Makutha Rama
Makutha Rama inggih punika satunggaling lampahan wonten ing salebeting cariyos pewayangan. Makutha Rama kedadosan saking kalih tembung inggih punika Makutha tuwin Rama.[1] Makutha tegesipun ageman ratu ingkang mapan wonten mustaka, déné Rama punika kapendhet saking asma salah satunggaling naléndra saking negari Ayodya garwanipun Dèwi Shinta.[1] Saengga tembung Makutha Rama menawi dipujarwakaken ngemu suraos kados mekaten: Pakarti utama ingkang kedah dipuntindakaken déning ratu minangka pamimpin kados ingkang sampun dipunlampahi tuwin dipuntindakaken déning Prabu Sri Ramawijaya wonten ing Praja Ayodya.[1] Lampahan Makutha Rama saperangan ageng wosipun nyariosaken prekawis wejangan utawi piwucal kapamimpinan ingkang kapacak wonten ing Hastha Brata. [1]
Hastha Brata menika minangka wolu tumindak utawi pakarti ingkang kapendhet saking watakipun alam donya. Wolu kalawau antawisipun kisma (Indonesia: bumi, Inggris: earth), tirta (Indonesia: air, Inggris: water), samirana (Indonesia: angin, Inggris: wind), samodra (Indonesia: laut/samudra, Inggris: ocean), chandra (Indonesia: bulan, Inggris: moon), baskara (Indonesia: matahari, Inggris: sun), dhahana (Indonesia: api, Inggris : fire), kartika (Indonesia: bintang, Inggris: stars).[2] Piwucal Hastha Brata menika rumiyin naté dipunwucalaken déning Ramawijaya dhumateng ingkang rayi nenggih Radèn Bharata ing Ayodya ugi Radèn Gunawan Wibisana nalika badhe jumeneng nata ing Ngalengka.[1] Kejawi saking menika, wonten lampahan Makutha Rama, piwucal Hastha Brata dipunwucalaken déning Begawan Kesawasidi dhumateng satriya Madukara nenggih Radèn Janaka utawi Arjuna. Begawan Kesawasidi sejatosipun panjalmanipun saking Prabu Kresna.[2].
Piwucal Gunawan Wibisana Salebeting Makutha Rama
Kejawi nyariosaken prekawis Hastha Brata, lampahan Makutha Rama ugi nyariosaken prekawis piwucal Gunawan Wibisana dhumateng putranipun nenggih Radèn Bisawarna. Rikala semanten ingkang putra nenggih Radèn Bisawarna dipunparingi keprabon negari Singgelapura.Gunawan Wibisana ngendika bilih satunggaling pamimpin kedah kagungan watak bawaleksana, jejeg ing adil, gumelaré wasésa, gedhéning panguwasa. Bawaleksana tegesipun kedah netepi janji ingkang naté dipunandharaken. Jejeg ing adil ngemu suraos saget adil marang saksinten kemawon. Ampun pilih-pilih. Lajeng satunggaling pamimpin kedah kagungan watak gumelaré wasésa. Tegesipun anggenipun nglampahi panguwaos kedah saget dados pangayom tumrap sedaya tiyang, mboten mban cindhe mban siladan utawi mbènten-mbèntenaken. Piwucal salejengipun inggih menika gedhéning panguwasa. Liripun, satunggaling pamimpin kedah maringi pidana sakmurwat dhumateng tiyang ingkang nglampahi tumindak lepat. Déné maringi bebungah dhumateng tiyang ingkang sampun damel kesaénan.[3]
Kejawi saking menika, Gunawan Wibisana ngendika malih bilih, wonten gangsal prekawis ingkang wajib dipunlampahi tuwin dipuntindakaken dhumateng satunggaling panguwaos. Antawisipun tata, titi,titis, tatag,saha tutug. Tata suraosipun saget nata dhiri pribadhinipun piyambak menapa dene njawinipun dhiri pribadhinipun. Liripun, kagungan raos tepa slira (Indonesia :menghargai kepada orang lain). Titi tegesipun mboten bingung kaliyan satunggaling prekawis. Titis, saget mendhet satunggaling kaputusan kanthi sarana ingkang leres. Lajeng tatag, inggih menika kedah wantun mendhet wohing pakarti saking tumindakipun piyambak. Ingkang pungkasan tutug, ngemu suraos saget ngrampungaken sedaya kewajibanipun minangka panguwaos.[3]
Cariyos Gancaran Makutha Rama
Wonten ing Kedhaton Negari Ngastina, Prabu Duryudana dipunadhep dening warangka nata nenggih Patih Arya Sengkuni, Nata Mandura Prabu Baladewa, Nata Ngawangga Adipati Karna, Pandhita Durna, miwah ingkang rayi kadang Kurawa. Salebeting pepanggihan kasebat sami pirembagan prekawis wahyu ingkang badhe mandhap wonten ing Marcapada(Indonesia: dunia, Inggris: world). Wahyu kasebut aran Wahyu Makutha Rama. Sang nata Ngastina, Prabu Duryudana sanget kumacelu kagungan raos kepengen pikantuk wahyu kasebat. Wekasan Prabu Duryudana nyuwun dhumateng Adipati Karna supados ngupadi wahyu kasebat kagem Prabu Duryudana. Adipati Karna lajeng nyagahi menapa ingkang dados dhawuh Prabu Duryudana. Kalawan Patih Sengkuni tuwin kadang sata Kurawa, Adipati Karna bidhal badhe ngupados dumunungipun wahyu Makutha Rama.[4].
Salebeting Pertapan Kutharunggu, Kresna madeg dados satunggaling brahmana asmanipun Begawan Kesawasidhi. Wonten dinten menika, sang Begawan Kesawasidhi nembe dipunadhep kaliyan Anoman, Resi Maenaka, Yaksendra tuwin Gajah Setubanda. Anoman ngandharaken bilih, sowanipun wonten Pertapan Kutharunggu menika badhe nyuwun seserepan miwah pitedah menggah margining kayuwanan ugi sampurnaning sangkan paran. Kejawi saking menika sang Anoman nyuwun dipununtabaken kamukswanipun. Anoman ngrumaosi bilih sampun sungkan tinitah wonten ing madyapada (Indonesia: dunia, Inggris: world) ingkang anggung sinandhangan cuwa suka wirang gambira papa mulya sapanunggalanipun. Begawan Kesawasidhi lajeng paring wangsulan dhumateng sang Anoman. Begawan Kesawasidhi ngendika dhumateng Anoman menawi wonten mapinten-pinten titah Hyang Widhi ingkang kataman rogarda sami sekung ngupaya usada supados waluya dinirgakipun keng yuswa, ananging sira ingkang pikantuk nugraha yuswa dangu malah sami nggresula. Begawan Kesawasidhi ugi njarwakaken menawi pati tuwin gesang menika muhung purpa wasesanipun Hyang Widhi. Dawa cendhekipun yuswa tumrap satunggaling titah menika, mungguhing Hyang Widhi, sejatosipun mengku karsa ingkang wigatos tumrapipun jagad raya. [5].
Dereng rampung anggenipun sami pirembagan ing antawisipun Anoman kaliyan Begawan Kesawasidhi, dumadakan rawuh Adipati Karna, Patih Sengkuni ngadhep sang Begawan Kesawasidhi. Adipati Karna matur sejatosipun rawuhipun wonten Pertapan Kutharunggu menika, badhe ngupados wahyu ingkang sinebat Makutha Rama. Begawan Kesawasidhi wekasan paring wangsulan dhumateng Adipati Karna menawi wahyu menika mboten nggadhahi wujud, mboten nggadhahi warni, mboten manggon, ananging namung minangka anugrah saking Hyang Widhi dhumateng tiyang ingkang katarima anggenipun nglampahi tapa brata. Midhanget pangandikanipun Begawan Kesawasidhi, Adipati Karna tuwin Patih Sengkuni wusana nduga menawi wahyu Makutha Rama mapan wonten angganipun Begawan Kesawasidhi.Salajengipun Begawan Kesawasidhi badhe dipunasta lumarap wonten negari Ngastina dipunaturaken Prabu Duryudana. Begawan Kesawasidhi mboten purun, nampik niat sae Adipati Karna tuwin Patih Sengkuni. Wekasan Adipati Karna duka lajeng kedadosan perang. Rikalanipun sami perang, Adipati Karna mboten kuwawa nrenggalangi kridhanipun Begawan Kesawasidhi. Adipati Karna wekasan ngedalaken panah Kyai Kunto Wijayadanu. Rikala pusaka kalawau sampun dipundalaken, Anoman tanggap lajeng nyaut Kunto Wijayadanu saha dipunasta. Adipati Karna rumaos getun ing penggalaih wekasan mlajar kaliyan Patih Sengkuni tuwin Kurawa.[6]
Cathetan Suku
- ↑ a b c d e (ing basa Indonésia)"wahyu-makutharama".:tembung Makutha Rama(dipunundhuh tanggal 6 Juni 2012)
- ↑ a b (ing basa Indonésia) Siswoharsojo,Ki. Pakem Pedhalangan Lampahan Makutha Rama.Toko Buku SG.Ngayogyakarta.Cap-capan kaping VI (1982), halaman 107-108
- ↑ a b (ing basa Indonésia)Piwucal Gunawan Wibisana-Makutha Rama(dipunundhuh tanggal 11 Juni 2012)
- ↑ (ing basa Indonésia)Gancaran Makutha Rama(dipunundhuh tanggal 10 Juni 2012)
- ↑ (ing basa Indonésia) Siswoharsojo,Ki. Pakem Pedhalangan Lampahan Makutha Rama.Toko Buku SG.Ngayogyakarta.Cap-capan kaping VI (1982), halaman 37
- ↑ (ing basa Indonésia)Cariyos-Makutha Rama(dipunundhuh tanggal 11 Juni 2012)