Լուսակունք
Լուսակունք, գյուղ Հայաստանի Գեղարքունիքի մարզի Վարդենիս համայնքում[1]։
| Գյուղ | |||
|---|---|---|---|
| Լուսակունք | |||
 | |||
| Երկիր |  Հայաստան | ||
| Մարզ | Գեղարքունիքի մարզ | ||
| Շրջան | Վարդենիսի շրջան | ||
| Համայնք | Վարդենիս (համայնք) | Վարդենիս համայնք[1] | ||
| Հիմնադրված է | 1828 թ. | ||
| Մակերես | 2080 կմ² | ||
| ԲԾՄ | 1940 մետր | ||
| Պաշտոնական լեզու | Հայերեն | ||
| Բնակչություն | 1440[2] մարդ (2011) | ||
| Ազգային կազմ | Հայեր | ||
| Կրոնական կազմ | Հայ Առաքելական եկեղեցի | ||
| Ժամային գոտի | UTC+4 | ||
| |||
Գնվում է մարզկենտրոն Գավառից 76 կմ հարավ-արևելք, ծովի մակերևույթից 1940 մ բարձրության վրա, և Երևանից 165 կմ արևմուտք։
Պատմություն
խմբագրել1828-1950թթ. գյուղի բնակչությունը եղել է բացառապես հայ։ 1950 թվականին ադրբեջանա-թուրքական ինը ընտանիքներ տեղափոխվել ու լքել են իրենց տները Արցախյան հակամարտության տարիներին։ Գյուղում մինչ օրս պահպանվել է ադրբեջանա-թուրքական գերեզմանատունը։
Հիմնադրում
խմբագրելԳյուղը հիմնադրվել է 1828 թ. յոթ ընտանիքների կողմից, որոնք Արևմտյան Հայաստանի Վանի Արճն շրջանից են եղել Թուրքմենչայի հաշտության պայմանագրի ընդունումից հետո։ Գյուղի անունը հայերենից թարգմանվում է որպես "լույսի ակունք"։
Լուսակունքը Ռուսական կայսրության տակ
խմբագրել1828-1918 թթ. գյուղը գտնվում էր Ռուսական կայսրության ենթակայության տակ, որի ժամանակ բնակչությունը համեմատաբար խաղաղ էր ապրում։ 1918 թվականին Ռուսական կայսրության փլուզումից հետո, Վարդենիսի շրջանի (որտեղ նույնպես գտնվում է տվյալ գյուղը) տարածքում էթնիկ հակամարտություններ սկսվեցին։ 1918-ին թուրքերը (կազմակերպված ավազակախմբեր) գիշերը հարձակվել են գյուղի վրա։
Բնակիչները նախօրոք գիտեին, որ տվյալ հարձակման գծում, այդ պատճառով նրանք լքել են գյուղը դեռ վաղ առավոտյան։ Սակայն գյուղի երկու բնակիչներ՝ հայր և որդի, Խաչատուր (Խաչո) և Հարություն (Արթեն) չեն հասցրել հեռանալ գյուղից, քանի որ փնտրում էին իրենց անասուններին։ Ըստ այլ վարկածի՝ նրանք հավատում էին, որ թուրքերը չեն դիպչի իրենց, քանի որ մենք ընկերներ ենք։ Գյուղը լքած մյուսներն էլ գնացել են Ծովակ և Կարճաղբյուր գյուղեր՝ այնտեղ փրկվելու համար։
Հաջորդ առավոտ գյուղի բնակիչները վերադարձան գյուղ, որտեղ հայտնաբերեցին Խաչոյի և Արթենի այլանդակված դիակներ, գողացված անասուններ և ավերված, թալանված տներ։ Գյուղի բոլոր բնակիչները վերականգնել են ավերված տները, մինչդեռ նրանցից մի քանիսը լքել են բնակավայրը՝ հաջորդ գարնանը վերադառնալով գյուղ։ Գյուղը լքածների թվում էր Մարգարիտա Բաղդասարյանը։ Միևնույն ժամանակ, հայերի մի մասը, Անդրանիկի գլխավորությամբ, իր բրիգադի հետ միասին, ջարդեցին և դուրս մղեցին թուրք զավթիչներին՝ դրանով իսկ ստեղծելով պայմաններ, որոնց պայմաններում գյուղացիները կարողացան վերադառնալ իրենց տները և շարունակեցին խաղաղ կյանքը, որն ամրապնդվեց խորհրդային իշխանության գալով։
Որպես Վարդենիսի շրջանի գյուղ՝ կրում էր "Թուսկուլու" անվանումը, որը որոշվել էր 1968-ին փոխել Լուսակունքի վրա, քանի որ 1940-ին գյուղում կառուցվեց հիդրոէլեկտրակայան, որը էլեկտրաէներգիա էր մատակարարում Վարդենիս շրջկենտրոնը և հարակից այլ գյուղերը։ Վերանվանումից 10 տարի անց բացվեց գյուղի հանրակրթական դպրոցը։
Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի տարիներին գյուղի շատ բնակիչներ գնացին ռազմաճակատ, որոնց պատվին հետագայում կանգնեցվեց մի հուշարձան, որը գտնվում է գյուղի կենտրոնում։ Խորհրդային շրջանում գյուղի բնակիչներն ակտիվորեն զբաղվում էին գյուղատնտեսությամբ, որը համեմատաբար անկում ապրեց ԽՍՀՄ փլուզումից հետո և բնակչության հետագա արտահոսքով։
Բնակչություն
խմբագրելՆերկայիս բնակչության մի մասի նախնիները 1829-1830 թթ. գաղթել են Մուշի գավառից։
Լուսակունքի ազգաբնակչության փոփոխությունը[3].
| Տարի | 1873 | 1897 | 1926 | 1939 | 1959 | 1970 | 1979 | 1989 | 2001 | 2011 |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Բնակիչ | 224 | 355 | 446 | 640 | 858 | 1169 | 1160 | 1319 | 1377 | 1440[2] |
Տնտեսություն
խմբագրելԲնակչությունը զբաղվում է անասնապահությամբ, հացահատիկի, կերային մշակաբույսերի և ծխախոտի մշակությամբ։
Պատմամշակութային կոթող
խմբագրելԳյուղի հարավային մասում են գտնվում սուրբ Աստվածածին եկեղեցին (17-18դդ.), 10-20դդ. գերեզմանոց, 10-20դդ. և 12-13դդ. խաչքարեր։
Հայտնի անձինք
խմբագրել- Պավել Սաֆարյան (ծնվ. 1958 թ.)
- Գարուշ Համբարձումյան (1989-2020 թթ.)
- Գեղամ Առաքելյան (1977-2020 թթ.)
Տես նաև
խմբագրելԾանոթագրություններ
խմբագրել- ↑ 1,0 1,1 Գեղարքունիքի մարզի համայնքների մասին տեղեկություններ մարզպետարանի կայքում, (արխիվացված 12․08․2023 թվականին)։
- ↑ 2,0 2,1 2011 թ Հայաստանի մարդահամարի արդյունքները
- ↑ «Արխիվացված պատճենը» (PDF). Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2014 թ․ սեպտեմբերի 12-ին. Վերցված է 2015 թ․ սեպտեմբերի 15-ին.
Արտաքին հղումներ
խմբագրել- Brady Kiesling, Rediscovering Armenia, p. 47, available online at the website of the Internet Archive: