Solipsismo

Caricatura do solipsismo.

O solipsismo (do latín solus, solo, e ipse, si mesmo) é unha forma de idealismo radical que asume como única certeza a existencia da mente dun mesmo; aínda que tamén pode definirse como a negación da existencia doutras mentes e do mundo exterior.

Contexto

Como termo, o “solipsismo” naceu no ano 1652, introducido por Giulio Clementi Scotti na súa obra Monarchia solipsorum, un breve panexírico contra a Compañía de Jesús no que se satiriza unha comunidade de egoístas. Deste xeito, o significado inicial que contén a palabra atópase profundamente vencellado ao egoísmo, como vemos tamén en Kant, que o emprega nun sentido de egoísmo moral.

Co paso do tempo, e descansando sobre as concepcións de Descartes e o cogito, o significado do termo “solipsismo” experimentou unha evolución que fragmentou o seu campo de actuación e o afastou da ética para aproximarse á epistemoloxía, á metafísica e ao método.

Conceptualmente, o solipsismo, ademais dunha teoría propia, tamén é concibido como un problema filosófico referente á existencia doutras mentes. Desta combinación nacen as dúas posibles definicións de solipsismo; ou supón a negación doutras mentes, que pode incluírse na afirmación de que a única certeza é a existencia da mente dun mesmo, ou é tan só dita certeza, que pode darse de maneira autónoma en tanto que unicamente se estenda a dúbida sobre a existencia exterior.

De todos xeitos, as ideas propias do solipsismo son incluso anteriores ao nacemento do termo en si, atopándose unha manifestación da dúbida da existencia do mundo exterior no protagonista da obra La vida es sueño de Calderón de la Barca, estreada en 1635.

Con todo, a problematización e teorización sobre o solipsismo aconteceron especialmente no século XX de man de autores como Husserl ou Wittgenstein, se ben Descartes xa establecera certas liñas mestras ao incorporar o nivel de dúbida ao mundo exterior.

Tipos de solipsismo

Metafísico

O solipsismo metafísico, ou ontolóxico, pode ser definido como a teoría que defende que a única existencia real é a do eu, é dicir, o suxeito só ten certeza de que el é real. Esta corrente do solipsismo baséase na doutrina do idealismo subxectivo, que establece a existencia só dos contidos mentais propios. Partindo desta perspectiva, todo o que se atope fóra da mente do suxeito é considerado como unha manifestación del mesmo, carente de existencia independente.

Este solipsismo tamén foi bautizado por Husserl como “solipsismo dogmático”, xunto co solipsismo epistemolóxico que nomeou como “solipsismo escéptico”. Para Husserl, o solipsismo metafísico ou dogmático sería aquel que nega a existencia das realidades externas, mentres que a outra clase tan só dúbida da mesma, aínda que considera ambos insuficientes.

De tódolos xeitos, si é certo que o solipsismo metafísico recolle a favor del mesmo unha serie de argumentos, como poden ser o segundo nivel da dúbida de Descartes, con respecto do cal non temos evidencia de que o mundo exterior non sexa máis ca un soño, ou o feito de que o único ao que o suxeito ten acceso directo son os contidos da súa propia mente. Por isto, pode chegarse á conclusión do solipsismo metafísico, é dicir, a idea de que a única existencia é a dos contidos mentais.

Epistemolóxico

Dende o punto de vista epistemolóxico, o solipsismo é herdeiro da epistemoloxía egocéntrica, levando os seus supostos ata as últimas consecuencias. Este solipsismo aplica de maneira radical a idea da privacidade da experiencia; as sensacións propias só se poden dar no suxeito que as ten e só poden ser experimentadas por un mesmo.

Por conseguinte, enténdese o solipsismo epistemolóxico como unha teoría na que o coñecemento non pode vir dado por un elemento externo, sendo así que o coñecemento non pode residir no obxecto en si. Máis ben, o coñecemento reside na outra parte da dualidade epistemolóxica, no suxeito. Deste xeito, o solipsismo tamén funciona como unha ramificación do idealismo en tanto que reduce a posibilidade de coñecemento aos contidos mentais do propio suxeito que coñece.

Nesta liña, o solipsismo vai máis alá e chega a dubidar da existencia dun mundo externo ao suxeito. En calquera caso, esta dúbida epistemolóxica foi considerada polos filósofos solipsistas como unha pregunta irresoluble; a existencia dun mundo externo non é rexeitada nin se considera falsa, simplemente esténdese a sospeita de dúbida sobre a mesma.

Metodolóxico

O solipsismo metodolóxico caracterízase polo emprego do solipsismo como un método á hora de acceder ao coñecemento, deixando de lado as teorizacións dos solipsismos anteriores. Deste xeito, este tipo de solipsismo procura servir como axuda do escepticismo en tanto que demanda unha xustificación clara e sen dúbida do mundo exterior con base nas impresión subxectivas ou no coñecemento innato.

O solipsismo metodolóxico é o que poderíamos recoñecer no proceder de Descartes na consecución da evidencia do cogito. Partindo da premisa de que o coñecemento metafísico e matemático só pode proceder do intelecto e a vontade, o filósofo procede a atopar a súa primeira certeza nos contidos de conciencia, o cogito, que é unha conciencia solitaria, independente de calquera corpo e que só pode estar seguro dos contidos de si mesma. De todos xeitos, este solipsismo metodolóxico non se mantén indefinidamente pois Descartes, botando man da demostración de Deus, acada a evidencia do mundo exterior.

Por outro lado, nos últimos tempos, a idea dun solipsismo metodolóxico experimentou unha nova formulación de mans de Putnam, que o emprega para referirse á aseveración de que os estados psicolóxicos son exclusivos do individuo que os recoñece; a noción de solipsismo metodolóxico tamén foi reivindicada por Fodor como un método para a investigación da psicoloxía cognitiva pois defende que aquilo que determina a explicación psicolóxica do comportamento reside no contido estreito, marcado polos contidos mentais.

Ademais destes autores, Carnap tamén empregou o termo “solipsismo metodolóxico”. No seu caso, fíxoo para referirse a un modo de construción do mundo baseado nas experiencias elementais do eu; os obxectos e o resto de conciencias elabóranse grazas a estas experiencias. A caracterización como “metodolóxico” deste solipsismo é debida ao desexo de Carnap de destacar o seu carácter opcional.

A problematización do solipsismo

O solipsismo atópase especialmente vencellado ao problema das outras mentes. Dito problema pode resumirse na pregunta sobre cal é a condición da existencia de calquera outra conciencia máis alá da miña propia. Dado que o solipsismo afirma que o único sobre o que se pode ter evidencia certeira de que existe son os contidos mentais dun mesmo, desde o solipsismo non se pode aceptar a existencia doutras conciencias máis alá da propia. As respostas a esta problemática pasan polo presentismo egocéntrico de Caspar Hare, onde se recoñece a existencia doutras conciencias, pero négase a súa presenza, a renuncia a unha resposta ou a afirmación de que as condicións de posibilidade do coñecemento non pasan por unha solución ao problema solipsista.

Por outro lado, o solipsismo como tal tamén foi visto como un problema para numerosos autores. Entre eles, Wittgenstein, na súa segunda etapa, reduciu a cuestión solipsista a un desacordo gramatical entre realistas, idealistas e solipsistas. Por outro lado, para os positivistas lóxicos o solipsismo tamén será un problema ao reducir os enunciados protocolares, requiridos ao adoptar o principio de verificación, aos referidos á experiencia subxectiva.

Autores

Retrato de René Descartes.

Descartes

Os fundamentos do solipsismo baséanse na crenza de que a comprensión que ten o individuo sobre os conceptos psicolóxicos (pensar, querer, percibir, etc.) é adquirida a través dunha analoxía cos seus propios estados mentais. Esta visión, ou algunha variante dela, rematou por influír na filosofía dende que Descartes elevou a busca da certeza incontrovertible ao status de obxectivo principal da epistemoloxía, ao mesmo tempo que elevou esta disciplina á "filosofía primeira".

Baseándose na crenza de que tanto os ideais como a “realidade” existen, os seguidores desta corrente adoitan argumentar que a distinción entre a mente e a materia pode probarse empregando o principio da identidade dos indiscernibles de Leibniz. Este principio establece que se dúas cousas comparten exactamente as mesmas calidades deben ser idénticas e, polo tanto, unha mesma cousa. Deste xeito, os dualistas intentan identificar os atributos da mente dos que carece a materia ou viceversa.

Unha aplicación notable da identidade dos indiscernibles foi a de René Descartes nas súas Meditationes de prima philosophia (1641). Tras aplicar unha dúbida hiperbólica, que consiste en rexeitar como falso todo o que sexa minimamente dubidoso, chegou á conclusión de que o único indubidablemente certo era a propia existencia:

“De maneira que, unha vez sopesados escrupulosamente todos os argumentos, hase de concluír que sempre que digo «Eu son, eu existo» ou o concibo na miña mente, necesariamente ha de ser verdade”.

Descartes concluíu, a través do famoso argumento cogito ergo sum, que non podía dubidar da existencia de si mesmo pero si da existencia do seu corpo. Disto inferiu que a persoa de Descartes non debe ser idéntica ao corpo de Descartes xa que un posuía unha característica que o outro non: a posibilidade sobre o coñecemento da súa existencia. O solipsismo está de acordo con Descartes neste aspecto, e vai máis alá. Só se debe considerar que existen as cousas das que se pode saber que existen. O corpo de Descartes só podía existir como unha idea na mente da persoa Descartes.

Preténdese probar a existencia real da realidade en oposición a unha existencia fantasma usando o reino das ideas simplemente como punto de partida, pero o solipsismo xeralmente atopa eses argumentos pouco convincentes. Descartes, en cambio, propón que o seu propio inconsciente é o autor de todos os eventos aparentemente "externos" da "realidade".

No entanto, se o cogito é suficiente para fundar a certeza subxectiva da existencia do suxeito pensante no momento de pensar, non é suficiente para fundar a realidade absoluta da res cogitans ou substancia pensante que existiría fóra del. De feito, só Deus podería ser tal fundamento debido á súa creación continua. Así, a teoría cartesiana non é enteiramente solipsista.

Segundo unha interpretación dominante na historia da filosofía, Descartes prefigurou a chegada da subxectividade na filosofía moderna, é dicir, da autoconciencia (preparando así o camiño para os solipsismos posteriores). Acusado de caer no subxectivismo radical, o subxectivismo cartesiano era en realidade un solipsismo metodolóxico no sentido de que o home, a partir das características da evidencia das cousas que coñece, pode adquirir ese carácter de certeza indubidable no que basear logo a demostración racional da existencia dun Deus, bo e por tanto verídico, como unha garantía máis da realidade obxectiva do mundo. Por esta doutrina, Descartes foi criticado tanto por Pascal, quen lle reprochou que se aproveitase de Deus para dar un xiro ao mundo, como por algúns dos seus adversarios contemporáneos, entre os que se atopan o filósofo Hobbes e o teólogo Antoine Arnauld, que o acusaron de caer nunha "trampa solipsista", asimilada a un círculo vicioso, debido á teorización da existencia de Deus para garantirse os criterios de verdade que lle servirían para demostrar a existencia deste.

Berkeley

Retrato do bispo George Berkeley, por John Smibert.

George Berkeley foi un dos filósofos que máis se introduciu no camiño do solipsismo dende o antigo pirronismo, traballando en concreto a vertente metafísica. O seu idealismo empirista remitiu a orixe das nosas sensacións a Deus, considerado como fonte de verdade así como único elemento que podía asegurarlle ao suxeito a obxectividade do coñecemento.

Mentres Descartes defende o dualismo ontolóxico, aceptando así a existencia dun mundo material, de mentes inmateriais e de Deus, Berkeley nega a existencia da materia pero non das mentes, entre as cales Deus formaría parte. O filósofo idealista argumentou que os obxectos físicos non existen independentemente da mente que os percibe, pois un elemento só pode existir mentres é observado. Este inmaterialismo, defendido no seu A Treatise Concerning the Principles of Human Knowledge (1709), pode ser resumido na célebre expresión esse est percipi aut percipere ("ser é percibir ou ser percibido"). Isto significa que todo o existente ou ben son ideas percibidas ou ben son espíritos que perciben. Deste xeito, Berkeley intenta mostrar que as cousas poden existir e existen á parte da mente humana e da nosa percepción, pero só porque hai unha mente que o abarca todo na que se perciben todas as "ideas": Deus. Esta posición comparte certos aspectos coa teoría da mónada de Leibniz, onde cada mónada expresa todo o universo estando en conexión inmediata só con Deus.

O solipsismo está de acordo en que nada existe fóra da percepción, pero argumenta que Berkeley cae presa do egocentrismo: só pode facer as súas propias observacións e, polo tanto, non pode estar verdadeiramente seguro de que este Deus ou outras persoas existan para observar a "realidade". O autor dirá que é mellor ignorar as observacións pouco fiables de supostas outras persoas e confiar na certeza inmediata das propias percepcións.

Afirma que o noso coñecemento versa exclusivamente sobre as nosas ideas internas e que non podemos formarnos ningunha idea de espírito debido á natureza pasiva das ideas, o que impide que estas representen algo de natureza activa como é o espírito. Non obstante, si podemos formarnos unha noción deste concepto. Berkeley pretende así evitar unha tese solipsista a través da cal todos aqueles individuos que cremos que viven ao noso redor en realidade non son máis que ideas producidas pola nosa propia mente ou por Deus.

Dentro do paradigma berkelyano non se pode xustificar o solipsismo, mais tampouco negalo, pois para poder facelo resultaría necesario ter a capacidade de coñecer a relación causal entre as ideas e a vontade que as causa, pero isto, por definición no paradigma berkelyano, é imposible. Polo tanto, baixo as bases desta teoría, ningunha das respostas posibles á cuestión da existencia doutras mentes pode ser xustificada razoablemente.

Husserl

Edmund Husserl, contra 1910.

A partir de 1906, Edmund Husserl adopta un idealismo trascendental no que o ego cartesiano solipsístico establece un punto de partida no seu pensamento. Posteriormente, en Der cartesianischen Meditatione (1931) abre ao ego cartesiano unha porta a un mundo onde convive con outros egos, entón pasamos dun ego solipsista a un ego intersubxectivo trascendental rodeado doutros. O solipsismo para Husserl é un problema fenomenolóxico-ontolóxico que non nos deixa avanzar na investigación, unha especie de burato de verme que se traga toda argumentación sobre a existencia de algo máis. Algo así como estar condenados a vagar solos polo noso propio mundo. En palabras do autor “[...] o universo redúcese a min mesmo, eu estou só e todo o resto é en min ficción subxectiva; polo menos, só de min podo ter coñecemento.”

Husserl formula dous tipos de solipsismo: o solipsismo metafísico ou dogmático e o solipsismo gnoseolóxico. O solipsismo dogmático implica no eu todo o sentido do mundo, é dicir, só o mundo ten sentido grazas á miña propia conciencia, por tanto, eu son o que lle dá sentido ao mundo, quedando así preso nunha espiral solipsista. O solipsismo gnoseolóxico pode significar o mundo constituído exclusivamente en min, é dicir, formúlase a posibilidade de imaxinar que un suxeito non remitise no máis mínimo o seu sentido de ser a outros, volvendo a caer na individualidade solipsista.

Para Husserl todo o que existe, só existe para min, todo pasa pola miña consciencia e iso dificulta a investigación dun “outro” como suxeito propio. Comeza o problema de que non se pode saber con certeza que a persoa que temos en fronte é un suxeito racional coas súas propias experiencias, recordos e conciencia ou non. Para solucionar esa dúbida constante debemos imaxinar que o outro non é só un suxeito físico senón que existe algo máis nel. O autor parte, polo menos nun principio e provisionalmente, dende unha perspectiva solipsista. Separa o físico do psíquico; a primeira vista só toma consciencia de que existe o físico, pero Husserl encontra un fío do que tirar: a conduta. A conduta revela que o outro non só é un suxeito físico, revela que as outras persoas teñen desexos propios, en xeral, un pensamento único, esclarécese que o ser humano non é todo físico case por “sentido común”.

Wittgenstein

Retrato de Wittgenstein no Trinity College, 1929.

O solipsismo foi a doutrina á cal se acolleu Ludwig Wittgenstein na súa mocidade. O autor presenta ao solipsista como unha mosca intentando escapar dunha botella cazamoscas. O solipsista bate as ás, choca contra as paredes, e volve bater as ás. Non ten escapatoria. A primeira argumentación que atrapa ao solipsista é: só eu mesmo podo saber que eu teño experiencias persoais, pero non podo saber se alguén máis as ten. De todas formas isto non conduciría directamente ao solipsismo, aínda que non podamos saber podemos conxecturar ou crer que outros teñen as mesmas cualidades ca min. A segunda argumentación dinos, que aínda que podemos crer que os outros senten dor, só a dor propia é real. O real é o que eu sinto, mentres que os outros seres teñen reflexos de sensacións simuladas. Nunca se pode saber con certeza se a mesma cousa á cal eu vexo e chamo azul é a mesma á cal outra persoa ve e chama azul. Cando algo é visto (realmente visto), son eu sempre o que o ve. O seguinte paso é preguntar ao solipsista quen é ese “eu”.

O identificable a primeira vista como noso é o noso corpo, case non cambia e é o primeiro polo que pode identificarse e diferenciar a unha persoa. Cando eu digo “eu teño unha dor”, non identifico directamente a unha persoa que ten dor, pois en certo sentido eu non sei en absoluto quen o ten. Separa á experiencia do suxeito, o suxeito queda rexeitado nun segundo plano, pero a experiencia é vivida, non podemos determinar por quen pero si podemos saber se está ou polo menos ter unha sensación de que está. O uso de “eu” entendendo por ese “eu” o único eu real. Este eu tiña a cualidade de ser incorpóreo, de ser a psique encerrada nun físico, pero isto atrapa ao solipsista cando falamos da relación coas experiencias. Necesitamos un corpo, non existe eu sen características corporais. “O solipsista pretende poder trazar a súa identidade con completa independencia da identidade do seu corpo suxerindo que “trazo a identidade de algo que habita nun corpo, a identidade da miña mente.”

Wittgenstein afirma que aínda que exista a palabra “mente” na nosa linguaxe e esta teña un significado non nos aclara que uso facemos dela. Aquilo que comunmente se denomina “mente” non é algo que se encontra feito dalgún material localizado inherentemente nalgún lugar, senón que é unha serie distintiva de poderes e habilidades que son características do ser humano, entendido de maneira xeral, incluíndo o seu corpo.

O solipsista está destinado á contemplación, non pode crer máis alá do que el ve e sente, encóntrase atrapado nunha habitación da que é imposible saír.

Relación con outras ideas

Materialismo e idealismo

Segundo o idealismo, a realidade e os obxectos non existen se estes non se manifestan na consciencia da mente. É dicir, que para que algo sexa real no sentido epistemolóxico, ten que poder ser coñecido por alguén, e, sendo os obxectos de conciencia ou fenómenos o único que podemos coñecer, a realidade é dependente da conciencia. Isto conduce a afirmar que o fundamento último de toda realidade é algo mental, o cal constituiría o sentido ontolóxico ou metafísico de idealismo. Deste xeito, o idealismo oponse ao materialismo, segundo o cal as ideas non teñen existencia independente dos fenómenos físicos.

O solipsismo é comunmente clasificado como unha forma de idealismo extremo debido ao seu punto de partida: o produto da autoconciencia como o único existente ou como única certeza. Con todo, isto non implica caer nunha sorte de antirrealismo. Máis ben o contrario. Así pois, filósofos como Wittgenstein, afirman que o solipsismo leva en última instancia a unha posición realista. Segundo o autor do Tractatus, isto é así na medida en que, na perspectiva solipsista, existe unha identificación plena entre “o mundo” e o “meu mundo”, non podendo diferenciar o un do outro.

Zombi filosófico e qualia

Unha das implicacións máis contraintuitivas ás que nos leva o solipsismo é á posible existencia de zombis filosóficos; é dicir, á existencia de seres aparentemente conscientes que, porén, carecen de verdadeira conciencia. Esta posibilidade, fundamental no problema doutras mentes, vén sustentada pola limitación do noso coñecemento á propia subxectividade. Un individuo pode coñecer os estados internos do outro unicamente a través de razoamentos por analoxía, pero este tipo de razoamento parece conducir a problemas; como sostén Theodor Lipps, tratar de inferir os estados internos do outro tomando como base os estados internos propios e, malia todo, consideralos algo “absolutamente diferente” da propia subxectividade, parece incurrir nunha contradición.

Thomas Nagel pon de manifesto no seu artigo “What is it like to be a bat?”(1974) que un organismo ten estados mentais de conciencia se e soamente se hai algo que é como ser ese organismo. Argumenta que, aínda que imaxine como é ser morcego, nunca poderei acceder ao que se lle podería denominar a experiencia consciente do morcego.

Esta idea é reflectida no concepto de qualia, definido por Daniel Dennett como propiedades subxectivas, intrínsecas, privadas e inefables que constitúen a forma en que nos parece percibir as cousas. Deste xeito, se cada individuo posúe unhas propiedades perceptivas que son únicas e incomunicables, non hai forma de acceder á experiencia consciente do outro, por tanto, non hai forma de saber se o outro ser posúe conciencia.

Individualismo

O solipsismo garda un forte vínculo co individualismo na medida na que aos defensores deste último, a miúdo, se lles reprocha estar abocados ao solipsismo. Porén, isto non ten que ser o caso.

Sexa como sexa, o individualismo e o solipsismo céntranse no individuo como elemento fundamental. Ferrater Mora define o individualismo como doutrina segundo a cal o individuo constitúe o fundamento de toda lei. O tipo de individualismo dependerá, en parte, da concepción de individuo na que se sustente. Segundo unha concepción negativa, o individuo constitúese como oposición a outras realidades, por exemplo, a sociedade, os demais individuos ou o Estado. Polo contrario, segundo unha concepción positiva, o individuo se constitúe en virtude das súas propias calidades irredutibles, achegándose neste caso ao concepto de persoa.

Entre os defensores dunha concepción negativa encádrase a filosofía egoísta de Max Stirner, recoñecido como precursor do anarquismo individualista. Stirner defende unha asociación voluntaria de individuos na que cadaquén actúe segundo os seus intereses egoístas. Así mesmo, Stirner sostén que a sociedade, a Patria, Deus, ou incluso a idea de Liberdade, en canto supostas ideas absolutas e universais, non son máis que “pantasmas” que negan ao individuo. Isto xustifícao alegando que cada individuo se relaciona cos obxectos de maneira particular e diferente.A doutrina de Stirner é un exemplo de proposta individualista con implicacións claramente solipsistas. Así pois, na obra El único y su propiedad (1844), Stirner afirma que o centro de toda reflexión é o home como “eu mesmo”, como “o único” en canto fundamento de toda relación posible. Nas propias verbas do autor:

“Non vexo xa no mundo máis que o el é para min; é meu, e a miña propiedade. Eu refíroo todo a min”.

Polo contrario, da segunda concepción de individuo, isto é, concepción positiva, deriva o individualismo personalista, que, sen opoñerse ao colectivismo, se caracteriza pola reivindicación da autonomía e a liberdade dos individuos. Os personalistas insisten en que as persoas, na súa relación co mundo, non actúan de forma mecánica, senón dende a interioridade; é dicir, como un “eu” subxectivo con capacidade de autodeterminación.

Identidade persoal

Cando os solipsistas afirman, por exemplo, que “só eu teño experiencias” ou “só eu existo”, cabe preguntarse, seguindo a reflexión de Wittgenstein, a quen se están referindo con ese “eu”. Este tipo de afirmacións conducen ao problema da persistencia da identidade persoal no tempo. Segundo Russell, o único solipsismo coherente sería o solipsismo do momento presente, que expande a dúbida ata os nosos estados pasados de modo que solo queda o “eu” actual. Deste xeito non se podería falar da permanencia da identidade ao longo do tempo.

Segundo Hume, o “Eu” non é unha impresión, senón ó que se supón que teñen referencia varias impresións ou ideas. Argumenta que para que unha idea sexa verdadeira, ten que poder relacionarse coa impresión que a ocasionou, e esta debe permanecer invariable. Con todo, as impresións que vencellamos á idea de “Eu” están en constante cambio, non podendo experimentar varias impresións ao mesmo tempo. Polo tanto, ao non poder derivar a idea de “Eu” dunha única impresión, esta idea non existe. Segundo Hume, a idea de identidade persoal é unha ficción da imaxinación. Deste xeito, existiría unha colección de experiencias sen “Eu”.

Nominalismo

O nominalismo pode clasificarse en dous tipos: aquel que rexeita a existencia de obxectos abstractos, é dicir, que todo o que existe é concreto; e aquel que rexeita a existencia de universais, isto é, que todo o que existe é particular.

En canto ao primeiro tipo, podemos achar unha defensa clara no principio da navalla de Ockham. Así pois, se podemos dar unha explicación adecuada de como é o mundo sen necesidade de botar man de obxectos abstractos, esta explicación terá prioridade sobre calquera outra que si faga referencia a estes. A razón é sinxela: se se pode prescindir deles, os obxectos abstractos son, no mellor dos casos, metafisicamente innecesarios.

Por outra banda, os defensores do segundo tipo de nominalismo sosteñen que os universais non son entidades extramentais, senón simplemente nomes, é dicir, termos da linguaxe. Deste xeito, o nominalismo oponse ao realismo, segundo o cal os universais teñen existencia real e independente da conciencia. Berkeley, neste sentido, sostén que o único que podemos coñecer son os obxectos de percepción, os cales son sempre particulares.

Budismo e hinduísmo

O taoísmo e as diversas interpretacións do budismo sosteñen que é innecesario trazar unha diferenza entre o eu e o universo, xa que estes son interdependentes: a mente non pode existir sen fenómenos externos e os fenómenos externos non poden existir sen a mente. Porén, estas filosofías poderían considerarse contrarias ao solipsismo na medida en que teñen por obxectivo unha anulación do “eu”: o mundo non é un soño meu, senón que eu son o soño do mundo; e, de igual forma, no hinduísmo afírmase que “non somos máis que o soño de Brahma”.

Na cultura popular

O tema da solipsis foi explorado e explotado por distintos autores do século XX, moitos dos cales están relacionados co xénero narrativo da ciencia ficción. Así, por exemplo, Stanisław Lem (Solaris), Jean-Pierre Andrevon (Le désert du monde), Philip K. Dick (The Electric Ant), Greg Egan (Permutation City), ou Ursula K. Le Guin (The Lathe of Heaven) fan uso máis ou menos directo do tema nalgunha das súas obras.

Dentro do manga xaponés, diferentes obras tratan de maneira indirecta a idea de solipsismo. Entre elas, as series Serial Experiments Lain, Death Note e Baccano! (Claire Stanfield). Tamén a serie Neon Genesis Evangelion fai unha importante referencia e explicación do solipsismo nos derradeiros dous capítulos.

Na escena do cinema, a película Predestination, baseada no conto “All your zombies” de Robert A. Heinlein, é, quizais, a que conta con maior base no solipsismo. Nela, só existe un personaxe real que, ao ser o único que existe, é o único que pode crearse a si mesmo unha e outra vez. Na saga cinematográfica de Matrix descríbese un mundo tan só existente na mente do protagonista. Outras películas nas que aparecen ideas solipsistas son Inception, Dark City, Total Recall, Abre los ojos, Vanilla Sky, Mr. Nobody e The Butterfly effect.

Tamén na cultura musical ten cabida o solipsismo. Na letra da canción Right where it belongs de Nine Inch Nails, o protagonista formula a posibilidade de que o mundo que coñece fose unha creación da súa propia mente.

Véxase tamén

Bibliografía

• Avramides, Anita (2 de maio de 2019). "Other Minds". Stanford Encyclopedia of Philosophy (en inglés). Consultado o 8 de xuño de 2022. 

• Ayala, Héctor J. (2003). Solipsismo y mundo externo en la filosofía de G.W. Leibniz (en castelán). Valencia: Universidad Politécnica de Valencia. ISBN 84-9705-343-5. 

• Azar, R. (2017). Wittgenstein: de la cerrazón solipsista a la apertura comunitaria. Revista Guillermo de Ockham, 15(1), 81-93.
• Berkeley, G. (1992). Tratado sobre los principios del conocimiento humano (en castelán). Madrid: Alianza Editorial. 
• Borst, C. (1992). Solipsism. En Dancy, J. & Sosa, E. (ed.) A Companion to epistemology (páxs. 487-488) Malden: Blackwell Publishers.
• Carolina Petrillo, N. (2006). Consideraciones en torno a la reducción solipsista. Contrastes, XI.
• Dennet, D. (1995). La conciencia explicada: Una teoría interdisciplinar. Barcelona: Paidós Ibérica.
• Descartes, R. (2005). Meditaciones Metafísicas. Oviedo: KRK Ediciones
• Descartes, R. (2009). Meditaciones acerca de la Filosofía Primera. Seguida de las objeciones y respuestas. Bogotá: Universidad Nacional de Colombia, Facultad de Ciencias HumanasDescartes,, René (2009). Meditaciones acerca de la Filosofía Primera. Seguidas de las objeciones y respuestas (en castelán). Bogotá: Universidad Nacional de Colombia. 
• Ferrater Mora, J. (1964). Diccionario de filosofía. Buenos Aires: Editorial Sudamericana
• Guyer, Paul; Horstmann, Rolf-Peter (30 de agosto de 2015 [revisado 5 de febreiro de 2021]). "Idealism". Stanford Encyclopedia of Philosophy (en inglés). Consultado o 8 de xuño de 2022. 
• Hatfield, Gary (3 de decembro de 2008 [revisado o16 de xaneiro de 2014]). "René Descartes". Stanford Encyclopedia of Philosophy (en inglés). Consultado o 8 de xuño de 2020. 
• Hume, David (1984). Tratado de la naturaleza humana (vol. I) (en castelán). Madrid: Ediciones Orbis. ISBN 978-8475304700. 
• Husserl, E. (1979). Meditaciones cartesianas. Madrid: Ediciones Paulinas
• Nagel, T. (1974). What Is It Like to Be a Bat? Philosophical Review, 435-450.
• Oya, Alberto. (2017). “George Berkeley y el problema del solipsismo”, El Buho: Revista electrónica de la Asociación Andaluza de Filosofía, Nº 15, 2-9
• Rodriguez-Pereyra, Gonzalo (11 de febreiro de 2008 [revisado 1 de abril de 2015]). "Nominalism in Metaphysics". Stanford Encyclopedia of Philosophy (en inglés). Consultado o 8 de xuño de 2022. 
• Sánchez, M. (2022, April 13). El problema mente-cuerpo: De Wittgenstein a Popper. Mente y Ciencia. Retrieved May 13, 2022, from https://www.menteyciencia.com/el-problema-mente-cuerpo-de-wittgenstein-a-popper/
• Stirner, M. (2003). El único y su propiedad. Buenos Aires: Libros de Anarres, (edición revisada da orixinal de 1976)
• Stueber, Karsten (31 de marzo de 2008 [revisado o 27 de xuño de 2019]). "Empathy". Stanford Encyclopedia of Philosophy (en inglés). Consultado o 8 de xuño de 2022. 
• Suárez, A. G. (1974). Solipsismo y "experiencia privada". Teorema: Revista internacional de filosofía, 4(1), 91-106.
• Suárez, A. G. (2000). Solipsismo. En J. Muñoz (ed.), Compendio De Epistemología (páxs. 542-545). Madrid: Trotta
• Tarcisio Poto Nogueira, S.J. (2018). Edmund Husserl y el problema del solipsismo en las Meditaciones cartesianas. Pensamiento, 74(281). https://revistas.comillas.edu/index.php/pensamiento/article/view/8983/8449
• Tye, Michael (20 de agosto de 1997 [revisado o 12 de agosto de 2021]). "Qualia". Stanford Encyclopedia of Philosophy (en inglés). Consultado o 8 de xuño de 2022. 
• Williams, Thomas D.; Bengtsson, Jan Olof (12 de novembro de 2009 [revisado 27 de abril de 2022]). "Personalism". Stanford Encyclopedia of Philosophy (en inglés). Consultado o 8 de xuño de 2022.