A Estrada

Para outras páxinas con títulos homónimos véxase: A Estrada (homónimos).

A Estrada é un concello da provincia de Pontevedra, pertencente á comarca de Tabeirós - Terra de Montes. Segundo o IGE no ano 2018 tiña 20 661 habitantes, dos cales 419 eran de orixe estranxeira. O concello ten 51 parroquias. O seu xentilicio (véxase no Galizionario) é estradense, «estradés» ou «estratense» (forma culta).

A Estrada

Localización
42°41′21″N 8°29′14″O
Estado	España
Comunidade autónoma	Galicia
Provincia	Provincia de Pontevedra
Capital de	Tabeirós - Terra de Montes
Capital	A Estrada
Contén a división administrativa	A Estrada A Somoza Agar ../... 50+
Poboación
Poboación	20.081 (2023) (71,46 hab./km²)
Xeografía
Parte de	Tabeirós - Terra de Montes
Superficie	281 km²
Altitude	281 m
Comparte fronteira con	Padrón Cerdedo-Cotobade Campo Lameiro Cuntis Valga Forcarei Boqueixón Silleda Teo Vedra Pontecesures
Organización política
• Alcalde da Estrada	Gonzalo Louzao
Eleccións municipais na Estrada
Identificador descritivo
Código postal	36680
Fuso horario	UTC+01:00
Código INE	36017
Outro
Irmandado con	Almonte
Sitio web	aestrada.com

Xeografía

Demografía

Censo total (2018)	20 661 habitantes
Menores de 15 anos	2455 (11.88 %)
Entre 15 e 64 anos	12 477 (60.39 %)
Maiores de 65 anos	5 729 (27.73 %)

Evolución da poboación da Estrada   Fontes: INE e IGE.
1900	1930	1950	1981	2004	2009	2011	2012	2013	2014	2015	2016	2017	2018	2019	2020	2021	2022	2023
23.916	26.623	28.169	25.719	22.217	21.828	21.759	21.657	21.464	21.197	21.025	20.891	20.700	20.661	20.479	20.351	20.261
(Os criterios de rexistro censual variaron entre 1900 e 2004, e os datos do INE e do IGE poden non coincidir.)

Historia

A xurisdición de Tabeirós ten a súa orixe en tempos do rei suevo Miro, no século VI, e aparece citada no Cronicón Iriense como pertencente á diocese de Iria. No século XII, o arcebispo Xelmírez e o rei Afonso VII de Castela trocaron a terra de Tabeirós (que pasou a ser da mitra compostelá) por Tabeirolos e o castro de Faro. A xurisdición abarcaba o actual concello da Estrada, con excepción das parroquias de Vea. A xurisdición de Tabeirós incluía os coutos de Vea, Codeseda, Vega e Oca, e o Couto do Viso.

En 1836 iniciáronse as reunións para a unión destes concellos noutros maiores ou nun só. O 1 de xaneiro de 1837 uníronse os Coutos de Vega e Oca, Viso, Codeseda e Vea con Tabeirós. O concello formouse en Cereixo, con sede en Pernaviva, xa con 51 parroquias (incluída A Estrada, que aparece por primeira vez, formada polos lugares de Figueiroa de Arriba, Figueiroa de Abaixo, Rodeiro, Regueiro, Pedregal, Vilabrasil e Vilar). Logo de tres anos de enfrontamentos entre absolutistas e liberais, en 1840 tivo lugar a destitución do concello de Cereixo, solicitando que o nome do concello fose A Estrada, aprobándose a mudanza o 23 de xaneiro de 1841.

O partido xudicial da Estrada inclúe ós concellos de Forcarei e Cerdedo.

O 6 de xullo de 1859 concedéuselle á Estrada o título de Vila por Real Decreto. En 1878, o rei Afonso XII outorgou ó concello o tratamento de Ilustrísimo, e en 1912, o seu fillo Afonso XIII, o de Excelentísimo.

Ata 1940 editouse na vila o xornal El Emigrado.

Cultura

Toponimia

O nome procede do latín strata ("terra pisada por onde se anda; camiño"). Neste lugar cruzábanse dous camiños: o que ía de sur a norte, desde a Terra de Montes, Ourense e Portugal, que seguían os arrieiros e peregrinos cara Santiago de Compostela, e de leste a oeste, desde o Deza, Trasdeza e o interior de Galiza, por onde arrieiros e, máis tarde, carrilanas, se dirixían á costa.

Como premisa dunha hipótese máis complexa, Cabeza Quiles baséase na escaseza documental da voz estrada (fronte a strata) nos tombos de Sobrado dos Monxes, Samos ou Oseira observada por Pensado Tomé, así como a súa ausencia tamén de datos en Mondoñedo, Celanova, San Pedro de Ramirás ou San Pedro de Rocas e na antiga lexicografía do padre Sarmiento, do padre Sobreira, Xoán Manuel Pintos, Cornide e Cuveiro. A súa teoría supón a perda do uso común deste lexema para máis tarde recuperarse co significado actual de estrada, hipótese compartida por Benigno Fernández Salgado. Como topónimo da actual capital de concello, utilizábase inicialmente Tabeirolos (que deu Tabeirós) e logo contra 1600 San Paio de Figueroa, ata a época de Sarmiento que documenta A Estrada contra 1750. Polo tanto, e sempre segundo Cabeza Quiles, a data de aparición é demasiado serodia para que o topónimo proceda do latín (via) strata (participio do verbo sternere, "espallar, botar pedra por riba do chan; empedrar") e propón un étimo alternativo no participio do verbo galego estrar ("botar estrume nas corredoiras con lama, sobre todo en inverno").

Goberno e política

Artigo principal: Eleccións municipais na Estrada.

Casa do Concello

Actualmente, o alcalde do concello da Estrada é José Carlos López Campos do PPdeG. O anterior alcalde foi José Antonio Dono López, do Partido Socialista Obrero Español, quen lle arrebatou a alcaldía ao popular Manuel de la Calle, sucesor do anterior alcalde Ramón Campos Durán, tralas eleccións de 2007. Os partidos políticos máis relevantes no ámbito local, ademais do BNG, son o Partido Popular, cuxo portavoz no pleno foi Miguel Ramón de la Calle Amaro, o Bloque Nacionalista Galego con Xosé Magariños Maceiras e Movemento Veciñal Estradense (MÓVETE) con María del Mar Blanco Casais.

O concello da Estrada estrutúrase en diferentes concellerías: de cultura e normalización lingüística, de servizos municipais: deportes, mocidade, transportes e alumeado público; de ambiente; de benestar social e participación cidadá, de promoción económica, turismo e comercio e policía local; e de obras. O concello celebra plenos ordinarios cada mes, aínda que con frecuencia celébranse plenos extraordinarios, co fin de debater temas e problemas que afectan ao concello.

A xunta de goberno, presidida polo alcalde, está composta actualmente por 9 concelleiros do PPdG. A corporación municipal está formada por 21 membros, 11 do PPdeG, 8 do PSdeG-PSOE, 1 de Móvete e 1 do BNG.

Eleccións municipais de 2019

Partido Político	Escanos	Diferenza escanos	Votos	Repartimento de escanos
PPdeG	12	+1	6.585	12 / 21
PSdeG-PSOE	6	-2	3.427	6 / 21
MOVETE	2	+1	1.511	2 / 21
BNG	1	=	826	1 / 21
CxG	0	novo	118	0 / 21

Outras eleccións municipais

Elecciones municipais, 25 de maio de 2003 Partido Votos % Concelleiros PP 7.394 52,57 % 12 PSOE 3.469 24,67 % 5 BNG 2.820 20,05 % 4 Alcalde electo: Ramón Campos Durán (PP).

Eleccións municipais, 27 de maio de 2007 Partido Votos % Concelleiros PSOE 6168 42,6 % 9 PP 4472 30,89 % 7 BNG 1901 13,13 % 3 CIDEGA 1390 9,6 % 2 Alcalde electo: José Antonio Dono López (PSOE).

Galería de imaxes

Vexa o artigo principal en: Galería de imaxes da Estrada

• 
  Praza da Farola
• 
  Igrexa
• 
  Casa Consistorial
• 
  Palco de música á beira do concello
• 
  Fonte e pombas
• 
  Fiestras da igrexa
• 
  Parque infantil
• 
  IES Manuel García Barros

Festividades

Son famosas a Festa do Salmón e a rapa das bestas de Sabucedo. As festas patronais son na honra a San Paio e celébranse a última semana de xuño, sendo o día grande o 26 de xuño.

A Estrada na literatura popular

• As nenas de Paradela/ elas son moi bailadoras,/ bailan na punta do pé/ como se foran señoras .
• Canta, miña prima, canta./ ¡No adro de Paradela/ non entra mellor garganta .
• O pandeiro toca ben,/ as ferreñas danlle o son,/ as meniñas que o tocan/ de Paradela elas son .

Lugares da Estrada

Para unha lista completa de todos os lugares do concello da Estrada vexa: Lugares da Estrada.

Véxase tamén

Bibliografía

• Bouza-Brey, F (colector): "Literatura popular da parroquia de Paradela, concello da Estrada, na terra da Ulla", "Arquivo Filolóxico e Etnográfico de Galiza", Nós.
• Cabeza Quiles, Fernando (2019). Toponimia da Estrada (PDF). RAG - Asociación Galega de Onomástica. ISBN 978-84-947823-6-7. Arquivado dende o orixinal (PDF) o 12 de abril de 2019. Consultado o 12 de abril de 2019. 
• Costas González, Xosé-Henrique (2016). Os xentilicios de Galicia e dos outros territorios de lingua galega. Universidade de Vigo. p. 66. ISBN 978-84-8158-706-7. 
• Varela Castro, Pedro (1923). La Estrada (en castelán). Tipografía de «El Eco de Santiago». p. 252. 

Outros artigos

• Alcaldes da Estrada

Ligazóns externas

• Páxina web do Condello da Estrada
• IES Manuel García Barros
• Codeseda A Estrada (en castelán)
• Portal cultural comarcal Tabeiros Montes