Século IX: Diferenzas entre revisións
Contido eliminado Contido engadido
m r2.7.3) (Bot: Modifico: uk:IX століття |
m →Invencións, creacións e descubrimentos: ligazóns |
||
| (Non se amosan 18 revisións feitas por 10 usuarios.) | |||
Liña 1:
{{Sec9}}
[[século VIII]] < '''século IX''' > [[século X]]
[[Ficheiro:East-Hem 800ad.jpg|thumb|300px|Hemisferio Oriental a inicios do século IX d.C.]]
[[Ficheiro:East-Hem 900ad.jpg|thumb|300px|Hemisferio Oriental a finais do século IX d.C.]]
Tempo que transcorre dende o [[1 de xaneiro]] do [[801]] ata o [[31 de decembro]] do [[900]] da [[Anno Domini|era cristiá]].
== Acontecementos destacados ==
=== Galiza ===
* [[812]]: durante o reinado de [[Afonso II de Oviedo]] descúbrese na [[diocese de Iria]] o sepulcro do [[Apóstolo Santiago]], onde manda construír un templo, que acabaría por ser a [[Catedral de Santiago de Compostela|Catedral de Santiago]].
=== Europa ===
* [[80ª edición dos Óscar|809]] - [[815]]: guerra entre o [[Imperio Bizantino]] e [[Bulgaria]].
* [[811]]: ocorre a [[batalla de Pliska]], entre unha forza bizantina dirixida polo emperador [[Nicéforo I]] e un exército búlgaro comandado polo [[Khan (título)|Khan]] [[Krum]]. Os bizantinos son derrotados nunha serie de enfrontamentos que culminan coa morte de Nicéforo I.
* [[813]]: os bizantinos son duramente derrotados polos búlgaros na [[batalla de Versinikia]].
* c. [[813]] - c. [[915]]: período de graves ataques navais [[árabes]] nas costas dos mares [[Mar Tirreno|Tirreno]] e [[Mar Adriático|Adriático]].
* [[814]]: [[Carlomagno]] morre na cidade de [[Aquisgrán]].
* [[815]]: asínase un acordo de paz de 30 anos entre Bulgaria e o Imperio Bizantino.
* [[825]]: [[batalla de Ellandun]]: o rei [[Ecgberht de Wessex]] vence a [[Mercia]] e establece o reino de [[Wessex]] como o reino supremo de [[Inglaterra]].
* [[839]] - [[842]]: [[Guerra búlgaro-sérvia (839-842)|guerra búlgaro-servia]].
* [[840]]: morre [[Lois I, Sacro Emperador Romano-Xermánico|Lois I, o Piadoso]].
* [[841]]: [[Dublín]] é fundada na costa leste de [[Irlanda]] polos [[Viquingo|viquingos]].
* [[843]]: o [[Imperio Carolinxio]] está no seu apoxeo en territorio e área. Os tres fillos de Lois I o Piadoso chegan a un acordo coñecido como o [[tratado de Verdún]] e dividen o Imperio Carolinxio en tres; [[Francia orientalis|Francia Oriental]] foi dada a [[Lois o Xermánico]], [[Francia occidentalis|Francia Occidental]] a [[Carlos II, Sacro Emperador Romano-Xermánico|Carlos o Calvo]] e [[Lotarinxia|Francia Media]] a [[Lotario I]].
* [[844]]: a primeira incursión [[Viquingo|viquinga]] na [[Península Ibérica]].
* [[846]]: un exército de árabes [[sarracenos]] procedentes de África, profanan santuarios cristiáns en [[Roma]], incluíndo tumbas e basílicas.
* [[848]] - [[852]]: a marxe oeste do [[Río Tíber|Tíber]] é anexada á cidade de Roma cunha muralla defensiva, encargada polo Papa [[León IV, papa|León IV]], constrúese arredor do que se deu en chamar a [[Cidade Leonina]] como resposta defensiva á profanación sarracena de Roma en 846.
* [[850]] - [[875]]: os primeiros colonos nórdicos chegan a [[Islandia]].
* [[862]]: o comezo da [[dinastía Rurícovich]] en [[Rus']].
* [[862]]: a [[dinastía Bagratuni]] da [[Armenia]] medieval comeza con [[Ashot I de Armenia|Ashot I]].
* [[863]] - [[879]]: período de [[Gran Cisma|cisma]] entre as igrexas orientais e occidentais.
* [[864]]: [[Cristianismo|cristianización]] de [[Bulgaria]] baixo [[Boris I]].
* [[867]]: renacemento do [[Imperio Bizantino]] baixo a [[dinastía macedonia]].
* [[870]]: [[Cristianismo|cristianización]] dos [[Pobo serbio|serbios]].
* [[87|870]]: fundación do [[Castelo de Praga]].
* [[871]] - [[899]]: reinado de [[Alfredo o Grande]], o primeiro rei dos ingleses.
* [[872]]: [[Islandia]] colonizada por [[Ingólfur Arnarson]] de [[Noruega]].
* [[878]]: a [[batalla de Ethandun]] resulta na vitoria de [[Alfredo o Grande]] sobre o señor da guerra [[Guthrum I de Anglia Oriental|Guthrum I]].
* [[885]]: chegada a [[Bulgaria nos Xogos Olímpicos|Bulgaria]] dos discípulos dos santos [[Cirilo e Metodio]], [[Clemente de Ohrid]] e [[Naum de Preslav]]. Desenvolvemento do [[alfabeto cirílico]].
* [[885]]: o abade [[Cernuo]] convértese en testemuña do asedio de [[París]] polos [[Viquingo|viquingos]].
* [[888]]: o [[Imperio Carolinxio]] decae e cae despois da morte de [[Carlos III o Gordo|Carlos o Gordo]].
* [[893]]: [[concilio de Preslav]], [[Vladimir-Rasate]] é destronado e sucedeuno [[Simeón I de Bulgaria|Simeón I]]; a capital trasládase de [[Pliska]] a [[Preslav]]; o clero bizantino é expulsado e substituído polo búlgaro. O [[Lingua búlgara|búlgaro]] antigo convértese na lingua oficial do país.
* [[895]]/[[896]]: ano da chegada dos [[Pobo maxiar|maxiares]] a [[Pannonia]]. Este ano é amplamente aceptado como o inicio da "toma de terras" [[Hungría|húngara]].
* [[899]]: morre o rei [[Alfredo o Grande]] de [[Wessex]], primeiro rei dos ingleses.
=== África ===
* [[827]] - [[902]]: os [[aglábides]] establecen un [[emirato]] en [[Sicilia]] e, posteriormente, atacan o sur de [[Italia]].
* [[830]]: establécese o [[Imperio de Ghana]] (Wagadu).
* [[842]]: [[Samaale]] convértese en xefe do [[clan Hashiyah]] e lanza a conquista de [[Somalia]]. Isto facilita colonización Hashiyic da península, desprazando aos [[pobos cusitas]] nativos de Somalia.
* [[859]]: os musulmáns establecen a [[Universidade de Al Karaouine]] como [[madrasa]] en [[Fez]], [[Marrocos]].
=== Oriente Medio ===
* [[820]]: [[Al-Khwarizmi|Muḥammad ibn Mūsā al-Khwārizmī]] escribe o seu tratado sobre [[álxebra]]: ''O libro compendio sobre o cálculo mediante a realización e o equilibrio''.
* [[-83|830]]: a [[Casa da Sabedoría]], unha biblioteca e un instituto de tradución establecido en [[Bagdad]] por [[Al-Ma'mun]], [[Califato Abbásida|califa Abbásida]], para transferir o coñecemento de gregos, persas, indios, etc. ao mundo [[musulmán]].
* [[861]]: asasinato do califa abbásida [[Al-Mutawakkil]] e declive do [[califato Abbásida]].
* [[868]]: [[Ahmad ibn Tulun]] rompe co [[Califato Abbásida|califato abbásida]] e establece a [[dinastía Tulunid]].
=== Asia ===
* [[800|800s]]: no [[sueste asiático]] os [[reinos de Muja]] (daquela [[Brunei]] e [[Vijayapura]]) e Mayd ([[Ma-i]]) libraron a guerra contra o [[Imperio da China]].
* [[802]]: [[Jayavarman II]] do [[Pobo khmer|pobo Khmer]] en [[Camboxa]] funda o [[Imperio Khmer]] e establece a [[dinastía Angkoriana]].
* [[803]]: a construción do [[Gran Buda de Leshan|Buda xigante de Leshan]] na [[República Popular da China|China]] da [[dinastía Tang]] acaba por rematar despois de 90 anos.
* [[805]] - [[820]]: a dinastía Tang estaba baixo o goberno do [[emperador Xianzong de Tang]].
* [[825]]: [[Borobudur]] complétase durante o reinado de [[Samaratungga]].
* [[835]]: ocorre o [[Incidente da rosa suave]]. O emperador [[Wenzong]] da [[dinastía Tang]] conspira para matar aos poderosos [[Eunuco|eunucos]] da corte Tang, pero a trama é frustrada.
* [[845]]: o [[budismo]] é perseguido e prohibido en [[República Popular da China|China]].
* [[851]]: o comerciante árabe [[Sulaiman al-Tajir]] visita o porto chinés de [[Cantón, China|Guangzhou]], no sur da China, e observa a fabricación de [[porcelana]], a [[mesquita]] islámica construída en Guangzhou, o sistema de hórreos da cidade e como funcionaba a súa administración municipal.
* [[856]]: complétase [[Prambanan]]. Segundo a [[inscrición de Shivagrha]], [[Rakai Pikatan]], o marido de [[Pramodhawardhani]], derrotou a [[Balaputra]].
* [[860]]: Balaputra, o [[maharajá]] de [[Suvarnadvipa]] e gobernante de [[Srivijaya]], constrúe o templo e mosteiro [[Budismo|budista]] en [[Nalanda]], [[India]], nos terreos cedidos polo rei [[Devapaladeva]] de Pala en [[Bengala]], segundo a [[inscrición de Nalanda]].
* [[863]]: o autor chinés [[Duan Chengshi]] describe o comercio de [[Escravitude|escravos]], o comercio de [[marfil]] e o comercio de [[ámbar gris]] de [[Somalia]] no leste de África.
* [[869]]: un [[terremoto]] e un [[tsunami]] asolaron a costa [[Xapón|xaponesa]] de [[Sanriku]].
* [[875]] - [[884]]: [[Huang Chao]] lidera unha rebelión sen éxito contra a [[dinastía Tang]] na [[China]].
== Personaxes destacadas ==
* [[Abd al-Rahman III]] (891-961): futuro emir Omeia e fundador do [[califato de Córdoba]] (929-1031) no ano 929.
* [[Adi Shankara]] (788-820): pensador hindú.
* [[Ahmad ibn Hanbal|Ahmad bin Hanbal]] (780-855): teólogo fundador do [[hanbalismo]].
* [[Al-Khwarizmi]] (783-846): matemático persa "pai" da álxebra.
* [[Al-Jahiz]] (781-861): escritor árabe.
* [[Afonso II de Oviedo]] (760-842): rei do reino de Asturias, durante o seu reinado descubriuse a tumba do Apóstolo Santiago.
* [[Alfredo o Grande]] (849-899): rei de Wessex, famoso polas súas loitas contra os viquingos.
* [[Árpád]] (840?-907): gran príncipe dos [[Pobo maxiar|maxiares]].
* [[Abbas Ibn Firnas]], 810-887: científico [[Andalucía|andaluz]], famoso por ser un excelente fabricante de lentes, e inventor de reloxos de area, planetarios e os primeiros antepasados documentados que se coñecen ata a data do [[paracaídas]] (852) e do [[ala delta]] (878), entre outros moitos inventos e melloras.
* [[Basilio I]] (811-886): emperador bizantino.
* [[Boris I de Bulgaria]] (-907): primeiro rei cristián de Bulgaria.
* [[Carlomagno]] (742-814): rei dos francos, emperador do Imperio carolinxio.
* [[Clemente de Ohrid]] (840?-916): arcebispo de Bulgaria e escritor.
* [[Han Yu]] (768-824): escritor chinés.
* [[Harald I]] (855-930): primeiro rei de Noruega.
* [[Jayavarman II]] (770-850): fundador do Imperio Khmer.
* [[Xoán VIII, papa|Xoán VIII]] (820-882): papa de Roma, coñecido pola lenda da "[[Papisa Xoana]]".
* [[Kenneth I de Escocia]] (800-858): rei dos [[pictos]] e considerado o primeiro rei de [[Escocia]].
* [[León VI o Sabio]] (866-912): emperador bizantino.
* [[Xoán Escoto Eríxena]](c. 810-c. 877): filósofo.
* [[Lois I, Sacro Emperador Romano-Xermánico|Lois I]] (778-840): rei do Imperio Carolinxio, fillo de Carlomagno.
* [[Naum de Preslav]] (830-910): santo, escritor e mestre de orixe búlgara.
* [[Ragnar Lodbrok]] (805?-865): rei viquingo, coñecido por liderar as incursións viquingas en territorios cristiáns en Europa
* [[Simeón I de Bulgaria]] (864/865-927): rei do Primeiro Imperio Búlgaro, famoso polas súas campañas militares.
* [[Wang Geon]] (887-943): rei coreano, fundador da [[dinastía Koryo]].
* [[Xianzong de Tang]] (778-820): destacado emperador chinés.
== Invencións, creacións e descubrimentos ==
* [[Álxebra]] de [[Al-Khwarizmi]].
* [[ecuación de segundo grao|Ecuacións cadráticas]]: o matemático indio [[Śrīdharācārya]] derivou a [[ecuación de segundo grao|fórmula cadrática]] utilizada para resolver [[ecuación de segundo grao|ecuacións cadráticas]].
* Primeira imaxe dunha [[moa rotativa]] nunha fonte europea: a ilustración mostra a manivela, o primeiro uso coñecido dunha manivela en Occidente. [[Libro de salmos de Utrecht]], [[843]].
* O primeiro libro impreso coñecido, o ''[[Sutra do Diamante]]'', impreso na China mediante a [[impresión]] en [[xilografía]] no ano [[868]].
* Invención da [[pólvora]] por [[Alquimia|alquimistas]] [[Taís Araújo|taoístas]] chineses.
* O [[xadrez]] chega ao [[Xapón]].
* O [[latín vulgar]] comeza a desenvolverse en varias linguas romances.
* Dous [[Silabario|silabarios]] ou [[kana]] desenvólvense a partir de caracteres chineses simplificados no Xapón.
* A escritura [[Pobo tibetano|tibetana]] tivo a súa terceira e última reforma ortográfica.
{{Século|9}}
{{Control de autoridades}}
{{Século en progreso}}
[[Categoría:Século IX|09]]
| |||