Uruguái

Tavakuairetã Kuarahyresẽygua Uruguái
Uruguái
Poyvi Ha'erã'i
Tetã ñe'ẽ akã: sãso térã mano Libertad o Muerte
Tetã Momorãhéi: Himno Nacional Uruguayo Nerehendúirõ
Tavusu	Montevideo
Ñe'ẽnguéra	Karaiñe'ẽ
Tetãygua réra	Uruguáigua
Tekuái reko	Tavakuairetã ijekopytyjojáva
• Tendota	Luis Alberto Lacalle Pou
• Tendota ombuekoviáva	Beatríz Argimón
Tetã Amandaje	Asamblea General de Uruguay
Sãso  • Declarada  • Reconocida	Tavetã Pindoráma pegua 25 jasypoapy ary 1825-pe 28 jasypoapy ary 1828-pe
Yvy apekue	Ñemoĩha 90.º
• Opaite	176.215 km²
• Y (%)	1,5%
Tembe'y	1.564 km
Y rembe'y	660 km
Yvyty yvatevéva	Cerro Catedral
Ava hetakue	Ñemoĩha 128.º
• Hetakue	3.415.920 (2005) hab.
• Typy'ũ	19 hab./km²*
PIB (PPA)	Ñemoĩha 92.º
• Opaite (2006)	USD 37.267 sua
• Per cápita	USD 11.646 (2006)
PIB (nominal)	Ñemoĩha 86.º
• Opaite (2006)	US$ 19.221 sua
• Per cápita	US$ 9.700 (2006)
IDH (2007)	0,852 (46.º) – alto
Viru	Peso ($, UYU)
Ára	UTC-3
• Arahakúpe	UTC-2
ISO Jehero	858 / URY / UY
Tetã renda tee Ñandutíme	.uy
Tetã pumbyry papapy	+598
Tetã puhoe papapy	CVA-CXZ
COI Jehero	URU
Atyvete ONU, OEA, Mercosur, UNASUR, Grupo de Río, G77, Interpol, OIEA, FAO, IFAD, OACI, OMS, OMC, OMI, OMM, FMI, ITU, UNCTAD, UNESCO ha ambuéva.
Opaite Tetã Yvýgui
[editar datos en Wikidata]

Uruguái (karaiñe'ẽme: Uruguay), héra tee Tavakuairetã Kuarahyresẽygua Uruguái (karaiñe'ẽme: República Oriental del Uruguay), ha'e niko peteĩ tetã hekosãsóva Ñembyamérika pegua, oĩva ñemby kuarahyresẽ gotyo ko yvyrusúpe.

Ijerére ojejuhu yvate gotyo tetã Pindorama ha kuarahyreike gotyo ku tetã Argentina. Kuarahyresẽ gotyo oreko hembe'y paraguasu Atlántiko rehe ha ñemby Río de la Plata rehe. Ijapekue hína 176 215 km², apekue rupive Uruguái hína pe tetã michĩve mokõiha, tetã Surinam rire. Ary 2011 jave, umi Uruguái retãygua hína 3,29 sua tapicha, upévare iñemoiha 10ha umi tetãnguéra Ñembyamérika pegua, umi tetãygua hetakuére.

Uruguái niko peteĩ tavakuairetã mburuvicharapépe oñemboja'óva 19 tetãvore ha 89 táva. Itavusu ha itáva orekovéva tapichakuéra ipype ha'e hína Montevideo, orekóva 1,3 sua tekovekuéra ipype, ha umi táva ojeréva Montevideo ndive ojeipapa 1,7 sua tapichakuéra, ha'éva 53% opaite Uruguái retãygua. Uruguái oipytyvõ akue omoñepyrũ hag̃ua upe Tetãnguéra Joaju aty, Mercosur, OEA, upe UNASUR ha G77 avei.

Apekue ko'ãgagua Uruguái retã pegua ojeikuaa va'ekue Banda Oriental réra rupive —orekóva ipype avei pehẽnguemi upe tetãvore Pindoráma pegua Rio Grande do Sul ko'ãgágua—. Oñembohérava upéicha ijapekue oĩva kuarahyresẽ ngotyo ysyry Uruguay pegua ha ha'e va'ekue upe yvy ikuarahyresẽvéva Río de la Plata Virreirenda pegua. Ára 27 jasypoapy ary 1828 pegua ojejapo jekupytyha omoñepyrũ tetã hekosãsóva.

Uruguái ha'eha upe tetã orekovéva tapicha ohaikuaáva ha omoñe'ẽkuaáva ipype opaite Amérika Latína-pe, ONU he'iháicha.

Héra ypy

Ysyry Uruguái.

Tavetã España ojajo aja ikolónia Amérikape oñembohéra akue Uruguái Banda Oriental-háicha ha, umi arykuéra peteĩha tekosãso ñorairõ jave, oñembohéra Uruguái upe Provincia Oriental-háicha.

Poytuga ha Pindoráma oñemomba'e aja Uruguái apekue (1816-1828) oñembohéra chupe Provincia Cisplatina. Ojejapóva Uruguái iLéi guasu peteĩha ary 1830-pe, oñemoĩ ko ysyry Uruguái réra tetã pyahúpe, upévare oñembohéra chupe Estado Oriental del Uruguay karaiñe'ẽme. Ha ipahápe Uruguái Léi guasu ary 1918 pegua, oñemoĩ ko téra tee ko'ãgagua.

Ára ohasa jave, ko tetã ojeikuaa Uruguái mante, ñe'ẽ oúva avañe'ẽ pegua, ha orekóva heta he'iseha:

• Uru ysyry retã térã Uru ysyry. Umi guyra'i hérava uru rehe, oikovéva ysyry Uruguái hembe'ýre. Upéicha, avañe'ẽme: uru; gua, «pegua»; ha y, «ysyry», uru pegua ysyry.
• Jatyta ysyry. Oúva ko ñe'ẽ avañe'ẽ pegua urugua, he'iséva 'jatyta oikóva ýpe', ha y, 'ysyry', ysyry Uruguái oikovégui hetaite jatyta, térã urugua kuéra.
• Guyra ysyry. Upe ñe'ẽpehẽ uru he'ise hína guyra —urutáu, yryvu, javuru— ha guay «ysyry».

Uruguái táva

Uruguái retã oreko 89 táva, 25 orekovéva 20 000 tapichakuéra ary 2011 jave.

Uruguái tavakuéra
Ñemoĩha	Táva	Tetãvore	Ava hetakue
			1996	2004	2011
1	Montevideo	Montevideo	1 303 182	1 269 552	1 305 082
2	Ciudad de la Costa	Canelones	78 576	98 916	112 449
3	Salto	Salto	93 117	99 072	104 028
4	Paysandú	Paysandú	80 751	80 740	87 068
5	Maldonado	Maldonado	59 570	71 736	84 809
6	Rivera	Rivera	71 345	76 795	78 900
7	Las Piedras	Canelones	66 584	69 222	71 268
8	Takuarembo	Tacuarembó	45 891	51 224	54 757
9	Melo	Cerro Largo	46 883	50 578	53 245
10	Artigas	Artigas	40 244	41 687	43 567
11	Mercedes	Soriano	39 320	42 032	41 975
12	Minas	Lavalleja	37 146	37 925	38 446
13	San José de Mayo	San José	34 552	36 339	36 747
14	Durazno	Durazno	30 607	33 576	35 466
15	Florida	Florida	31 594	32 128	33 640
16	Treinta y Tres	Treinta y Tres	26 390	25 711	33 458
17	Barros Blancos	Canelones	26 813	28 610	31 650
18	Ciudad del Plata	San José	21 368	26 582	31 146
19	San Carlos	Maldonado	24 030	24 771	27 471
20	Colonia del Sacramento	Colonia	22 200	21 714	26 231
21	Pando	Canelones	23 384	24 004	25 949
22	Rocha	Rocha	26 017	25 538	25 422
23	Fray Bentos	Río Negro	21 959	23 122	25 191
24	Trinidad	Flores	20 031	20 982	21 429
25	La Paz	Canelones	19 547	19 832	20 526

Ta'anga

• 
  Montevideo
• 
  Yvyty Mbatovi, Takuarembope
• 
  Punta del Este
• 
  Mate uruguayo con tortas fritas
• 
  Uruguáipegua kuéra
• 
  Chivíto Uruguáigua

Joaju

• Official website