Jöklar á Íslandi

Gígjökull í Eyjafjallajökli.

Jöklar á Íslandi þekja nú um 11% af flatarmáli landsins (um 11.400 km² af 103.125 km²). Vatnajökull, stærsti jökull Evrópu, þekur um 8% landsins. Stærstu jöklana er að finna á sunnanverðu landinu og í miðju þess. Ástæðan er sú að þar er meiri úrkoma en norðanlands. Áætlað er að um 20% heildarúrkomu á Íslandi falli á jöklana. Ásýnd jöklanna breytist hratt og stór hluti þeirra eru skriðjöklar. Allir íslenskir jöklar eru þíðjöklar.

Helstu jöklar Íslands

	Jökull	Flatarmál km2	Rúmmál km3	Hæð m
1	Vatnajökull	8.300	3.100[1]	2.109,6
2	Langjökull	953	195[2]	1.360
3	Hofsjökull	925	208[3]	1.765
4	Mýrdalsjökull	596	140[4]	1.493
5	Drangajökull	160		925
6	Eyjafjallajökull	78		1.666
7	Tungnafellsjökull	48		1.535
8	Þórisjökull	32		1.350
9	Eiríksjökull	22		1.672
10	Þrándarjökull	22		1.236
11	Tindfjallajökull	19		1.462
12	Torfajökull	15		1.190
13	Snæfellsjökull	11		1.446
1-13	stærstu jöklar	11.181		2.109,6

Þessir þrettán stærstu jöklar Íslands eru um 11.181 km² að flatarmáli en allir jöklar landsins eru um 11.400 km².

Afkoma jökla á Íslandi

Talið er að síðasta kuldaskeiði ísaldar hafi lokið fyrir um 10 þúsund árum og hlýskeið gengið í garð. Líklega var Ísland alveg jökullaust (eða því sem næst) fyrir 9 þúsund árum. Tímabilið frá þeim tíma og þar til fyrir 2.500 árum einkenndist af mjög mildu veðurfari. Fyrir 2.500 árum kólnaði í veðri og núverandi jöklar tóku að myndast. Jöklarnir hafa sennilega náð hámarki um aldamótin 1900 en hafa síðan þá dregist hratt saman.

Afkoma jökla á Íslandi á árunum 1930-1995
1930-1950	Jöklar hopa hratt
1950-1970	Jöklar hopa hægt
1970-1995	Jöklar skríða fram

Frá árinu 1995 hafa jöklarnir dregist enn frekar saman. Til dæmis hefur Vatnajökull rýrnað að meðaltali um 4 km³ á ári sem samsvarar því að allur jökullinn þynnist um hálfan metra árlega. Spáð hefur verið að jöklarnir munu halda áfram að hopa ört á þessari öld og afrennsli þeirra aukast til muna á fyrri hluta aldarinnar, en nú kemur um 20% árrennslis úr jöklum. Þessi farglosun mun valda landrisi, einkum á suðausturhluta landsins, en einnig hefur verið spáð fyrir um hækkandi stöðu sjávar. Landris ku ekki munu verða á suðvesturlandi vegna landsigs sem hefur orðið þar.

Eldur og ís

Margir íslensku jöklanna liggja yfir eldstöðvum. Grímsvötn og Bárðarbunga eru til dæmis stórar eldstöðvar undir Vatnajökli. Askja Grímsvatna er um 100 km² og askja Bárðarbungu um 60 km². Eldgos undir jöklum verða oft á tíðum í kjölfar jökulhlaupa en jökulhlaupin losa um þrýsting á eldstöðinni. Stundum er atburðarásin í hina áttina þar sem eldgos kemur af stað jökulhlaupi. Ein helsta vá vegna jökulhlaupa á Íslandi er hlaup úr Mýrdalsjökli vegna eldgoss í Kötlu en þaðan hafa einnig runnið stærstu hlaup Íslandssögunnar. Sumir jöklar eru yfir jarðhitasvæðum og bráðnar því stöðugt af þeim.

Þau fjöll sem myndast í eldgosum undir jökli nefnast móbergsstapar. Stapar eru mun hærri og reisulegri en dyngjur sem myndast við gos á jökullausu svæði. Um 40 móbergsstapar eru á Íslandi. Eiríksjökull er stærsti stapi landsins.