Wikipedia

„Alexander Lúkasjenkó“: Munur á milli breytinga

Fletta í gegnum breytingarskrá
← Eldri breyting
Efni eytt Efni bætt við
MyndræntWiki-texti
mEkkert breytingarágrip
m Tók aftur breytingu frá Berserkur (spjall), til baka í síðustu útgáfu frá 88.226.105.24
Merki: Afturköllun
 
(25 millibreytinga eftir 8 notendur ekki sýndar)
Lína 1:
{{Forsætisráðherra
| nafn = Alexander Lúkasjenkó<br>{{small|Алякса́ндр Лукашэ́нка}}
| búseta =
| mynd = Президент Республики Беларусь Александр Лукашенко.jpg
| mynd = Lukasjenko-31.jpg
| myndatexti1 = {{small|Alexander Lúkasjenkó í herbúning árið 20012019.}}▼
| myndastærð = 250px
| titill = Forseti Hvíta-Rússlands▼
▲| myndatexti1 = {{small|Alexander Lúkasjenkó í herbúning árið 2001.}}
| stjórnartíð_start = [[20. júlí]] [[1994]]▼
▲| titill= Forseti Hvíta-Rússlands
▲| stjórnartíð_start= [[20. júlí]] [[1994]]
| stjórnartíð_end =
| forsætisráðherra = [[Míkhaíl Tsjígír]]<br>[[Sergej Líng]]<br>[[Vladímír Jermoshín]]<br>[[Gennadíj Novítskíj]]<br>[[Sergej Sídorskíj]]<br>[[Míkhaíl Mjasníkovítsj]]<br>[[Andrej Kobjakov]]<br>[[Sjarhej Rúmas]]<br>[[Roman Golovtsjenko]]
| forveri = [[Mjetsjyslav Hryb]] {{small|(sem formaður Æðstaráðs Hvíta-Rússlands)}}
| fæddur = {{fæðingardagur og aldur|1954|8|30}}
| fæðingarstaður = [[Kopys]], [[Sovétlýðveldið Hvíta-Rússland|hvítrússneska sovétlýðveldinu]], [[Sovétríkin|Sovétríkjunum]] (nú [[Hvíta-RússlandiRússland]]i)
| stjórnmálaflokkur = [[Belaja Rús]] (óformlega)<br>[[Kommúnistaflokkur Sovétríkjanna]] (1979–1991)
| dánardagur =
| maki = Galína Zhelnerovítsj (g. 1975)
| dánarstaður =
| orsök_dauða börn = 3
| undirskrift = SigAlexanderLukashenko.svg▼
| stjórnmálaflokkur = Belaya Rus
| nafn_á_frummáli = {{Nobold|Аляксaндaр Лукашэнка}}
| þekktur_fyrir =
| starf =
| laun =
| trúarbrögð =
| maki = Galina Sjelneróvítsj (g. 1975)
| börn =
| háskóli =
| foreldrar =
| heimasíða =
| niðurmál =
| hæð =
| þyngd =
▲|undirskrift = SigAlexanderLukashenko.svg
}}
'''Alexander Grígorjevítsj Lúkasjenkó''' ([[hvítrússneska]]: ''Алякса́ндр Рыго́равіч Лукашэ́нка''; [[rússneska]]: ''Алекса́ндр Григо́рьевич Лукаше́нко''; f. 30. ágúst 1954) er fyrsti og núverandi forseti [[Hvíta-Rússland]]s. Hann hefur gegnt embættinu frá því að það var stofnað þann 20. júlí 1994.
'''Alexander Grígorjevítsj Lúkasjenkó''' ('''Алякса́ндр Рыго́равіч Лукашэ́нка''' á kyrillísku letri; f. 30. ágúst 1954) er fyrsti og núverandi forseti [[Hvíta-Rússland]]s. Hann hefur gegnt embættinu frá því að það var stofnað þann 20. júlí 1994. Lúkasjenkó er kennari að mennt og hafði verið virkur í ungliðahreyfingu hvítrússneska kommúnistaflokksins. Áður en hann hóf virka þátttöku í stjórnmálum var Lúkasjenkó aðstoðarframkvæmdastjóri samyrkjubús, framkvæmdastjóri ríkisbús<ref>{{Vefheimild|titill=Meta forsetann meira en sjálfstæðið|url=http://timarit.is/view_page_init.jsp?pageId=1929319|útgefandi=[[Morgunblaðið]]|ár=1999|mánuður=7. mars|árskoðað=2018|mánuðurskoðað=16. október|höfundur=Jón Ólafsson}}</ref> og hafði gegnt þjónustu í sovéska landamæraverðinum og sovéska hernum. Hann var eini hvítrússneski þingmaðurinn sem kaus á móti sjálfstæði landsins frá [[Sovétríkin|Sovétríkjunum]] árið 1991. Á tíunda áratugnum hélt Lúkasjenkó á lofti hugmyndum um endursameiningu Hvíta-Rússlands og Rússlands<ref>{{Vefheimild|titill=Þjóð í greipum fortíðar|url=https://www.mbl.is/greinasafn/grein/715886/|útgefandi=[[mbl.is]]|ár=2003|mánuður=22. febrúar|árskoðað=2018|mánuðurskoðað=16. október}}</ref> en í seinni tíð hefur hann lagt áherslu á mikilvægi fullveldis Hvíta-Rússlands, ekki síst vegna versnandi sambands hans við ríkisstjórn Rússlands.
 
== Æviágrip ==
Lúkasjenkó var mótfallinn því að innleiða efnahagslega frjálslyndisvæðingu í vestrænum stíl eftir fall kommúnismans og undir stjórn hans eru flestir mikilvægustu iðnaðir Hvíta-Rússlands því enn ríkisreknir. Hvíta-Rússland hefur forðast [[einkavæðing]]una sem var framkvæmd í stórum stíl í flestum öðrum Sovétlýðveldum eftir hrun Sovétríkjanna. Ríkisstjórn Lúkasjenkós hefur einnig viðhaldið mestöllu myndmáli og útliti Sovéttímans, sérstaklega í herskrúðgöngum á [[Sigurdagurinn í Evrópu|evrópska sigurdeginum]]. Vestrænir andstæðingar Lúkasjenkós kalla hann gjarnan „síðasta [[einræðisherra]] Evrópu“.<ref>{{Vefheimild|titill=Gengið til kosninga í síðasta einræðisríki Evrópu|url=http://timarit.is/view_page_init.jsp?pageId=5735809|útgefandi=[[blaðið]]|ár=2006|mánuður=16. mars|árskoðað=2018|mánuðurskoðað=16. október}}</ref> Frá árinu 2006 hafa [[Evrópusambandið]] og [[Bandaríkin]] öðru hverju beitt Hvíta-Rússland efnahagsþvingunum fyrir mannréttindabrot ríkisstjórnarinnar. Lúkasjenkó hefur réttlætt stjórnarhætti sína með því móti að þeir hafi bjargað Hvíta-Rússlandi frá glundroða og komið í veg fyrir að fátækt og [[fáveldi]] festi þar rætur líkt og í öðrum fyrrum Sovétlýðveldum.▼
Lúkasjenkó er kennari að mennt og hafði verið virkur í ungliðahreyfingu [[Hvítrússneski kommúnistaflokkurinn|hvítrússneska kommúnistaflokksins]]. Áður en hann hóf virka þátttöku í stjórnmálum var Lúkasjenkó aðstoðarframkvæmdastjóri [[samyrkjubú]]s, framkvæmdastjóri ríkisbús og hafði gegnt þjónustu í sovéska landamæraverðinum og sovéska hernum.<ref>{{Tímarit.is|1929319|Meta forsetann meira en sjálfstæðið|blað=[[Morgunblaðið]]|útgáfudagsetning=7. mars 1999|höfundur=Jón Ólafsson|blaðsíða=12}}</ref> Hann var eini hvítrússneski þingmaðurinn sem kaus á móti sjálfstæði landsins frá [[Sovétríkin|Sovétríkjunum]] árið 1990.
 
Lúkasjenkó bauð sig fram í fyrstu lýðræðislegu forsetakosningum Hvíta-Rússlands eftir sjálfstæði árið 1994. Fyrir kosningarnar var víða búist við því að forsætisráðherrann [[Vjatsjeslav Kebítsj]], sem hafði stýrt landinu frá sjálfstæði þess, ætti sigur vísan en Lúkasjenkó steig fram sem baráttumaður gegn spillingu og tókst að höfða til hvítrússneskra kjósenda sem voru óánægðir með dræman efnahag og hægan gang umbóta í stjórnkerfinu. Í kosningabaráttunni sakaði Lúkasjenkó Kebítsj um að vera fulltrúi gamallar valdaklíku og lofaði að lækka verðbólgu, koma á verðstöðvun, stöðva einkavæðingu fleiri ríkisfyrirtækja, útrýma spillingu og koma á nánara sambandi við [[Rússland]].<ref>{{Tímarit.is|1810039|Lukashenko og Kuchma sigra|útgáfudagsetning=12. júlí 1994|blað=[[Morgunblaðið]]|blaðsíða=14}}</ref>
 
Á tíunda áratugnum hélt Lúkasjenkó á lofti hugmyndum um endursameiningu Hvíta-Rússlands og [[Rússland]]s<ref>{{Vefheimild|titill=Þjóð í greipum fortíðar|url=https://www.mbl.is/greinasafn/grein/715886/|útgefandi=[[mbl.is]]|ár=2003|mánuður=22. febrúar|árskoðað=2018|mánuðurskoðað=16. október|aðgengi=áskrift}}</ref> en í seinni tíð hefur hann lagt áherslu á mikilvægi fullveldis Hvíta-Rússlands, ekki síst vegna versnandi sambands hans við ríkisstjórn Rússlands.
 
▲Lúkasjenkó var mótfallinn því að innleiða efnahagslega frjálslyndisvæðingu í vestrænum stíl eftir [[fall kommúnismans]] og undir stjórn hans eru flestir mikilvægustu iðnaðir Hvíta-Rússlands því enn [[ríkisrekstur|ríkisreknir]]. Hvíta-Rússland hefur forðast [[einkavæðing]]una sem var framkvæmd í stórum stíl í flestum öðrum [[Sovétlýðveldi|Sovétlýðveldum]] eftir [[hrun Sovétríkjanna]]. Ríkisstjórn Lúkasjenkós hefur einnig viðhaldið mestöllu myndmáli og útliti Sovéttímans, sérstaklega í herskrúðgöngum á [[Sigurdagurinn í Evrópu|evrópska sigurdeginum]]. Vestrænir andstæðingar Lúkasjenkós kalla hann gjarnan „síðasta [[einræðisherra]] Evrópu“.<ref>{{Vefheimild|titill=Gengið til kosninga í síðasta einræðisríki Evrópu|url=http://timarit.is/view_page_init.jsp?pageId=5735809|útgefandi=[[blaðið]]|ár=2006|mánuður=16. mars|árskoðað=2018|mánuðurskoðað=16. október}}</ref> FráAndstæðingar árinuLúkasjenkós 2006fullyrða hafaað [[Evrópusambandið]]ekkert ogríki [[Bandaríkin]]í öðruEvrópu hverjuhafi beittjafnmarga Hvítaleyniþjónustu-Rússland efnahagsþvingunumog fyrirlögreglumenn mannréttindabrotá ríkisstjórnarinnarsínum snærum miðað við höfðatölu og Hvíta-Rússland.<ref name=alexievitsj/> Lúkasjenkó hefur réttlætt stjórnarhætti sína með því móti að þeir hafi bjargað Hvíta-Rússlandi frá glundroða og komið í veg fyrir að fátækt og [[fáveldi]] festi þar rætur líkt og í öðrum [[Fyrrum Sovétlýðveldi|fyrrum Sovétlýðveldum]].
 
Frá árinu 2006 hafa [[Evrópusambandið]] og [[Bandaríkin]] öðru hverju beitt Hvíta-Rússland efnahagsþvingunum fyrir mannréttindabrot ríkisstjórnarinnar.<ref name=alexievitsj>{{Vefheimild|url=http://www.ruv.is/frett/hvitrussar-kjosa-thaulsaetinn-forseta|titill=Hvítrússar kjósa þaulsætinn forseta|útgefandi=RÚV|ár=2015|mánuður=11. október|árskoðað=2018|mánuðurskoðað=31. október}}</ref> Samband Hvíta-Rússlands við vesturveldin batnaði hins vegar að nokkru leyti um skeið eftir að Lúkasjenkó gagnrýndi hernám og innlimun Rússa á [[Krímskagi|Krímskaga]] árið 2014 og hélt friðarráðstefnu milli Rússa og Úkraínumanna til að freista þess að binda endi á átökin í Úkraínu.<ref name=alexievitsj/>
 
Hins vegar veitti hann her Rússa landsvæði til [[Innrás Rússa í Úkraínu 2022|innrásar á Úkraínu árið 2022]].
 
===Mótmæli og stjórnarkreppa frá 2020===
Eftir forsetakosningar í Hvíta-Rússlandi þann 9. júní árið 2020 var Lúkasjenkó lýstur sigurvegari gegn stjórnarandstæðingnum [[Svetlana Tsíkhanovskaja|Svetlönu Tsíkhanovskaju]]. Samkvæmt opinberum talningum var Lúkasjenkó endurkjörinn með um 80,23% atkvæða.<ref>{{Vefheimild|titill=Tsíkhanovskaja neitar að viðurkenna ósigur|url=https://www.ruv.is/frett/2020/08/10/tsikhanovskaja-neitar-ad-vidurkenna-osigur|útgefandi=RÚV|höfundur=[[Bogi Ágústsson]]|ár=2020|mánuður=10. ágúst|árskoðað=2020|mánuðurskoðað=17. ágúst}}</ref> Almennt hefur þó verið efast um að kosningarnar hafi verið löglegar og því hafa fjöldamótmæli farið fram gegn áframhaldandi stjórn Lúkasjenkós frá kosningunum. Um er að ræða fjölmennustu mótmæli í sögu landsins.<ref>{{Vefheimild|titill=Stærstu mót­mæli í sögu Hvíta-Rúss­lands|url=https://www.mbl.is/frettir/erlent/2020/08/16/staerstu_motmaeli_i_sogu_hvita_russlands/|útgefandi=mbl.is|ár=2020|mánuður=16. ágúst|árskoðað=2020|mánuðurskoðað=17. ágúst}}</ref> Tsika­novska­ja flúði til [[Litáen]] í kjölfar kosninganna af ótta um líf sitt og líf barna sinna. Stjórn Lúkasjenkós hefur mætt mótmælunum af hörku og hafði þann 17. ágúst handtekið um 7.000 manns auk þess sem tveir höfðu látið lífið.<ref>{{Vefheimild|titill=Framtíð Lúkasjenkó óviss|url=https://kjarninn.is/skyring/2020-08-16-framtid-lukasjenko-oviss/|útgefandi=''[[Kjarninn]]''|höfundur=Jónas Atli Gunnarsson|ár=2020|mánuður=17. ágúst|árskoðað=2020|mánuðurskoðað=17. ágúst}}</ref>
 
[[Evrópusambandið]] hætti að viðurkenna Lúkasjenkó sem lögmætan forseta þann 24. september 2020 vegna misferlis í kosningunum og harðræðis gegn mótmælendum.<ref>{{Vefheimild|titill=ESB viðurkennir ekki Lúkasjenkó sem forseta|url=https://www.mbl.is/frettir/erlent/2020/09/24/esb_vidurkennir_ekki_lukasjenko_sem_forseta/|útgefandi=[[mbl.is]]|ár=2020|mánuður=24. september|árskoðað=2021|mánuðurskoðað=4. júní}}</ref> Vegna mótmælanna í kjölfar kosninganna 2020 hefur stjórn Lúkasjenkós einangrast frá nágrannaþjóðum sínum og neyðst til þess að reiða sig að nýju á stuðning Rússlandsstjórnar [[Vladímír Pútín|Vladímírs Pútín]]. Lúkasjenkó varð enn háðari Pútín frá maí 2021 eftir að stjórn Lúkasjenkós beitti falskri sprengjuhótun og orrustuþotum til að neyða farþegaflugvél [[Ryanair]] á leið til Litháen til að lenda í Hvíta-Rússlandi. Tilgangur þeirrar aðgerðar var að handtaka hvítrússneska blaðamanninn [[Raman Pratasevitsj]], sem hafði átt þátt í mótmælum gegn hvítrússnesku stjórninni.<ref>{{Vefheimild|titill=Lukasjenko á allt undir Pútin|url=http://vardberg.is/frettir/lukasjenko-a-allt-undir-putin/|útgefandi=''[[Varðberg]]''|ár=2021|mánuður=30. maí|árskoðað=2021|mánuðurskoðað=4. júní}}</ref> Forstjóri Ryanair sakaði Lúkasjenkó í kjölfarið um að standa fyrir „ríkisstyrktu [[hryðjuverk]]i“.<ref>{{Vefheimild|titill=Sak­ar stjórn­völd í Hvít­a-Rúss­land­i um hryðj­u­verk|url=https://www.frettabladid.is/frettir/sakar-stjornvold-i-hvita-russlandi-um-hrydjuverk/|útgefandi=''[[Fréttablaðið]]''|ár=2021|mánuður=25. maí|árskoðað=2021|mánuðurskoðað=4. júní|höfundur=Þorvarður Pálsson}}</ref>
 
==Tilvísanir==
{{commonscat|Alexander_Lukashenko|Alexander Lúkasjenkó}}
<references/>
 
== Tenglar ==
* [http://www.president.gov.by/en/ Opinber heimasíða Lukashenkos]
* [http://news.bbc.co.uk/2/hi/europe/3882843.stm Umfjöllun BBC um Lúkasjenkó]
 
{{f|1954}}
{{DEFAULTSORT:Lúkasjenkó, Alexander}}
Sótt frá „https://is.wikipedia.org/wiki/Alexander_Lúkasjenkó“