Դիտել Թուրքմենստան էջի աղբյուրը

{{Այլ կիրառումներ|Թուրքմենստան (այլ կիրառումներ)}}
{{Տեղեկաքարտ Երկիր
|native_name = Թուրքմենստան
|conventional_long_name = ''Türkmenistan''
|common_name = Թուրքմենստանի
|image_flag = Flag of Turkmenistan.svg
|image_coat = Coat of Arms of Turkmenistan.svg
|image_map = Turkmenistan_on_the_globe_(Afro-Eurasia_centered).svg
|national_motto = 
|national_anthem = [[Անկախ, չեզոք Թուրքմենստանի ազգային հիմն]]
|official_languages = [[Թուրքմեներեն]]
|regional_languages = [[Ռուսերեն]], [[Ուզբեկերեն]]
|capital = [[Աշգաբադ]]
|latd=37 |latm=58 |latNS=N |longd=58 |longm=20 |longEW=E 
|largest_city = մայրաքաղաք
|government_type = Նախագահական Հանրապետություն
|leader_title1 = [[Թուրքմենիստանի նախագահ]]
|leader_name1 = [[Սերդար Բերդիմուհամեդով]]
|area_rank = 52-րդ
|area = 488,100
|areami² = 188,456
|percent_water = 4.9
|population_estimate = 5,110,023
|population_estimate_rank = 113-րդ
|population_estimate_year = Դեկտեմբեր 2006
|population_census = 
|population_census_year = 
|population_density = 9.9
|population_densitymi² = 25.6
|population_density_rank = 208-րդ
|GDP_PPP = $45.11 բիլիոն
|GDP_PPP_rank = 86-րդ
|GDP_PPP_year = 2006
|GDP_PPP_per_capita = $8,900
|GDP_PPP_per_capita_rank = 95-րդ
|sovereignty_type = Անկախություն
|sovereignty_note = Սկսած [[ԽՍՀՄ]]-ից
|established_event1 = Հայտարարված
|established_event2 = Հաստատված
|established_date1 = [[Հոկտեմբերի 27]], [[1991]]
|established_date2 = [[Դեկտեմբերի 8]], 1991
|HDI = 0.738
|HDI_rank = 97-րդ
|HDI_year = 2003
|HDI_category = <font color="#ffcc00">միջին</font>
|currency = [[Թուրքմենական մանաթ]]
|currency_code = TMM
|country_code = TKM
|time_zone = TMT
|utc_offset = +5
|time_zone_DST =
|utc_offset_DST = +5
|cctld = [[.tm]]
|calling_code = 993
}}

'''Թուրքմենստան''', պետություն [[Ասիա]]յում։ Սահմանակից պետություններն են [[Ղազախստան]]ը, [[Ուզբեկստան]]ը, [[Աֆղանստան]]ը և [[Իրան]]ը։ Ընկած է [[Կասպից ծով]]ի և [[Ամուդարյա (գետ)|Ամուդարյա գետի]] միջև, ըստ որում՝ Թուրքմենստանի կազմի մեջ են մտնում կասպիցծովյան մի քանի մանր կղզիներ։ [[Անապատներ]]ի և [[օազիս]]ների երկիր է։ Տարածքի մեծ մասը գրավում է [[Կարակում անապատ]]ը։ Հարավում Իրանի սահմանով ձգվում են [[Թուրքմենա-Խորասանի լեռներ|Թուրքմենախորասանյան]] և [[Կոպետդաղ]]ի լեռները։

== Անվանում ==
Անվանումը ստացել է [[թուրքմեններ|թուրքմեն]] ժողովրդի անունից<ref>{{Cite book |author=Հ. Ղ. Գրգեարյան, Ն. Մ. Հարությունյան |title=Աշխարհագրական անունների բառարան |publisher=«Լույս» |year=1987 |location=Երևան}}</ref>։

== Պատմություն ==
=== Հնագույն շրջան ===
Թուրքմենստանի տարածքում մարդիկ բնակվել են դեռևս հին քարի դարից։ Նոր քարի դարի մշակույթի հետքեր հայտնաբերվել են [[Զեյթուն]]ում և Չոբան-թեփեում։ Նախնադարյան համայնական կարգերի քայքայմանը մեծապես նպաստել է հողագործության մեջ արհեստական ոռոգման կիրառումը։ Մ. թ. ա. 1-ին հազարամյակում առաջացել են առաջին քաղաքները և պետական միավորումները, ձևավորվել Թուրքմենստանի հնագույն ժողովուրդները, զարգացել են ստրկատիրական հարաբերությունները։ Տարածվել է [[զրադաշտականություն]]ը։ Մ. թ. ա. 7-րդ դարում Թուրքմենստանի տարածքի մի մասը մտնում էր Միդիայի, 6-4-րդ դարերում՝ Աքեմենյանների պետության մեջ։ Մ. թ. ա. 4-րդ դարի վերջին Թուրքմենստանը գրավեցին [[Ալեքսանդր Մակեդոնացի|Ալեքսանդր Մակեդոնացու]] զորքերը, իսկ մ. թ. ա. 3-րդ դարի կեսին նախալեռնային գոտում առաջացավ [[Պարթևական թագավորություն]]ը։ Մ. թ. [[224]] թվականին Պարսից [[Սասանյաններ]]ը գրավեցին Հարավային Թուրքմենստանը։ 6-րդ դարի կեսին Թուրքմենստանում հայտնվեցին թուրքալեզու ցեղեր, որոնք թուրքացրին տեղական քոչվոր բնակիչներին։ 7-րդ դարի կեսին Թուրքմենստանը գրավեցին [[արաբներ]]ը, բնակչությունը բռնի իսլամացվեց։ Արաբների դեմ բռնկվեցին ապստամբություններ։

=== Միջին դար ===
IX—X դդ. Թուրքմենստանը մտնում էր Սամանյանների պետության մեջ։ Այս շրջանում զարգանում էին հողի սեփականության ֆեոդալական ձևերը։ [[1040]]—[[1157]] թվականներին Թուրքմենստանը գտնվում էր սելջուկյան պետության կազմում։ XIII դ. ընկավ խորեզմշահերի, իսկ [[1219]]—[[1221]] թվականներին՝ թաթար-մոնղոլների իշխանության տակ։ Երկիրն ավերվեց, բնակիչները գաղթեցին դեպի [[Բալխաշ]]։ [[1357]]—[[1359]] թվականներին [[թուրքմեններ]]ը ապստամբեցին մոնղոլ կառավարիչների դեմ։ Հուլավյան դինաստիայի անկումից և Օսկե Հորդայի թուլացումից հետո Թուրքմենստանը մտավ [[Լենկթեմուր]]ի պետության մեջ։ XVI—XVII դդ. գտնվում էր Իփվայի, Բուխարայի խանությունների, Իրանի Սեֆյան շահերի իշխանության տակ։ XVII—XVIII դդ. [[թուրքմեններ]]ի մի մասը գաղթեց [[Ռուսաստան]] և բնակվեց [[Հյուսիսային Կովկաս]]ում։ [[1869]] թվականին [[ռուսներ]]ը հիմնեցին Կրասնովոդսկը։ [[1882]] թվականին Թուրքմենստանի տարածքում կազմավորվեց Անդրկասպյան մարզը։ [[Ռուսաստան]]ին միանալով՝ Թուրքմենստանում վերջացան միջֆեոդալական և արտաքին պատերազմները։ Թուրքմենստանը ներքաշվեց ռուսական կապիտալի տնտեսապես զարգացման ոլորտը։

=== Նորագույն շրջան ===
[[1917]] թվականին, [[Փետրվար]]յան հեղափոխությունից հետո, Թուրքմենստանի քաղաքներում ստեղծվեցին բանվորական դեպուտատների սովետներ։ [[1917]]—[[1918]] թվականների [[ձմեռ|ձմռանը]] սովետական իշխանություն հաստատվեց Անդրկասպյան մարզում, [[1918]] թվականի [[ապրիլի 30]]-ին ՌՍՖՍՀ-ի կազմում հռչակվեց Թուրքեստանի ԻՍՍՀ։ [[1918]] թվականին Անդրկասպյան շրջանը գրավեցին [[անգլիա]]կան օկուպանտները, որոնք [[սեպտեմբերի 20]]-ին Անդրկասպյան ավազուտներում գնդակահարեցին Բաքվի 26 կոմիսարներին։ [[1919]] թվականի [[մայիսի 17]]-ին սկսվեց [[կարմիր բանակ]]ի զորամասերի հակահարձակումը։ Սովետական իշխանությունը Մերձկասպյան շրջանում վերականգնվեց։ [[1920]] թվականին կազմավորվեցին հորեզմի ժողովրդական Սովետական Հանրապետությունը և Բուխարայի ժողովրդական Սովետական Հանրապետությունը, որոնց կազմում թուրքմեններով բնակեցված տարածքները մնացին մինչև [[1924]] թվականը։ Քաղաքացիական պատերազմը քայքայեց երկրամասի տնտեսությունը, դադարեց [[նավթ]]ի հանույթը։ Շարքից դուրս եկավ Անդրկասպյան երկաթուղին, կրճատվեցին ցանքատարածությունները։ [[1920]]—[[1923]] թվականներին Թուրքմենստանում անցկացվեց առաջին հողաջրային ռեֆորմը, որը կարևոր նշանակություն ունեցավ ագրարային հարցի լուծման համար։ [[1924]] թվականին տեղի ունեցավ [[Միջին Ասիա]]յի ազգայինպետական բաժանումը։ [[1925]] թվականի [[փետրվարի 20]]-ին կազմավորվեց Թուրքմենական ՍՍՀ, որը մտավ [[ԽՍՀՄ]] կազմի մեջ։ [[1925]]—[[1927]] թվականներին կատարվեց հողա-ջրային երկրորդ ռեֆորմը, որը վերջ տվեց նահապետական ֆեոդալական մնացուկներին հողօգտագործման մեջ։ Նախապատերազմյան հնգամյակների տարիներին ստեղծվեցին ժամանակակից արդյունաբերության հիմքերը։ իրականացվեց կուլտուրական հեղափոխությունը։ Աճեց բանվոր դասակարգի թիվը։ Սկսվեց գյուղատնտեսության կոլեկտիվացումը։ Թուրքմենստանը վերածվեց ինդուստրիալ-ագրարային սովետական սոցիալիստական հանրապետության՝ զարգացած արդյունաբերությամբ, մեքենայացված գյուղատնտեսությամբ։ Ձևավորվեց թուրքմենական սոցիալիստական ազգը։ [[Հայրենական մեծ պատերազմ]]ի տարիներին ([[1941]]—[[1945]]) հանրապետությունը մեծապես օգնեց ռազմաճակատին ([[նավթ]], [[բամբակ]], [[պարեն]])։ 19 հազար մարդ արժանացան [[ԽՍՀՄ]] շքանշանների և մեդալների, 78-ը՝ Սովետական Միության հերոսի կոչման։ Հետպատերազմյան տարիներին է՝ լ ավելի զարգացավ արդյունաբերությունը, հատկապես [[նավթ]]ի և [[գազ]]ի հանույթը, Էներգետիկան, բարձրացավ ժողովրդի կուլտուրական մակարդակը։ 304 մարդ արժանացավ սոցիալիստական աշխատանքի հերոսի կոչման։

== Աշխարհագրություն ==
Թուրքմենստանը միջինասիական հանրապետություններից ամենահարթավայրայինն է։ Գտնվում է [[Թուրանի դաշտավայր]]ի հարավ-արևմուտքում։ Հարավում բարձրանում են Կոպետդաղի լեռները և Պարոպամիզի հյուսիսային ճյուղավորությունները՝ Բադխիզ (1267 մ) և Կարաբիլ (984 մ)։ [[Կասպից ծով]]ի ափերը հարավում թույլ են կտրտված, հյուսիսում առաջացնում են [[Կարա-Բողազ-Գյոլ]], Կրասնովոդսկի, Թուրքմենական ծոցերը և Կրասնովոդսկի, Չելեքեն թերակղզիները։ Կան կղզիներ։ Հարավում, Կոպետդաղից հյուսիս-արևմուտքում, ձգվում են Փոքր Բալխան (777 մ) լեռնաշղթաները։ Արևմուտքում է Կրասնովոդսկի սարավանդը (308 մ)։ Տարածքի հարթավայրային մասը զբաղեցնում է Կարակումքի անապատը։ Թուրքմենստանի հարավային շրջանները աչքի են ընկնում բարձր սեյսմիկությամբ։

=== Օգտակար հանածոներ ===
Կարևոր օգտակար հանածոներն են [[նավթ]]ը և [[գազ]]ը։ Կան աղերի հարուստ պաշարներ, բազմամետաղների, [[սնդիկ]]ի, ծծմբի, բենթոնիտի, օզոկերիտի, շինանյութերի հանքավայրեր, հանքային աղբյուրներ։

=== Կլիմա ===
Կլիման խիստ ցամաքային է, չոր, արեգակնային ինտենսիվ ճառագայթումով։ [[Հունվար]]ի միջին ջերմաստիճանը հյուսիսում —5&nbsp;°C-ից մինչև 4&nbsp;°C է, Ատրեկի ստորին հոսանքի շրջանում, բացարձակ նվազագույնը Տաշաուզի մարզում —32&nbsp;°C է, [[Կասպից ծով]]ի հարավային սոիին՝ —10,3&nbsp;°C, [[հուլիս]]ինը՝ հյուսիսում 28&nbsp;°C է, հարավում՝ 34&nbsp;°C, բացարձակ առավելագույնը՝ 50&nbsp;°C: Տարեկան տեղումները հյուսիսում 80 մմ են, Կարակումներում՝ 80—150 մմ, նախալեռներում՝ 200—300 մմ, լեռներում՝ մինչև 400 մմ։

=== Ներքին Ջրեր ===
Խոշոր գետերն են [[Ամուդարյա (գետ)|Ամուդարիան]], Մուրղաբը, Թեջենը և Ատրեկը։ Կան աղի և քաղցրահամ լճեր։

=== Հողեր ===
Անապատներում տարածված են ավազուտներն ու անապատային հողերը, ցածրադիր վայրերում՝ աղուտներն ու թակիրները, հանրապետության մյուս շրջաններում՝ մոխրահողերը, լեռնային շագանակագույն և ալյուվիալ-մարգագետնային հողերը։ Անապատներում աճում են սաքսաուլ, կանդիմ, չերքեզ, ավազուտային ակացիա, աստրագալներ, լեռներում՝ փետրախոտ, բարձրադիր վայրերում՝ նոսր անտառներ, պիստակենու պուրակներ, գետահովիտներում՝ տուգայան բուսականություն։

=== Կենդանական աշխարհ ===
Անապատներում շատ են կրծողները, կան ջեյրան, բարխանային կատու, [[գայլ]], [[սողուն]]ներ։ Սաներում հանդիպում են ընձառյուծ, [[վայրի խոյ]], [[բեզուարյան այծ]], [[թռչուն]]ներ, գետահովիտներում՝ [[վարազ]], [[շնագայլ]], բուխարական եղջերու, ջրլող թռչուններ։ Հիմնվել են Կրասնովոդսկի, Բադխիզի, Ռեպետեկի, Կելիֆի և Կոպետդաղի արգելավայրերը։ Գետահովիտներն ու դելտային մասերը վերածվել են կուլտուրական լանդշաֆտի, որը Թուրքմենստանի գյուղատնտեսական հիմնական շրջանն է։

== Բնակչություն ==
Հիմնական բնակիչները [[թուրքմեններ]]ն են (85%<ref name="Թուրքմենստանի բնակչություն">{{Cite web |title=Թուրքմենստանի բնակչություն |url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/tx.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20070612214157/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/tx.html |archive-date=2007 թ․ հունիսի 12 |accessdate=2015 թ․ սեպտեմբերի 30}}</ref>), բնակվում են նաև [[ուզբեկներ]] (5%<ref name="Թուրքմենստանի բնակչություն"/>), [[ռուսներ]] (4%<ref name="Թուրքմենստանի բնակչություն"/>) և այլազգիներ (6%<ref name="Թուրքմենստանի բնակչություն"/>)։ Միջին խտությունը 1 կմ2 վրա 5,7 մարդ է (2014)։ Քաղաքային բնակչությունը կազմում է 50%<ref>{{Cite web |title=Թուրքմենստանի Ուրբանիզացման Մակարդակ |url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/tx.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20070612214157/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/tx.html |archive-date=2007 թ․ հունիսի 12 |accessdate=2015 թ․ սեպտեմբերի 30}}</ref>։ Գլխավոր քաղաքներն են՝ [[Աշգաբադ]]ը (նախկինում՝ Աշխաբադ), [[Չարջոու]]ն, [[Տաշաուզ]]ը, [[Մարի]]ն, [[Թուրքմենբաշի]]ն (նախկինում՝ Կրասնովոդսկ)։

== Տնտեսություն ==
Թուրքմենստանը ինդուստրիալ-ագրարային հանրապետություն Է՝ բազմաճյուղ արդյունաբերությամբ և մեքենայացված գյուղատնտեսությամբ։ Մտնում է Միջինասիական տնտեսական շրջանի մեջ։ Արդյունաբերական արտադրանքի ծավալը [[1975]] թվականին, [[1940]] թվականի համեմատությամբ, ավելացել է 10 անգամ։ Թուրքմենստանը աչքի է ընկնում [[նավթ]]ի, [[բնական գազ]]ի, [[քիմիական հումք]]ի հանույթով և վերամշակմամբ, մեքենաշինական և տեքստիլ արդյունաբերությամբ, [[բամբակ]]ի, [[կարակուլ]]ի, [[մետաքս]]ի, բրդի արտադրությամբ։ Զարգացած է թեթև և սննդի արդյունաբերությունը, գորգերի արտադրությունը։ Միութենական մյուս հանրապետություններ է արտահանում [[նավթ]], [[նավթամթերք]]ներ, [[գազ]], [[բամբակ]], [[մետաքս]], [[կարակուլ]], [[գորգ]]եր, [[նատրիումի սուլֆատ]], [[ծծումբ]], [[յոդ]], [[բրոմ]], բենթոնիտ, կաբել, նավթահան պոմպեր, [[ցեմենտ]], սուպերֆոսֆատ։ Ներմուծում է սև մետաղներ, մեքենաներ և սարքավորումներ, հաց, անտառանյութ, հանքային պարարտանյութեր։ Արտադրանքը արտահանվում է արտասահմանյան 50 երկիր։ Արդյունաբերության ճյուղերից առաջատարներն են՝ Էներգետիկան, [[գազ]]ի, [[նավթ]]ի, քիմիական, մեքենաշինական, թեթև, յուղի, գինեգործական, շինանյութերի արդյունաբերությունը։ Նավթահանքերը և նավթավերամշակող արդյունաբերությունը տեղաբաշխված են [[Կրասնովոդսկ]]ի մարզում։ Կառուցվել են Վիշկա-Կրասնովոդսկ, Չելեքեն—Կրասնովոդսկ և այլ նավթամուղներ։ [[Բնական գազ]]ի գործող հանքավայրերից են Աչակը, Նաիպը, Շատլիկը։ [[1969]] թվականին շարք է մտել Մայսկոյե—Աշխաբադ—Բեզմեին գազամուղը։ [[2014]] թվականին Թուրքմենստանը արտադրել է 22.3 միլիարդ կվտ/ժ էլեկտրաէներգիա<ref>{{Cite web |title=Թուրքմենստանի Էներգետիկա |url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/tx.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20070612214157/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/tx.html |archive-date=2007 թ․ հունիսի 12 |accessdate=2015 թ․ սեպտեմբերի 30}}</ref>։ Քիմիական արդյունաբերությունը թողարկում է յոդ, բրոմ, նատրիումի սուլֆատ, գլաուբերյան աղ, սուպերֆոսֆատ, ծծմբաթթու, ֆտորային ալյումին։

== Առողջապահություն ==
[[2014]] թվականին 1000 բնակչին ծնունդը կազմել է 19,4<ref name="Թուրքմենստանի Առողջապահություն">{{Cite web |title=Թուրքմենստանի Առողջապահություն |url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/tx.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20070612214157/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/tx.html |archive-date=2007 թ․ հունիսի 12 |accessdate=2015 թ․ սեպտեմբերի 30}}</ref>, մահացությունը՝ 6,13<ref name="Թուրքմենստանի Առողջապահություն"/>: [[1974]] թվականին գործել են 270 հիվանդանոցային հիմնարկ՝ 25,8 հզ. մահճակալով (10 մահճակալ 1000 բնակչին), կանանց և մանկական 212 կոնսուլտացիա։ Ծննդատներում մահճակալների թիվը կազմել է 2957։ Աշխատել են 6,6 հզ. բժիշկ (1 բժիշկ 388 բնակչին), 19,2 հզ. միջին բուժաշխատող։ Բժիշկներ են պատրաստում Թուրքմենական բժշկական ինստիտուտը ([[Աշխաբադ]]), միջին բուժաշխատողներ՝ բժշկական միջնակարգ 4 հաստատություններ։ Գործում են մեծահասակների 12 առողջարան ու պանսիոնատ՝ 3,2 հզ. մահճակալով, մանկական 6՝ 1,6 հզ. մահճակալով։ Առողջարաններից հայտնի են Բայրամ-Ալին, Ֆիրյուզան, Արչմանը, Մոլլակարան։

== Գրականություն ==
Ժողովրդական բանավոր ստեղծագործությունը և գրականությունը սկզբնավորվել է վաղ անցյալում։ Ժողովրդական չափածո ստեղծագործությունը եղել է թուրքմենական գրականության կարևորագույն աղբյուրներից մեկը։ Հատուկ ժանր են հեքիաթները, աղջկական երգերը՝ լյալեները, հանելուկները, առակներն ու ասացվածքները։ Հին և միջնադարյան գրականությունը գրվել է պարսկերենով և արաբերենով։ Աչքի են ընկել բանաստեղծ-զորավարներ Բուրխանեդդին Սիվասին, Մուհամեդ Բայրամ խանը և նրա որդի Ռահիմ խանը, բանաստեղծ Բարխուդար Թուրքմենը։ Ժողովրդին հասկանալի լեզվով գրականությունն սկսել է զարգանալ XVIII դ.: Դասական շրջանի առաջին բանաստեղծը Դովլեթմամեդ Ագադին է ([[1700]]—[[1760]])։ Նրա «Ազատ քարոզ» չափածո պոեմ-տրակտատը թուրքմենական գրականության եզակի ստեղծագործություններից է, որտեղ արտացոլված են առաջավոր գաղափարներ։ Թուրքմենական դասական գրականության և գրական լեզվի հիմնադիրն է բանաստեղծ Մահթումկուլին ([[1733]]—[[1783]]). ստեղծագործության մեջ հիմնականը մարդն է, նրա իրավունքները, մարդկանց փոխհարաբերությունները։ XVIII—XIX դդ. եղել են թուրքմենական գրականության ծաղկման շրջան։ Այդ ժամանակ են ապրել ու ստեղծագործել Անդալիբը ([[1710]]—[[1770]]), Շեյդաին ([[1730]]—[[1800]]), Մագրուպին ([[1735]]—[[1805]]), Մոլլանեպեսը ([[1810]]—[[1862]]), Կեմինեն ([[1770]]—[[1840]]), Սեյդին ([[1775]]—[[1836]]), Զելիլին ([[1785]]—[[1846]]), Մյատաջին ([[1822]]—[[1884]]) և ուրիշներ, որոնք գրել են ժողովրդին մատչելի լեզվով։

== Ճարտարապետություն ==
Պահպանվել են մ. թ. ա. VI—V հազա րամյակների ճարտարապետական հուշարձանների մնացորդներ։ Հնագիտական պեղումներով հաստատվել Է, որ կառույցներում կիրառվել են խոշոր ուղղանկյուն հում աղյուս, թաղեր, պատերի և հատակի կավե սվաղ։ Կառուցապատված քաղաքներում կիրառվել է թրծված աղյուս, ձևավոր շարվածք երկրաչափական նախշազարդում։ Կառուցվել են գեղեցիկ խճանկար երեսպատումով դամբարաններ, մզկիթներ, քարվանսարաներ, մինարեթներ։ Գեղարվեստական մշակույթի հուշարձաններից են՝ երկրաչափական որմնազարդերը, խեցեղեն անոթները, [[քար]]ից, ոսկրից, պղնձից, [[արծաթ]]ից և ոսկուց պատրաստված առարկաները, գեղարվեստական գործվածքները, [[գորգ]]երը, [[արձան]]իկները, [[քանդակ]]ները։

== Երաժշտություն ==
Թուրքմենստանի բանաստեղծական և երաժշտական բանահյուսությանը բնորոշ են բովանդակության հարստությունը և վառ արտահայտված ազգային ինքնատիպությունը։ Հնագույն ժամանակներից թուրքմենների կյանքում պատվավոր տեղ են ունեցել ժողովրդական բանաստեղծ-երաժիշտների՝ բախշիների երաժշտությունն ու երգերը։ Ժողոովրդական նվագարաններից են՝ դուտարը, գիշակը, գարգի տյուդյուկը և դիլլի տյուդյուկը։ Ամենատարածվածը դուտարն է։ [[1935]] թվականին [[Մոսկվա]]յի Չայկովսկու անվան կոնսերվատորիային կից բացված թուրքմենական բաժանմունքը մեծապես նպաստել է Թուրքմենստանի երաժշտության զարգացմանը։ [[1940]] թվականին կազմակերպվել է կոմպոզիտորների միությունը։ Գործում են ֆիլհարմոնիան, օպերայի և բալետի թատրոնը, պարի անսամբլը և երգչախումբը, սիմֆոնիկ նվագախումբը։

== Թատրոն ==
[[1929]] թվականին կազմակերպվել է թուրքմենական թատրոնը։ Այդ ժամանակ էլ ձևավորվել է թուրքմենական դրամատուրգիան։ Խաղացանկում ընդգրկվել են տեղացի հեղինակների առաջին պիեսները, ինչպես և ռուս ու ադրբեշանցի գրողների երկերը։ Պատանի հանդիսատեսի հանրապետական թատրոնում աշխատում են [[Մոսկվա]]յի թատերական ինստիտուտի ստուդիայի սաները։ Աշխաբադում գործում են Մահտումկուլիի անվան օպերայի և բալետի, Մոլլանեպեսի անվան ակադեմիական դրամայի, Պուշկինի անվան ռուսական դրամայի թատրոնները։

== Կինո ==
[[1926]] թվականին [[Աշխաբադ]]ում կազմակերպվել է կինոստուդիա։ Առաջին տարիներին նկարահանվել են փաստավավերագրական կարճամետրաժ ֆիլմեր։ [[1930]]-ական թթ. սկզբից ստուդիան սկսել է թողարկել գեղարվեստական կինոնկարներ։ [[1935]] թվականին նկարահանվել է առաջին հնչուն գեղարվեստա-վավերագրական «Աննախադեպ արշավ» ֆիլմը։ [[1948]] թվականին համամիութենական էկրանում ցուցադրվել է «Հեռավոր հարսնացուն» գեղարվեստական կինոնկարը։ Կինոյում պատմա-հեղափոխական թեմայի լուծման նոր էտապ էր «Վճռական քայլ» երկու սերիայով կինոնկարը։

== Աղբյուրներ ==
*[https://hy.wikisource.org/wiki/%D4%B7%D5%BB:%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%AF%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%8D%D5%B8%D5%BE%D5%A5%D5%BF%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%80%D5%A1%D5%B6%D6%80%D5%A1%D5%A3%D5%AB%D5%BF%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%B6_(Soviet_Armenian_Encyclopedia)_4.djvu/263 Հայկական Սովետական Հանրագիտարան]
*[https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/tx.html ԱՄՆ Կենտրոնական Հետախուզական Վարչություն] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070612214157/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/tx.html |date=2007-06-12 }}

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}

{{Արտաքին հղումներ}}
{{ՀՍՀ|հատոր=4|էջ=263}}
{{ԱՊՀ}}
{{Ասիական երկրներ}}
{{Շանհայի համագործակցության կազմակերպություն}}
{{Կենտրոնական Ասիայի երկրներ}}
{{Թուրքմենստանի վարչական բաժանում}}

[[Կատեգորիա:1991 հիմնադրված պետություններ և տարածքներ]]
[[Կատեգորիա:Ասիայի երկրներ]]
[[Կատեգորիա:Դեպի ծով ելք չունեցող երկրներ]]
[[Կատեգորիա:Թուրքմենստան]]
[[Կատեգորիա:Հանրապետություններ]]
[[Կատեգորիա:ՄԱԿ-ի անդամ երկրներ]]