Դիտել Եվրոպայի տնտեսություն էջի աղբյուրը

{{Տեղեկաքարտ տնտեսություն
| մայրցամաք         = Եվրոպա
| բնակչություն      = 744 միլիոն (2018)
| պատկեր            = 
| պատկերի չափ       = 300px 
| նկարագրություն    = [[Արևմտյան Լոնդոն]], [[Միացյալ Թագավորություն]], [[Արևմտյան Եվրոպա]]
| հնա               = {{nowrap|$22.9 տրիլիոն (անվանական, 2018)<ref name="IMF GDP"/><br />$26.7 տրիլիոն (2017)<ref name="IMF GDP">{{Cite web |date=2018 |title=GDP Nominal and PPP Data, current prices |url=http://www.imf.org/external/datamapper/datasets/WEO/1 |accessdate=2018 թ․ մարտի 6 |publisher=International Monetary Fund}}</ref> }}  
| հնա-ն մեկ շնչի հաշվով  = $27,330 (2017, 3–րդ)<ref>{{Cite web |title=IMF (WEO April 2017 Edition) GDP nominal per capita - international dollar |url=https://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2017/01/weodata/index.aspx}}</ref>
| հնա-ի աճ          = 2.4% (2017)<ref name="IMF GDP"/> 
| միլիոնատերեր      = 3.17 միլիոն (2011)<ref>{{Cite web |author=Steven Crabill |date=2012 թ․ հունիսի 19 |title=Asian Millionaires Outnumber Those in North America, Report Says |url=https://www.bloomberg.com/news/2012-06-19/asian-millionaires-outnumber-those-in-north-america-report-says.html |work=Bloomberg.com}}</ref>
| գործազրկություն   = 10.0% (Նոյեմբեր, 2009)
}}

'''Եվրոպայի տնտեսությունը''' կազմում է ավելի քան 744 միլիոն մարդ 50 տարբեր երկրներում։ [[Եվրոպական միություն|Եվրոպական Միության]] հիմնումն ու 1999թ․-ին միասնական արժույթի՝ [[եվրո]]յի արտադրությունը մասնակից եվրոպական երկրներին ավելի մոտեցրեց ընդհանուր արժույթի հարմարության միջոցով և հանգեցրեց եվրոպական դրամական ավելի ուժեղ հոսքի։ Հարստության տարբերությունը Եվրոպայում կարելի է տեսնել նախկին [[Սառը պատերազմ]]ի բաժանման մեջ, որոշ երկրներով, որոնք խախտում էին բաժանումը ([[Հունաստան]], [[Լեհաստան]], [[Ռումինիա]], [[Սլովենիա]] և [[Չեխիա]])։ Մինչ շատ Եվրոպական պետություններ ունեն մեկ շնչի հաշվով ավելի բարձր [[ՀՆԱ]], քան աշխարհի միջինն էր և [[Երկրների ցանկ ըստ մարդկային ներուժի զարգացման ինդեքսի|բարձր զարգացած]] էին ([[Լիխտենշտեյն]], [[Լյուքսեմբուրգ]], [[Մոնակո]], [[Անդորրա]], [[Նորվեգիա]], [[Շվեդիա]], [[Նիդերլանդներ]], [[Շվեյցարիա]], [[Միացյալ Թագավորություն]]), Եվրոպական որոշ տնտեսություններ, չնայած իրենց դիրքին [[Մարդկային ներուժի զարգացման ինդեքս]]ի համաշխարհային միջինի համեմատ, ավելի աղքատ են։

Այս հոդվածում «Եվրոպա»-ն և բառի ածանցյալները վերցված են՝ ներառելով ընտրված այն պետությունները, որոնց տարածքը միայն մասամբ է [[Եվրոպա]]յում, ինչպիսին են՝ [[Թուրքիա]]ն, [[Ադրբեջան]]ը և [[Վրաստան]]ը, և այն պետությունները, որոնք աշխարհագրապես [[Ասիա]]յի տարածքում են՝ սահմանակցելով Եվրոպային և մշակութորեն հավատարիմ են իրենց աշխարհամասին, ինչպես [[Հայաստան]]ը և [[Կիպրոս]]ը։

2018թ․-ին Եվրոպան ուներ 23 տրիլիոն դոլար անվանական [[ՀՆԱ]]<ref name="imf">[https://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2019/01/weodata/index.aspx]. Last accessed April 2019.</ref> (աշխարհի 1/4-ը)։ Եվրոպայի ամենամեծ պետական տնտեսություննեը, որոնց անվանական ՀՆԱ-ն 1 տրիլիոն դոլարից ավել է, հետևյալներն են.
*[[Գերմանիա]] (մոտ 4 տրիլիոն դոլար),
*[[Միացյալ Թագավորություն]] (մոտ 2․8 տրիլիոն դոլար),
*[[Ֆրանսիա]] (մոտ 2․8 տրիլիոն դոլար),
*[[Իտալիա]] (մոտ 2 տրիլիոն դոլար),
*[[Ռուսաստան]] (մոտ 1․6 տրիլիոն դոլար),
*[[Իսպանիա]] (մոտ 1․4 տրիլիոն դոլար)։

Եվրոպական այլ մեծ տնտեսություններ ունեն [[Նիդերլանդներ]]ը, [[Շվեյցարիա]]ն, [[Լեհաստան]]ը, [[Շվեդիա]]ն, [[Բելգիա]]ն, [[Նորվեգիա]]ն, [[Ավստրիա]]ն, [[Իռլանդիա]]ն և [[Դանիա]]ն։ [[Եվրոպական միություն]]ը (մոտ 16 տրիլիոն դոլար ՀՆԱ) առաջացնում է [[Եվրոպա]]յի ՀՆԱ-ի 4/5-ը։

ԵՄ-ն՝ որպես ամբողջություն, երկրորդ ամենահարուստ և երկրորդ ամենամեծ տնտեսությունն է աշխարհում՝ [[ԱՄՆ]]-ից հետ մնալով մոտ 5 տրիլիոն դոլարով։

Ըստ եկամտի՝ 500 խոշորագույն կորպորացիաների շարքում ([[Fortune Global 500]], 2010 թվականին) 184-ն ունեն իրենց շտաբը Եվրոպայում։ 161-ը տեղակայված են [[ԵՄ]]-ում, 15-ը [[Շվեյցարիա]]յում, 6-ը [[Ռուսաստան]]ում, 1-ը [[Թուրքիա]]յում և 1-ը [[Նորվեգիա]]յում<ref>{{Cite news |title=Global 500 2010: Countries – Australia |url=http://money.cnn.com/magazines/fortune/global500/2010/countries/Australia.html |accessdate=2010 թ․ հուլիսի 8 |work=Fortune}} Number of companies data taken from the "Pick a country" box.</ref>։

ԻՆչպես նշվեց 2010թ․-ին իսպանացի սոցիոլոգ [[Մանուել Կաստելլս]]ի կողմից, [[Արևմտյան Եվրոպա]]յի միջին կենսամակարդակը շատ բարձր էր։ «[[Արևմտյան Եվրոպա]]յի բնակչության մեծ մասը դեռ վայելում է աշխարհում և աշխարհի պատմության մեջ ամենաբարձր կենսամակարդակը<ref>{{Cite book |last1=Castells |first1=Manuel |url=https://books.google.com/books?id=1wDLJAGDRGYC&pg=PA69 |title=End of Millennium |date=2010 թ․ հունվարի 26 |isbn=9781444323443}}</ref>»։

== Տնտեսական զարգացում ==
=== Մինչ 1945թ․: Արդյունաբերական աճ ===
Նախքան [[Երկրորդ համաշխարհային պատերազմ]]ը Եվրոպայի գլխավոր ֆինանսական և արդյունաբերական պետություններն էին [[Միացյալ Թագավորություն]]ը, [[Ֆրանսիա]]ն և [[Գերմանիա]]ն։ [[Արդյունաբերական հեղափոխություն]]ը, որը սկսվեց Բրիտանիայում, կտրուկ տարածվեց [[Եվրոպա]]յում, մինչդեռ վաղուց ողջ մայրցամաքը արդյունաբերական բարձր մակարդակի վրա էր։ [[Առաջին համաշխարհային պատերազմ]]ը կարճ ժամանակում հանգեցրեց որոշ եվրոպական պետությունների արդյունաբերության դադարեցմանը, սակայն առաջիկա Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի փուլում Եվրոպան լավ վերականգնվել էր և մրցակցում էր [[Ամերիկայի Միացյալ Նահանգներ]]ի անընդհատ աճող տնտեսության ուժի հետ։

Այնուամենայնիվ, [[Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի հետևանքներ|Երկրորդ համաշխարհային պատերազմը]] Եվրոպայի մեծ մասի արդյունաբերական կենտրոնի ոչնչացման պատճառ դարձավ, և մայրցամաքի ենթակառուցվածքի մեծ մասը իզուր վատնվեց։

=== 1945–1992թթ․: Սառը պատերազմի դարաշրջան ===
[[Երկրորդ համաշխարհային պատերազմ|Երկրորդ համաշխարհայն պատերազմից]] հետո եվրոպական կառավարությունները սպիների մեջ էին։ Շատ ոչ սոցիալիստական եվրոպական կառավարություններ շարժվեցին միացնելու իրենց տնտեսությունները՝ հիմք հանդիսանալով նրան, ինչը դառնալու էր [[Եվրոպական Միություն]]։ Սա նշանակում էր ընդհանրացված ենթակառուցվածքների և միջսահմանային առևտրի հսկայական աճ։ Մինչ այս Եվրոպական պետությունները արագորեն բարելավում էին իրենց տնտեսությունները, 1980-ականների դրությամբ, [[Սոցիալիստական երկրների տնտեսական համագործակցություն|Սոցիալիստական երկրների տնտեսական համագործակցության]] տնտեսությունը տուժվում էր մեծ մասամբ [[Սառը պատերազմ]]ի զանգվածային ծախսերի պատճառով։ Կենտրոնական և Արևելյան Եվրոպայի պետություների ՀՆԱ-ն և կենսամակարդակը ավելի ցածր էր, քան Եվրոպայի այլ հատվածներում։

Եվրոպական համայնքը [[Երկրորդ Աշխարհամարտ]]ին հաջորդող ժամանակահատվածում 6 ինքնատիպ անդամներից աճեց՝ հասնելով 12-ի։

Եվրոպայի միջին կենսամակարդակը զգալիորեն բարձրացավ հետպատերազմյան ժամանակահատվածի ընթացքում, ինչպես բնութագրում են հետևյալ հայտնաբերումները<ref>Responses to poverty: lessons from Europe by Robert Walker, Roger Lawson, and Peter Townsend</ref>․

'''1980թ. մեկ շնչի հաշվով մասնավոր սպառումը'''

* [[Լյուքսեմբուրգ]]։ 5495
* [[Ֆրանսիա]]։ 5395
* [[Գերմանիայի Դաշնային Հանրապետություն]]։ 5319
* [[Բելգիա]]։ 5143
* [[Դանիա]]։ 4802
* [[Նիդերլանդներ]]։ 4792
* [[Միացյալ Թագավորություն]]։ 4343
* [[Իտալիա]]։ 4288
* [[Իռլանդիա]]։ 3029

'''1980թ. մեկ շնչի հաշվով անհատական մեկանգամյա եկամուտ'''

* [[Բելգիա]]։ 6202
* [[Ֆրանսիա]]։ 6044
* [[Գերմանիայի Դաշնային Հանրապետություն]]։ 5661
* [[Նիդերլանդներ]]։ 5490
* [[Իտալիա]]։ 5378
* [[Դանիա]]։ 4878
* [[Միացյալ Թագավորություն]]։ 4698

=== Եվրամիության վերելք ===
1992թ․-ին, երբ լուծարվեց «[[Սոցիալիստական ճամբար]]ը», այդ պետությունները պայքարում էին ազատ շուկայի համակարգերին հարմարվելու համար։ Ամեն դեպքում հաջողության աստիճանների մեծ տարբերություն կար․ Կենտրոնական Եվրոպայի երկրները՝ [[Չեխիայի Հանրապետություն]]ը, [[Հունգարիա]]ն, [[Սլովակիա]]ն, [[Սլովենիա]]ն և [[Լեհաստան]]ը արագ հարմարվում էին, մինչդեռ այն պետությունները, որոնք կազմել էին [[ԽՍՀՄ]]-ը, ինչպիսին են [[Ռուսաստան]]ը, [[Բելառուս]]ը և [[Ուկրաինա]]ն, պայքարում էին վերափոխելու իրենց քայքայվող ենթակառուցվածքները։

Շատ զարգացած եվրոպական երկրներ արագ զարգացրին տնտեսական կապերը Եվրոպական այլ պետությունների հետ, որտեղ կրկին ժողովրդավարություն էր տիրում։ 1989թ․-ի հեղափոխություններից հետո, [[Կենտրոնական Եվրոպա]]յի և [[Բալթյան երկրներ]]ը զբաղվեցին փոփոխություններով, նախկին Հարավսլավական հանրապետությունները ընկան պատերազմի մեջ, իսկ [[Ռուսաստան]]ը, [[Ուկրաինա]]ն ու [[Բելառուս]]ը դեռևս պայքարում էին իրենց հին համակարգի դեմ։

Եվրոպայի ամենամեծ տնտեսությունը՝ Գերմանիայինը, պայքարում էր 1991թ․-ին նախկին կոմունիստական [[Գերմանիայի դեմոկրատական հանրապետություն|Գերմանիայի դեմոկրատական հանրապետության]] կամ Արևելյան Գերմանիայի հետ միավորման համար՝ [[Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետությունների Միություն|Սովետական Միության]] ազդեցության տակ։ [[Գերմանիայի դեմոկրատական հանրապետություն|ԳԴՀ]]-ն [[Սառը պատերազմ]]ի ժամանակ իր շատ արդյունաբերական ենթակառուցվածքներ հեռացրեց և շատ տարիներ միացյալ Գերմանիան պայքարում էր կառուցելու ենթակառուցվածքներ նախկին Արևելյան Գերմանիայում՝ հասցնելու նախկին [[Արևմտյան Գերմանիա]]յի մակարդակին։

Հարավսլավիայում մոտ մեկ դար խաղաղություն չեղավ և 2003թ․-ին դեռ [[ՆԱՏՕ]]-ի և ԵՄ-ի խաղաղապահ շատ զորքեր կային [[Բոսնիա և Հերցեգովինա]]յում, [[Մակեդոնիա]]յում և [[Կոսովո]]յում{{ref label|status|a|}}։ Պատերազմը խիստ խանգարեց տնտեսական աճին, միայն [[Սլովենիա]]ն իրական առաջընթաց ունեցավ 1990-ականներին։

Եվրոպական տնտեսության վրա ազդեց 2001թ․-ի [[Սեպտեմբերի 11-ի ահաբեկչական հարձակումներ]]ը [[Միացյալ Նահանգներ]]ի վրա․ [[Գերմանիա]]ն, [[Շվեյցարիա]]ն, [[Ֆրանսիա]]ն և [[Միացյալ Թագավորություն]]ը ամենավատ հարվածն ունեցան։ Բայց 2002/2003թթ․-ին տնտեսությունը սկսեց վերականգնվել ԱՄՆ-ի վրա հարձակումներից։

Եվրոպայի տնտեսության մեջ գերակշռում էր ԵՄ-ն՝ հսկա տնտեսական և քաղաքական կազմակերպություն, այդ ժամանակ լիիրավ անդամ էին Եվրոպայի 15 պետություններ։ ԵՄ–ին անդամակցությունը դիտվում էր որպես նպատակ և ԵՄ-ն նշանակալի օգնություն էր տրամադրում Կենտրոնական և Արևելյան Եվրոպայի այն պետություններին, որոնք պատրաստ էին աշխատել այն տնտեսություններին հասնելու համար, որոնք համապատասխանում էին մուտքի պահանջներին։ Այդ ընթացքում, ԵՄ-ի 15 անդամներից 12-ը դարձան  [[Եվրագոտի|Եվրագոտու]] մաս՝ արժույթի միություն, որը ստեղծվեց 1999թ․-ին, որտեղ ամեն անդամ օգտագործում է ընդհանուր արժույթ՝ եվրո, որը փոխարինեց նրանց նախկին ազգային արժույթներին։ Երեք պետություններ ընտրեցին մնալ [[Եվրագոտի|Եվրագոտուց]] դուրս և շարունակել իրենց սեփական արժույթով՝ [[Դանիա]]ն, [[Շվեդիա]]ն և [[Միացյալ Թագավորություն]]ը։

=== 2004–2007թթ․: ԵՄ ընդլայնում ===
2004թ․-ի սկզբում հիմնականում նախկին կոմունիստական 10 պետություններ միացան ԵՄ-ին՝ մեծացնելով միությունը մինչև 25 անդամի (ևս 8–ը առևտրային համաձայնագրի կնքմամբ)․ սա ԵՄ–ի ամենամեծ [[Եվրոպական միության ընդլայնում|ընդլայնումն]] էր իր ողջ պատմության ընթացքում։ Միացող երկրները պարտավոր են միանալ նաև [[Եվրագոտի|Եվրագոտուն]] և ապագայում ընդունել ընդհանուր արժույթ՝ [[եվրո]]ն։ Գործընթացը ներառում է եվրոպական փոխարժեքի մեխանիզմը, որի մասն էին արդեն այս երկրներից որոշները։

Եվրոպական շատ տնտեսություններ շատ լավ վիճակում էին գտնվում, և մայրցամաքային տնտեսությունը արտացոլում էր դա։ Այնուամենայնիվ, նախկին [[Հարավսլավիա]]յի և [[Կովկաս]]ի պետություններում հակամարտությունը և անկարգությունները խանգարում էին այդ պետությունների տնտեսական աճին։

ԵՄ-ի զանգվածային աճին ի պատասխան՝ 2005թ․-ին Ռուսաստանի կողմից գերիշխող [[Անկախ Պետությունների Համագործակցություն]]ը ստեղծեց ԵՄ-ին մրցակից առևտրային բլոկ, որը բաց էր ցանկացած ԽՍՀՄ նախկին պետության (ներառյալ և՛ Եվրոպական, և՛ Ասիական պետությունները)<ref>{{Cite journal |last=Nuriyev |first=Elkhan |date=2015 |title=Russia, the EU and the South Caucasus: Forging an Efficient Over-Arching Cooperative Regional Security Scheme |journal=Connections |volume=14 |issue=2 |pages=51–64 |doi=10.11610/Connections.14.2.04 |issn=1812-1098 |jstor=26326397 |doi-access=free}}</ref>։ 15 երկրներից 12-ը ստորագրեցին, Բալթյան 3 երկրները որոշեցին միանալ ԵՄ-ին։ Չնայած սրան, երեք Կովկասյան պետություններ նախկինում հայտարարել էին, որ մի օր նրանք կմտածեն ԵՄ–ին անդամակցելու մասին, մասնավորապես [[Վրաստան]]ը<ref>{{Cite web |last=Oddo |first=Paola Lo Bue |date=2019 թ․ մարտի 28 |title=The EU or Russia? Interests and ties in the South Caucasus |url=https://www.thenewfederalist.eu/the-eu-or-russia-interests-and-ties-in-the-south-caucasus |access-date=2019 թ․ ապրիլի 1 |website=The New Federalist |language=en}}</ref>։

=== 2008թ․–մինչ այժմ։ Եվրագոտու ընդլայնում և եվրոպական պարտքային ճգնաժամ ===
[[Սլովենիա]]ն դարձավ առաջին նախկին կոմունիստ ազգը, որ ընդունեց ԵՄ արժույթը՝ [[եվրո]]ն, 2007թ․-ին, որին հետևեցին [[Մալթա]]ն և [[Կիպրոս]]ը 2008թ․-ին և [[Սլովակիա]]ն 2009թ․-ին։ 2011թ․-ին [[Էստոնիա]]ն դարձավ նախկին [[Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետությունների Միություն|Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետությունների Միության]] առաջին հանրապետությունը, որն ընդունեց եվրոն, որին հաջորդեցին [[Լատվիա]]ն 2014թ․-ին և [[Լիտվա]]ն 2015թ․-ին։ Վերջերս [[Խորվաթիա]]ն դարձավ Եվրոպական Միության 28-րդ անդամը, ով ԵՄ անդամ դարձավ 2013թ․-ի հուլիսի առաջին օրը։

2008թ․-ին Համաշխարհային ֆինանսական ճգնաժամը զգալի անկում պատճառեց եվրոպական տնտեսությունների մեծ մասի ՀՆԱ-ին, ինչը նախադրյալ էր [[Եվրագոտի|Եվրագոտու]] շատ ավելի լայն և ավելի խնդրահարույց պարտքային ճգնաժամի համար, ինչը սպառնում էր հարավում տնտեսությունների փլուզմանը, մասնավորապես [[Հունաստան]]ի, [[Իտալիա]]յի՝ որը արդենիսկ ազդված էր շարունակվող քաղաքական ճգնաժամից, [[Պորտուգալիա]]յի և [[Իսպանիա]]յի։ Ծանր հարված ստացած [[Իռլանդիա]]ն դուրս եկավ ժգնաժամից 2013թ․-ի կեսերին։ Մինչդեռ [[Արժույթի միջազգային հիմնադրամ]]ի և Եվրոպայի կենտրոնական բանկի աճող վճարումները որոշակի մեղմացրին պարտք ունեցող ազգերի դրությունը, [[Կենտրոնական Եվրոպա|Կենտրոնական]] և [[Արևելյան Եվրոպա]]կան տնտեսությունները [[Գերմանիա]]յի առաջնորդությամբ՝ կարողացան խուսափել 2010–ական թվականների պարտքային ճգնաժամի վատագույնից։

2010-ականների կեսերին՝ 2014-2015թթ․, [[Իռլանդիա]]ն կայուն տեմպերով  վերականգնվում էր՝ հաջողությամբ ավարտելով գրավադրման ծրագիրը։ [[Եվրագոտի]]ն՝ որպես ամբողջություն, դարձավ ավելի կայուն, ամեն դեպքում [[Հունաստան]]ի խնդիրները և [[Իտալիա]]յի ու [[Իբերիա]]յի ([[Իսպանիա]] և [[Պորտուգալիա]]) դանդաղ վերականգնումը շարունակում էր եվրո շրջանի աճը նվազագույնի վրա պահել։ [[Գերմանիա]]ն շարունակում էր առաջնորդել Եվրոպան կայունության և աճի մեջ, մինչ [[Միացյալ Թագավորություն]]ը և [[Իռլանդիա]]ն գրանցում էին 3-4% հզոր աճ։ Իռլանդիայում գործազրկությունը նվազում էր Եվրոպայում ամենաարագ մակարդակով՝ կանխատեսվելով 2016թ․-ին հասնել 8%, կրկնակի ցածր, քան 2011թ․-ին։ [[Չեխիայի հանրապետություն|Չեխիայի Հանրապետությունը]] և Գերմանիան մշտապես ունեն ԵՄ-ի ամենացածր գործազրկության մակարդակը<ref name="eurostatunemp16">{{Cite web |title=Unemployment statistics |url=http://ec.europa.eu/eurostat/statistics-explained/index.php/Unemployment_statistics#Recent_developments_in_unemployment_at_a_European_and_Member_State_level |accessdate=2016 թ․ ապրիլի 29 |website=ec.europa.eu |publisher=Eurostat}}</ref>։ Ընդհանուր առմամբ աճի հեռանկարը լավատեսական է մնում Եվրոպայի համար ապագայում։ Եվրո շրջանում դրական աճ է սպասվում։ Չնայած անորոշությունը շրջապատում է [[Հունաստան]]ը և պարտքային վճարումները՝ Հունական նահանգները, ներկայումս իրավիճակը կայուն է թվում։

Եվրոպական բիզնեսները ճգնաժամից ի վեր աշխարհի համեմատ անկում էին ապրում։ 50 ամենաարժեքավոր համաշխարհային ընկերություններից միայն 7-ն էին Եվրոպական 2015թ․-ի դրությամբ, համեմատած 2006թ․-ին 17-ի հետ։ 24 տնտեսական ոլորտներից Եվրոպան առաջնորդ է միայն մեկում - սննդում, ինչն առաջնորդում է [[Շվեյցարիա]]յից [[Նեստլե]]ն։ [[Էյչ-Էս-Բի-Սի]]-ի, [[Վոդաֆոն]]ի, «[[Total]]»–ի և  [[BNP Paribas|«BNP Paribas»]]–ի նման ընկերությունները նույնպես առաջատար են իրենց համապատասխան արտադրություններում ամերիկյան և ասիական մրցակիցների դեմ։ Բացի նշվածներից, նախկին տեխնոլոգիական ծանրակշիռ ընկերությունները, ինչպիսին են՝ [[Նոկիա]]ն, Էրիքսոնը և [[Ալկատել]]ը, նույնպես անկում էին ապրում ընդդեմ [[Սիլիկոնային հովիտ]]ում զարգացող ամերիկյան ընկերությունների<ref>{{Cite journal |date=2016 թ․ հունիսի 30 |title=From clout to rout |url=https://www.economist.com/news/business/21701480-why-european-companies-have-become-fading-force-global-business-clout-rout |journal=The Economist |accessdate=2018 թ․ ապրիլի 4}}</ref>։

== Տարածաշրջանային փոփոխություն ==
[[Պատկեր:European countries by total wealth(billions USD), Credit Suisse 2018.png|thumb|350px|Եվրոպական երկրները ընդհանուր հարստությամբ (միլիարդ դոլար), Կրեդիտ Սուիս [[2018]]]]
Առևտրային երկար պատմությամբ եվրոպական երկրները, ազատ շուկայական համակարգը, և անցած դարում զարգացման բարձր մակարդակը ընդհանուր առմամբ մայրցամաքի հյուսիսում և արևմուտքում են տեղակայված։ Նրանք հակված են լինելու ավելի հարուստ և կայուն, քան Եվրոպայի արևելքում և հարավում տեղակայված երկրները, չնայած որ բացը լրացվում է, հատկապես Կենտրոնական և Արևելյան Եվրոպայում՝ բարձր աճի մակարդակի շնորհիվ։

Ամենաաղքատ երկրները այն երկրներն են, որոնք նոր են դուրս եկել կումինիզմից, ֆաշիստական բռնապետությունների տիրապետությունից կամ քաղաքացիական պատերազմներից, մասնավորապես նախկին [[Խորհրդային Միություն|Խորհրդային Միության]] և [[Հարավսլավիա]]յի երկրները, չհաշված [[Սլովենիա]]ն։ Նախկին Արևմտյան բլոկն ինքնին ներկայացնում է կենսամակարդակի որոշակի չափանիշներ և զարգացման տարբերություններ, ամենամեծ տարբերությունը նշվում է [[Սկանդինավիա]]յի ([[Շվեդիա]], [[Նորվեգիա]], [[Դանիա]], [[Ֆինլանդիա]]) և  [[Իսպանիա]]յի, [[Պորտուգալիա]]յի, [[Իտալիա]]յի ու [[Հունաստան]]ի միջև։

Ստորև եվրոպական երկրների քարտեզն է՝ մեկ շնչի հաշվով համախառն ազգային եկամտի հիման վրա<ref>GNI (nominal) per capita 2012, World Development Indicators database [http://data.worldbank.org/indicator/NY.GNP.PCAP.CD/countries], World Bank, revised 12 Aug 2013, Atlas method</ref>։ Բարձր եկամուտը կապույտով է ($12,616 կամ ավել՝ համաձայն [[Համաշխարհային բանկ]]ի), միջինից բարձր եկամուտը՝ կանաչով ($4,086 – $12,615), և միջինից ցածր եկամուտը դեղինով է ($1,036 – $4,085):

=== Եվրոպական Միություն ===
{{Main|Եվրոպական միության տնտեսություն}}
[[Եվրոպական միություն]]ը աշխարհում ամենամեծ տնտեսությունն ունի։ Միության մեջ առևտուրը աշխարհի ընդհանուրի 1/3-ն է կազմում։

[[Եվրոպական միություն]]ը կամ ԵՄ-ն 27 եվրոպական երկրներից բաղկացած աշխարհագրական միություն է, ամենավերջին անդամակցող պետությունը [[Խորվաթիա]]ն է, որը դարձավ լիիրավ անդամ 2013թ․-ի հուլիսի 1-ին։ Այն շատ գործառույթներ ունի, ամենակարևորը ընդհանուր միասնական շուկայի ստեղծումը և պահպանումն է՝ կազմված լինելով մաքսային միությունից, [[Եվրո|մեկ արժույթից]] (ընդունված 27 անդամ երկրներից 18-ի կողմից)<ref>{{Cite web |date=2016 թ․ հուլիսի 5 |title=EUROPA – The euro |url=http://europa.eu/about-eu/basic-information/money/euro/index_en.htm |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20201127012625/https://europa.eu/european-union/about-eu/euro_en |archive-date=2020 թ․ նոյեմբերի 27 |accessdate=2020 թ․ ապրիլի 30 |work=europa.eu}}</ref>), ընդհանուր գյուղատնտեսական քաղաքականությունից և ձկնաբուծության ընդհանուր քաղաքականությունից։ Եվրամիությունը նաև ձեռնարկում է տարբեր միջոցներ՝ անդամ պետությունների գործողությունները համակարգելու համար։

=== Ազատ առևտրի եվրոպական ասոցիացիա ===
[[Ազատ առևտրի եվրոպական ասոցիացիա]]ն հիմնվել է 1960թ․-ի մայիսի 3-ին որպես այլընտրանք եվրոպական այն պետությունների համար, որոնք չէին ցանկացել միանալ Եվրոպական միությանը՝ ստեղծելով առևտրային բլոկ ավելի քիչ կենտրոնական ուժով։

Ազատ առևտրի եվրոպական ասոցիացիայի անդամ պետությունները 1992թ․-ի դրությամբ հետևյալն էին՝ [[Ավստրիա]], [[Դանիա]], [[Ֆինլանդիա]], [[Իսլանդիա]], [[Լիխտենշտեյն]], [[Նորվեգիա]], [[Շվեդիա]] և [[Շվեյցարիա]]։ 2014թ․-ին միայն 4 երկրներ՝ [[Իսլանդիա]]ն, [[Նորվեգիա]]ն, [[Շվեյցարիա]]ն և [[Լիխտենշտեյն]]ը, մնացին Ազատ առևտրի եվրոպական ասոցիացիայում, քանի որ մյուս անդամները աստիճանաբար լքեցին այն՝ ԵՄ-ին միանալու համար։

=== Եվրոպական տնտեսական տարածք ===
[[Եվրոպական Տնտեսական տարածք]]ը ստեղծվեց 1994թ․-ի հունվարի 1-ին՝ հաջորդելով Ազատ առևտրի եվրոպական ասոցիացիայի և Եվրոպական Միության միջև համաձայնությանը։ Այն ձևավորվել էր՝ թույլ տալու Ազատ առևտրի եվրոպական ասոցիացիայի երկրներին մասնակցել Եվրոպական [[Միասնական շուկա]]յին առանց [[ԵՄ]]-ին միանալու։

Հանրաքվեում [[Շվեյցարիա]]ն (երբևէ չեզոքության ցանկությամբ) ընտրեց չմասնակցել Եվրոպական Տնտեսական տարածքին (չնայած այն հանգամանքին, որ այն կապված էր Եվրամիության հետ երկկողմ համաձայնագրերով, որոնք իրենց պարունակությամբ նման էին ԵՏՄ-ի համաձայնագրին), այդպիսով ներկա անդամներն էին '''ԵՄ պետությունները''' գումարած '''Նորվեգիան''', '''Իսլանդիան''' և '''Լիխտնենշտեյնը'''։

=== Անկախ Պետությունների Համագործակցություն ===
[[Անկախ Պետությունների Համագործակցություն]]ը (ԱՊՀ) նախկին [[Խորհրդային Միություն|Խորհրդային Միության]] 15 պետություններից 9-ից բաղկացած [[Համադաշնություն]] է (բացառություն են՝ Բալթյան երեք երկրները, [[Վրաստան]]ը, [[Թուրքմենստան]]ը և [[Ուկրաինա]]ն ([[Թուրքմենստան]]ը և [[Ուկրաինա]]ն ԱՊՀ մասնակից երկրներ են)։ Չնայած [[ԱՊՀ]]-ն ունի փոքր վերազգային ուժ՝ այն ավելին է, քան պարզապես խորհրդանշական կազմակերպություն և տիրապետում է համակարգող ուժի առևտրի, ֆինանսների, օրենքի և անվտանգության հարթակներում։  Ամենանշանակալից խնդիրը [[ԱՊՀ]]-ի համար անդամ պետությունների միջև լիարժեք ազատ առևտրի գոտու / տնտեսական միության ստեղծումն է, որը ստեղծվելու էր 2005թ․-ին։ Այն նաև նպաստել է ժողովրդավարացման և միջսահմանային հանցագործությունների կանխարգելմանն ուղղված համագործակցությանը։

=== Կենտրոնական Եվրոպայի ազատ առևտրի համաձայնագիր ===
[[Կենտրոնական Եվրոպայի ազատ առևտրի համաձայնագիր]]ը առևտրային բլոկ է կազմված [[Ալբանիա]]յից, [[Բոսնիա և Հերցեգովինա]]յից, [[Մակեդոնիա]]յից, [[Մոլդովա]]յից, [[Մոնտենեգրո]]ից, [[Սերբիա]]յից և [[Կոսովո]]յում [[ՄԱԿ]]-ի ժամանակավոր կառավարման ադմինիստրացիայից։

== Արժույթ և կենտրոնական բանկեր ==
[[Եվրոպա]]յում ամենաընդհանուր արժույթը [[Եվրո]]ն է (€), Եվրամիության արժույթը։ Միանալու համար ամեն նոր ԵՄ անդամ մետք է համապատասխաներ որոշակի պահանջների, երբ դրանք համապատասխանում էին, իրենց սեփական արժույթները փոխարինվում էին եվրոյով։ ԵՄ անդամ դառնալը ենթադրում է [[Եվրագոտի|եվրագոտու]] անդամակցության ուղղությամբ աշխատելու գրավական (բացի Դանիայի դեպքից, որն ունի օպտիմալացում)։ Այժմ ԵՄ անդամ 27 երկրներից 19-ը օգտագործում են եվրո։ Յուրաքանչյուր ԵՄ անդամի [[կենտրոնական բանկ]]ը կենտրոնական բանկերի Եվրոպական համակարգի մաս է և ի լրումն՝ նրանք, որոնք օգտագործում են եվրո, Եվրամիության կենտրոնական բանկի՝ [[Եվրոպական կենտրոնական բանկ]]ի մաս են։

Կան մի քանի ոչ ԵՄ անդամներ, որոնք իրենց ազգային արժույթ են ընտրել եվրոն, ինչպես [[Կոսովո]]ն և [[Մոնտենեգրո]]ն, կամ դրա համար ԵՄ-ի հետ համաձայնությունների կամ առանց դրա (ԵՄ-ի հետ համաձայնություն ունեցողները կարող էին ստեղծել իրենց սեփական եվրո մետաղադրամները)։ Ֆրանսիական անդրծովյան երկրամասերը և [[Մայոտ]]ի և [[Ռեյունյոն]]ի գերատեսչությունները [[Հնդկական օվկիանոս]]ում, [[Գվադելուպա]]ն և [[Մարտինիկա]]ն [[Կարիբյան ծով]]ում և [[Ֆրանսիական Գվիանա]]ն [[Հարավային Ամերիկա]]յում նույնպես օգտագործում են եվրո, շատ այլ կղզիների հետ [[Խաղաղօվկիանոսյան կղզիներ|Խաղաղ օվկիանոսում]], [[Կարիբյան ծով]]ում և իրոք ամբողջ աշխարհի այն վայրերում, որոնք ղեկավարվում են եվրոպական երկրների կողմից։

Որոշ երկրներ իրենց սեփական ազգային արժույթը ստեղծելիս դրա արժեքը հասցրել են եվրոյին։ Այս երկրներից որոշներում կա հստակ փոխարժեք ազգային արժույթի և եվրոյի միջև և այս դեպքում արժույթը իրականում եվրոյի ենթամասն է։ Այլ երկրներում ազգային արժույթի արժեքը տատանվում է խմբի ներսում (ընդհանուր առմամբ 15%) սահմանված փոխարժեքի շուրջ։ [[Եվրո]]յից կախված արժույթները ներառում են [[Բուլղարիա]]յի, [[Բոսնիա և Հերցեգովինա]]յի և [[Կաբո Վերդե]]յի արժույթները։ [[Դանիա]]ն ունի արժույթի խումբ, որը կապված է եվրոյի հետ։

[[ԱՊՀ]]-ն նույնպես ծրագրում է ներկայացնել մեկ արժույթ իր անդամների համար։

Ստորև 2010թ․-ի մայիսի 1-ի դրությամբ '''Եվրոպայի արժույթների և կենտրոնական բանկերի ցուցակն է''։

{| class="wikitable sortable"
|- style="background:#efefef;"
!Պետություն !! Արժույթ !! Կենտրոնական բանկ
|-
|{{ALB}}
|[[Ալբանական լեկ|Լեկ]]
|[[Ալբանիայի բանկ]]
|-
|{{AND}}
|[[Եվրո]]
|(ոչ ''դե յուրե'')/Եվրոպայի կենտրոնական բանկ ''դե ֆակտո''
|-
|{{ARM}}
|[[Հայկական դրամ|Դրամ]]
|[[Հայաստանի կենտրոնական բանկ]]
|-
|{{AUT}}
|[[Եվրո]]
|[[Ավստրիայի ազգային բանկ]] / Եվրոպայի կենտրոնական բանկ
|-
|{{AZE}}
|[[Ադրբեջանական մանաթ|Մանաթ]]
|[[Ադրբեջանի Հանրապետության կենտրոնական բանկ]]
|-
|{{BLR}}
|[[Բելառուսական ռուբլի]]
|[[Բելառուսի Հանրապետության ազգային բանկ]]
|-
|{{BEL}}
|[[Եվրո]]
|Բելգիայի ազգային բանկ / Եվրոպայի կենտրոնական բանկ
|-
|{{BIH}}
|[[Փոխարկելի մարկ]]
|[[Բոսնիա և Հերցեգովինայի կենտրոնական բանկ]]
|-
|{{BGR}}
|[[Բուլղարական լև|Լև]]
|[[Բուլղարիայի ազգային բանկ]]
|-
|{{HRV}}
|[[Խորվաթական կունա|Կունա]]
|[[Խորվաթիայի ազգային բանկ]]
|-
|{{CYP}}
|[[Եվրո]]
|[[Կիպրոսի կենտրոնական բանկ]] / Եվրոպայի կենտրոնական բանկ
|-
|{{CZE}}
|[[Չեխական կրոնա|Կրոնա]]
|[[Չեխիայի ազգային բանկ]]
|-
|{{DNK}}
|[[Դանիական կրոն]]
|[[Դանիայի ազգային բանկ]]
|-
|{{EST}}
|[[Եվրո]]
|[[Էստոնիայի բանկ]] / Եվրոպայի կենտրոնական բանկ
|-
|{{FIN}}
|[[Եվրո]]
|[[Ֆինլանդիայի բանկ]] / Եվրոպայի կենտրոնական բանկ
|-
|{{FRA}}
|[[Եվրո]]
|[[Ֆրանսիայի բանկ]] / Եվրոպայի կենտրոնական բանկ
|-
|{{GEO}}
|[[Վրացական լարի|Լարի]]
|[[Վրաստանի Ազգային բանկ]]
|-
|{{DEU}}
|[[Եվրո]]
|[[Գերմանիայի բանկ]] / Եվրոպայի կենտրոնական բանկ
|-
|{{GRC}}
|[[Եվրո]]
|[[Հունաստանի բանկ]] / [[Եվրոպայի կենտրոնական բանկ]]
|-
|{{HUN}}
|[[Հունգարական ֆորինտ|Ֆորինտ]]
|[[Հունգարիայի ազգային բանկ]]
|-
|{{ISL}}
|[[Իսլանդական կրոն (արժույթ)|Կրոն]]
|[[Իսլանդիայի Կենտրոնական բանկ]]
|-
|{{IRL}}
|[[Եվրո]]
|[[Իռլանդիայի Կենտրոնական բանկ]] / Եվրոպայի կենտրոնական բանկ
|-
|{{ITA}}
|[[Եվրո]]
|[[Իտալիայի բանկ]] / Եվրոպայի կենտրոնական բանկ
|-
|{{LVA}}
|[[Եվրո]]
|[[Լատվիայի բանկ]] / Եվրոպայի կենտրոնական բանկ
|-
|{{LIE}}
|[[Շվեյցարական ֆրանկ]]
||(ոչ''դե յուրե'') / [[Շվեյցարիայի ազգային բանկ]] ''դե ֆակտո''
|-
|{{LTU}}
|[[Եվրո]]
|[[Լիտվայի բանկ]]
|-
|{{LUX}}
|[[Եվրո]]
|[[Լյուքսեմբուրգի կենտրոնական բանկ]] / Եվրոպայի կենտրոնական բանկ
|-
|{{MKD}}
|[[Մակեդոնական դենար|Դենար]]
|[[Հյուսիսային Մակեդոնիայի ազգային բանկ]]
|-
|{{MLT}}
|[[Եվրո]]
|[[Մալթայի կենտրոնական բանկ]] / Եվրոպայի կենտրոնական բանկ
|-
|{{MDA}}
|[[Մոլդովական լեու]]
|[[Մոլդովայի ազգային բանկ]]
|-
|{{MCO}}
|[[Եվրո]]
||(ոչ''դե յուրե'') / Եվրոպայի կենտրոնական բանկ ''դե ֆակտո''
|-
|{{MNE}}
|[[Եվրո]]
|[[Մոնտենեգռոյի կենտրոնական բանկ]] ''դե յուրե'' / Եվրոպայի կենտրոնական բանկ ''դե ֆակտո''
|-
|{{NLD}}
|[[Եվրո]]
|[[Նիդերլանդական բանկ]] / Եվրոպայի կենտրոնական բանկ
|-
|{{NOR}}
|[[Նորվեգական կրոն]]
|[[Նորվեգիայի բանկ]]
|-
|{{POL}}
|[[Լեհական զլոտի|Զլոտի]]
|[[Լեհաստանի ազգային բանկ]]
|-
|{{PRT}}
|[[Եվրո]]
|[[Պորտուգալիայի բանկ]] / Եվրոպայի կենտրոնական բանկ
|-
|{{ROU}}
|[[Ռումինական լեյ]]
|[[Ռումինիայի ազգային բանկ]]
|-
|{{RUS}}
|[[Ռուսական ռուբլի]]
|[[Ռուսաստանի կենտրոնական բանկ]]
|-
|{{SMR}}
|[[Եվրո]]
|[[Սան Մարինոյի կենտրոնական բանկ]] ''դե յուրե'' / Եվրոպայի կենտրոնական բանկ ''դե ֆակտո''
|-
|{{SRB}}
|[[Սերբական դինար|Դինար]]
|[[Սերբիայի ազգային բանկ]]
|-
|{{SVK}}
|[[Եվրո]]
|[[Սլովակիայի Ազգային բանկ]] / Եվրոպայի կենտրոնական բանկ
|-
|{{SVN}}
|[[Եվրո]]
|[[Սլովենիայի բանկ]] / Եվրոպայի կենտրոնական բանկ
|-
|{{ESP}}
|[[Եվրո]]
|[[Իսպանիայի բանկ]] / Եվրոպայի կենտրոնական բանկ
|-
|{{SWE}}
|[[Շվեդական կրոն]]
|[[Շվեդիայի բանկ]]
|-
|{{CHE}}
|[[Շվեյցարական ֆրանկ]]
|[[Շվեյցարիայի ազգային բանկ]]
|-
|{{TUR}}
|[[Թուրքական լիրա|Լիրա]]
|[[Թուրքիայի կենտրոնական բանկ]]
|-
|{{UKR}}
|[[Գրիվնա]]
|[[Ուկրաինայի ազգային բանկ]]
|-
|{{UK}}
|[[Ֆունտ ստերլինգ]]
|[[Անգլիայի բանկ]]
|-
|{{VAT}}
|[[Եվրո]]
|(ոչ ''դե յուրե'') / Եվրոպայի կենտրոնական բանկ ''դե ֆակտո''
|}

Աղյուսակը 2010 թվականի նոյեմբերի 21-ի դրությամբ։

== Ֆոնդային բորսաներ ==
Եվրոպայում կան շատ [[ֆոնդային բորսա]]ներ։

* Համաեվրոպական։
** [[Եվրոպական նոր տեխնոլոգիական բորսա]]
** [[ՕԷՄԷՔՍ]]
* Ալբանիա։
** Տիրանայի ֆոնդային բորսա
* Ավստրիա։
** Վիեննայի ֆոնդային բորսա
* Հայաստան։
** [[Հայաստանի ֆոնդային բորսա]]
* Բելառուս։
** Բելառուսի արժութաֆոնդային բորսա
* Բելգիա։
** [[Եվրոպական նոր տեխնոլոգիական բորսա]]
* Բոսնիա և Հերցեգովինա
** [[Սարաևոյի ֆոնդային բորսա]]
** Բանյա Լուկայի ֆոնդային բորսա
* Բուլղարիա։
** Բուլղարիայի ֆոնդային բորսա
* Խորվաթիա։
** [[Զագրեբի ֆոնդային բորսա]]
* Կիպրոս։
** Կիպրոսի ֆոնդային բորսա
* Չեխիա։
** Պրահայի ֆոնդային բորսա
* Դանիա։
** Կոպենհագենի ֆոնդային բորսա 
* Էստոնիա։
** [[Տալլինի ֆոնդային բորսա]] 
* [[Ֆարերյան կղզիներ]]։
** Ֆարերյան արժեթղթերի շուկա, Իսլանդիայի ֆոնդային բորսայի հետ համագործակցության արդյունքում
* Ֆինլանդիա։
** Հելսինկիի ֆոնդային բորսա 
* Ֆրանսիա։
** [[Փարիզի ֆոնդային բորսա]] («La Bourse de Paris») 
* [[Վրաստան]]
** [[Վրաստանի ֆոնդային բորսա]] 
* Գերմանիա։
** Ֆրանկֆուրտի ֆոնդային բորսա (Գերմանիայի բորսայի մաս) 
* Հունաստան։
**Աթենքի ֆոնդային բորսա (գլխավոր)
* Հունգարիա։
** Բուդապեշտի ֆոնդային բորսա
* Իսլանդիա։
** Իսլանդիայի ֆոնդային բորսա («''Kauphöll Íslands''»)
* Իռլանդիա։
** Իռլանդիայի ֆոնդային բորսա ([[Եվրոպական նոր տեխնոլոգիական բորսա]])
* Իտալիա։
** [[Իտալական ֆոնդային բորսա]] 
* Ղազախստան։
** Ղազախստանի ֆոնդային բորսա 
* Լատվիա։
** Ռիգայի ֆոնդային բորսա 
* Լիտվա։
** Վիլնյուսի ֆոնդային բորսա 
* Լյուքսեմբուրգ։
** Լյուքսեմբուրգի ֆոնդային բորսա
* Մակեդոնիա։
** Մակեդոնիայի ֆոնդային բորսա
* Մալթա։
** Մալթայի ֆոնդային բորսա
* Մոնտենեգռո
** [[Չեռնոգորիայի ֆոնդային բորսա]]
* Նիդերլանդներ։
** [[Ամստերդամի ֆոնդային բորսա]]
* Նորվեգիա։
** [[Օսլոյի ֆոնդային բորսա]]
* Լեհաստան։
** [[Վարշավայի ֆոնդային բորսա]] 
* Պորտուգալիա։
**[[Եվրոպական նոր տեխնոլոգիական բորսա]] 
* Ռումինիա։
** Բուխարեստի ֆոնդային բորսա
** [[Սիբիուի ֆոնդային բորսա]] 
* Ռուսաստան։
** Մոսկվայի արժույթի միջբանկային բորսա 
** Ռուսաստանի ֆոնդային բորսա
* Սերբիա։
** [[Բելգրադի ֆոնդային բորսա]] 
* Սլովակիա։
** [[Բրատիսլավայի ֆոնդային բորսա]] 
* Սլովենիա։
** Լյուբլյանայի ֆոնդային բորսա
* Իսպանիա։
** [[Մադրիդի ֆոնդային բորսա]] 
* Շվեդիա։
** Հյուսիսային աճի շուկա
** [[Ստոկհոլմի ֆոնդային բորսա]] 
* Շվեյցարիա։
** [[Շվեյցարական բորսա]]
* Թուրքիա։
** [[Ստամբուլի ֆոնդային բորսա]] 
* Ուկրաինա։
** «PFTS» ֆոնդային բորսա
** Ուկրաինայի ֆոնդային բորսա
* Միացյալ Թագավորություն։
** Այլընտրանքային ներդրումների շուկա
** [[Լոնդոնի ֆոնդային բորսա]]

== Տնտեսական ոլորտները ==
=== Գյուղատնտեսություն և ձկնորսություն ===
Եվրոպայի  գյուղատնտեսական ոլորտը մեծ մասամբ լավ զարգացած է։ Կենտրոնական Եվրոպայի [[Գյուղատնտեսություն|գյուղատնտեսության]] բարելավման գործընթացը շարունակական է, և դրան օգնում է Կենտրոնական Եվրոպայի երկրների անդամակցումը ԵՄ-ին։ Գյուղատնտեսական ընդհանուր քաղաքականությունը (ԳԸՔ) օգնում է Եվրոպայում գյուղատնտեսության ոլորտին. այն տրամադրում է ֆերմերներ իրենց ապրանքի դիմաց նվազագույն գնով և սուբսիդավորում է նրանց արտահանումները, ինչը մեծացնում է իրենց ապրանքների մրցունակությունը։ Այս քաղաքականությունը խիստ հակասական է, քանի որ այն խոչընդոտում է [[Ազատ առևտուր|ազատ առևտրին]] ողջ աշխարհում ([[Հովանավորման համակարգ|պրոտեկցիոնիզմը]] առաջացնում է պրոտեկցիոնիզմ նաև այլ երկրներից՝ առևտրային պատերազմների գաղափարը) և խախտում է ''արդար առևտրի'' գաղափարը։

Սա նշանակում է, որ Գյուղատնտեսական ընդհանուր քաղաքականության պրոտեկցիոնիստական բնության պատճառով [[զարգացող երկրներ]]ից գյուղատնտեսական ապրանքները դառնում են անմրցունակ, թե՛ Եվրոպայում (կարևոր արտահանման շուկա զարգացող երկրների համար), թե՛ իրենց հայրենական շուկաներում (քանի որ եվրոպական գյուղատնտեսական արտադրանքները ուղարկվում են զարգացող երկրների շուկաներ` եվրոպական գյուղատնտեսական սուբսիդիաների օգնությամբ)։ Այս հակասությունը շրջապատում է գյուղատնտեսական սուբսիդիաների ցանկացած համակարգ (Միացյալ Նահանգների քաղաքականությունը ֆերմերների սուբսիդավորման վերաբերյալ ևս հակասական է)։ ԳԸՔ-ն նաև հակասական է, քանի որ [[ԵՄ]]-ի բյուջեի 40 տոկոսը ծախսվում է դրա վրա և դրա կողմից պատճառված գերարտադրության վրա։

Ձկնորսության ընդհանուր քաղաքականությունը շրջապատված է կանոնների ծավալուն համակարգով (բաղկացած հիմնականում քվոտաներից)՝ պաշտպանելու շրջակա միջավայրը գերբեռնված ձկնորսությունից։ Չնայած այս կանոններին՝ [[Ձողաձուկազգիներ|ձողաձուկը]] դառնում է մեծապես հազվադեպ [[Հյուսիսային ծով]]ում՝ կտրուկ պակասություն առաջացնելով այնպիսի երկրներում, ինչպես [[Կանադա]]ն և [[Միացյալ Թագավորություն]]ն են։ Ձկնորսության խիստ կանոնները [[Նորվեգիա]]յի և [[Իսլանդիա]]յի համար գլխավոր պատճառն են Եվրոպական Միությունից դուրս մնալու համար (նաև ձկնորսության ընդհանուր քաղաքականությունից դուրս)։ Գնի երաշխիքները և ձկնորսների սուբսիդավորումները իրականացվում են նույն կերպ, ինչպես գյուղատնտեսական սուսբիդները։ [[Թունա ձուկ]]ը ևս խնդիր է։ Տեսակների համաշխարհային պաշարները գերծանրաբեռնված են վայրի բնության մեջ ապագայում հավանական վերացող տեսակներով։ Սա նաև բացասական ազդեցություն ունի՝ սպառնալով նրանց ավանդական, բնական գիշատիչներին։

=== Արտադրություն ===
Եվրոպան ունի բարգավաճ արտադրական ոլորտ. աշխարհի արդյունաբերական արտադրության մեծ մասը տեղ է գտել Եվրոպայում։ Մայրցամաքի արդյունաբերությունների մեծ մասը կենտրոնացված են [[Երկնագույն բանան|«Երկնագույն բանան»]]-ում (ծածկում է Հարավային [[Անգլիա]]ն, [[Բենիլյուքս]]ը, Արևմտյան Գերմանիան, Արևելյան Ֆրանսիան, Շվեյցարիան և Հարավային Իտալիան)։ Այնուամենայնիվ, աշխատավարձի բարձր մակարդակի և հետևաբար արտադրության արժեքի պատճառով Եվրոպան տառապում է աշխատուժի արտադրության ոլորտներում ապամոնտաժումից և օֆշորներից։ Սա նշանակում է, որ արտադրությունը դարձել է ավելի քիչ կարևոր, և աշխատատեղերը տեղափոխվել են ավելի էժան աշխատանքի ծախսերով շրջաններ (հիմնականում [[Չինաստան]] և Կենտրոնական ու Արևելյան Եվրոպա)։

Կենտրոնական Եվրոպան ([[Բեռլին]], [[Սաքսոնիա]], [[Չեխիայի Հանրապետություն]] և Փոքր Լեհաստան) մեծապես արդյունաբերականացվեց 1850թ․-ին<ref>{{Cite web |title=Industrialization Map - 1850 |url=http://mbbnet.umn.edu/scmap/industrymap.html |accessdate=2018 թ․ ապրիլի 4 |website=mbbnet.umn.edu}}</ref> but Eastern Europe (European Russia) begun industrialisation between 1890–1900 and intensified it during the communist regime (as the USSR), բայց Արևելյան Եվրոպան (Եվրոպական Ռուսաստան) սկսեց արդյունաբերականացվել 1800-1900-ականներին և ուժեղացրեց այն կոմունիստական ռեժիմի ընթացքում ([[ԽՍՀՄ]]), բայց այն տառապում էր 1990-ականների կծկումներից, երբ անարդյունավետ ծանր արդյունաբերության վրա հիմնված արտադրական ոլորտը բռնկվել էր [[կոմունիզմ]]ի փլուզումից և շուկայական տնտեսության ներդրմամբ։

[[Fortune Global 500]]-ի համաձայն՝ 500 առաջատար ընկերություններից 195-ի կենտրոնակայանները գտնվում են [[Եվրոպա]]յում<ref>{{Cite web |title=PDF-Human Rights Policies and Management Practices: Results from questionnaire surveys of Governments and Fortune Global 500 firms |url=http://www.reports-and-materials.org/Ruggie-survey-Govts-and-Fortune-500.pdf |accessdate=2008 թ․ մարտի 6}}</ref>։ Եվրոպական արդյունաբերության գլխավոր արտադրություններն են՝ [[մեքենա]]ները, [[հեծանիվ]]ները, [[երկաթուղի]]ն, մեքենայի մասերը, նավատորմը, տիեզերական սարքավորումները, մթերքը, քիմիական և դեղագործական ապրանքները, ծրագիրը և էլեկտրոնիկան։

=== Ներդրումներ և բանկային ծառայություններ ===
Եվրոպան ունի լավ զարգացած [[Ֆինանսական ծառայություններ|ֆինանսական ոլորտ]]։ Շատ եվրոպական քաղաքներ ֆինանսական կենտրոններ են․ [[Լոնդոն]]ը ամենամեծն է<ref>{{Cite web |author=Europe Economics |date=2011 թ․ հուլիսի 6 |title=The value of Europe's international financial centres to the EU economy |url=http://www.cityoflondon.gov.uk/business/economic-research-and-information/research-publications/Pages/value-europes-international-financial-centres-to-eu.aspx |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20150525100706/http://www.cityoflondon.gov.uk/business/economic-research-and-information/research-publications/Pages/value-europes-international-financial-centres-to-eu.aspx |archive-date=2015 թ․ մայիսի 25 |accessdate=2015 թ․ մայիսի 23 |publisher=City of London and TheCityUK}}</ref><ref>{{Cite paper|url=http://www.europarl.europa.eu/RegData/etudes/BRIE/2016/587384/IPOL_BRI(2016)587384_EN.pdf|title=Brexit: the United-Kingdom and EU financial services|last=|first=|date=9 December 2016|website=|publisher=Economic Governance Support Unit of the European Parliament|access-date=2 March 2018}}</ref><ref>{{Cite web |title=The Bank of England's approach to the authorisation and supervision of international banks, insurers and central counterparties |url=https://www.bankofengland.co.uk/news/2017/december/approach-to-authorisation-and-supervision-of-international-banks-insurers-central-counterparties |access-date=2018 թ․ մարտի 2 |publisher=Bank of England |quote=The UK’s financial sector also brings substantial benefits to EU households and firms, allowing them to access a broad range of services efficiently and reliably. UK-located banks underwrite around half of the debt and equity issued by EU companies. UK-located banks are counterparty to over half of the over-the-counter (OTC) interest rate derivatives traded by EU companies and banks. As many as 30 million EEA policyholders are insured through a UK-based insurer. Central counterparties (CCPs) located in the United Kingdom provide services to EU clients in a range of markets.  UK-located asset managers account for 37% of all assets managed in Europe.}}</ref>։ [[Եվրագոտի|Եվրագոտու]] ֆինանսական ոլորտին օգնել է եվրոյի ներկայացումը որպես ընդհանուր արժույթ։ Սա եվրոպական տնային տնտեսությունների և ֆիրմաների համար հեշտացրեց ներդրումներ անել ընկերություններում և ավանդ դնել եվրոպական այլ երկրների բանկերում։ Փոխարժեքի տատանումներն այժմ գոյություն չունեն Եվրագոտում։ Կենտրոնական և Արևելյան Եվրոպայում ֆինանսական ոլորտին օգնել են այդ շրջանում տնտեսական աճը, Եվրոպական տարածաշրջանային զարգացման հիմնադրամը և Կենտրոնական ու Արևելյան Եվրոպայի կառավարությունների բարձր ստանդարտներին հասնելու հանձնառությունը։

[[Ֆինանսական կենտրոնների համաշխարհային ինդեքս]]ի համաձայն՝ 2019թ․-ի սեպտեմբերի 19-ի դրությամբ եվրոպական չորս քաղաքներ դասվում են աշխարհի 20 ամենամեծ ֆինանսական կենտրոնների շարքին՝ [[Լոնդոն]] (2–րդ), [[Ցյուրիխ]] (14–րդ), [[Ֆրանկֆուրտ]] (15–րդ) և [[Փարիզ]] (17–րդ)<ref name=GFCI>{{Cite web |date=2019 թ․ սեպտեմբեր |title=The Global Financial Centres Index 26 |url=https://www.zyen.com/media/documents/GFCI_26_Report_v1.0.pdf |accessdate=2019 թ․ հոկտեմբերի 3 |publisher=Long Finance}}</ref>։

Եվրոպական բանկերը աշխարհի ամենամեծ և ամենամեծ շահույթ ունեցող բանկերի շարքում են, այնպիսի բանկեր, ինչպիսին են՝ «Barclays»–ը, [[BNP Paribas|«BNP Paribas»]]–ը, [[Crédit Agricole|«Crédit Agricole»]]–ը, [[Société Générale|«Société Générale»]]–ը, Շոտլանդիայի Արքայական բանկը, [[Deutsche Bank|Գերմանական բանկը]], [[UBS|«UBS»]]–ը, [[Էյչ-Էս-Բի-Սի|«Էյչ-Էս-Բի-Սի»]]–ն, [[Grupo Santander|«Grupo Santander»]]–ը, [[Banco Bilbao Vizcaya Argentaria|«BBVA»]]–ը, «HBOS»–ը, և [[ՅունիԿրեդիտ|«ՅունիԿրեդիտ»]]–ը<ref>{{Cite web |date=2011 թ․ փետրվարի 16 |title=Bank List – Top Banks in the World |url=http://www.bankersalmanac.com/addcon/infobank/bank-rankings.aspx |accessdate=2011 թ․ ապրիլի 26 |publisher=Bankersalmanac.com}}</ref>։

=== Տրանսպորտ ===
'''Եվրոպայում տրանսպորտը''' շարժման կարիքների համար ապահովում է ավելի քան 700 միլիոն մարդու<ref>{{Cite web |date=2009 թ․ մարտի 11 |title=World Population Prospects: The 2008 Revision |url=http://esa.un.org/unpp/index.asp |url-status=dead |archiveurl=https://web.archive.org/web/20091012190153/http://esa.un.org/unpp/index.asp |archivedate=2009 թ․ հոկտեմբերի 12 |accessdate=2010 թ․ փետրվարի 18 |publisher=[[United Nations Department of Economic and Social Affairs]]}}</ref> և հարակից բեռնափոխադրումների։ Եվրոպայի քաղաքական աշխարհագրությունը բաժանում է մայրցամաքը ավելի քան 50 ինքնիշխան պետությունների և տարածքների։ Այս մասնատումը [[արդյունաբերական հեղափոխություն]]ից ի վեր մարդկանց բարձրացրած շարժման հետ միասին Եվրոպական երկրների միջև առաջնորդել է համագործակցության բարձր մակարդակի տրանսպորտային ցանցի զարգացման և պահպանման համար։ Վերազգային և միջկառավարական կազմակերպությունները, ինչպսին են՝ [[Եվրոպական Միություն]]ը (ԵՄ), [[Եվրոպայի Խորհուրդ]]ը և [[Եվրոպայի անվտանգության և համագործակցության կազմակերպություն]]ը, առաջնորդել են միջազգային ստանդարտների և համաձայնությունների զարգացմանը, որոնք թույլատրում էին մարդկանց և բեռնափոխադրումներին հատել Եվրոպայի սահմանները՝ հիմնականում եզակի ազատության և հեշտության մակարդակներով։

==== Երկաթուղային տրանսպորտ ====
Արևմտյան և Կենտրոնական Եվրոպայում երկաթուղային ցանցերը հաճախ լավ պահպանված և զարգացած են, մինչդեռ Արևելյան, Հյուսիսային և Հարավային Եվրոպայում հաճախ ունեն ավելի քիչ ծածկույթ և/կամ ենթակառուցվածքային խնդիրներ։ Էլեկտրաֆիկացված երկաթուղային ցանցերը գործում են տարբեր լարման AC և DC-ի մեծության վրա՝ տատանվելով 750-ից 25,000 վոլտ, և ազդանշանային համակարգերը տարբերվում են երկրից երկիր՝ խոչընդոտելով միջսահմանային երթևեկությանը։ ԵՄ-ի երկաթուղային դոտացիաները կազմել են շուրջ 73 միլիարդ եվրո 2005թ․-ին<ref>{{Cite web |title=EU Technical Report 2007 |url=http://www.eea.europa.eu/publications/technical_report_2007_3/download}}</ref>։

==== Օդային տրանսպորտ ====
Չնայած ընդարձակ ճանապարհի և երկաթուղային ցանցի երկար տարածություններին՝ Եվրոպայում միջքաղաքային ճանապարհորդությունների մեծ մասը օդային ճանապարհով է։ Զբոսաշրջության արդյունաբերությունը ևս գրավում է շատ այցելուների դեպի Եվրոպա, որոնց մեծ մասը ժամանում են Եվրոպայի միջազգային մեծ օդանավակայաններից մեկը։ [[Լոնդոն]]ը աշխարհում երկրորդ ամենազբաղված օդանավակայանն է միջազգային ուղևորների թվով՝ առջևում թողնելով միայն [[Դուբայ]]ին<ref>{{Cite web |date=2016 թ․ ապրիլի 4 |title=World's busiest airports announced |url=http://edition.cnn.com/2016/04/04/aviation/worlds-busiest-airports/index.html |accessdate=2018 թ․ ապրիլի 4 |website=cnn.com}}</ref>։ Վերջին տարիներին ցածր արժեքով փոխադրողների հայտնվելը հանգեցրեց Եվրոպայում օդային ուղևորությունների մեծ աճի։ Օդային տրանսպորտը այժմ հաճախ ամենաէժան ճանապարհն է քաղաքների միջև ճանապարհորդելու։ Օդային ճանապարհորդության աճը առաջացրեց օդային տարածքի գերաբնակեցման և բնապահպանական խնդիրների։ Միասնական եվրոպական երկինքը մեկն է` ուղղված այս խնդիրների լուծմանը<ref>{{Cite web |date=2009 թ․ հունվարի 13 |title=The Single European Sky |url=http://www.eurocontrol.int/ses/public/standard_page/sk_ses.html |url-status=dead |archive-url=https://archive.today/20120729121951/www.eurocontrol.int/ses/public/standard_page/sk_ses.html |archive-date=2012 թ․ հուլիսի 29 |accessdate=2010 թ․ փետրվարի 18 |publisher=[[European Organisation for the Safety of Air Navigation]]}}</ref>։

== Համաշխարհային առևտրային հարաբերություններ ==
ԵՄ-ի արտահանման առևտրի մեծ մասը կատարվում է [[Չինաստան]]ի, [[Հարավային Ամերիկայի երկրների ընդհանուր շուկա (Mercosur)]]–ի և [[Միացյալ Նահանգներ]]ի<ref>As regards the EU-China trade relations, see [http://papers.ssrn.com/sol3/cf_dev/AbsByAuth.cfm?per_id=629289 Paolo Farah] (2006) [http://papers.ssrn.com/sol3/papers.cfm?abstract_id=916768 Five Years of China's WTO Membership. EU and US Perspectives on China's Compliance with Transparency Commitments and the Transitional Review Mechanism], Legal Issues of Economic Integration, Kluwer Law International, Volume 33, Number 3, pp. 263–304.</ref>, Ճապոնիայի, Ռուսաստանի և Եվրոպական ոչ անդամ պետությունների հետ։

ԵՄ անդամները [[Առևտրի համաշխարհային կազմակերպություն|ԱՀԿ]]-ում ներկայացված են մեկ պաշտոնատար անձի կողմից։

ԵՄ-ն ներգրավված է մի քանի մանր առևտրային վեճերում։ Այն ուներ երկար տևող վեճ ԱՄՆ-ի հետ իբր անարդար դոտացիաների մասին, որոնք [[ԱՄՆ]] կառավարությունը տալիս էր որոշակի ընկերությունների, ինչպիսին է [[Բոինգ]]ը։ ԵՄ-ն ուներ երկարատև արգելք՝ արգելելով զենքի առևտուրը չինացիների հետ։ ԵՄ-ն հակիրճ կերպով մեղադրեց Մայքրոսոֆթին գիշատիչ և մենաշնորհային պրակտիկայի համար։

== Տես նաև ==
*[[Եվրոպական միության տնտեսություն]]

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ|2}}

[[Կատեգորիա:Եվրոպայի տնտեսություն]]