Ver o código fonte de "Linguaxe"

{{1000}}
{{1000 artigos icona título|materia=Linguas}}
{{Imaxe múltiple
| posición_tabla = right
| dirección = vertical
| ancho = 220
| foto1 = Tepantitla mural, Ballplayer A (Daquella manera).jpg
| ancho1 = 
| texto1 = Un mural en [[Teotihuacán]], [[México]] ({{circa|século II}}), que representa a unha persoa emitindo discurso (rolo que sae  da súa boca e  que simboliza o [[fala]]).
| foto2 = Cuneiform tablet of merchant's goods, Ur III Period, c. 2100-2000 BC - Harvard Semitic Museum - Cambridge, MA - DSC06143.jpg
| ancho2 = 
| texto2 = A [[Escrita cuneiforme|escritura cuneiforme]] é a primeira forma coñecida de [[linguaxe escrita]], pero a linguaxe falada é anterior á escritura por polo menos moitas decenas de miles de anos.
| foto3 = Girls learning sign language.jpg
| texto3 = Dúas nenas aprendendo a [[Lingua de sinais americana|lingua de signos estadounidense]].
| foto4 = Braille closeup.jpg
| texto4 = [[Braille]], un [[Sistema de escrita|sistema de escritura]] táctil.
}}
[[Ficheiro:Lakhovsky Conversation.jpg|miniatura|[[Arnold Lakhovsky]], ''A conversa'' (1935).]]
A '''linguaxe''' (do [[Lingua occitana|provenzal]] ''lenguatge'' e do [[Lingua latina|latín]] ''lingua'') é a capacidade do [[ser humano]] para se comunicar mediante un [[sistema de signos]] ou [[lingua]]. Non se debe confundir con [[lingua]] ou idioma, que é a representación concreta desta capacidade, manifestada na existencia das [[lingua natural|linguas naturais]]. Ás veces o termo esténdese ás linguaxes que os humanos usan para comunicarse, ademais da [[linguaxe falada]], como a [[lingua de sinais]]. Utilízase tamén '''linguaxe''' na [[matemática]] e na [[informática]] para designar as [[linguaxe formal|linguaxes formais]] ou artificiais, incluíndo as [[linguaxe de programación|linguaxes de programación]]).

Unha '''linguaxe'''  é un sistema de [[Comunicación (linguaxe)|comunicación]] estruturado para o que existe un [[significado|contexto]] de uso e certos principios combinatorios formais. Existen contextos tanto naturais como artificiais. 

Desde un punto de vista máis amplo, a comunicación  indica unha característica común aos humanos e a outros animais (animais non [[símbolo|simbólicos]]) para expresar experiencias mediante o uso de [[sinal|sinais]] e sons rexistrados polos [[Órgano sensorial|órganos dos sentidos]]. Os seres humanos desenvolven unha linguaxe simbólica complexa que se expresa con secuencias sonoras e signos gráficos. Pola súa banda, os animais comunícanse a través de [[signo]]s sonoros, olfativos e corporais que en moitos casos distan de ser sinxelos. 
* A '''[[lingua natural|linguaxe humana]]''' apóiase na capacidade de comunicarse por medio de [[signo lingüístico|signos lingüísticos]] (usualmente secuencias sonoras e [[grafema|signos gráficos]], pero tamén con xestos no caso das [[Lingua de sinais|linguas de sinais]]). En canto ao seu desenvolvemento, a linguaxe humana pode estudarse desde dous puntos de vista complementarios: a [[ontoxenia]] e a [[filoxenia]]. A primeira analiza o proceso polo cal o ser humano adquire a linguaxe, mentres que a segunda encárgase de estudar a evolución histórica dunha lingua.{{refn|group="nota"|Cfr.: [[Ludwig Wittgenstein]]; no seu ''[[Tratado lóxico-filosófico|Tractatus logico-philosophicus]]'' comenta que a [[linguaxe]] é un mapa da [[realidade]].}} A antropoloxía da linguaxe fai da linguaxe unha peza clave na súa interpretación do ser humano, aínda que isto non é extremadamente novo, remite a antigas e variadas tradicións culturais desde tempos  moi afastados na historia de occidente.{{refn|group="nota"|No antigo [[Exipto]], e moi particularmente na teoloxía que se desenvolve en torno ao centro relixioso de [[Menfis]], levántase unha concepción da creación do mundo na que a linguaxe xoga un papel determinante. Dicir que o primeiro dos deuses, o deus [[Ptah]], creador dos demais deuses, realiza o seu acto orixinario de creación a través de mobilizar dous dos seus órganos: o corazón e a lingua. O corazón proporciónalle a Ptah a vontade. Pero esta vontade só pode crearse cando aquilo que desexa é tomado e pronunciado pola lingua. O nomear o que se desexa é condición para que iso sexa xerado. Os exipcios sentian unha gran fascinación pola linguaxe e o seu poder. Pensaban que o secreto das cousas escóndiase no seu nome e  que o saber o nome de algo, ou de alguén, confírialles poder sobre aquilo}}. <ref>{{Cita web|url=https://www.academia.edu/28632685/Actos_de_lenguaje_volumen_1_la_escucha_Rafael_Echeverr%C3%ADa|título=Actos del Lenguaje (volumen I): La escucha|autor=Rafael Echeverría |data-acceso=23 de xaneiro do 2023}}</ref>

* A '''[[zoosemiótica|comunicación animal]]''' baséase no uso de sinais visuais, sonoras e olfativas, a modo de signos, para sinalar a un referente ou un significado diferente dos devanditos sinais. Dentro das formas de comunicación animal (popularmente denominadas ''linguaxe animal'') están os berros de alarma, a linguaxe das abellas, etc.
* Os '''[[linguaxe formal|linguaxes formais]]''' son construcións artificiais humanas que se usan en [[matemáticas]] e outras disciplinas formais, incluíndo linguaxes de programación. Estas construcións teñen estruturas internas que comparten coa linguaxe humana natural, polo que poden ser en parte analizados cos mesmos conceptos que este.

Aínda que case ata finais do [[século XX]] establecíase taxativamente unha diferenza absoluta entre a linguaxe humana e a comunicación animal, a acumulación de gran cantidade de estudos{{cr}} (especialmente [[etoloxía|etolóxicos]]) suxiren que moitos animais non humanos, especialmente con áreas cerebrais corticales desenvolvidas ([[bonobo]]s, [[chimpancé]]s e outros [[primates]], así como [[cetáceos]] —especialmente [[delfínidos]]—, [[aves]] —especialmente [[Psittacoidea|papagaios]], [[Córvidos|corvos]], [[Colúmbidos|pombas]]—, [[elefante]]s, [[can]]s, [[gato]]s, [[Équidos|equinos]], etcétera) posúen formas de comunicación bastante máis complexas, e máis próximas á linguaxe humana que o suposto por [[Ivan Pavlov]] e os [[Condicionamento clásico|reflexos condicionados]] ou os [[condutismo|condutistas]] anglosaxóns, que reducían as actividades psíquicas a un mero circuíto reflicto [[mecanicismo|mecanicista]] de ''estímulo-resposta''. En rigor, Pavlov non era tan mecanicista, pero supoñía á linguaxe dos animais non humanos como correspondente a un ''[[condicionamento clásico]]'' ou ''primeiro sistema de sinais'' (baseado principalmente no [[modelo estímulo-resposta|estímulo-resposta]], tras a reiteración dun estímulo que se asocia unha «[[recompensa]]», que implica ao circuíto de premio-recompensa, ou á ausencia da mesma que xera un hábito ou ''habitus'', [[condicionamento]] que é tamén común á inmensa maioría dos humanos), mentres que para o ser humano Pávlov supón un ''segundo sistema de sinais'', que é un salto cualitativo respecto ao primeiro e que é a [[linguaxe humana]], que é [[Heurística|heurístico]] ao estar aberto respecto ao ciclo de estímulo-resposta.<ref>[[Jean-François Le Ny]]: ''La sémantique psychologique'', [[PUF]] (Presses universitaires de France), 1979 ISBN 978-2130358725</ref>

A facultade da linguaxe non é o resultado dun [[aprendizaxe]], senón que é [[conxénita]], é dicir, nace co [[ser humano]].<ref name=lyl>{{Cita libro |apelido=Arroyo Cantón |apelido2=Berlato Rodríguez |nome=Carlos |nome2=Perla |ano=2012 |título=Lengua castellana y literatura |data-acceso=23 de xaneiro do 2023 |páxina=408|capítulo=La comunicación |lugar=España |editorial=[[Oxford University Press]] |apelido-editor=Averbuj |nome-editor=Deborah|isbn=9788467367966 |número-autores=2}}</ref> Ademais, preséntase de igual maneira en todos os seres humanos, independentemente do momento histórico e do lugar xeográfico, é dicir, é [[universal (metafísica)|universal]].<ref name=lyl/> As linguas poden aprenderse e esquecerse, pero a capacidade da linguaxe, non.<ref name=lyl/>

A linguaxe é un conxunto de signos e símbolos. Un signo é un fenómeno relacionable con outro fenómeno. Por exemplo, a febre é un signo dunha enfermidade, a caída de neve é un signo da estación de inverno, un camión de bombeiros coa súa sirena é un signo de incendio.<ref name="Sin-nombre-p1sS-1">{{Cita libro|título=Introducción al conocimiento científico|url=http://worldcat.org/oclc/1011178691|editorial=Eudeba|data=2003|data-acceso=23 de xaneiro do 2023|isbn=950-23-0816-6|oclc=1011178691|apelidos=Guibourg,Ricardo A.}}</ref> 

Un símbolo é un fenómeno, algo que ocorre que a mente relaciona con outro fenómeno. Por exemplo, un polgar abaixo simboliza algo negativo, a luz vermella dun semáforo cunha mensaxe de deterse. O elemento que distingue un símbolo dun signo é o carácter deliberativo da súa relación. Os signos que se establecen deliberadamente chámanse [[símbolo]]s.<ref name="Sin-nombre-p1sS-1"/>

Da linguaxe humana ocúpase a ciencia denominada [[lingüística]]. A linguaxe é tamén o obxecto de estudo de numerosas disciplinas, como a [[psicolingüística]], a [[sociolingüística]] ou a [[filoloxía]].

== Características das linguas naturais ==
{{AP|Lingua natural}}
Varios autores redactaron listas de características definitorias do que é unha lingua natural, algunhas das cales están presentes na [[Zoosemiótica|comunicación animal]] e nas [[linguaxe formal|linguaxes formais]]. Con todo, só as linguas naturais teñen os [[lingua natural#Características das linguas naturais|quince trazos de Hockett]] e, polo tanto, esta lista caracteriza o que é unha lingua natural.

Entre os trazos máis definitorios están a arbitrariedade (da relación entre o signo e o significado), a produtividade (que permite producir novas mensaxes nunca antes realizados) e a estrutura xerárquica (segundo a cal, as linguas humanas posúen regras ou principios sintácticos e gramaticais, polo que as producións non son aleatorias).

As linguas que concretan a facultade humana da linguaxe comparten unha serie de características:<ref name=lyl/>

* '''[[Arbitrariedade]]''': Non existe relación directa ou dependencia entre os elementos dunha lingua e a realidade á que se refiren: o vínculo entre forma e significado é arbitrario. Aínda que existen casos de conexión non arbitraria, como as [[onomatopea]]s, son esporádicos; a inmensa maioría das [[palabra]]s difiren entre as linguas e mesmo, historicamente, nunha mesma lingua.
* '''[[Desprazamento (vector)|Desprazamento]]''': As mensaxes verbais poden referirse a feitos afastados do tempo e do espazo en que se produce a [[Contexto situacional|situación comunicativa]]: pódese facer referencia a outros lugares, ao pasado e ao futuro.
* '''[[Mentira]]''': Consiste na posibilidade de emitir mensaxes non verdadeiras. Pódese observar un claro exemplo na [[literatura]], caracterizada pola creación de mundos de [[ficción]].
* '''[[Reflexividade]]''': É a capacidade que posúe o sistema de referirse a el mesmo. A linguaxe pódese utilizar para falar da propia linguaxe.
* '''Diferenciación de unidades''': As linguas empregan un reducido número de elementos ([[son]]s) que contrastan claramente entre si: son unidades discretas. Estes sons, que non portan en si mesmos significados, son percibidos polos [[Receptor (comunicación)|receptores]] como unidades diferenciadoras: ''sal'' oponse a ''Sol'', porque os elementos que diferencian ambos os termos constitúen unidades discretas.
* '''[[Dupla articulación da linguaxe|Dobre articulación]]''': A linguaxe é un sistema dual, pois se organiza en dous niveis: as unidades discretas combínanse entre si para formar outros elementos que si son portadores de significado. A primeira articulación está formada por [[monema]]s, e a segunda articulación está formada por [[fonema]]s.<ref>Horcas Villareal, Jose Mario (2015): ''Características de las lenguas''.</ref>
* '''[[Produtividade]]''': A dobre articulación permite crear infinitas mensaxes cun reducido número de elementos, o que fai que a linguaxe humana sexa privilexiadamente produtiva. Fronte a el, os sistemas de [[Zoosemiótica|comunicación animal]] posibilitan só un número finito e reducido de mensaxes.

A conduta lingüística nos humanos non é de tipo instintivo, senón que debe ser adquirida por contacto ou transmisión con outros seres humanos, especialmente durante os primeiros anos de vida, doutro xeito prodúcense casos de [[Neno salvaxe|nenos e nenas ferais]].{{refn|group="nota"|Con todo tamén se necesita o equipo neuronal que posúen os seres humanos e que prové a base para a adquisición ou aprendizaxe da linguaxe (Santiuste, 1990). Os casos máis renombrados de seres humanos que non recibiron unha [[educación]] dentro do sistema de linguaxe verbal humano tiveron destinos tráxicos, xa que pasados os catro anos de idade sen a debida [[estimulación precoz]], especialmente da linguaxe ligada ao afecto, concluíron en algo así como psicose [[esquizofrenia|esquizofrénicas]] dos afectados pola falta de temperá educación lingüística, e mesmo se ao ser humano non se lle dan estímulos positivos, é dicir, se os humanos son privados de afecto e linguaxe con mensaxes de bo afecto, por máis que estean excelentemente nutridos, abrigados etc., os nenos e as nenas adoitan morrer coa sintomática doenza chamada [[hospitalismo]] e [[depresión anaclítica]] descuberta por [[René Spitz]], e en tal doenza moito ten que ver a falta dunha estimulación positiva para a linguaxe humana.}} A estrutura das linguas naturais, que son o resultado concreto da capacidade humana de desenvolver linguaxe, permite comunicar ideas e emocións por medio dun sistema de sons articulados, mediante o cal se fai posible a relación e o [[entendemento]] entre individuos. A linguaxe humana posibilita a expresión do [[pensamento]] e a exteriorización dos [[Desexo (filosofía)|desexos]] e [[afectividade]] mediante signos inicialmente sonoros/acústicos e, moi posteriormente na xénese da linguaxe, signos baseados no par [[significante]]/[[significado]]. A inicios do século XX, Ferdinand de Saussure consideraba analogos ou perfectamente correspondentes ao par significante/significado, e logo [[Jacques Lacan]] considerou que baixo o significante «''hai nada''» xa que o significado de cada signo humano discorre («baixo» a censura do inconsciente) tras o desexo nunha ''cadea metonímica'' na cal os significantes constantemente cambian de significado; Lacan considerou que a relación analoga ou exactamente correspondente de significante/significado só dáse na linguaxe dos animais non humanos.<ref name="lenguaje">[[Edward Sapir]], Margit Frenk Alatorre, Antonio Alatorre [http://books.google.es/books?id=GNEaa7lh9S0C El lenguaje] (en español). Publicado por Fondo de Cultura Económica, 1954; páx 14. ISBN 968-16-0550-0</ref><ref name="Escritos">[[Jacques Lacan|Lacan, Jacques]], Publicados por Paidós : Escritos 1 e 2. ISBN 978-987-629-003-6/ ISBN 968-23-1270-1</ref>

A reflexión que [[Ludwig Wittgenstein]] emprende sobre a linguaxe condúceo a recoñecer, primeiro, que todo linguaxe implica unha forma de vida; existe polo tanto unha estreita relación entre a linguaxe e as condicións da existencia humana. En segundo lugar Wittgenstein achega a linguaxe á acción ao sinalar que o significado de toda palabra estalle conferido polo seu uso, pola particular maneira de como é utilizada por quen fai uso dela. Iso confírelle un argumento adicional á defensa da linguaxe ordinaria. Pero o máis importante é o terceiro trazo: Wittgenstein utiliza o camiño da linguaxe para penetrar os problemas da ética, do sentido de vida dos seres humanos. <ref>{{Cita web|url=https://docs.google.com/viewer?a=v&pid=sites&srcid=ZGVmYXVsdGRvbWFpbnxjb211bmljYW5kb25vc290cmF2ZXp8Z3g6NjJiMjRmY2IyOGFmNTIxMg|título=ANTOLOGÍA DEL LENGUAJE, RAFAEL ECHEVERRÍA}}</ref>

A linguaxe humana foi cualificada como unha linguaxe principalmente verbal en contraposición á [[comunicación non verbal]]. A linguaxe verbal denomínase así porque está constituído por [[palabra]]s (en [[Lingua latina|latín]]: ''verba'') é dicir, formado a partir de unidades discretas (por exemplo os [[fonema]]s) ordenadas desde o intelecto como se observa nun [[diálogo]] ou nunha [[conversación]]; segundo o esquema de R. Jakobson requírese un emisor (ou locutor)  polo menos un [[mensaxe]], un [[contexto]], unha canle ou medio (aire por onde se propaga a voz, papel onde se escribe, ondas electromagnéticas, etc.), un [[código lingüístico|código]] e obviamente un receptor ou alocutor. A este esquema de Jakobson, que parece ter as súas orixes nos esquemas triangulares de [[Charles Sanders Peirce|Peirce]], adóitaselle engadir o ''ruído'' que pode modificar o esquema.{{que|data=outubro 2022}} Paralelo á linguaxe verbal, e existente xa en animais non humanos, débese sempre ter en conta ao linguaxe paraverbal caracterizado pola [[mímica]], os [[aceno|xestos]], os [[aceno]]s e mesmo as [[expresión facial|expresións corporais]], especialmente faciais, de orixe instintivo: por exemplo a case vexetativa e instintiva expresión facial de [[noxo]] pode mímicamente transformarse en expresión xa intencionada de desgusto ou cólera.

A capacidade humana para a linguaxe, tal como reflíctese nas linguas naturais, é estudada pola [[lingüística]].
<ref>Eugenio Martínez Celdrán, Teresa Amat Crespí [http://books.google.es/books?id=gXSveYBqSYUC Lingüística] (en español). Publicado por Elsevier España, 1998; pág 1. ISBN 84-458-0725-0</ref> Hai unha progresión histórica das linguas naturais desde o fala, daquela a escritura e, finalmente, a comprensión e explicación da [[gramática]].<ref name="lenguaje"/> Desde o punto de vista social e histórico, a linguaxe humana deu lugar a idiomas que viven, morren, múdanse dun lugar a outro, e cambian co paso do tempo. Calquera idioma que deixa de cambiar ou de desenvolverse é categorizado como [[lingua morta]]. Pola contra, calquera idioma polo feito de non ser unha lingua morta, e formar parte das linguas vivas ou [[linguaxe vulgar|modernas]], está a sufrir continuamente reaxustes que acumulativamente son os responsables do chamado [[cambio lingüístico]]. A linguaxe humana adóitase subdividir, a partir das teses de [[Ferdinand de Saussure|F. de Saussure]], en [[Falar|fala]] e [[lingua]], en todo caso en ambas as dimensións da linguaxe sempre han de considerarse a [[Sincronía e diacronía|sincronía]] (que pode definirse como o uso contemporáneo [do locutor ao alocutor] da linguaxe humana) e da [[Sincronía e diacronía|diacronía]] (que pode definirse como a case continua modificación da linguaxe humana evolucionando ao ''longo'' do tempo).

Facer unha distinción en principio entre un idioma e outro é polo xeral imposible.<ref>{{Cita libro |autor= La Nueva [[Encyclopædia Britannica]]: MACROPÆDIA |editor= Encyclopædia Britannica, Inc. |título= Language |data-acceso=8 de febreiro do 2023 |volume= 22 |ano= 2005 |páxinas= 548 2b}}</ref> Por exemplo, hai algúns [[dialecto]]s do [[Lingua alemá|alemán]] que son similares a certos dialectos do [[Lingua neerlandesa|neerlandés]]. A transición entre as linguas dentro da mesma [[familia de linguas|familia lingüística]] ás veces é progresiva.

Hai quen fai un paralelismo coa [[bioloxía]], onde non é posible facer unha distinción ben definida entre unha especie e a seguinte. En calquera caso, o desafío real pode ser o resultado da interacción entre as linguas e as [[poboación|poboacións]] (ver [[dialecto]] ou [[August Schleicher]]). Os conceptos de ''[[Ausbausprache - Abstandsprache - Dachsprache|Ausbausprache, Abstandsprache e Dachsprache]]''{{refn|group="n."|O marco de traballo Ausbausprache - Abstandsprache - Dachsprache é unha ferramenta desenvolvida polos lingüistas para analizar e categorizar linguas e dialectos e para poder distinguir os conceptos de lingua e dialecto.}} utilízanse para facer distincións máis refinadas sobre os graos de diferenza entre as linguas ou dialectos.<br>
Ao parecer na linguaxe humana é fundamental a posibilidade da [[metáfora]] (substituír unha imaxe -especialmente unha imaxe acústica- por outra mercé a unha semellanza aínda que non haxa relación de contigüidade) tal cal o demostra [[Roman Jakobson]] ao estudar as [[afasia]]s usando os criterios de [[sintagma]] e [[metonimia]] establecidos por [[Ferdinand de Saussure]]: unhas afasias serían [[metonimia|metonímicas]] ou [[sintagma |sintagmáticas]] e outras serían metafóricas ou [[Paradigma (lingüística)|paradigmáticas]]; Jakobson observa a coalescencia entre isto e a tese proposta por [[Sigmund Freud]] de ''esvaramento'' e ''condensación'' na actividade onírica, respectivamente e [[Jacques Lacan|Lacan]]  nos seus estudos parece comprobalo ao considerar que o [[inconsciente]] está estruturado como unha linguaxe, onde unha [[Nome do pai|metáfora paterna]] é fundamental para establecer ao [[suxeito (filosofía)|suxeito]] [[alienación|desalienado]]  da máscara ou persoa que é o imaxinario [[Ego, superego e id|ego]], a partir disto segundo estas opinións é que o Homo sapiens está capacitado para ter un [[principio de realidade]] e unha linguaxe articulada coherente e altamente [[heurística]] nunha «cadea metonímica». En cambio, segundo Lacan, os animais non humanos existentes atópanse restrinxidos a [[O real, o imaxinario e o simbólico|o imaxinario]] aínda que o imaxinario -e polo tanto a linguaxe- dos animais non humanos, segundo Lacan, correspóndense con [[O real, o imaxinario e o simbólico|o real]] en lugar do apego á en parte ficcional ou [[Memoria eidética|eidética]] [[realidade]] en que se desempeña o animal humano; isto é: os animais intelixentes non humanos parece que teñen linguaxes aparentemente non articulados que se corresponden co fáctico do ambiente en que viven mentres que os humanos ao oscilar entre os rexistros do imaxinario e o real a través do rexistro do simbólico (ou linguaxe simbólica humana) pode caer en fantasías con todo as fantasías permítenlle enxeño e unha alta capacidade de [[evolución|adaptación evolutiva]] mediante a inventiva que ten por principal medio precisamente á linguaxe simbólica.<ref name="Escritos 1 y 2">[[Jacques Lacan|Lacan, Jacques]], Publicados por Paidós : Escritos 1 y 2. ISBN 978-987-629-003-6/ ISBN 968-23-1270-1</ref>

== Concepto ==
Unha linguaxe é un sistema de [[signo]]s utilizado polos organismos dunha mesma especie para a comunicación. En particular, sistema de signos vocais, linguaxe verbal que é empregada para a comunicación interhumana.

Unha linguaxe é un [[código lingüístico|código]] que serve para representar, expresar e comunicar ideas, pensamentos, sentimentos, desexos ou para indicar unha [[conduta]]. Non obstante, as palabras acompáñase en moitos casos de xestos, [[mímica]] e actitudes que imprimen un determinado contido á [[mensaxe]], como por exemplo: intención amigable, agresiva, [[dúbida]] etc., e en moitos casos bastan para expresar intencións, [[humor]], dúbidas etc. (ver o artigo sobre [[paralingüística]]).

A linguaxe é unha clase especial dos sistemas de signos, a adquisición e utilización dos cales é unha característica definitoria do xénero humano. O individuo aprende a usar a linguaxe a través da súa experiencia. O xeito de combinar os sons para formar palabras, e estas para formar frases coas que expresa o coñecemento, está determinado por un sistema de regras. O número de elementos e regras é limitado e finito; así a todo, o número de posibles combinacións de elementos (número de frases da lingua) é limitado e infinito; é o que [[Noam Chomsky]] denomina "[[creatividade lingüística]]".

O lingüista [[Ferdinand de Saussure]] distinguiu entre ‘'langue'’ ("[[lingua]]", sistema lingüístico abstracto, como lingua específica e concreta), '‘parole'’, ("[[fala]]", como proceso actual que se move no marco dunha ‘'langue'’, é dicir, fai referencia á fala, ó acto de falar; é a conduta verbal manifesta); e ‘'langage'’, ("linguaxe", capacidade lingüística xeral, como posibilidade de producir ou empregar a ‘'langue'’ e a '‘parole'’; é a facultade xeral do home para falar). Esta distinción correspóndese coa que fan [[Mc Neill]] e [[Noam Chomsky|Chomsky]] entre [[Competencia (lingüística)|competencia]] e [[actuación]] lingüística. A competencia representa o coñecemento que un falante posúe da súa lingua nativa para poder comprender algunha das infinitas sentenzas gramaticais da lingua; a execución é a expresión da competencia ó falar ou escoitar a fala. A diferenza radica, entón, na distinción entre coñecemento lingüístico e conduta lingüística, é dicir, entre o que o falante sabe e o que fai.

Dende o punto de vista lingüístico, o interese céntrase no plano da [[Competencia (lingüística)|competencia]], na construción de modelos e descricións estruturais da linguaxe.

Dende o punto de vista [[psicoloxía|psicolóxico]], o interese céntrase na conduta ou execución, no xeito en que a competencia se pon en marcha en situacións concretas, nos mecanismos psicolóxicos e fisiolóxicos subxacentes á execución lingüística. A linguaxe é obxecto de diferentes ciencias: [[lingüística]], [[filosofía]], [[socioloxía]], [[bioloxía]], [[psicoloxía]] etc. A [[psicoloxía da linguaxe]] aborda o uso lingüístico que realiza o individuo (performance) e interprétao en tódalas súas variantes como conduta.

A performance lingüística configúrase, ademais, por diversos procesos paralingüísticos organizados xerarquicamente: pausas, [[acentuación]], [[prosodia]] etc.

A teoría da [[gramática xenerativo transformacional]] de Chomsky fortaleceu a relación entre a lingüística e a psicoloxía. A [[psicoloxía da linguaxe]] ten como obxecto, a partir dos presupostos da lingüística, a análise teórica e [[empirismo|empírica]] de como o usuario da linguaxe elabora e manexa (psicolingüística) esa organización xerárquica estratificada ([[fonema]], [[articulema]], [[grafema]], [[morfema]], [[palabra]], [[frase]], [[Oración (gramática)|oración]] etc.) en conduta lingüística receptiva e produtiva do sistema lingüístico, así como as expresións lingüísticas que del nacen.

A realización da linguaxe depende do coñecemento dos seus elementos e do conxunto de regras que especifican a súa utilización e aplicación a condutas concretas da fala. A produción depende da aplicación dun conxunto de regras que especifican como utilizar ese material verbal para comunicar algo. Estas regras actúan sobre os elementos fundamentais da cadea comunicativa: [[emisor]], [[código lingüístico|código]] e [[receptor]].

A linguaxe, pola súa vez, está baixo o control de determinadas zonas do [[córtex cerebral]]. Considérase, en xeral, que a función lingüística se estrutura no hemisferio dominante ([[hemisferio esquerdo|esquerdo]] para as persoas destras). No plano periférico, é necesario o funcionamento do aparato auditivo, que posibilita a percepción das [[mensaxe]]s externas e o control da propia emisión e dos [[órgano]]s fono-articulatorios que permiten producir emisións [[son]]oras. Por outra banda, debido á íntima relación entre linguaxe e pensamento, desenvolvemento social e afectivo, aprendizaxe e cultura, os trastornos nun ámbito teñen repercusións nos outros.

== Linguaxe humana ==
{{Artigo principal|Linguaxe humana}}
A función biolóxica e cerebral da linguaxe é aquilo que máis profundamente distingue o [[home]] dos outros animais. Podemos considerar que o desenvolvemento desta función cerebral ocorre en estreita ligazón coa [[bípede|bipedia]] e a libertación da [[man]], que permitiron o aumento do volume do [[cerebro]], a par do desenvolvemento de [[órganos fonadores]] e da [[mímica]] facial.

Debido a estas capacidades, para alén da linguaxe [[fala]]da e [[escrita]], o home - aprendendo pola observación de animais - desenvolveu as [[linguaxe de sinais|linguaxes de sinais]], non só para mellorar a comunicación entre [[xordo]]s e [[mudo]]s, mais tamén para utilizar en situacións especiais, como no [[teatro]] e entre navíos ou persoas que se atopan fóra do alcance do [[oído]], mais que se poden observar entre si.

=== Linguaxe e comunidade ===
Os seres humanos son os seres sociais que posúen a maior [[competencia comunicativa]] coñecida, competencia que está baseada nunha peculiar linguaxe, pois a linguaxe é a capacidade que teñen para se comunicaren. Resulta evidente a interrelación que une os conceptos linguaxe e sociedade: A linguaxe precisa da concreción dunha comunidade para a súa materialización, e a sociedade da lingua para a súa realización comunitaria.

A linguaxe é a capacidade humana que permite comunicar pensamentos e vivencias. Inda que innata, é unha capacidade que debe ser desenvolvida en comunidade. A comunidade é un grupo social con intereses comúns que emprega a linguaxe, a capacidade comunicativa, para establecer ligazóns que permitan arraigarse.

A confluencia da capacidade que temos para nos expresar (linguaxe) e as comunidades ás que pertencemos ten como produto a [[lingua]], o idioma concreto.

A confluencia de linguaxe e comunidade maniféstase na [[lingua]] e en concreto:

# Na captación que grazas ós diferentes signos lingüísticos se fai do contínuum conceptual que é a realidade: Non é de estrañar que os esquimós teñan múltiplas palabras para diferenciar varias cores que nós consideramos baixo o termo "branco", nin resulta estraño, considerando a vida rural galega, que en galego exista a cor roxa ou rubia cando en castelán non está presente.
# Nos niveis ([[Variedade diastrática|variedades diastráticas]]) e nos rexistros da lingua ([[Variedade diafásica|variedades diafásicas]]), pois son unha mostra da interrelación entre lingua e sociedade.
# Nas dúas caras do [[signo lingüístico]] (significante e significado), pois teñen unha relación arbitraria e, polo tanto, son unha convención que manifesta que a linguaxe é un produto comunitario.
# Na [[Función da linguaxe|función identificativa]] da linguaxe: A linguaxe que posuímos e que se concreta na variedade que empregamos serve tanto para nos recoñecermos ou sermos recoñecidos (ou marxinados), como para recoñecer (ou xebrar) os demais.
# Na [[Función da linguaxe|función descritiva]] da linguaxe: A linguaxe, que se concreta nun idioma, é a ferramenta que nos permite comprendermos a sociedade que nos rodea.
# Na interacción entre acto de [[fala]] e contexto, pois precisamos compartir o contexto para que o acto de fala sexa completo.
# A intencionalidade do acto de fala ([[Función da linguaxe|dimensións da linguaxe]]) implica que a linguaxe é unha capacidade comunitaria que facilita a socialización.
# A relación entre emisor e receptor provoca variacións nos actos de fala que frecuentemente se basean nos actos [[Paralingüística|paralingüísticos]], [[Cinésica|cinésicos]] ou [[Proxémica|proxémicos]] que se realizan.

=== Taxonomía das linguas ===
As linguas do mundo foron agrupadas en familias de linguas que teñen semellanzas. Os maiores grupos hoxe en día son as [[linguas indoeuropeas]] as [[Linguas afroasiáticas|afroasiáticas]] e as [[linguas sino-tibetanas|sino-tibetanas]].

=== Linguaxes construídas ===
Unha das moitas linguas planeadas que existen, o [[esperanto]], foi creada por [[Ludwik Lejzer Zamenhof|L. L. Zamenhof]]. O Esperanto é unha compilación de varios elementos de diferentes linguas humanas cuxa intención é de ser unha lingua universal de doada aprendizaxe, de xeito que proporcione a toda a poboación humana unha forma máis fácil e democrática de se comunicar.

Outras linguas artificiais, cada vez máis exploradas e coñecidas hoxe en día, son as criadas por [[J. R. R. Tolkien]], autor dos libros da serie ''[[O Señor dos Aneis]]''. Segundo o propio autor, el creou todo un mundo de aventuras para ter un contexto e un lugar propio onde inserir as linguas que creara.

O número de [[linguas artificiais]], xeralmente chamadas ''conlangs'' (palabra que vén do inglés ''constructed language'', "lingua construída") ten vindo a aumentar cada ''día''. Hai varios ''sites'' en Internet que afondan no tema, contendo listas e breves introducións a centenas ou mesmo millares de linguas artificiais. A maioría das persoas que se dedica ao fenómeno, os chamados ''conlangers'', fan parte dunha lista de distribución de correos electrónicos: a [[CONLIST]].

== Linguaxes dos animais ==
Denomínase linguaxe animal aos sinais que algunhas especies de animais intercambian, os lingüistas non os consideran linguas, senón comunicación animal, pois tal comunicación difire substancialmente en canto aos seus principios básicos do que é propiamente un idioma, a cal se atopa soamente nos humanos.

Nalgunhas publicacións indicouse de casos de animais aos que lles aprenden certas características das linguas humana. Así, ensínanlle signos baseados na linguaxe de signos a [[chimpancé]]s, [[gorila]]s e [[orangután]]s; porén, en ningún casos deron aprendido [[gramática]].

=== Linguaxe química ===
Dependen do sentido do [[olfacto]] e nalgunhas ocasións do [[gusto]]. Estes sinais poden percorrer grandes distancias cando son transportados polas correntes do [[Ar (atmosférico)|ar]], aínda que son maiormente percibidas a favor do [[vento]]. As substancias químicas específicas que producen efectos concretos chámanse [[feromona]]s. Nas colonias de [[abella]]s, por exemplo, a raíña produce unha feromona "real" que impide o desenvolvemento dos [[ovario]]s das obreiras. As [[feromonas]] teñen unha grande importancia no relativo á atracción [[sexo|sexual]].

=== Linguaxe acústica ===
As [[ondas]] sonoras poden variar axiña de altura e intensidade. Serven para transmitir unha ampla gama de información. Estes sinais viaxan en todas as [[Orientación (xeometría)|dirección]]s e o receptor localízaas doadamente.

Por exemplo, os [[Mono (animal)|monos]] que ulan e algunhas [[aves]], [[ra]]s e [[sapo]]s posúen grandes sacos vocais que aumentan considerablemente os [[son]]s que emiten. Nos caso dos sapos, emiten un son para atraer á femia e outro para "avisar" a outros que el tamén é macho. As [[cigarra]]s que cantan son machos, e fano para atraer ás femias. Os [[galiña|pitos]] emiten sons de distinta intensidade onde avisan á [[galiña]] distintas situacións (se están a seren asustados ou se teñen fame ou frío). Os [[crocodilo]]s, cando están por nacer, emiten sons co que avisan á súa nai e ela destapa o [[niño]] subterráneo para que os pequenos poidan subir á superficie.

=== Linguaxe visual ===
Moitos animais diferentes usan estes sinais, que se poden acender e apagar nun instante, aínda que polo xeral son útiles en determinadas horas do día. Adoitan ser rechamantes ou consistir en movementos bruscos. Unha das poutas do [[cangrexo]] violinista macho é maior que a outra, ten cores fortes e sacódea para atraer ás femias. As [[cor]]es e deseños das ás das [[bolboreta]]s e dos machos de moitas aves atraen ás súas compañeiras en distancias curtas. Cando voan pola noite, os [[lampírido]]s machos producen escintileos luminosos con sinais característicos, mentres que as femias responden cos seus escintileos desde o chan.

== Notas ==
{{listaref|group=nota}}
<references group="n."/>
;Referecias
{{listaref|30em}}

== Véxase tamén ==
{{Commons|Language}}
{{Galizionario}}
=== Bibliografía ===
* Rosario Álvarez e outros: ''Lingua e literatura'', Obradoiro Santillana. ISBN 978-84-8224-549-2. 2008
* {{cita libro
| autor = Ferdinand de Saussure 
| título = Curso de Lingüística Xeral
| ano = 2005 (publicación do orixinal en 1916)
| publicación =  Edicións Laiovento - Ensaio , tradución, estudo introdutorio e notas de Xosé Manuel Sánchez Rei
| id = ISBN 84-8487-077-4
}}
=== Outros artigos ===
{{Div col}}
* [[Adquisición da linguaxe]]
* [[Barreira de linguaxe]]
* [[Desenvolvemento da linguaxe]]
* [[Familias de linguas]]
* [[Filosofía da linguaxe]]
* [[Función da linguaxe]]
* [[Linguaxe animal]]
* [[Linguas artificiais|Linguaxe artificial]]
* [[Linguaxe autista]]
* [[Linguaxe automática]]
* [[Linguaxe averbal do deficiente]]
* [[Linguaxe bioprogramada]]
* [[Linguaxe bulbar]]
* [[Linguaxe corporal]]
* [[Linguaxe das abellas]]
* [[Linguaxe da danza]]
* [[Linguaxe de máquinas]]
* [[Linguaxe de nai]]
* [[Linguaxe de programación]]
* [[Lingua de sinais]]
* [[Linguaxe desprazada]]
* [[Linguaxe egocéntrica]]
* [[Linguaxe fonográfica]] ou [[Linguaxe gráfica]]
* [[Linguaxe haptográfica]]
* [[Linguaxe infantil]]
* [[Linguaxe interna]] ou [[Linguaxe interior]]
* [[Linguaxe mímica]]
* [[Linguaxe oral]]
* [[Linguaxe pedagóxica]]
* [[Linguaxe por sinais]]
* [[Linguaxe socializada]]
* [[Linguaxe telegráfica]]
* [[Psicoloxía da linguaxe]]
* [[Sociolingüística]]
* [[Trastornos da linguaxe]]
{{Div col end}}

=== Ligazóns externas ===
* [http://www.zompist.com/ Lista de 4000 linguas e dialectos (agrupados segundo a súa relación)]
* [http://www.ethnologue.com Lista de case todas as linguas, localizacións, poboacións, e filiación xenética]
* [http://www.uea.org Universala Esperanto Asocio] Asociación Mundial de Esperanto, con sede na Bélxica. 
* [https://web.archive.org/web/20081217103755/http://www.langmaker.com/ LangMaker] Lista das varias linguas construídas publicadas en Internet {{En}}
* [https://web.archive.org/web/20160303185525/http://www.fasile.org/ Fasile.org] Páxina web da [[Organización Non Gobernamental]] ''Amigos de [[Fasile]]'', unha das linguas artificiais máis recentes.
{{Control de autoridades}}

[[Categoría:Lingüística]]
[[Categoría:Comunicación]]
[[Categoría:Artigos que toda Wikipedia debería ter (Lingua e literatura)]]