Falla

Este artigo trata sobre a fractura de dúas rochas, para o artigo sobre a festa valenciana véxase Fallas.

Unha falla, en xeoloxía, é unha descontinuidade que se forma nas rochas superficiais da Terra (ata uns 200 km de profundidade) por fractura, cando as forzas tectónicas superan a resistencia das rochas. A zona de ruptura ten unha superficie xeralmente ben definida denominada plano de falla e a súa formación vai acompañada dun esvarado tanxencial plano das rochas .

O movemento causante da dislocación pode ter diversas direccións: vertical, horizontal ou unha combinación de ámbalas dúas. Nas masas montañosas que se alzaron por movemento de fallas, o desprazamento pode ser de miles de metros e mostra o efecto acumulado, durante longos períodos, de pequenos e imperceptibles desprazamentos, no canto dun gran levantamento único. Con todo, cando a actividade nunha falla é repentina e brusca, pódese producir un gran terremoto, e ata unha ruptura da superficie terrestre, xerando unha forma topográfica chamada escarpa de falla.

Elementos dunha falla

Plano de falla: plano ou superficie ao longo da cal se desprazan os bloques que se separan na falla. Con frecuencia o plano de falla presenta estrías, que se orixinan polo rozamento dos dous bloques.
Beizo levantado: tamén chamado "bloque superior", é o bloque que queda por enriba do plano de falla.
Beizo afundido: tamén chamado "bloque inferior", é o bloque que queda por debaixo do plano de falla.

Características dunha falla

As seguintes características permítennos describir fallas:

Dirección: ángulo que forma unha liña horizontal contida no plano de falla co eixe norte-sur.
Buzamento: ángulo que forma o plano de falla coa horizontal.
Salto de falla: distancia entre un punto dado dun dos bloques (p.ex. unha das superficies dun estrato) e o correspondente no outro, tomada ao longo do plano de falla.
Escarpe: distancia entre as superficies dos dous beizos, tomada en vertical.
Espello de falla: é a superficie plana aínda que con declive, que se produce ao longo do escarpa de falla.
Facetas triangulares: son espellos de fallas que mostran o corte producido nunha fila montañosa cando a falla se presenta en forma perpendicular á dirección de devandita fila montañosa. Tanto a parte afundida como o propio espello de falla teñen aspecto triangular, de aquí o seu nome.

Fallas activas e inactivas

Falla de Santo André (California).

Falla de Santo André (California). Topografía da rexión a partir de datos da NASA Shuttle Radar Topography Mission.

Unha falla é activa cando deforma sedimentos cuaternarios, é dicir cando mostra evidencias de movementos durante os últimos 1,8 millóns de anos. Algunhas fallas activas adoitan ter terremotos asociados o que demostra que seguen funcionando. O esvarado pode ser repentino, en forma de saltos ando lugar a sismos, e seguido de períodos de inactividade. Os sismos máis grandes orixináronse por saltos de 8 a 12 m. O esvarado tamén pode darse de xeito lento e continuo, só perceptible con instrumentos tales como estacións GPS logo de varios anos de observacións.

O primeiro tipo son fallas sísmicas mentres que o segundo son asísmicas ou reptantes. Con todo, ao considerar intervalos grandes de tempo da orde de miles de anos, ambos tipos desprázanse a velocidades medias duns cantos milímetros a uns cantos centímetros por ano.

Un exemplo é o sistema de fallas de Santo André no sur e centro de California nos EUA, o cal xerou os terremotos de San Francisco (M=8,2, na escala de Richter) en 1906, Los Angeles (M=6,5) en 1993 e recentemente Hector Mine (M=7) en 1999 e San Luis Obispo (M=6,2) en 2004. Falla da parte central do sistema San Andrés, por outra banda, deslízanse asismicamente.

Tamén existen fallas antigas inactivas creadas en eras xeolóxicas pasadas e que sobreviven como estruturas fósiles ata os nosos días. Estas non representan ningún perigo para poboacións próximas.

Clasificación das fallas segundo o seu movemento

Tipos fundamentais de fallas: a) Falla inversa b) Falla normal c) Falla de desgarre d) Rotacional (non ilustrada).

Falla de desprazamento horizontal.

As fallas clasifícanse en tres tipos en función dos esforzos que as orixinan e dos movementos relativos dos bloques:

Falla inversa: xéranse por compresión horizontal (Caso A na figura). O movemento é preferentemente horizontal e o plano de falla ten tipicamente un ángulo de 30 graos respecto da horizontal. O bloque de teito atópase sobre o bloque de piso. Cando as fallas inversas presentan un manteo inferior a 45º, estas pasan a tomar o nome de encabalgamento.
Falla normal: xéranse por tensión horizontal (Caso B na figura). O movemento é predominantemente vertical respecto ao plano de falla, o cal tipicamente ten un ángulo de 60º respecto da horizontal. O bloque que se desliza cara abaixo denomínase bloque de teito, mentres que o que se levanta chámase bloque de piso. Outro xeito de identificar estas fallas é a seguinte. Se se considera fixo ao bloque de piso (aquel que se atopa por baixo do plano de falla) dá a impresión de que o bloque de teito cae con respecto a este. Conxuntos de fallas normais poden dar lugar á formación de horsts e grabens.
Falla de desgarre ou transversal: son verticais e o movemento dos bloques é horizontal (Caso C na figura). Estas fallas son típicas de límites transformantes de placas tectónicas. Distínguense dous tipos de fallas de desgarre: dereitas e esquerdas. Dereitas, ou destras, son aquelas onde o movemento relativo dos bloques é cara á dereita, mentres que nas esquerdas, ou sinistras, é o oposto. Tamén se coñecen como fallas transversais.
Falla rotacional ou de tesoiras: orixínanse por un movemento basculante dos bloques que viran ao redor dun punto fixo, como as dúas partes dunha tesoira.
Falla oblicua: presenta movemento unha compoñente vertical e unha compoñente horizontal.

Asociacións de fallas

As fallas pódense presentar asociadas nunha serie de estruturas:

Fallas en chanzos: conxunto de fallas normais de planos paralelos.
Escamas tectónicas: conxunto de fallas inversas de planos paralelos.
Alicerce tectónico: conxunto de fallas normais que forman unha estrutura convexa.
Cadea cabalgante: conxunto de fallas inversas que forman unha estrutura convexa.
Fosa tectónica: conxunto de fallas normais que forman unha estrutura cóncava.
Horst: asociación de alicerces tectónicos e fosas tectónicas, alternativamente.
Manto de corremento: pregue recumbente no que se chegou a producir unha falla entre o flanco superior e o inferior, de modo que aquel desprázase sobre este.

Fallas notables

Véxase tamén

Outros artigos

Tectónica de placas