Prexuízo

Un prexuízo (do lat. praeiudicium, ‘xulgado de antemán’) é o proceso de formación dun concepto ou xuízo sobre algunha cousa de forma anticipada. En termos psicolóxicos, é unha actividade mental inconsciente que distorsiona a percepción.

Definición clásica

Gordon Allport, psicólogo da Universidade Harvard, quen dedicou gran parte do seu traballo ao tema, no seu libro The Nature of Prejudice publicado en 1954, definiu o prexuízo como "unha actitude suspicaz ou hostil cara a unha persoa que pertence a un grupo, polo simple feito de pertencer ao devandito grupo, e á que, a partir desta pertenza, se lle estiman as mesmas calidades negativas que se lle adscriben a todo o grupo" (Allport 1979 : 7). Nesta definición, refírese principalmente á etiquetación que facemos de maneira negativa, con base nunha forma de pensar que adoptamos desde pequenos. Esta forma de pensar xorde como resultado da necesidade que ten o ser humano de tomar decisións firmes e concretas de maneira rápida, tomando información xeneralizada da que se ten ata o momento para emitir xuízos, e sen verificar a súa autenticidade.

O prexuízo fai referencia ao infundado do xuízo e ao ton afectivo. Allport sinala que a frase “pensar mal doutras persoas” debe entenderse como “unha expresión elíptica, a cal inclúe sentimentos de desprezo ou desagrado, de medo e resentimento, así como varias formas de conduta hostil, tales como falar en contra de certas persoas, practicar algún tipo de discriminación contra elas ou atacalas con violencia”. Nas prácticas cotiás dos suxeitos, o prexuízo opera a partir de orzamentos valorativos baseados en costumes, tradicións, mitos e demais aprendizaxes adquiridas ao longo dos procesos de conformación das identidades. Allport non inclúe a posibilidade de cualificación positiva na súa definición. O seu ensaio foi escrito coa finalidade de que servise como material didáctico para os estudantes universitarios e o público en xeral referente ao tema da discriminación étnica, particularmente a que sufrían os xudeus e os negros americanos, polo cal é considerado un texto importante na psicoloxía social, debido a que expón que o racismo é producido por “temores imaxinarios”, o que nos leva a unha visión positiva de que é posible erradicar o prexuízo para poder vivir nunha sociedade máis harmónica.

Prexuízos no ser humano

Orixe

O prexuízo xorde por conveniencia, para discriminar, descartar ou dominar outras persoas ou aceptalas preferentemente, sen ter remorsos e sen reflexionar se iso é bo ou malo, ou se é unha opinión obxectiva ou subxectiva. Comunmente é unha actitude hostil ou, menos frecuentemente, favorable cara a unha persoa que pertence a determinado grupo (social, étnico, sexual, político, socioeconómico, ocupacional, relixioso, deportivo, de idade, de saúde, de enfermidade ou de calquera índole, mesmo territorial ou xeográfica) simplemente polo feito de pertencer -voluntaria ou involuntariamente, consciente ou inconscientemente- a ese grupo, na presunción de que posúe as calidades negativas ou positivas atribuídas por moitas persoas ao mesmo. A opinión prodúcese primeiro respecto do grupo prexuízado e despois incorpora ao individuo.

• O prexuízo é unha avaliación preconcibida das persoas, unha idea preconcibida que se ten sobre os outros.
• O prexuízo consiste en ter unha opinión ou idea sobre un membro dun grupo sen realmente coñecer o individuo. A antipatía adoita basearse en información pasada e na experiencia cun individuo en particular.
• A extensión das propias experiencias negativas ao caso xeral pódese considerar como rumbo. Por exemplo, unha persoa que tivo unha serie de relacións negativas con membros do sexo oposto pode desenvolver un prexuízo contra ese sexo, e asumir así que os factores que danan as relacións sempre están presentes nese sexo, e adoptar o conxunto de prexuízos que se coñece como sexismo. Ou, se unha persoa medrou co concepto de que os membros do grupo "X" teñen certas características, debido a un encontro pasado amargo cun X, pode asumir que todos os membros do grupo son X e tratar a todos os membros dese grupo en función desa experiencia: racismo, prexuízos relacionados coa lingua (tratar certas variantes dialectais dun idioma como se non fosen idiomas, por exemplo), intolerancia relixiosa, homofobia ou o rexeitamento de alguén porque a súa estirpe política é diferente da propia.
• Noutros casos, está relacionado co tribalismo. Aos mozos dun grupo, nunha educación temperá, ensínaselles que certas actitudes e valores son os "correctos". Fórmanse opinións sen sopesar a evidencia en ambos os lados do asunto considerado. Moitos comportamentos prexuizosos fórmanse na infancia ao imitar a forma de pensar e falar dos maiores, sen intención maliciosa por parte do neno. O adulto prexuizoso pode mesmo sorprenderse ao ouvir unha lista de improperios e das súas propias opinións a medio cociñar sobre certos grupos de boca dos seus fillos e fillas.

Bases neuroquímicas

Desde o punto de vista da neurociencia social, disciplina recentemente desenvolvida, só cando anticipamos unha interacción cunha persoa allea ao noso grupo a resposta na produción de cortisol no eixo hipotalámico-hipofisario-adrenal a un evento así poderá predicir a manifestación (medida a través dun cuestionario de autoavaliación) dun prexuízo sutil ou dun intenso.

O prexuízo como mecanismo de defensa

Suxeriuse que en determinadas situacións onde se pode correr certo risco ou perigo os prexuízos nos protexerían destes mediante un mecanismo de anticipación e unha rápida resposta sen necesidade de emitir un razoamento. Polo tanto podería ser unha vantaxe evolutiva.[^{cita requirida]}

Tipos

Prexuízos excluíntes

Cartel da película The Birth of a Nation (O nacemento dunha nación), visión histórica norteamericana chea de prexuízos, onde aparece o Ku-Klux-Klan.

Como na persecución, a persoa que actúa cunha crenza prexuizosa cre na maldade ou bondade do outro e na xustiza do razoamento propio. Na maior parte dos casos, dáse por feito que existe unha inferioridade natural ou xenética no grupo segregado, ou ben unha circunstancia calquera que establece a inferioridade dos seus integrantes. Tamén é común que se poña un acento nas diferenzas culturais, o que explicaría a inferioridade ou superioridade dos outros. O feito concreto é que, por medio dunhas ou outras escusas, sempre hai unha avaliación xenérica da persoa afectada. Por exemplo, o prexuízo de que o pobo español é "bruto e ignorante" ten unha clara raíz inglesa. A grande influencia cultural británica nas clases dominantes de España despois da Guerra da Independencia instalou en España o mesmo prexuízo. Tan forte foi ese sermón negativo, que os propios españois terminaron por crelo.

Ter unha visión politicamente impopular non constitúe en si un prexuízo, e non todas as visións politicamente populares están libres de prexuízo. Cando se aplican aos grupos sociais, os prexuízos xeralmente refírense aos rumbos existentes cara aos membros deses grupos, con frecuencia baseados en estereotipos, e na súa forma máis extrema convértense na negación inxusta dos beneficios e dereitos deses grupos ou, á inversa, no favorecemento inxusto doutros. Durante o século XIX e principios do século XX a maior parte dos empresarios consideraban que os seus obreiros eran vagos, sucios, inmorais e sanguinarios, no cal se xustificaba plenamente a oligarquía, para explotar o proletariado sen remorsos.

Na ciencia

Na actividade científica en xeral, un rumbo é un erro que aparece nos resultados dun estudo debido a factores que dependen da recolección, da análise, da interpretación, da publicación ou da revisión dos datos que poden conducir a conclusións que son sistematicamente diferentes da verdade ou incorrectas acerca dos obxectivos dunha investigación. Este erro pode ser sistemático ou non, e é diferente ao erro aleatorio.

No ámbito de calquera disciplina científica, denomínase rumbo ao feito de que o científico faga o posible, xa sexa de maneira deliberada ou por un erro involuntario, para que os datos dos seus experimentos coincidan co que deles se espera.

Na literatura

Na novela Orgullo e prexuízo (Pride and Prejudice), da novelista británica Jane Austen, a heroína forma unha opinión forte sobre o carácter dun home antes de ter a posibilidade de ouvir a súa versión da historia. Cando finalmente se lle dá a coñecer o balance dos feitos, estes restan e finalmente derrotan este prexuízo. O prexuízo tamén é tema da novela Matar un paporrubio (To Kill a Mockingbird), da estadounidense Harper Le.

Na sociedade

Un home proclama a súa homofobia. No cartel pódese ler: «Deus odia os maricas».

• Algunhas persoas son excluídas inxustamente de traballos, barrios, préstamos bancarios, oportunidades educativas, eventos sociais e asociacións.
• Algunhas persoas reciben insultos moi ferintes ou son excluídas de participar en eventos.
• Algunhas persoas son atacadas ou golpeadas.
• A algunhas persoas páganlles inxustamente menos ca a outros compañeiros, aínda que fagan o mesmo traballo.
• Os fogares dalgunhas persoas, lugares de oración ou cemiterios son esnaquizados.

O "conflito" que a vida crea sistematicamente, enfrontando a grupos contra grupos e "interaccións simbólicas", como etiquetar as persoas, producen prexuízos que non están baseados na experiencia directa.

O prexuízo é "funcional" e agudízase polo ambiente ou medio social: o racismo, a homofobia, os puntos de vista políticos, relixiosos ou espirituais firmemente sostidos... xorden ante un inimigo potencial como posición defensiva que pode salvar a vida do individuo ou do grupo prexuizoso. Os sociólogos consideraron o prexuízo como un comportamento adaptativo instintivo. Nas competencias entre grupos ou individuos, os puntos de vista impostos son útiles ante a escaseza de recursos para a supervivencia humana, ou simplemente para manter o poder en mans duns poucos. Pero pode tamén evitar a ganancia, se o prexuízo se forma sobre un aliado ou compañeiro potencial; por exemplo, non consultar o único médico do pobo que podería salvar a vida só polo feito de que o médico é de afrodescendente (termo que, do mesmo xeito que afroamericano, moitos consideran politicamente apropiado para evitar utilizar o termo negro).

O psicólogo norteamericano John Dollard suxeriu que o prexuízo é o resultado da frustración, e recoñécese que é a base da discriminación en contra da dignidade humana.

Hai tres perspectivas sociolóxicas para explicar o prexuízo.

Véxase tamén

Ligazóns externas

• Por que tendemos a prexulgar?, Eduard Punset, 2007.
• Aguilar Morais, Jorge E. Prejuicios, estereotipos y discriminación. Asociación Oaxaqueña de Psicología. Oaxaca, México, 2011.
• Consideracións de Jacques Sagot
• Parra, Sergio. Todos (absolutamente todos) prejuzgamos, a no ser que nuestro cerebro no funcione bien (I), Xatakaciencia.com. 7 de agosto de 2013.