Wikipedia

Sistema reprodutor

conxunto de órganos cuxo funcionamento está relacionado coa reprodución sexual

O sistema reprodutor é o conxunto de órganos que entre as súas funcións principais teñen a reprodución dos seres vivos.

Sistema reprodutor
Aparato reprodutor masculino
Aparato reprodutor feminino
Latín systema reproductionis
Sistema reprodutor
Reprodución vexetal

Todos os seres vivos se reproducen, pero hai varias formas de reprodución que poden ser ou non sexuais: escisión, xemación, esporas e partenoxénese son formas de reprodución asexual. Na reprodución asexual os novos individuos son clónicos, xa que comparten unha carga xenética idéntica, excepto polas mutacións espontáneas. Comparten unha mesma sensibilidade aos cambios ambientais, de tal maneira que un cambio drástico pode supoñer a desaparición dalgunha destas especies. Moitas esporas son, con todo, formas de vida altamente resistentes á espera do restablecemento de circunstancias favorables.[1]

A reprodución sexual supón o intercambio de material xenético, xa que os individuos son diferentes, excepto no caso dos xemelgos idénticos. A vantaxe da reprodución sexual é que os individuos dunha determinada especie teñen máis capacidade de adaptación ante circunstancias adversas, de tal maneira que sobreviven os individuos que poden adaptarse a un determinado cambio ou que resisten unha determinada enfermidade.[2]

A reprodución sexual pode ser externa ou interna. É externa cando a fecundación se produce no medio extracorporal e interna cando ocorre no interior. A reprodución externa supón a emisión coordinada de óvulos ou de ovos por parte de individuos femia e de esperma por parte de individuos machos.

A reprodución interna dáse cando a fecundación se produce no interior do corpo do individuo femia que actúa como receptor e que achega un ou varios óvulos, á vez que un individuo macho achega o esperma. No caso de seres hermafroditas dáse unha fecundación mutua, cos óvulos de cada individuo e o esperma que o outro lle achega.[1]

As enfermidades do sistema reprodutor humano son moi comúns e estendidas, particularmente as enfermidades de transmisión sexual.[3]

Reprodución asexual

editar
Artigo principal: Reprodución asexual.

A reprodución vexetativa ou asexual é a capacidade dun individuo de propagarse a partir da reprodución sexual. Nestes casos non se require a intervención de ningún outro organismo. De modo que os organismos fillos son xeneticamente iguais ao proxenitor. É a reprodución propia das procariotas, frecuentemente prodúcese entre os vexetais e esporadicamente prodúcese nalgúns animais (partenoxénese)[4] especialmente dase entre os artrópodos, pero tamén se pode dar entre os vertebrados.[5] En xeral considérase que a reprodución asexual é a primeira forma de replicación que apareceu no transcurso da evolución das especies, sendo a sexualidade un trazo máis moderno na evolución e asociada plenamente ás células eucariotas aínda que estas conservan a capacidade de reproducirse asexualmente.[6]

Reprodución sexual

editar
Artigo principal: Reprodución sexual.

A reprodución sexual é un proceso biolóxico mediante o cal os organismos orixinan descendentes a través da combinación de material xenético que normalmente procede de dous individuos de tipo sexuais diferentes ou soamente de células de tipos diferentes. Estes organismos posúen dous sexos adultos distintos, o macho e a femia. Caracterízase pola unión de dúas células especializadas (células sexuais ou reprodutoras) chamadas gametos. Este proceso chámase fecundación, e dá lugar á formación dun cigoto, que se desenvolverá nun embrión que máis tarde formará un individuo completo.[7]

Sistema reprodutor no reino animal

editar
Véxase tamén: Reprodución_sexual#Animais.

Nos mamíferos, os órganos principais do sistema reprodutor inclúen xenitais externos (pene e vulva), así como un número de órganos internos, incluíndo os gametos producidos polas gónadas (testículos e ovarios).

A maioría dos animais vertebrados teñen sistemas reprodutivos similares en xeral consistentes en condutos e aberturas chamadas gónadas. Con todo, danse unha gran diversidade de adaptacións físicas, así como estratexias de reprodución en todos os grupos de vertebrados.

Vertebrados

editar

Os animais vertebrados comparten todos estes elementos clave do seu sistema reprodutor. Todos teñen órganos produtores de gametos ou gónadas. Estas gónadas están conectadas por ovidutos a unha abertura ao exterior do corpo, xeralmente unha cloaca, pero ás veces esta a un único medio como a vaxina ou un órgano reprodutor.

Ser humano

editar

A reprodución humana ten lugar por fertilización interna durante ou despois das relacións sexuais. Durante este proceso, o pene erecto do macho insérese na vaxina da femia ata que exacula o seme, o cal contén espermatozoides. O esperma viaxa a través da vaxina e o pescozo uterino ata o útero ou as trompas de Falopio para a fertilización do óvulo. Despois da fertilización e se a implantación é exitosa, a xestación do feto prodúcese no útero da femia durante aproximadamente nove meses, este proceso coñécese como embarazo en humanos.[8] A xestación termina co nacemento, o proceso do nacemento coñécese como parto. Traballo formado polos músculos da contracción do útero, o pescozo uterino dilata, e o bebé pasa pola vaxina (o órgano xenital feminino). Os bebés humanos e os nenos están case indefensos e requiren un alto nivel de coidado dos pais durante moitos anos. Un tipo importante do coidado parental é o uso das glándulas mamarias nos peitos da muller para aleitar o bebé.[9]

O sistema reprodutor feminino ten dúas funcións: a primeira é a de producir óvulos, e o segundo é protexer e nutrir a descendencia ata o nacemento. O sistema reprodutor masculino ten unha función, que é producir e depositar os espermatozoides. Os seres humanos teñen un alto nivel de diferenciación sexual. Ademais das diferenzas en case todos os órganos reprodutivos, numerosas diferenzas adoitan ocorrer nas características sexuais secundarias.[8]

Proceso reprodutivo no macho

editar
 
Aparato reprodutor masculino:1. Vexiga urinaria. 2. Óso pubiano. 3. Pene. 4. Corpo cavernoso. 5. Glande. 6. Prepucio. 7. Orificio uretral externo. 8. Colon sigmoide. 9. Recto. 10. Vesícula seminal. 11. Conduto exaculador. 12. Próstata. 13. Glándula de Cowper (glándula bulbouretral). 14. Ano. 15. Conduto deferente. 16. Epidídimo. 17. Testículo. 18. Escroto.
  • Formación de espermatozoides (espermatoxénese) que se inicia na puberdade e continúa toda a vida.[8]
  • Hormonas sexuais: testosterona, formada con substancias precursoras orixinadas na hipófise e hipotálamo, con funcións de produción de espermatozoides e determinación dos caracteres sexuais secundarios.
  • Condución de espermatozoides a través do conduto deferente que conecta o conduto exaculatorio que desemboca na uretra. O seme fórmano os espermatozoides e as secrecións emitidas pola vesícula seminal a glándula prostática e a glándula bulbo uretral. O pene en erección durante a cópula poderá penetrar na vaxina e liberar alí o seme.

Proceso reprodutivo na femia

editar
 
1: trompas de Falopio; 2: ovario; 3: vexiga urinaria; 4: sínfise pubiana; 5: glándula de Skene; 6: uretra; 7: clítoris; 8: bulbo do vestíbulo; 9: labios menores; 10: labios maiores; 11: ovarios; 12: colon; 13: útero; 14: fórnix; 15: cérvix; 16: recto; 17: vaxina; 18: ano; 19: glándula de Bartholin.
  • A ovoxénese faise no ovario polo que un ovocito libérase cada mes desde a puberdade ata a menopausa.
  • O ovocito pasa ao oviduto (Trompa de Falopio) que desemboca no útero.[8]
  • A vaxina que conecta co útero polo cérvix recibe o pene no coito e o ovocito poderá ser fertilizado.[8]
  • Regulación hormonal do ciclo ovárico por estróxeno e proxesterona emitidos pola hipófise e o hipotálamo que estimulan o desenvolvemento e preparación da capa da endometrio do útero para a implantación do cigoto.
  • Se non hai embarazo caen os niveis hormonais e o endometrio necrotizante expulsao.

Gametoxénese

editar

A produción de gametos levase a cabo dentro das gónadas a través dun proceso coñecido como a gametoxénese. A gametoxénese prodúcese cando certos tipos de células xerminais sofren meiose para dividir o número diploide normal de cromosomas en células haploides que conteñen só 23 cromosomas. Nos homes este proceso coñécese como espermatoxénese e ten lugar só despois da puberdade nos túbulos seminíferos dos testículos. O espermatozoide inmaturo ou esperma envíase entón ao epidídimo onde lles crece a cola e gañan mobilidade.[2][8]

Nas femias a gametoxénese coñécese como a ovoxénese que se produce nos folículos ováricos dos ovarios. Este proceso non produce un óvulo maduro ata a puberdade. En contraste cos homes, cada unha das células xerminais diploides orixinais ou ovocitos primarios forman só un óvulo maduro, e tres corpos polares que non son capaces de fertilización. Durante moito tempo estendeuse a teoría de que as mulleres xa tiñan no momento de nacemento todos os ovocitos primarios, e que as etapas finais da produción de óvulos renovábanse na puberdade.[10]

Con todo, na literatura científica atopamos datos recentes que desafían esta hipótese. Estes novos datos indican que en polo menos algunhas especies de mamíferos continúan xerando as femias ovocitos despois do nacemento.[11]

Enfermidades do sistema reprodutor

editar

Como todos os sistemas de órganos complexos o sistema reprodutor humano vese afectada por moitas enfermidades. Hai catro categorías principais de enfermidades na reprodución nos seres humanos:

O tipo máis coñecido dos problemas funcionais inclúen a disfunción sexual e a infertilidade que son dous termos xerais relacionadas con moitos trastornos con moitas causas.

Específicos de enfermidades reprodutivas son a miúdo os síntomas doutras enfermidades e trastornos, ou teñen causas múltiples ou descoñecidos que os fan difíciles de clasificar. Exemplos de trastornos inclasificables inclúen a enfermidade de Peyronie nos machos e a endometriose nas mulleres. Algunhas enfermidades conxénitas causan anormalidades reprodutivas, pero son máis coñecidas por outros síntomas como: síndrome de Turner, síndrome de Klinefelter, fibrose quística e a síndrome de Bloom.[12]

Vasectomía e ligadura de trompas

editar

O sistema reprodutor tamén pode verse alterado de forma voluntaria, como método anticonceptivo. Neste sentido cabe destacar:

  • Vasectomía: é un método anticonceptivo de esterilización masculina permanente, consistente na ligadura e sección dos condutos deferentes. Como consecuencia, normalmente no período dun trimestre, o seme exaculado xa non contén espermatozoides e por tanto o home non ten capacidade reprodutiva.[13][14]
  • Ligadura de trompas: a ligadura de trompas é un método anticonceptivo de esterilización feminino permanente, consistente na ligadura e sección das trompas de Falopio, polo que non poden poñerse en contacto os espermatozoides co óvulo. Non altera o proceso hormonal, por tanto, non interfere as relacións sexuais nin na libido. Como consecuencia, a muller perde a capacidade reprodutiva. Trátase dunha intervención cirúrxica máis complicada que no caso da vasectomía dos homes, tanto se se practica mediante laparotomía ou laparoscopia, e pódese realizar con anestesia xeral ou anestesia epidural.[15]

Nacemento e primeiros meses

editar

Unha vez pasaron nove meses de xestación, e se o embarazo resultou normal, o embrión humano xa é suficientemente desenvolvido como para sobrevivir por si só, neste momento prodúcese o parto e o nacemento da criatura. Un parto normal desenvólvese en tres etapas: o traballo de parto, cunha duración de entre dúas e dezaoito horas aproximadamente; o parto propiamente dito, que dura entre quince minutos a dúas horas, e a expulsión das secundinas (placenta), que ten unha duración duns vinte minutos.[9]

Neste momento o recentemente nado independizase da súa nai e este debe ser capaz de levar a cabo unha grande adaptación á nova contorna rapidamente. As funcións que exercía a nai para el (respiratoria, circulatoria, dixestiva e de regulación da temperatura) débeas facer o bebé.

Nos primeiros segundos de nacer o bebé xa debe respirar pola súa conta, o que provoca un cambio fundamental no aparello circulatorio: o sangue xa non se despraza cara á placenta materna, senón que o fai cara aos pulmóns do recentemente nado. Os nutrientes a partir deste momento chegarán a través do leite, e o aparello dixestivo comezará a funcionar por primeira vez. O bebé xa non estará sempre a unha temperatura constante de trinta e seis graos e medio, senón que terá que adaptarse ao ambiente, polo que será necesario que o sistema de regulación da temperatura se poña en marcha. Todos estes cambios realízaos o bebé nos primeiros días de vida.[16]

Outros mamíferos

editar
 
Unha cría de marsupial recentemente nada chupa leite dunha mama, no marsupio.

A maioría de sistemas reprodutores dos mamíferos son similares, pero existen algunhas diferenzas notables entre os mamíferos non humanos e os humanos. Por exemplo, a maioría de machos mamíferos teñen un pene que queda escondido internamente ata que está erecto, e a maioría teñen un óso peneano ou báculo. Ademais, os machos da maioría das especies non permanecen constantemente sexualmente fértiles, como o fan os humanos. Como os humanos, a maioría de grupos de mamíferos teñen testículos descendidos que se atopan dentro dun escroto, pero outros teñen testículos descendidos que repousan na parede corporal ventral, e algúns grupos de mamíferos, por exemplo os elefantes, teñen testículos non descendidos que se atopan ben dentro das cavidades corporais, preto dos riles.[17][18]

Aves

editar

Os machos e femias dos paxaros teñen unha cloaca, esta é unha abertura a través da cal pasan os ovos, o esperma, e os residuos. O coito realízase presionando xuntos os beizos das cloacas, feito que ás veces é coñecido como o "bico das cloacas", tempo durante o cal o macho transfire o seu esperma na femia. Algunhas especies de aves, por exemplo a maioría das aves acuáticas, teñen un órgano que se coñece como un falo, que é análogo ao pene dos mamíferos. A femia pon os ovos amnióticos no que se desenvolven os embrións. A diferenza da maioría dos vertebrados as femias das aves adoitan ter só un ovario e un oviduto funcional.[19] Como grupo, as aves, o igual que os mamíferos, destacan polo seu elevado grao de responsabilidade paterna e teñen moito coidado das crías. Neste sentido, destacan moitas aves mariñas que, ademais, amplían os períodos de coidado dos pais; o máis espectacular é o da fregata grande (fregata minor), que son alimentados polos pais ata un máximo de 14 meses, a pesar de que xa son capaces de voar.[20]

Réptiles

editar
 
Tartaruga a piques de abandonar o ovo

A maioría dos réptiles reprodúcense sexualmente, aínda que algúns son capaces de reproducirse asexualmente. Case todos os réptiles presentan dimorfismo sexual, e case toda a actividade reprodutiva prodúcese a través da fecundación interna da cloaca xa que os órganos reprodutores atópanse dentro dela sendo a única saída e entrada adecuada, esta atópase na base da cola, e que ademais é por onde eliminan os residuos.

Algúns réptiles poñen os seus ovos mentres que outros son vivíparos. A maioría dos réptiles machos teñen órganos copuladores, que son xeralmente retraídos ou investidos e protexidos dentro do corpo. Nas tartarugas e crocodilos, o macho ten un medio pene, mentres que os machos das serpes e os lagartos teñen cada un un par de hemipenes só un dos cales é utilizado habitualmente en cada sesión. Os tuataras non teñen órganos copuladores e, por tanto, os machos e as femias simplemente xuntan as súas cloacas con presión e o macho excreta o esperma.[21]

Anfibios

editar
 
Parella de sapos comúns (Bufo bufo) en amplexo.

Os anfibios son dioicos, é dicir, posúen sexos separados, existindo moitos casos de dimorfismo sexual.[22] Presentan fecundación interna e externa, sendo na súa maior parte ovíparos.[23] A posta, ao non estar os ovos resgardados contra o desecamento, efectúase normalmente en auga doce e está conformada por unha multitude de pequenos ovos unidos por unha substancia xelatinosa,[23] estando, á súa vez, cubertos por unha ou máis destas membranas que os protexen dos golpes, dos organismos patóxenos e dos depredadores. Os coidados paternais están presentes nun menor número de especies, ao exhibir a gran maioría unha estratexia R respecto da reprodución. Entre os casos onde se dá unha estratexia K pódense nomear a do sapo de Suriname (Pipa pipa), o da rá de Darwin (Rhinoderma darwinii)[24][25] ou o das especies do xénero Rheobatrachus.[26][27] Os anfibios teñen gónadas internas conectadas á cloaca polos condutos.

Peixes

editar

Os peixes presentan unha ampla e diversa gama de estratexias reprodutivas. Con todo, a maioría dos peixes, son ovíparos e presentan a fertilización externa. Neste proceso, as femias utilizan a súa cloaca para liberar unha gran cantidade dos seus gametos na auga, proceso chamado desova, e un ou máis machos liberan sobre os ovos non fecundados unha especie de "leite", un líquido branco que contén unha gran cantidade de esperma.

Outras especies de peixes son ovíparos pero realizan a fertilización interna co apoio de aletas anais ou pélvicas que se modificarón ou transformarón nun órgano análogo ao pene humano.[28] Unha pequena parte das especies de peixes son vivíparos ou ovovivíparos como, por exemplo, os pecílidos.[29] As gónadas dos peixes adoitan ser parellas, sexa de ovarios ou testículos. A maioría dos peixes presentan dimorfismo sexual, aínda que algunhas especies son hermafroditas ou unisexuais.[30]

Invertebrados

editar

Os invertebrados teñen unha ampla serie moi diversa de sistemas reprodutivos, a única similitude pode ser que todos eles poñen os seus ovos. Ademais, ágas dos cefalópodos, e artrópodos, case todos os outros invertebrados son hermafroditas e exhiben fertilización externa.

Sistema reprodutor no reino vexetal

editar

Os vexetais alternan dentro do seu ciclo vital, unha etapa de reprodución asexual e unha etapa de reprodución sexual. Isto fai que distinguimos dúas xeracións:

Estas dúas xeracións sucédense: cando a espora que fabricou o esporófito xermina, aparece un gametófito. O gametófito producirá gametos que tras a fecundación orixinarán de novo un esporófito. O esporófito e o gametofito non son igual de importantes en todos os tipos de plantas. A medida que os vexetais evolucionan a xeración do gametófito vai quedando reducida ata converterse nun pequeno grupo de células que non podemos ver a primeira ollada.[31]

Órganos reprodutores

editar

Os órganos reprodutores machos e femias das espermatófitas están situados nas flores. A flor é o órgano que permite a reprodución sexual dunha planta sen necesidade da auga no medio para poder trasladar os gametos masculinos, xa que estes trasládanse a través do aire dentro dos grans do pole. O esporófito é a xeración aparente e a que produce dous tipos de esporas, unhas masculinas chamadas micrósporas, e outras femininas chamadas macrósporas. Estas esporas xerminan, pola súa banda un gametófito masculino (o gran de pole) e un gametófito feminino que nunca chega a independizarse do esporófito e que pode considerarse case parasito del.[32]

Androceo

editar

O androceo é a estrutura reprodutora masculina que consta do conxunto dos estames dunha flor. Cada estame consta dun filamento que sostén, no extremo, a antera. Cada antera está formada por dúas metades simétricas chamadas teca. Cada teca ten dous sacos polínicos (microesporanxio). Dentro destes sacos polínicos hai esporas haploides que formarán os grans de pole. Os grans de pole son uns pequenos gametófitos masculinos e no seu interior formaranse os anterozoides (gametos masculinos).[33]

Estames

editar
 
A cerdeira é un exemplo de planta hermafrodita

Os estames das flores son a parte feminina da flor. Está formado por unha ou máis estruturas en forma de botella de pescozo alongado denominadas pistilos. Cada pistilo está formado por unha ou por varias follas modificadas que reciben o nome de carpelos. Nun pistilo pódense distinguir tres parte:[34]

  • O ovario formada pola rexión fértil do carpelo, a que encerra os primordios seminales ou óvulos, que aparecen unidos a unha protuberancia chamada placenta.
  • O estilo, que falta en moitos casos, é un rabiño que conecta o estigma co ovario debaixo.
  • O estigma, unha zona superficial papilosa, receptora dos grans de pole (que conteñen cada un un gameto masculino) unha vez que son liberados nel polo axente polinizador. Cando existe estilo, sitúase no seu extremo distal e toma en xeral a forma dun engrosamento, frecuentemente dividido en ramas ou zonas tan numerosas como carpelos contribúen ao pistilo.

No interior do ovario atópanse os óvulos que conteñen o gametofito feminino, encargado de producir as oosferas. Os óvulos converteranse en sementes.

Segundo se manifesten os sexos nas flores podemos ter:[35]

  • Flores hermafroditas: Son as que teñen os dous sexos nunha mesma flor. Exemplo: cerdeira.
  • Flores unisexuais. Cando cada sexo se atopa nunha estrutura floral diferente. Neste caso pódense dar dúas situacións ben distintas.
  • Plantas monoicas: Aquelas que teñen flores masculinas e flores femininas nunha mesma planta aínda que en puntos diferentes da planta. Exemplo: abeleira.
  • Plantas dioicas: As flores de cada sexo atópanse en pés ou plantas diferentes dando lugar a plantas masculinas e plantas femininas. Exemplo: Ginkgo.

Polinización

editar

A polinización prodúcese cando o estigma recibe o pole. Cando provén da mesma flor, falamos de autopolinización; en cambio se o estigma é doutra flor entón a chamamos polinización cruzada. A polinización é o proceso polo que os gametos masculinos contidos nos grans de pole son transportados ata o órgano sexual feminino. O gran de pole fixado sobre o estigma xera un longo tubo chamado tubo polínico que percorre o estilo ata chegar ao ovario onde se atopan os óvulos. Cada óvulo é un gametofito feminino que contén unha oosfera. Polo interior do tubo polínico descenden os dous gametos masculinos ou anterozoides. Os dous gametos masculinos que chegan ao ovario son fértiles e terá lugar unha dobre fecundación[35]

Reprodución no reino dos fungos

editar
Véxase tamén: Fungo (bioloxía)#Reprodución.
 
O Fungos teñen un sistema reprodutivo complexo

A reprodución dos fungos é complexa, reflectindo a heteroxeneidade de estilos de vida e xenética dentro deste reino de organismos. Póden ser sexualmente ou asexualmente en función das condicións a que esteán sometidos.[36] Estas condicións poñen en marcha programas de desenvolvemento que determinan xeneticamente que sistema de reprodución usar, sexual ou asexual, cubrindo tanto a reprodución cunha diseminación eficiente das esporas ou con propágulos portadores de esporas.[37]

  • Reprodución asexual: A reprodución asexual mediante esporas vexetativas ou fragmentación micelial é común; mantendo poboacións clons adaptadas a nichos específicos, e permite unha dispersión máis rápida que a reprodución sexual.[38] No caso dos "fungos imperfectos", ou deuteromicetos, é o único medio de propagación.[37]
  • Reprodución sexual: A reprodución sexual con meiose dáse en todos os fíos fúngicos aínda que é moi diferente do reino vexetal e/ou animal e mesmo, entre os mesmos fungos. Os grupos principais de fungos foron determinados inicialmente baseándose na morfoloxía das súas estruturas sexuais e esporas; por exemplo, as estruturas portadoras de esporas, os ascos e os basidios, poden utilizar para identificarse ascomicetos e basidiomicetos, respectivamente. Algunhas especies poden ter sistemas de incompatibilidade vexetativa que só permite a emparellamento entre individuos de tipo de apareamento opostos, mentres que outros apareanse e reproducen sexualmente con calquera outro individuo ou consigo mesmo. As primeiras especies son denominadas heterotálicas e as últimas homotálicas.[39]

Notas

editar
  1. ↑ 1,0 1,1 Solomon; Berg, Martin (2001). Biología. McGraw-Hil Interamericana, 5a. ed. ISBN 970-10-3368-X. 
  2. ↑ 2,0 2,1 Bartrés-Faz, David; Redolar Ripoll, Diego (2009). Bases genéticas de la conducta. Barcelona: Editorial UOC. ISBN 9788497887717. 
  3. ↑ National Prevention Network, Center for Disease Control, Govern dels Estats Units d'Amèrica (ed.). "STD's Today" (en inglés). Arquivado dende o orixinal o 25 de outubro de 2014. Consultado o 2007. 
  4. ↑ Savage, Thomas F. (12 de setembro de 2005). A Guide to the Recognition of Parthenogenesis in Incubated Turkey Eggs (en inglés). Convalis, OR: Oregon State University. Arquivado dende o orixinal o 15-11-2006. Consultado o 11-10-2006. 
  5. ↑ Barrientos Llosa, Zaidett (2003). Zoología General. Madrid: EUNED. ISBN 9789968311908. 
  6. ↑ Gállego Berenguer, Jaime (2001). Manual de Parasitologia:Morfologia I Biologia Dels Paràsits D'interès Sanitari. Barcelona: Edicions Universitat Barcelona. ISBN 9788483381885. 
  7. ↑ N.J. Buttefield (2000). "Bangiomorpha pubescens n. gen., n. sp.: implications for the evolution of sex, multicellularity, and the Mesoproterozoic/Neoproterozoic radiation of eukaryotes". Paleobiology 26 (3): 386–404. doi:10.1666/0094-8373(2000)026<0386:BPNGNS>2.0.CO;2. 
  8. ↑ 8,0 8,1 8,2 8,3 8,4 8,5 Carlson, Neil R. (2006). Fisiología de la conducta (en castelán). Boston: Pearson/Addison Wesley. ISBN 9788478290727. 
  9. ↑ 9,0 9,1 Sadurní Brugué, Marta; Rostàn Sànchez, Carles; Serrat Sellabona, Elisabet (novembro de 2002). El desarrollo de los niños, paso a paso (en castelán). Barcelona: Editorial UOC. ISBN 978-84-9788-778-6. 
  10. ↑ Tilly, JL; Niikura, Y; Rueda, BR (2008). "The Current Status of Evidence for and Against Postnatal Oogenesis in Mammals: A Case of Ovarian Optimism Versus Pessimism?". Biology of Reproduction (artigo) (en inglés) (Madison, WI: Society for the Study of Reproduction) 80 (1): 2–12. ISSN 0006-3363. 
  11. ↑ Johnson, J; Canning, J; Kaneko, T; Pru, JK; Tilly, JL (marzo de 2004). "Germline stem cells and follicular renewal in the postnatal mammalian ovary". Nature (artigo) (en anglès) (Nature Publishing Group) 428 (6979): 145–150. ISSN 0028-0836. doi:10.1038/nature02316. 
  12. ↑ Genetic Conditions > Reproductive system. 2007. Genetics Home Reference. U.S. National Library of Medicine.
  13. ↑ Philp, T; Guillebaud; et al. (1984). "Late failure of vasectomy after two documented analyses showing azoospermic semen". British Medical Journal (Clinical Research Ed.) 289 (6437): 77–79. PMC 1441962. PMID 6428685. doi:10.1136/bmj.289.6437.77. 
  14. ↑ David C. Sokal, Michel Labrecque. Effectiveness of Vasectomy Techniques. Urologic Clinics of North America. Agosto de 2009 (Vol. 36, número 3, páxinas 317-329)
  15. ↑ Lombardía Prieto,, José; Fernández Pérez, Marisa (2007). Ginecología y Obstetricia: Manual de Consulta Rápida. Ed. Médica Panamericana. ISBN 9788498350739. 
  16. ↑ Kuppermann, Miriam M; Sanae S Nakagawa, Shana Raquel SR Cohen, Irenka Dominguez-Pareto, Brian L BL Shaffer, Susan D SD Holloway (26 de outubro de 2011). "Attitudes toward prenatal testing and pregnancy termination among a diverse population of parents of children with intellectual disabilities.". Prenatal Diagnosis (en inglés) (Boston, MA: John Wiley & Sons, Inc) 31 (13): 1251–1258. ISSN 1097-0223. 
  17. ↑ Werdelin, L.; Nilsonne, A. (xaneiro 1999). "The evolution of the scrotum and testicular descent in mammals: a phylogenetic view". J. Theor. Biol. (en inglés) 196 (1): 61–72. PMID 9892556. doi:10.1006/jtbi.1998.0821. 
  18. ↑ Myers, P.Z. (2004). "Descent of the testicles". Pharyngula blog. (en inglés). 
  19. ↑ Avian Reproduction: Anatomy & the Bird Egg Arquivado 12 de abril de 2008 en Wayback Machine. Gary Ritchison. BIO 554/754 Ornithology. Eastern Kentucky University. (en inglés)
  20. ↑ Metz V.G.; Schreiber, E.A. (2002). "Great Frigatebird (Fregata minor)". A The Birds of North America, No 681, (Poole, A. & Gill, F., eds) The Birds of North America Inc: Philadelphia
  21. ↑ Lutz, Dick (2005), Tuatara: A Living Fossil, Salem, Oregon: DIMI PRESS, ISBN 0-931625-43-2
  22. ↑ Duellman, W. E. & Trueb, L. (1994) Biology of Amphibians. Johns Hopkins University Press. ISBN 978-0-8018-4780-6.
  23. ↑ 23,0 23,1 Storer, Tracy. General Zoology. 6th edition. MC. Graw Hill Book Company, Inc
  24. ↑ Jr.Cleveland P Hickman, Larry S. Roberts, Allan L. Larson: Integrated Principles of Zoology, McGraw-Hill Publishing Co, 2001, ISBN 0-07-290961-7
  25. ↑ Busse K. (1970) Care of the young by male Rhinoderma darwini. Copeia 2: 395.
  26. ↑ Barker, J.; Grigg, G.C. & Tyler, M.J. (1995). A Field Guide to Australian Frogs. Surrey Beatty & Sons. p.; 350. ISBN 0-949324-61-2.
  27. ↑ Angulo A (2002) Anfibios y paradojas: Perspectivas sobre la diversidad y las poblaciones de anfibios. Ecología Aplicada (Perú) 1:105-109.
  28. ↑ Fish Reproduction 2002. SeaWorld/Busch Gardens Animal Information Database. (en inglés)
  29. ↑ Martin Moe. "Science, Biology, and Terminology of Fish reproduction: Reproductive modes and strategies-part 1" Arquivado 08 de novembro de 2007 en Wayback Machine.. The Breeder'a net Online Magazine, 2002.
  30. ↑ Bony Fish Reproduction Arquivado 27 de setembro de 2007 en Wayback Machine. 2002. SeaWorld/Busch Gardens Animal Information Database.
  31. ↑ Redondo Díaz, Míriam (2009). IEA Oriol Martorell, ed. "La reproducció dels vegetals" (en catalán). Arquivado dende o orixinal o 20 de decembro de 2016. Consultado o 5 febreiro 2013. 
  32. ↑ Sven E. Asker, Lenn Jerling: Apomixis in Plants. CRC Press, Boca Raton 1992, S. 50f. ISBN 0-8493-4545-6
  33. ↑ Whitton, J.; Sears, C.J.; Baack, E.J.; Otto, S.P. (2008). "The Dynamic Nature of Apomixis in the Angiosperms". International Journal of Plant Sciences 169 (1): 169. doi:10.1086/523369. 
  34. ↑ Edlund; Swanson; Preuss (2004). "Pollen and stigma structure and function: the role of diversity in pollination". Plant Cell. 16:Supplement: 84–97. 
  35. ↑ 35,0 35,1 Jaramillo, José (2006). La flor y otros órganos derivados (en castelán). Manizales (Colòmbia): Universidade de Caldas. ISBN 9789588231945. 
  36. ↑ Alexopoulos, C. J.; Mims, C. W.; Blackwell, M. (1996). Introductory Mycology. Boston,MA: John Wiley and Sons. ISBN 0471522295. 
  37. ↑ 37,0 37,1 Stefoff, Rebecca (2007). The Fungus Kingdom. Singapur: Marshall Cavendish. ISBN 9780761426967. 
  38. ↑ Heitman J. (2005). "Sexual reproduction and the evolution of microbial pathogens". Current Biology 16 (17): R711–25. PMID 16950098. doi:10.1016/j.cub.2006.07.064. 
  39. ↑ Metzenberg R. L., Glass N. L. (1990). "Mating type and mating strategies in Neurospora". Bioessays 12: 53–59. PMID 2140508. doi:10.1002/bies.950120202. 

Véxase tamén

editar

Bibliografía

editar

Outros artigos

editar
Traído desde «https://gl.wikipedia.org/w/index.php?title=Sistema_reprodutor&oldid=6733287»