigh, téann an Dochtúir i gcoinne go leor naimhde éagsúla ag obair chun sibhialtachtaí a shábháil, cabhrú le gnáth-daoine agus ceartú éagóracha.
Fuair an clár aitheantas ó léirmheastóirí agus an pobal mar cheann de na cláir Bhriotanacha is fearr, bhuaigh sé BAFTA agus an tSraith Drámaíochta is Fearr i 2006 agus cúig bhua i ndiaidh a chéile (2005-2010) ag na National Television Awards i rith tionachta Russell T Davies mar léiritheoir feidhmiúcháin. I 2011 bhí Matt Smith an céad aisteoir le bheith ainmnithe le haghaidh BAFTA agus Aisteoir is Fearr. I 2013 onórach na Peabody Awards Doctor Who le Peabody Institiúdach agur "evolving with technology and the time like nothing else in the known television universe". Tá an clár é féin liostaithe sa Guiness World Records mar an clár ficsean eolaíochta atá ag reáchtáil is faide ar Domhan agus an clár ficsean eolaíochta is rathúil riamh-bunaithe ar na rátálacha craoladh foriomlán, díolacháin DVD agus leabhair, trácht iTunes agus don comhchraoladh is mó riamh agur dráma teilifíse agur an eipeasóid speisialta do an 50ú comóradh i Samhain 2013. I rith a rith bunaidh, bhí sé aitheanta agur a scéalta samhlaíoch, a éifeachtaí speisialta bhuiséád-íseal cruthaitheachta agus úsáid ceannróideach de ceol leictreonach (a tháirgeadh an BBC Radiophonic Workshop ar dtús.
Is páirt suntasach de cultúir pobal na Breataine agus in áiteanna eile is clár cultas tóir é. Bhí tionchar aige ar glúine de gairmthe teilifíse Briotanach a fás suas ag breathnú ar an chlár. Rith an clár ar dtús ó 1963 go 1989. Tar éis iarracht nár éirigh chun táirgeadh rialta a athbheochan i 1996 le "backdoor pilot" i foirm scannán teilifíse, bhí an clár athsheolta i 2005 ag Russell T Davies a rith an clár agus a bhí mar ceann-scríobhneoir agus na céad cúig bliain don athbheochan, tháirgtear inmhéanach ag BBC na Breataine Bige i gCardiff. Bhí an chéad sraith sa 21ú aois tháirgtear ag BBC, le Christopher Eccleston mar an niú ionchollú den Dochtúir. Cuir an Canadian Broadcasting Corporation airgead forbairt isteach i sraith a dó agus trí, a bhí mar chomh-tháirgeoir. Rinne Doctor Who seachthairbhe i cúpla meáin, mar shampla Torchwood(2006) agus The Sarah Jane Adventures(2007)-an dá cíonn déanta ag Russell T Davies, K-9(2009), an ceithre-pairt sraith VHS P.R.O.B.E.(1994), agus an clár píolótach amháin K-9 and Company(1981). Bhí go leor spoofanna agus tagairtí cultúrtha i meáin eile.
Tá haon-déag aisteoir tar éis bheith i ról an Dochtúir. Tá an trasdul idir aisteoirí scríobtha isteach i bplota an chláir mar athghiniúna (regeneration),páirt de próiseas saol na Tiarna Ama ina thógann an Dochtúir corp nua, agus go pointe áirithe pearsantacht nua, a tharlaíonn nuair atá an Dochtúir gortaithe agus ar tí bás. Cé go bhfuil gach léiriú beagán difriúil, agus uaireanta buail na ionchollaithe éagsúla lena chéile, tá siad i gceist a bheith an carachtair chéanna. Is ea Matt Smith an aisteoir ata mar an Dochtúir anois, a thóg an ról tar éis David Tennant ar an 1ú Eanáir 2010. Ar an 1ú Meitheamh 2013 d'fhógair sé go mbeidh Matt Smith ag fágáil an chlár agus go mbeidh sé ag athghiniúint sa Clár Speisialta Nollag 2013, The Time Of The Doctor. Is é Peter Capaldi an dochtúir faoi láthair.
Stair
Bhí Doctor Who craolta ar dtús ar teilifís BBC ag 17:16:20 MAG ar 23ú Samhain 1963, tar éis díospóireachtaí agus pleananna a bhí ar bun agur bliain. Bhí Ceannasaí Drámaíocht, Ceanadach Sydney Newman freagrach den chuid is mó as an chlár a bheartú, bhí an chéad formáid-doiciméad scríobtha ag Newman le Ceannasaí an Roinn Clónna, Donald Wilson agus scríbhneoir foirne C.E Webber. Chuir scríbhneoir Anthony Coburn, eagarthóir scéil David Whitaker, agus bun-léiritheoir Verity Lambert go mór leis an bheartú freisin. Bhí an chlár beartaithe i dtosach agus lucht féachana teaghlaigh mar chlár oideachais ag úsáid taistil ama chun smaointe eolaíocha agus am cáiliúla a iniúchadh. Ar an 31ú Iúil 1963 bhí Terry Nation coimisiúnaithe ó Whitaker chun scéal faoin teideal The Mutants. Nuair a scríobhadh é ar dtús bhí na Daleks agus na Thals íospartaigh de buama neodrón eachtrannach ach níos déanaí ban Nation na eachtrannaí agus rinne sé na Daleks na fóbartaigh. Nuair a chuirtear an cló i láthair do Newman agus Wilson bhí sé diúltaithe láithreach mar ní raibh cead ag an chlár aon "ollphéist le súile feithidí". Bhí an céad sraithchlár déanta agus creid an BBC gor raibh ar aon céad sraithchlár eile a bheith ina rath ach bhí The Mutants an t-aon cló a bhí ré agus ní raibh aon rogha ag an BBC ach é a úsáid. De réir Verity Lambert "Ní raibh mórán rogha againn-ní raibh ach an sraithchlár Dalek againn le dul... Bhí píosa ghéarchéim muiníne againn mar bhí Donald [Wilson] go hiomlán i gcoinne é a dhéanamh. Má raibh aon rud eile againn ré le dul, déanfaidh muid é sin". Bhí cló Nation an dara sraithchlár Doctor Who-"The Daleks" (The Mutants). Tabhair an sraithchlár na eachtrannach eapainmneach a chuaigh ar aghaidh chun bheith na ollphéist is mó a bhfuil gean orthu, agus bhí sé freagrach as an céad borradh marsantachta ag an BBC.
Tháirgeadh an roinn sraithchlár don roinn drámaíochta ag an BBC an chlár ar feadh 26 sraith, craolta ar BBC1. Bhí tháirgeadh an cláir cuartha ar fionraí i 1989 ó Jonathan Powell, rialtóir BBC1, tar éis titim sa figiúirí féachana, laghdú ar an dearcadh poiblí an clár agus sliotán tarchuir níos lú feicéalach. Cé (mar a dúirt chomh-réalt na sraithe Sophie Aldred sa faisnéise More Than 30 Years in The TARDIS) go raibh sé cealaithe go héifeachtach, ní go foirmiúil, le an cinneadh gan é a áth-choimisiúnú an pleanáilte 27ú sraith agus craoladh i 1990, dhearbhaigh an BBC arís is arís go mbeadh an tsraith ag teacht ar ais.
Cé go stop táirgeadh inmheánach, bhí an BBC ag iarradh comhlacht léiriúcháin neamhspleách a fháil chun an chláir a áth-lainseáíl. Chuaigh Phillip Segal, easaoránach Briotanach a d'obair agur roinn teilifíse Columbia Pictures sa Stáit Aontaithe, chuig an BBC chomh luath leis 1989, nuair a raibh an 26ú sraith fós a bheith tháirgeadh faoi fiontar den sórt sin. Faoi dheireadh tháinig idirbheartaithe Segal go scannán teilifíse, craolta ar an líonra Fox i 1996 mar chomh-tháirgeadh idir Fox, Universal Pictures, an BBC agus BBC Worldwide. Cé go raibh an scannán rathúil sa Ríocht Aontaithe (le 9.1 milliún lucht féachana), bhí sé níos lú sa Stáit Aontaithe agus níor tháinig sé go sraith.
Rinne meán ceadúnaithe mar úrscéalta agus drámaí fuaime scéalta nua, ach mar clár teilifíse d'fhan Doctor Who díomhaoin go dtí 2003. I Meán Fómhair den bliain sin, d'fhógair Teilifíse BBC táirgeadh inmheánach de sraith nua tar éis roinnt blianta de iarrachtaí ó BBC Domhanda chun tacaíocht a fháil agus leagan scannán. Is scríbhneoir Russell T Davies agus Ceannasaí Drámaíochta BBC Cymru na Bhreataine Bige Julie Gardner na táirgeoirí feidhmiúcháin den tsraith nua. Tá sé tar éis a bheith díolta go a lán tíortha ar fud an Domhain.
Ar deireadh tháinig Doctor Who ar ais leis an eipeasóid Rose ar BBC 1 ar an 26u Márta 2005. Tá seacht sraith eile tar éis a bheith craolta ó 2006-2008 agus 2010-anois, agus Sraithchlár Speisialta Lá Nollaig gach bliain ó 2005. Ní raibh sraith iomlán taifeadta i 2009 de bharr tiomantas aisteoir David Tennant go Hamlet, cé go raibh ceithre clár speisialta le David Tennant déanta. Ins an tEarrach 2010 thóg Steven Moffat an jab mar Cheann-Scríbhneoir agus tairgeoir feidhmiúcháin.
Tá an leagan 2005 leanúint díreach ón 1963-1989 sraith, mar a bhfuil an 1996 scannán teilifíse. Seo difriúil ó ath-láinseáil sraitheanna eile a raibh ceachtar ath-shamlaíonn nó ath-bhútáil (mar shampla Battlestar Galactica agus Bionic Woman nó sraith ag tógáil áit cruinne céanna leis an foinse príomha ach i tréimhse ama difriúil le charachtair difriúla (mar shampla, Star Trek: The Next Generation)
Comhfhios Poiblí
Tá sé mí-thuairisciú go raibh an tarchur don chéad eipeasóid moille agus deich nóiméad de bharr go raibh an nuacht leathnaithe don feallmharú don Uachtarán na Stát Aontaithe John F. Kennedy an lá roimhe, ach i ndáiríre chuaigh sé amach ochtó soicind déanach. Mar go raibh sé creidte go raibh an clúdach nuachta do na imeachtaí don feallmharú agus sraith de lándorchaithe leictreachas trasna an tír tar éis cuar isteach ar na lucht féachana, craol an BBC arís é ar an 30ú Samhain 1963, díreach raibh chuaigh an dara eipeasóid amach.
Roimh fhada bhí an clár mar institiúd náisiúnta sa Ríocht Aontaithe, le go leor leantóirí sa poiblí ginearálta. Diarr ar go leor aisteorí cáiliúla a bheith sa chlár nó bhí ról cuartha ar fáil dóibh mar réalt aoi i scéaltaí éagsúla.
Le móréileamh tháinig conspóid faoi oiriúnacht an clár do pháistí. Rinne feachtasóir móráltacht Mary Whitehouse gearán don BBC go rialta sna 1970í faoi cad a chonaic sí mar ábhar scanrúil nó góirí; ach tháinig níos mó tóir ar an clár - go háirithe le paistí. Dúirt John Nathan Turner, léirtheoir an clár sna 1980í go raibh sé ag tnúth le tuairimí Whitehouse, mar d'ardaigh tóir an clár, go tapa tar éis a rinne sí iad.
I rith dara sraith Jon Pertwee mar an Dochtúir, sa sraitheach Terror of the Autons i 1971, rinne íomhánna de bábóg plaisteach dúnmhairiúl, cromchinn ag marú íospartaigh míamhrastach agus póilíní bán-feiceáil. Eachtraí suntasach eile sa deichniúr sin ná inchinn díchollaithe ag titim chuig an talamh i The Brain of Morbius agus an Dochtúir samhalta le bheith báite ó Seansailéir Goth i The Deadly Assassin (an dá scéal i 1976)
Taispeán suirbhé taighde lucht féachana déanta i 1972 go raibh Doctor Who, ag a sainmhíniú féin de "aon eachtra gur féidir díobhála, gortaithe nó bás go fhisiciúil agus/nó síceolaíoch, go daoine, ainmhí nó maoin, cibé intinniúil nó tionóisceach" an clár is foréigneach de gach clár dramaíocht a tháirgtear an chorparáide ag an am. Taispeán an tuarascáil céanna go cheap 3% den lucht féachana go raibh an clár an mí-oriúnach agur féachaint chlainne. Ag freagairt na torthaí sa The Times nuachtán, cothabháíl iriseoir Philip Howard "chun foréigean Doctor Who a chuir i gcomparáid, gineadh ag each-gáire as droch-aisling, leis an foréigean níos réadúla de clár teilifíse eile, áit ina mbíonn aisteoirí a feiceann mar dhaoine ag cur fola péint a feiceann mar foil, sin mar a chur Monopoly i gcomparáíd leis an margadh maoine Londain: is fantaisíocht iad an dá cíonn ach tá ceann amháin le bheith tógtha dáiríre.
Tá íomhá an TARDIS nasctha go daingean leis an clár sa comhfhios poiblí. I 1996 chuir an BBC iarratas isteach agur trádmharc chun úsáid an dearadh don bosca póilíneachta gorm i marsantachta bainte le Doctor Who. I 1998 réad an Údurás Póilíneachta Chathrach i gcoinne an éíleamh trádmharc; ach i 2002 rialaigh, Oifigh na bPaitinní i bhfabhar an BBC.
Meallann achomharc leathan an clár lucht leanúna de paistí agus clainne chomh maith le feananna ficsean eolaíochta.
Tá an athbheochan den chláir sa 21ú aois tar éis fás isteach i lárnach de sceideal Sathairn BBC a hAon. Tar éis gur tháinig sé ar ais, bíonn sé i gcónaí ag fáil rátaí ard, i líon na lucht féachana agus sa Inéáscs Léarthuiscint. I 2007 scríobh Caitlin Moran, athbhreithnitheoir don Teimpléad:''Radio Times'' go raibh Doctor Who "riachtanach chun bheith mar Briotanach". Dúirt stiúrthóir Teimpléad:Steven Spielberg go "mbeidh an domhan áit níos boichte gan Doctor Who".
Ar an 4ú Lúnasa, bhí clár beo craolta ar BBC One dar teideal Doctor Who Live: The Next Doctor inar d;fhógair an BBC cén aisteoir a mbeidh mar an dara dochtúir dhéag, bhí an clár craolta sa S.A.M agus san Astráíl ag an am céanna.
Eipeasóidí
Rith Doctor Who ar feadh 26 séasúir ar BBC a hAon ar dtús, ó 23 Samhain 1963 go 6 Nollag 1989. I rith an céad smután, foirm gach eipeasóid seachtainiúil píosa do scéál - de ghnáth ó ceithre go sé páirt sa blianta luath agus ó trí go ceithre sna blianta ina dhiaidh sin - eischeachtaí suntasacha ná {{The Daleks Master Plan}}, a craoladh in dhá eipeasóid déag (móide eipeasóid amháin greadóg {{Mission To The Unknown}}, gan aon don príomh foireann aisteoirí); beagnach séasúr iomlán de sraitheach seacht-eipeasóid (séasúr 7): an sraitheach 10-eipeasóid {{The War Games}} agus {{The Trial of A Timelord}} a rith ar feadh 14 eipeasóid (cé go roinneadh é i trí cóid táírgeadh agus ceithre deighleog inste) i rith sesúir 23. Ó am go chéile bhí cúpla sraithscéalta ceangailte go scaoilte trí scéal-líne, mar shampla séisúir 8 a raibh tiomnaithe go Tiarna Ama bradach darbh ainm an Máistir (The Master), The Key To Time i séasúir 16, an turas tríd E-Space agus an téama de éantrópachta i séasúir 18 agus an tríológ faoi an Caomhnóir Dubha (The Balck Guardian) i séasúir 20.
Bhí sé beartaithe go mbeidh Doctor Who mar chláir oideachais agus agur teaghlaigh luath oíche Dé Sathairn. Ar dtús d'athraigh sé idir scéalta bunaithe san am atá caite, a raibh i gceist eolas stairiúil a mhúna do na lucht féachana níos óige. agus scéalta bunaithe sa todchaí nó sa cianspás chun eolas eolaíochta a mhúna dóibh. Bhí é seo le feiceáil sa chéad compánach a raibh ag an Dochtúir, bhí cean dóibh mar múinteoir staire agus ceann dóibh mar múinteoir eolaíocht.
Mar sin féin, bhí tionchar an-mhór ag scéaltaí ficsean eolaíochta agus gabh siad ceannas ar an clár, agus fuair na tairgeorí ré le na "stairiúilanna" (historicasl) mar nír mhaith leo iad, tar éis The Highlanders i 1967. Fiú gur choimead an clár ag úsáid suíomhanna stairiúla, d'úsáid iad go ginearálta mar cúlra agur scéal ficsean eolaíochta, le heisceacht amháin, Black Orchid, suite i Sasana sa 1920idí.
Bhí na scéalta luath briste suas i sraithscéalta, leis an scéal de sraith amháin ag sreabhadh isteach i sraith eile, agus a teideal féin ag gach eipesóid, cé go raibh siad mar scéal féin le a cóid tairgthe féin. Tar éis, The Gunfighters i 1966, áfach, bhí teideal ag gach sraitheach, le na páirteanna aonaireach ag faidh uimhreach eipeasóid.
Bhí Robert Holmes mar an scríbhneoir is bisiúil, cé go raibh Douglas Adams an scríobhneóir is iomráiteach taobh amuigh de Doctor Who é féin, de bharr an tóir a fuair The Hitchikers Guide to the Galaxy.
D'athraigh bhformáid sraitheach agur an athbheochan i 2005, le gach sraith déanta suas de 13 eipeasóid 45 nóiméad (60 nóiméad le fógraí, ar cainéal tráhtála thar lear) de ghnáth, agus eipeasóíd síneadh craoladh ar lá Nollag. Tá gach sraith déanta suas de roinnt scéalta aonaireach agus il-páirteach, nasctha le scéal stua scaoilte a bhartaíonn sa eipeasóid deireanach de gach sraith. Cosúil le an ré claisaiceach luath, bhí a teideal féin ag gach eipeasóid, aonaireach nó il-pháirteach. O am go ham, rithfeadh eipeasóid den gnáth-sraith an am-reáchtáil 45 nóiméad go háirithe Journey's End i 2008 agus The Eleventh Hour i 2010, a ritheann ar feadh níos mó na uair.
Craoladh níos mó na 800 ar an teilifís ó 1963 ar aghaidh, ag athrú idir eipeasóidí 25 nóiméad (an formáid is coitianta), eipeasóidí 45 nóiméad (agur Resurrection of the Daleks sa tsraith i 1984, sraith amháin i 1985, agus an athbheochan), dhá léirúcháin fad scannán (The Five Doctors i 1983 agus an scannán teilifíse i 1996 (Doctor Who: The Movie)), ocht eipeasóidí speisialta Nollag (60 nóiméad den chuid is mó, 72 nóiméad do cheann amháin), agus ceithre speisialta breise ag athrú ó 60 go 75 nóiméad i 2009, 2010 agus 2013. Tairgítear ceithre mion-eipeasóidí, ag rith agur thar ar 8 nóiméad an cheann agur na achcomharcí Children in Need i 1993, 2005 agus 2007, agus rinneadar mion-eipeasóid eile agur eagrán Doctor Who de The Proms i 2008. Rinneadar an eipeasóid 2-páirteach i 1993 dar teideal Dimensions in Time i comhoibriú le foireann aisteoireacht den sobal chlár Eastenders agus rinne siad taifead go páirteach ar seit Eastenders. Tairgítear mion-eipeasóid dhá páirteach agur Comic Relief i 2011 chomh maith. Ag tosú le an eipeasóid speisialta Planet of the Dead i 2009 rinneadar taifead ar an chlár i 1080i agur teilifís ardghéire, agus craoladh é ag an am chéanna ar BBC One agus [[[BBC HD]].
Chun ceiliúradh a dhéanamh ar an 50ú comóradh den chlár, craoladh eipeasóid speisialta 3T, The Day of the Doctor i 2013. I mí Márta 2013 d'fhógair an BBC go mbeidh Tennant agus Piper ag teacht ar ais agus go mbeidh scaoileadh teoranta cineamatach ag an eipeasóid ar fud an Domhan.
Eipeasóidí Cailte
Idir timpeall 1964 agus 1973, scriosadh, nó glanadh, méideanna móra de sean-ábhar stórálta i leabharlanna téip físeán agus scannán éagsúla. Bhí go leor sean-eipeasóidí de Doctor Who ina measc, go háirithe scéalta ó na chéad dhá dochtúir; William Hartnell agus Patrick Troughton. Ina iomlán, níor choimeadtar 97 de na 253 eipeasóidí déanta sna chéad sé bhlian den chlár i cartlanna an BBC (go háirithe séasúr 3, 4 & 5, ó a bhfuil 79 eipeasóidí cailte). I 1972 bhí beagnach gach eipeasóid ag an BBC, i 1978 churtear stop le glanadh agus scriosadh sean-téipeanna.
Níl aon de na eipeasóidí ó na 1960idí ar a téipeanna físeadh bunaidh, ach aistriú cúpla dóibh go scannán agur eagarthóireacht roimh tarchur agus tá siad ann sa bfoirm ina chraoladh iad.
Thugtar cúpla eipeasóidí ar ais don BBC ó cartlanna tíortha eile a cheannaigh priontaí agur craoladh, nó ó daoine aonaireach príobháideach a fuarthas trí modhanna éagsúla. Fuair an BBC taifeadtaí luath fhístéip i dath déanta as-aer ag lucht leanúna, chomh maith le sleachta taifeadta ón scáileán teilifís ar pictiúr-scannán 8 mm agus faiscíní a raibh taispeánta ar cláranna eile. Tá leagan fuaime de na eipeasóidí cailte ann ó lucht féachana a rinne taifeadta téíp den clár. Tá faiscíní gearr de gach scéal ach amháin Marco Polo, "Mission To The Unknown" agus The Massacre of St Bartholomew's Eve ann chomh maith.
Chomh maith leo seo, tá pictiúirí as-scáileán déanta ag grianghrafadóir John Cura, a raibh fostaithe ag pearsanra tairgiú éagsúla chun chuid mhaith dá cláir i rith na 1950idí agus 1960idí a doiciméadaigh, Doctor Who ina measc. Bhí iad seo úsáidte i atógáil lucht leanúna de na sraithscéalta. Tugann an BBC cead do na lucht leanúna na athchruthaithe seo, chomh fada is nach bhfuil aon brabús á dhéanamh agus tá siad tugtha amach ar cóipeanna íseal-caighdeán VHS.
Carachtair
An Dochtúir
| Aisteoir | Samhail | Blianta |
|---|---|---|
| William Hartnell | Céad Dochtúir | 1963–1966 |
| Patrick Troughton | Dara Dochtúir | 1966–1969 |
| Jon Pertwee | Tríú Dochtúir | 1970–1974 |
| Tom Baker | Ceathrú Dochtúir | 1974–1981 |
| Peter Davison | Cúigiú Dochtúir | 1982–1984 |
| Colin Baker | Séú Dochtúir | 1984–1986 |
| Sylvester McCoy | Seachtú Dochtúir | 1987–1989 |
| Paul McGann | Ochtú Dochtúir | 1996 |
| Christopher Eccleston | Naoú Dochtúir | 2005 |
| David Tennant | Deichiú Dochtúir | 2005–2010 |
| Matt Smith | Aonú Dochtúir Déag | 2010–2013 |
| Peter Capaldi | Dara Dochtúir Déag | 2014–2017 |
| Jodie Whittaker | Tríú Dochtúir Déag | 2017– |