Սիրիա
Սիրիա (արաբ․՝ سوريا, Սուրիա), պաշտոնական անվանումը՝ Սիրիայի Արաբական Հանրապետություն (արաբ․՝ الجمهورية العربية السورية, ալ-Ջումհուրիա ալ-Արաբիյյա աս-Սուրիա), պետություն Միջին Արևելքում։ Սիրիայի ցամաքային սահմանագիծը 2 հազար 363 կմ է[1]։ Արևմուտքում սահմանակից է Լիբանանին (375 կմ)[1] ու Միջերկրական ծովին (Սիրիայի առափնյա գիծը Միջերկրական ծովի հետ 193 կմ է[1]), հարավում՝ Իսրայելին (76 կմ)[1] ու Հորդանանին (375 կմ)[1], արևելքում՝ Իրաքին (605 կմ)[1] և հյուսիսում՝ Թուրքիային (822 կմ)[1]։ Սիրիական ափից 125 կիլոմետր հեռավորության վրա գտնվում է Կիպրոս կղզին։
| الجمهورية العربية السورية Սիրիայի Արաբական Հանրապետություն |
||||
|---|---|---|---|---|
|
||||
| Ազգային օրհներգ՝ "حماة الديار" Հայրենյաց պաշտպաններ |
||||
.svg) |
||||
| Մայրաքաղաք | Դամասկոս | |||
| Ամենամեծ քաղաք | Հալեպ | |||
| Պետական լեզուներ | արաբերեն | |||
| Կառավարում | Նախագահական Հանրապետություն | |||
| Անկախություն Ֆրանսիայից | ||||
| Տարածք | ||||
| - | Ընդհանուր | 183,885 կմ² | ||
| - | Ջրային (%) | 0.06 | ||
| - | Խտություն | 267 /կմ² 80 /մղոն² |
||
| Արժույթ | Սիրիական լիրա (SYP) | |||
| Ժամային գոտի | (ՀԿԺ+3) | |||
| - | Ամռանը (DST) | (ՀԿԺ-4 to -10) | ||
| Ազգային դոմեն | .sy | |||
| Հեռախոսային կոդ | +963 | |||
Սիրիայի տարածքը շուրջ 185 000 քառ. կմ է[1]։ Բաժանված է տասնչորս մարզի, որոնք կազմված են 65 գավառներից, վերջիններս էլ՝ 284 շրջաններից։ Մարզի կարգավիճակ ունի նաև մայրաքաղաք Դամասկոսը։
Սիրիայի քաղաքների թիվն անցնում է 200-ից, որոնցից առավել նշանավոր են Դամասկոսը, Հալեպը, Հոմսը, Համան և Դեր Զորը։ Ծովափնյա քաղաքներից Լաթակիան երկրի խոշորագույն տնտեսական, իսկ Տարտուսը՝ առողջարանային նավահանգիստներն են։
1963 թվականի ապրիլյան հեղափոխությունից սկսած՝ երկրում իշխում է Բաաս կամ Արաբական սոցիալիստական վերածնունդ կուսակցության սիրիական ճյուղը։ 2011 թվականից սկսած Սիրիայում ընթանում է քաղաքացիական պատերազմ, ինչի հետևանքով զոհվել է ավելի քան 300 000 մարդ և տեղահանվել է ավելի քան 13 միլիոն մարդ, որոնցից մոտ 6,6 միլիոնը լքել են երկիրը[2]։
Անվան ծագում
խմբագրելՍիրիա անունը ծագում է հունարեն Σύριοι անունից։ Հին և միջնադարյան Սիրիան ժամանակակից արաբական հանրապետությունից տարածքով մեծ է եղել։ Կարծիք կա, որ անունը Սիրիա են դրել հռոմեացիները. նրանց առաջին տարածքը, որ նվաճել էին Ասիայում, կոչվում էր պրովինցիա Ասիա (Փոքր Ասիա), իսկ մնացած տարածքները՝ Միջերկրական ծովի արևելյան ափը՝ պրոովինցիա Սիրիա։ Մեկ այլ տարբերակ է հինավուրց Սուրի քաղաքի գոյության փաստը։ Սիրիայի անունը կապվում է նաև ասորիների հետ։
Սիրիա պաշտոնական անվանը զուգահեռ արաբների շրջանում տարածված է Բիլադ ալ-Շամ (արաբ․՝ بلاد الشام) անունը։ Դա վերագրվում է սիրիական համարվող ևս երեք երկրի՝ Հորդանանին, Լիբանանին և Պաղեստինին։ Շամը այդ երկրամասի խոշորագույն քաղաքի՝ ժամանակակից Սիրիայի մայրաքաղաք Դամասկոսի անուններից է։
Աշխարհագրություն
խմբագրելՌելիեֆ
խմբագրել
Սիրիական ծովափը շուրջ 193 կմ է։ Այն ձգվում է Լիբանանից անմիջապես հյուսիս ու հասնում Թուրքիայի սահմանին։ Ծովափի երկարությամբ ձգվում է նեղ դաշտավայր, որին զուգահեռ՝ 20 կմ հեռավորության վրա, Ալավիտ լեռնաշղթան է։ Նրա զառիթափ լանջերը արևելքում հասնում են Օրոնտես գետի բերրի դաշտին։ Գետահովտից հյուսիս է տարածվում Սիրիական լեռնազանգվածը, որը եզերում է երկրի կենտրոնական հարթավայրը։ Հարավում հարթավայրը եզերում են Անդրլիբանանյան լեռները։ Այստեղ է գտնվում Սիրիայի բարձր կետը՝ Հերմոն կամ Ջաբալ ալ-Շեյխ լեռը (արաբ․՝ جبل الشيخ)։ Այն ունի 2 814 մետր բարձրություն և շրջապատված է հավերժական ձյունով։ Այստեղից է հոսում Բարադա գետը, որը սնուցում է Դամասկոսը և նրա շրջակայքը (Ղուտայի օազիս)։
Երկրի արևելյան ու հարավարևելյան հատվածում վեր է խոյանում Սիրիական անապատը (արաբ․՝ بادية الشام՝ բադիյաթ ալ-Շամ )։ Այն հյուսիսից սահմանափակում է մեկ այլ բարեբեր շրջան՝ ալ-Ջազիրան (արաբ․՝ الجزيرة)։ Հարավ-արևմուտքում Հաուրան լեռնաշղթան է և Ջաբալ-Դրուզ (արաբ․՝ جبل الدروز) հրաբխային բարձրավանդակը։ Սիրիայի խոշորագույն գետը Եփրատն է (արաբ․՝ الفرات՝ ալ-Ֆուռաթ ), որի սիրիական հատվածը 676 կմ է։ Կարևոր նշանակություն ունի Օրոնտես գետը (325 կմ)։
Սիրիան Միջերկրական ծովում ունի մեկ կղզի՝ Արվադը։
Կլիմա
խմբագրելՍիրիայի կլիման չոր ցամաքային է։ Ջերմաստիճանը չի հասնում սառեցման կետին։ Արևելքում միջին տեղումները հասնում են տարեկան 11 միլիմետրի։ Արևելյան ծովափը անհամեմատ խոնավ է՝ տարեկան 500 մմ։ Լեռնային շրջանները սառն են և տեղումնառատ, ձմռանը ձյուն է տեղում։
Երկրի ընդերքից արդյունահանվում են նավթ, երկաթ, մանգան, պղինձ, քրոմ, ծծումբ, ֆոսֆորիտներ, կերակրի աղ, գորշ ածուխ։
Պատմություն
խմբագրելՖրանսիական տիրապետությունից Սիրիան անկախացել է 1946 թվականին, սակայն, երկիրն ունի շուրջ 6000 տարվա պատմություն։ Մայրաքաղաքն է Դամասկոսը, որն հանդիսացել է կարևորագույն քաղաք նախկին իսլամական կայսրություններում։ Երկրի տնտեսական մայրաքաղաքը Հալեպն է, խոշոր քաղաքներ են նաև ՝ Հոմս, Համա, Իդլիբ, Ռակկա և այլն։ Խոշոր նավահանգստային քաղաքներ են Լաթակիան և Տարտուսը։
Վաղ անցյալում Սիրիայի տարածքը կազմել է հնագույն Խեթական, Միտանի, Ասորիք պետության, Նորբաբելոնական թագավորության, Աքեմենյան թագավորության մաս, այնուհետև եղել է Ալեքսանդր Մակեդոնացու կայսրության, ապա՝ Սելևկյան, Հռոմեական և Բյուզանդական կայսրությունների կազմում։ 7-րդ դարում Արաբական թերակղզուց այստեղ են ներխուժել մուսուլման արաբները։ Հենց այդ ժամանակից էլ սկսվել է երկրամասի արաբականացումն ու իսլամացումը։ 11-րդ դարում Սիրիայի տարածքի մեծ մասը գրավել են սելջուկյան թուրքերը, որոշ շրջաններ՝ խաչակիրները։ 13-րդ դարում Սիրիայի զգալի մասին հաջորդաբար տիրել են եգիպտական մամլուքները և մոնղոլները։ 1516-1918 թվականներին երկիրը եղել է Օսմանյան կայսրության տիրապետության տակ։ 1918 թվականին արաբական զորքերը մտան Դամասկոս և Խան Թումանի ճակատամարտում հաղթելով թուրքերին՝ ազատագրեցին Հալեպը։ Դրանով վերջ դրվեց թուրքական չորսդարյա տիրապետությանը Սիրիայում։ 1920 թվականին Սիրիան հռչակվեց անկախ թագավորություն։ Սակայն Մեծ Բրիտանիան ու Ֆրանսիան չճանաչեցին երկրի անկախությունը։ Ֆրանսիան ստացավ Սիրիայի և Լիբանանի կառավարման մանդատը։
Համառ պայքարի շնորհիվ 1946 թվականին ապրիլի 17-ին սիրիացիներին հաջողվեց երկրից դուրս մղել օտարերկրյա զորքերը։ 1956-1961 թվականներին Սիրիան և Եգիպտոսը միացել են և ստեղծել են Միացյալ Արաբական Հանրապետությունը։ Այնուհետև 1961 թվականին և հռչակել է իր անկախությունը։ 1967 թվականի Վեցօրյա պատերազմում, Իսրայելը գրավել է Գոլանի բարձունքը Սիրիայից։ Սակայն այն մինչ այսօր չի ճանաչվում միջազգային հանրության կողմից որպես Իսրայելի մաս՝ այս տարածքում տեղակայված են խաղաղապահներ։ 1970-ական թվականներից Սիրիան որոշակի ռազմական ներկայություն է պահպանում Լիբանանում և ակտիվ մասնակցություն ունենում մերձավորարևելյան հակամարտության կարգավորման խնդրում։ Սիրիան զորքերը Լիբանանից դուրս եկան 2006 թվականին, սակայն Սիրիան մինչև այսօր պահպանում է իր ազդեցությունը Լիբանանի վրա։
1963 թվականից առ այսօր, երկիրը կառավարում է Բաաս կոչվող կուսակցությունը։ Երկրի առաջնորդը 1970 թվականից ի վեր եղել է Ասադ ընտանիքից։ 1946-1970 թվականներին Սիրայում անընդհատ կատարվում էին ռազմական հեղափոխություններ, որը վերջ տվեց Հաֆեզ ալ-Ասադը՝ դառնալով նախագահ։
Մինչ 2000 թվականը, երկիրը ղեկավարել է Հաֆազ ալ-Ասադը, ում հաջորդում է որդին՝ Բաշշար ալ-Ասադը։ Պատմության մեջ, Սիրիան հաճախ ընդգրկել է Լիբանանը, Պաղեստինը և Հորդանանի որոշ մասեր, բայց ոչ Ջազիրան։ Այս բոլոր շրջանները ճանաչվել է Մեծ Սիրիա կամ Շամի երկիր, արաբերենով՝ Բիլադ ալ-Շամ (بلاد الشام)։ Սիրիական կառավարությունը պաշտոնապես հայտարարվել է տեր Իսքենդերունի կամ Ալեքսանդրետտայի շրջանում, որն այսօր գտնվում է Թուրքիայում (Հաթայ շրջան)։
Հայ-սիրիական հարաբերություններ
խմբագրելՀայ-սիրիական հարաբերությունները, որոնք հայ-արաբական քաղաքական և պատմամշակութային հարաբերությունների բաղկացուցիչ մասն են կազմում, իրենց արմատներով դարերի խորքն են գնում և ունեցել են տարբեր փուլեր։ Մեր թվարկությունից առաջ 1-ին դարում հարաբերությունները եղել են որպես միջպետական հարաբերություններ, որոնք ավարտվել են նրանով, որ Սիրիան մ.թ.ա. 80-60-ական թվականներին կազմել է Տիգրան Մեծի հայոց կայսրության մի մասը։ Արդեն 7-8-րդ դարերում Հայաստանը հայտնվեց արաբական պետության` Օմայան խալիֆայություն կազմում, որի կենտրոնը Սիրիան էր` Դամասկոս մայրաքաղաքով։
885-1045 թվականներին, երբ Հայաստանը վերականգնել էր իր անկախությունը Բագրատունյաց հարստության ներքո, Հայաստանը հարաբերակցում էր խալիֆայության հետ որպես անկախ պետություն։ Հետագայում անկախության կորստից հետո Սիրիայում ձևավորվում են հայ համայնքներ` իրենց եկեղեցական, կրթական և հոգևոր-մշակութային կառույցներով։ Հայ-արաբական, այդ թվում՝ հայ-սիրիական հարբերություներում բացառիկ տեղ է գրավում արաբների դիրքորոշումը 1915 թվականի Հայոց ցեղասպանության հանդեպ։
Սիրիայով էին անցնում հայկական քարավաները` մասնավորապես Դեյր ալ-Զորի, Մեսքենեի, Հալեպի, Դամասկոսի միջով։ Կորուստներն ավելի մեծ կլինեին, եթե չլիներ սիրացի հասարակ մարդկանց և պաշտոնատար անձանց անձնազոհ օգնությունը անպաշտպան հայերին։ 1918-1920 թվականներին հռչակվեց Սիրիայի Թագավորությունը, որը, սակայն, կարճատև եղավ։ Նույն շրջանում ստեղծվեց Հայաստանը։ Սակայն երկու պետություններն էլ ծանր դրության մեջ էին, և այդ շրջանում նրանց միջև չհաստատվեցին միջպետական հարաբերություններ։ Սիրիայի անկախությունը կորցնելուց հետո սիրիահայ համայնքը ակտիվորեն մասնակցում էր անկախության համար մղվող պայքարին, ինչպես նաև երկրի քաղաքական, տնտեսական և մշակութային կյանքին։ Սիրայի անկախացումից հետո Սիրիայի և Խորհրդային Հայաստանի միջև հաստատվեցին որոշակի շփումներ, որոնք իրականացվում էին Սիրիա-Խորհրդային Միություն միջպետական հարաբերությունների շրջանակում։ Դրա արդյունքն էր 1980 թվականին սիրիական կառավարական պատվիրակության երկօրյա այցը Հայաստան Սիրիայի նախագահ Հաֆիզ Ասադի գլխավորությամբ։ Տեղի ունեցավ բարեկամական զրույց Հաֆիզ Ասադի և Հայաստանի Կոմունիստական Կուսակցության կենտրոնական կոմիտեի առաջին քարտուղար Կարեն Դեմիրճյանի միջև։ Հարաբերությունների նոր փուլ բացվեց 20-րդ դարի 90-ական թվականներին, երբ Հայաստանը անկախացավ։ Սիրիան 1991 թվականի դեկտեմբերի 28-ին պաշտոնապես ճանաչեց Հայատանի Հանրապետության անկախությունը։ Առաջին դեսպանությունը Երևանում 1992 թվականի դեկտեմբերին բացեց Սիրիան, իսկ Հայաստանի դեսպանությունը Դամասկոսում բացվեց 1997 թվականի սեպտեմբերից։ Սիրիան և Հայաստանը ստորագրեցին համաձայնագիր Հալեպում Հայաստանի հյուպատոսություն բացելու վերաբերյալ, որը գործում է 1993 թվականի փետրվարից։ Այն սպասարկում է ոչ միայն Սիրիայի, այլև Իրաքի, Լիբանանի, Հորդանանի քաղաքացիներին։ Առաջին քաղաքական փաստաթուղթը երկու երկրների միջև ստորագրվեց 1992 թվականի մարտի 30-ին Երևանում, Սիրիայի և Հայաստանի արտաքին գործերի նախարարությանների միջև։ 1992 թվականի ապրիլի 25-27-ը տեղի ունեցավ Հայաստանի նախագահ Լևոն Տեր-Պետրոսյանի պաշտոնական այցը Սիրիա։ Օդակայանում Հայաստանի նախագահին դիմավորեց Սիրիայի բարձրագույն ղեկավարությունը՝ Հաֆիզ Ասադի գլխավորությամբ։ Դրվատանքի է արժանի սիրիական իշխանությունների դիրքորոշումը Հայոց ցեղասպանության զոհերի հիշատակը հավերժացնելու հարցում։ Նրանց թույլատվությամբ 1980-ական թվականներին Դեյր ալ-Զորում կառուցվել են Հայոց ցեղասպանության զոհերի հիշատակին նվիրված հուշահամալիրը և եկեղեցին։ Իսկ 1996 թվականին Մարկադեյ քարայր անապատում, որտեղ հայտնաբերվել էին գազանաբար սպանված հայերի մասունքներ, կանգնեցվեց մատուռ։
Քաղաքականություն
խմբագրելՎարչական բաժանում
խմբագրելՍիրիայի տարածքը բաժանված է 13 մարզերի կամ (արաբ․՝ محافظة մուհաֆազաների) միջև, իսկ մարիզ կարգավիճակում է նաև մայրաքաղաք Դամասկոսն։ Սիրիայի մարզերը իրենց հերթին բաժանվում են 65 գավառների կամ (արաբ․՝ منطقة մինտակաների)։ Սիրիայի գավառները բաժանվում են 284 շրջանների կամ (արաբ․՝ ناحية նահիյաների)։
| Մարզ | Կենտրոն | Արաբերեն | Բանկչություն | Տարածք |
|---|---|---|---|---|
| Դամասկոս | Դամասկոս | مُحافظة دمشق | 1 754 000 | 118 |
| Դառաա | Դառաա | مُحافظة درعا | 1 027 000 | 3 730 |
| Դեյր-էլ-Զոր | Դեյր-էլ-Զոր | مُحافظة دير الزور | 1 239 000 | 33 060 |
| Հալեպ | Հալեպ | مُحافظة حلب | 4 868 000 | 18 498 |
| Համա | Համա | مُحافظة حماه | 1 628 000 | 10 163 |
| Ալ-Հասաքա | Ալ-Հասաքա | مُحافظة الحسكة | 1 512 000 | 23 334 |
| Հոմս | Հոմս | مُحافظة حمص | 1 803 000 | 40 940 |
| Իդլիբ | Իդլիբ | مُحافظة ادلب | 1 501 000 | 6 097 |
| Ալ-Կունեյտրա | Ալ-Կունեյտրա | مُحافظة القنيطرة | 90 000 | 1 861 |
| Լաթակիա | Լաթակիա | مُحافظة اللاذقية | 1 008 000 | 2 297 |
| Ալ-Ռակկա | Ալ-Ռակկա | مُحافظة الرقة | 944 000 | 19 618 |
| Ռիֆ Դիմաշկ | Դամասկոս | مُحافظة ريف دمشق | 2 836 000 | 18 036 |
| Ալ-Սուեյդա | Ալ-Սուեյդա | مُحافظة السويداء | 370 000 | 5 550 |
| Տարտուս | Տարտուս | مُحافظة طرطوس | 797 000 | 1 896 |
Պետական կառուցվածք
խմբագրելՍիրիան բազմակուսակցական նախագահական-խորհրդարանական հանրապետություն է։
Պետության ղեկավարը նախագահն է։ Երկրի սահմանադրության համաձայն, նախագահն ընտրվում է 7 տարի ժամկետով, պաշտոնավարման ժամկետների քանակը սահմանափակվում է երկու անընդմեջ ժամկետով։ Նախագահն իրավունք ունի նշանակել նախարարների կաբինետ, հայտարարել ռազմական դրություն կամ արտակարգ դրություն, ստորագրել օրենքներ, համաներում հայտարարել և սահմանադրական փոփոխություններ կատարել։ Նախագահը որոշում է երկրի արտաքին քաղաքականությունը և հանդիսանում է զինված ուժերի գերագույն հրամանատար։
Երկրում օրենսդիր իշխանությունը ներկայացնում է Ժողովրդական խորհուրդը (Majlis al-Shaab): 250 տեղանոց խորհրդարանի պատգամավորներն ընտրվում են ուղիղ քվեարկությամբ ՝ 4 տարի ժամկետով։ 2003 թվականի խորհրդարանական ընտրությունների արդյունքներից հետո Ժողովրդի խորհրդում ընտրվեց 7 կուսակցություն։ Բաասի առաջնորդությամբ նրանք ստեղծում են Սիրիայի ազգային առաջադիմական ճակատը (NPF): 83 պատգամավոր կուսակցական պատկանելիություն չունի։ Ժողովրդի խորհուրդը հաստատում է երկրի բյուջեն, ինչպես նաև զբաղվում է օրենսդրական գործունեությամբ։
Դատական համակարգը իսլամական, օսմանյան և ֆրանսիական ավանդույթների յուրօրինակ համադրություն է։ Սիրիայի օրենսդրության հիմքը, ըստ սահմանադրության, իսլամական օրենքն է, չնայած իրականում գործող օրենսդրությունը հիմնված է Նապոլեոնի օրենսգրքի վրա։ Գոյություն ունեն դատարանների երեք մակարդակ ՝ առաջին ատյանի դատարան, Վերաքննիչ դատարան և Սահմանադրական դատարան, որն ամենաբարձր դատարանն է։ Սահմանադրական դատարանը բաղկացած է հինգ դատավորից, որոնցից մեկը Սիրիայի նախագահն է, իսկ չորս այլ անձինք նշանակվում են նախագահի կողմից։ Այսպիսով, նախագահը լիակատար վերահսկողություն ունի գործադիրի, ինչպես նաև օրենսդիր և դատական ճյուղերի վրա։
Երկիրը օգտագործում է մահապատիժը։
Ըստ Thomson Reuters հիմնադրամի, որը հրապարակել է 2019-ի հունվարին աշխարհի կանանց համար ամենավտանգավոր երկրների դասակարգումը, Սիրիան զբաղեցնում է երրորդ տեղը կանանց համար ամենաբարձր ռիսկեր ունեցող պետությունների շարքում ՝ առողջության, տնտեսական ռեսուրսների հասանելիության, սովորական կյանքի, սեռական բռնության, մարդկանց առևտրի առումով։
Սիրիայի կառավարությունը ղեկավարում է վարչապետը։ Կառավարության ներկայիս նախագահն Իմադ Խամիսն է։
Արտաքին քաղաքականություն
խմբագրելՍիրիայի արտաքին քաղաքականությունը հիմնականում կենտրոնացած է Իսրայելի հետ բոլոր վեճերի լուծման վրա, այդ թվում նաև Գոլանի բարձունքների Դամասկոսի իրավասությանը վերադառնալու հետ կապված։ Չնայած Սիրիայի հարաբերությունները արաբական մյուս երկրների հետ վնասվել են այն բանից հետո, երբ Նախագահ Ասադը Իրան-իրաքյան պատերազմի ընթացքում Իրանին սատարել է Իրանին սատարելու մասին, սիրիական դիվանագիտությունը ամեն կերպ փորձում է միավորել արաբական աշխարհը Մերձավոր Արևելքի կարգավորման շուրջ։
Սիրիան և Ռուսաստանը հատուկ հարաբերություններ ունեն։ Դամասկոսը Ռուսաստանի Դաշնությունը համարում է իր հիմնական ռազմաքաղաքական և առևտրատնտեսական գործընկերը։ Դիտարկվում է միջերկրածովյան Թարթուս նավահանգստում ռուսական ռազմածովային բազա տեղակայելու հնարավորությունը։ Ավանդաբար, Ռուսաստանը Սիրիայի զենքի և այլ ռազմական ապրանքների մատակարար էր։
Արևմուտքի հետ հարաբերություններն առավել լարված են։ Միացյալ Նահանգները Սիրիայի իշխանություններին մեղադրում է միջազգային ահաբեկչությանը հովանավորելու մեջ, իրաքյան դիմադրության խթանման և «Հեզբոլլահ» զինելու մեջ։ Նաև ԱՄՆ-ը բազմիցս մեղադրել է Բաշար Ասադի կառավարությանը մարդու իրավունքների և բռնապետական գործելակերպի խախտման մեջ։
Ֆրանսիայի հետ հարաբերությունները մնացել են լավ տասնամյակներ ՝ շնորհիվ սիրիական տնտեսության հսկայական աշխատանքի և ներդրումների, որոնք սկսվեցին նույնիսկ 2-րդ համաշխարհային պատերազմից առաջ։
Զինված ուժեր
խմբագրելՍիրիայի զինված ուժերը կամ Սիրիայի արաբական զինված ուժերը (արաբ․՝ القوات المسلحة العربية السورية) Սիրիայի արաբական հանրապետության ռազմական ուժն են։
Բնակլիմայական պայմաններ
խմբագրելԿլիման մերձարևադարձային միջերկրածովային է, արևելքում՝ չոր ցամաքային։ Ամռանն Արաբական և Սիրիական անապատներից հաճախ փչում է Խամսին կոչվող տոթակեզ քամին։ Տարածքի մեծ մասը չունի մակերևութային հոսք, հարթավայրերում կան ուեդներ (չորացող գետահուներ)։ Սիրիայի տարածքի մեծ մասում բուսականությունն անապատային և կիսաանապատային է (հացազգիներ, փշոտ խոտեր, թփեր, օշինդր)։ Ծովամերձ գոտում գերակշռում են մշտադալար կաղնին, դափնին, մրտենին, դափնեվարդը, մայրին, կան ձիթենու, թթենու, թզենու, խաղողի այգիներ։ Լեռներում աճում են մշտադալար կաղնիներ, նոճիներ, օազիսներում՝ փյունիկյան արմավենի և ցիտրուսներ։ Բազմազան է նաև կենդանական աշխարհը. տարածված են շերտավոր բորենին, գայլը, շնագայլը, կարակալը, ֆենեկ աղվեսը, այծքաղը։ Լեռներում հանդիպում են սիրիական արջ, գետակինճ, անտառային կատու, բեզոարյան այծ։ Շատ են կրծողներն ու սողունները։
Գյուղատնտեսություն և արդյունաբերություն
խմբագրելՍիրիան առավելապես գյուղատնտեսական երկիր է, սակայն հողերի մեծ մասն անջրդի է։ Պարենային գլխավոր մշակաբույսը ցորենն է, մշակում են նաև գարի, ոսպ, բամբակենի, շաքարի ճակնդեղ, ծխախոտ։ Զարգացած է պտղաբուծությունը (մշակվում են ծիրանենի, խնձորենի, ցիտրուսներ), ինչպես նաև խաղողագործությունը, բանջարաբուծությունը։ Կան ձիթենու այգինե։ Բազմացնում են գլխավորապես ոչխար, խոշոր եղջերավոր կենդանիներ, նաև ձի, ջորի, ուղտ։ Առավել զարգացած են մանածագործական, սննդի և շինանյութերի արդյունաբերության ճյուղերը։ Աստիճանաբար զարգանում է նաև ծանր արդյունաբերությունը՝ պողպատի գլանվածք, նավթավերամշակում, էլեկտրաշարժիչներ, տրակտորների հավաքում։
Ժողվրդագրություն
խմբագրելԲնակչություն
խմբագրելՍիրիայի բնակչությունը 2013 թվականի տվյալներով կազմում էր 22 մլն 457 հազ մարդ։ 2016 թվականի տվյալներով բնակչության թիվը զգալիորեն կրճատվել է՝ իջնելով 17 մլն 185 հազ 170-ի (2016 հուլիսի գնահատումներով)[3]։ Մեծամասնությունը, այսինքն բնակչության 74 %-ը արաբախոս սուննիներ են[3][4][5]։ Այլ իսլամական խմբերն են Ալաուիները (11 տոկոս), Դրուզները և ուրիշներ (5 %)։ Կան նաև զանազան քրիստոնեական խմբեր, որոնք կազմում են բնակչության 10 %-ը։
Էթնիկ խմբեր
խմբագրելՍիրիայում մեծությամբ երկրորդ էթնիկ խումբն է Սիրիայի քրդերն են։ Նրանք կազմում են բնակչության մոտ 9%-ը, կամ 2 միլիոն մարդ[6]։ Շատ քրդերը բնակվում հյուսիսարևելյան մարզերում մեծամասնությունը խոսում է քուրմանջի քրդերեն։
Սիրիայում բնակվում նաև այլ էթնիկ խմբեր հիմնականում թուրքմեններ (շուրջ 500.000-1.000.000 մարդ)[7], չերքեզներ (100,000 մարդ)[8], հույներ[9], հրեաներ[10], և հայերը (մոտավորապես 100000 մարդ), հայերի մեծամասնություն գաղթել են Սիրիա Հայոց ցեղասպանության ժամանակ։ Սիրիայում է գտնվում 7-րդ ամենամեծ հայ համայնքը աշխարհում։ Նրանք հիմնականում բնակվում են Հալեպ, Ալ-Կամիշլի, Դամասկոս և Քեսաբ քաղաքներում։
Սիրիացիների ամենամեծ սփյուռքը գտնվում է Բրազիլիայում[11]։ Բրազիլիան առաջին երկիրն է Ամերիկայում, որն առաջարկել է հումանիտար մուտքի վիզա սիրիացի փախստականներին[12]։
Խոշոր քաղաքներ
խմբագրելՍիրիայի ամենամեծ և ամենաազդեցիկ քաղաքներն են Հալեպը և Դամասկոսը, որոնց բնակչությունը մոտավորապես 3.5 միլիոն մարդ է։ Այլ նշանավոր քաղաքները, որոնց բնակչությունը անցնում է 100 000 թիվը հետևյալն են՝ Հոմս, Լաթակիա, Համա, Ալ-Ռակկա, Դեյր-էլ-Զոր, Ալ-Հասաքա, Ալ-Կամիշլի, Իդլիբ, Տարտուս և Դումա։
Ստորև բերված աղյուսակում թվարկվում են Սիրիայի խոշոր քաղաքները ըստ բնակչության (Արդյունքները բերված են 2004 թվականի Սիրիայում տեղի ունեցած մարդահամարից)։
Մշակույթ
խմբագրելՄինչև 7-րդ դարը սիրիական գրականությունը գրվել է սիրիերեն (արամեերենի ճյուղ է), որի ոսկեդարը համարվում է 4-5-րդ դարերը, իսկ կենտրոնական դեմքը՝ քարոզիչ և փիլիսոփա Եփրեմ Սիրինը։ Նրա ստեղծագործությունը էական ազդեցություն է թողել արևելաքրիստոնեական գրականության զարգացման վրա։ 7-րդ դարից սիրիերենն աստիճանաբար դուրս է մղվել գործածությունից, իսկ սիրիական քրիստոնեությունը՝ իսլամի կողմից։ Միջին դարերում Սիրիայի տարածքում ապրել են արաբ դասական գրականության ականավոր գործիչներ Աբու-Թամամը, Ալ Բուհթուրին, Ալ Մութանաբին, Աբու Ֆիրաս ալ Խամդանին, փիլիսոփա Աբու-լ-Ալա ալ Մահարին։ Սիրիայում շատ կան մշակութային կոթողներ, որոնցից են Հալեպի բերդը, Քրաք դե Չեվալիեր ամրոցը, Ափամեա քաղաքը, Մարի, Էբլա, Փալմիրա և Ապամեա հնագույն քաղաքներում, Դամասկոսի, Հալեպի և Բոսրեյի հին քաղաքները, Կրակ դե-Շեվալե և Խալաթ-սալախ-ադ Դին ամրոցները և այլն։
Ժամանակակից սիրիական մշակույթում մեծ տեղ է հատկացվում կրոնին, ընտանիքին և կրթությանը։
Համաշխարհային ժառանգություն
խմբագրել
Տոներ
խմբագրել| Օր | Հայերեն անվանում | Արաբերեն անվանում | Նշումներ | ||
|---|---|---|---|---|---|
| Հունվարի 1 | Նոր տարի | عيد راس السنة الميلادية | |||
| Մարտի 8 | Մարտի 8 հեղափոխություն | ثورة الثامن من اذار | Տոնում են Բաաս կուսակցության իշխանությունն գալու օրն | ||
| Մարտի 21 | Մայրության օր | عيد الأم | |||
| Ապրիլի 17 | Անկախության օր | عيد الجلاء | Նշվում 1946 թվականին ֆրանսիական զորքերի վերջին տարհանման օրն: | ||
| Շարժական տոն | Գրիգորյան զատիկ | عيد الفصح غريغوري | Նշվում է ըստ Գրիգորյան օրացույցի | ||
| Շարժական տոն | Հուլյան զատիկ | عيد الفصح اليوليوسي | Նշվում է ըստ Հուլյան օրացույցի | ||
| Մայիսի 1 | Աշխատանքի օր | عيد العمال | |||
| Մայիսի 6 | Նահատակների օր | عيد الشهداء | |||
| Օգոստոսի 1 | Զինված ուժերի օր | Վանդակի տեքստ | Նշվում է Սիրիայի զինված ուժերի օրն | ||
| Հոկտեմբերի 6 | Հոկտեմբերյան պատերազմի օր | حرب تشرين التحريرية | Նշվում է Արաբա-իսրայելական պատերազմի օրն | ||
| Դեկտեմբերի 25 | Սուրբ Ծնունդ | عيد الميلاد المجيد | |||
| Տոներ լուսնային Իսլամական օրացույցով | |||||
| Զու ալ-Հիջջա 10 | Այդ ալ-Ադահ | عيد الأضحى | |||
| Շավալ 1 | Այդ ալ-Ֆիտր | عيد الفطر | |||
| Ռաբի ալ-Ավալ 12 | Մավլիդ | المولد النبوي | Նշվում է Մուհամմադ մարգարեի ծնդյան օրն | ||
| Մուհարամ 1 | Հիջիր նոր տարի | المولد النبوي | |||
| Աղբյուր։ worldtravelguide | |||||
Ծանոթագրություններ
խմբագրել- ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 1,5 1,6 1,7 http://www.azg.am/AM/2016012917 Արխիվացված 2017-04-11 Wayback Machine | Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան, ռազմական պատմաբան, ՍԻՐԻԱԿԱՆ ՌԱԶՄԱՃԱԿԱՏՈՒՄ ԿԱՐՈՂ Է ՎՃՌՈՒԵԼ ՄԵՐՁԱՎՈՐ ԱՐԵՎԵԼՔԻ ՃԱԿԱՏԱԳԻՐԸ, մասն 2-րդ, «ԱԶԳ» ՕՐԱԹԵՐԹ #3, 29-01-2016
- ↑ «Syria emergency». UNHCR (անգլերեն). Վերցված է 2022 թ․ նոյեմբերի 4-ին.
- ↑ 3,0 3,1 http://Սիրիայի բնակչությունը ըստ վերջին մարդահամարի
- ↑ Աշխարհի բնակչություն, Սիրիա
- ↑ Սիրիայի բնակչությունը, ՄԱԿ-ի տվյալներ(չաշխատող հղում)
- ↑ «Սիրիայի քրդեր» Կոնգրեսի հետազոտություններ։ Վերցված է 1 մարտի 2015։
- ↑ «Թուրքմեները Սիրիայում» Ակնարկ Միջազգային իրավունքի 9 քաղաքագիտության։ 2007 թ. 112: Վերցված է 12 օգոստոս 2012։
- ↑ «Մի երկիր ուսումնասիրություն Սիրիա»: Կոնգրեսի գրադարան։ Վերցված է 30 Հունվար 2013։
- ↑ «Հույները Սիրիայում» Վերցված է 1 Փետրվարի 2015։
- ↑ «Դամասկոս - Ամիդ քաղաքացիական պատերազմ, Սիրիայում մնացած հրեաները նշում էն Սուրբ օրեր»: vosizneias: Վերցված է 1 Մարտի 2015
- ↑ «Արաբները Բրազիլիայում»: Արխիվացված 2015-04-03 Wayback Machine www.saudiaramcoworld.com: Սեպտեմբեր-հոկտեմբեր 2005։ Վերցված է 30 Հունվար 2013։
- ↑ Միավորված ազգերի փախստականների գծով գերագույն հանձնակատար։ «ՄԱԿ-ի փախստականների գործակալությունը ողջունում է Բրազիլիա հայտարարությունը հումանիտար վիզաների տրամատրում սիրիացի փախստակաների»: Unhcr.org: Վերցված է 24 Հուլիսի 2014։
- ↑ «Սիրիայի մարդահամար, 2004»: Սիրիայի Կենտրոնական Վիճակագրական Բյուրո: Վերցված է 17 Ապրիլի 2015
Արտաքին հղումներ
խմբագրել | Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Սիրիա» հոդվածին։ |