ვიკიპედია

ქემალ ათათურქი

(გადამისამართდა გვერდიდან მუსტაფა ქემალ ათათურქი)

მუსტაფა ქემალ ათათურქი (თურქ. Mustafa Kemal Atatürk), ან მუსტაფა ქემალ ფაშა (თურქ. Mustafa Kemal Paşa) 1921 წლამდე და ღაზი მუსტაფა ფაშა[1] (თურქ. Gazi Mustafa Paşa) 1921—1934[2] წლებში (დ. 1881, სალონიკი, სალონიკის ვილაიეთი, ოსმალეთის იმპერია – გ. 10 ნოემბერი, 1938, დოლმაბაჰჩე, სტამბოლი, თურქეთი) — თურქი ფელდმარშალი, რევოლუციონერი სახელმწიფო მოღვაწე, მწერალი და თურქეთის რესპუბლიკის დამფუძნებელი მამა, რომელიც რესპუბლიკის დაფუძნებიდან, 1923 წლიდან, სიკვდილამდე, 1938 წლამდე იყო თურქეთის პრეზიდენტი. მან გაატარა ყოვლისმომცველი პროგრესული რეფორმები, რამაც თურქეთი გარდაქმნა სეკულარულ და ინდუსტრიალიზებულ ქვეყანად.[3][4][5][6] იდეოლოგიურად, მისი სეკულარისტული და ნაციონალისტური პოლიტიკა და სოციალისტურ-პოლიტიკური თეორია ქემალიზმის სახელით გახდა ცნობილი. თავისი სამხედრო და პოლიტიკური მიღწევების გამო, ათათურქი XX საუკუნის ერთ-ერთ ყველაზე მნიშვნელოვან პოლიტიკურ ლიდერად ითვლება.[7]

მუსტაფა ქემალ ათათურქი
მუსტაფა ქემალ ათათურქი
ათათურქი 1932 წელს
 თურქეთის 1-ლი პრეზიდენტი
თანამდებობაზე ყოფნის დრო
29 ოქტომბერი, 1923 – 10 ნოემბერი, 1938
პრემიერ-მინისტრი  ისმეთ ინენიუ
ფეთჰი ოქიარი
ჯელალ ბაიარი
წინამორბედითანამდებობა შეიქმნა
მემკვიდრეისმეთ ინენიუ
თანამდებობაზე ყოფნის დრო
3 მაისი, 1920 – 24 იანვარი, 1921
წინამორბედითანამდებობა შეიქმნა
მემკვიდრეფევზი ჩაქმაქი
თანამდებობაზე ყოფნის დრო
24 აპრილი, 1920 – 29 ოქტომბერი, 1923
წინამორბედითანამდებობა შეიქმნა
მემკვიდრეფეთჰი ოქიარი
თანამდებობაზე ყოფნის დრო
9 სექტემბერი, 1923 – 10 ნოემბერი, 1938
წინამორბედითანამდებობა შეიქმნა
მემკვიდრეისმეთ ინენიუ
დაბადებულიდაახლ. 1881
სალონიკი, სალონიკის ვილაიეთი, ოსმალეთის იმპერია
გარდაცვლილი10 ნოემბერი, 1938 (57 წლის)
დოლმაბაჰჩე, სტამბოლი, თურქეთი
მოქალაქეობაოსმალეთის დროშა ოსმალეთის იმპერია →
თურქეთის დროშა თურქეთი
ეროვნებაოსმალელი, თურქი
დაკრძალულიაანკარის ეთნოგრაფიული მუზეუმი, ანკარა (21 ნოემბერი, 1938 – 10 ნოემბერი, 1953) →
ანითქაბირი, ანკარა (10 ნოემბერი, 1953-დან)
პოლიტიკური პარტიარესპუბლიკური პარტია
მამაალი რიზა ეფენდი
დედაზიუბეიდე ჰანუმი
მეუღლელატიფე უშაქი
ნათესავებიმაკბულე ათადანი (და)
ჯილდოებიიხილეთ სია
ხელმოწერა

ათათურქი ცნობილი გახდა პირველი მსოფლიო ომის დროს, გალიპოლის ბრძოლაში (1915) ოსმალეთის იმპერიის გამარჯვების უზრუნველყოფის შემდეგ.[8] ოსმალეთის იმპერიის დამარცხებისა და დაშლის შემდეგ, ის სათავეში ჩაუდგა თურქეთის ეროვნულ მოძრაობას, რომელიც წინააღმდეგობას უწევდა მოკავშირეების მიერ თურქეთის დაყოფას ომში გამარჯვებულ მოკავშირეთა შორის. თურქეთის დღევანდელ დედაქალაქში, ანკარაში დროებითი მთავრობის შექმნით, მან დაამარცხა მოკავშირეების მიერ გაგზავნილი ძალები და ომიდან გამარჯვებული გამოვიდა, რომელსაც მოგვიანებით „თურქეთის ომი დამოუკიდებლობისთვის“ უწოდეს. შემდგომში მან გააუქმა უკვე დაშლილი ოსმალეთის იმპერია და მის ნაცვლად გამოაცხადა თურქეთის რესპუბლიკის დაარსების შესახებ.

ახლად ჩამოყალიბებული თურქეთის რესპუბლიკის პრეზიდენტის ამპლუაში, ათათურქმა წამოიწყო პოლიტიკური, ეკონომიკური და კულტურული რეფორმების მკაცრი პროგრამა, რომლის საბოლოო მიზანი იყო თანამედროვე, პროგრესული და სეკულარული ეროვნული სახელმწიფოს აშენება. მან, დაწყებითი განათლება უფასო და სავალდებულო გახადა და ათასობით ახალი სკოლა გახსნა ქვეყნის მასშტაბით. ასევე შემოიღო ლათინურ ენაზე დაფუძნებული თურქული ანბანი, რომელიც შეცვალა ძველი ოსმალურის თურქული ანბანი. თურქმა ქალებმა თანაბარი სამოქალაქო და პოლიტიკური უფლებები მიიღეს ათათურქის პრეზიდენტობის დროს.[9] კერძოდ, №1580 კანონის საფუძველზე 1930 წლის 3 აპრილს ქალებს მიენიჭათ ხმის მიცემის უფლება ადგილობრივ არჩევნებზე და რამდენიმე წლის შემდეგ, 1934 წელს, სრული საყოველთაო ხმის უფლება მიიღეს.[10]

ათათურქის მთავრობა ატარებდა თურქიზაციის პოლიტიკას, რითაც ცდილობდა შეექმნა ერთგვაროვანი, ერთიანი და უპირველეს ყოვლისა სეკულარული ერი თურქული დროშის ქვეშ.[11][12][13] ათათურქის დროს, თურქეთში მცხოვრებ უმცირესობებს სთხოვდნენ საჯაროდ თურქულად ელაპარაკათ, მაგრამ ამავე დროს მათ მიეცათ უფლება შეენარჩუნებინათ საკუთარი მშობლიური ენა.[14] გვარის შესახებ კანონის მიხედვით არათურქულ ტოპონიმებს და უმცირესობებს დაევალათ თურქული გვარის მიღება.[15][16] 1934 წელს, თურქეთის პარლამენტმა მას გვარად „ათათურქი“ მიანიჭა, რაც ნიშნავს „თურქების მამას“, რაც მისი როლის აღიარება გახდა, რომელიც მან თანამედროვე თურქეთის რესპუბლიკის მშენებლობაში შეიტანა.[17] ის 1938 წლის 10 ნოემბერს სტამბოლში, დოლმაბაჰჩეს სასახლეში, 57 წლის ასაკში გარდაიცვალა.[18] პრეზიდენტის პოსტზე ის პრემიერ-მინისტრმა, ისმეთ ინენიუმ შეცვალა და სახელმწიფო პანაშვიდი გადაუხადა მას.[19]

1981 წელს, ათათურქის დაბადების 100 წლისთავზე, მის ხსოვნას გაერომ და იუნესკომ პატივი მიაგო და მიმდინარე წელი მსოფლიოში „ათათურქის წლად“ გამოაცხადა, ასევე მიიღო რეზოლუცია ათათურქის 100 წლის იუბილეზე, სადაც ის აღწერილია, როგორც „მებრძოლ ლიდერად კოლონიალიზმისა და იმპერიალიზმის წინააღმდეგ“ და „ხალხებს შორის ურთიერთგაგების გრძნობისა და მსოფლიოს ერებს შორის მტკიცე მშვიდობის შესანიშნავი წარმომჩენის, სადაც ის მთელი ცხოვრება მუშაობდა ხალხებს შორის ჰარმონიისა და თანამშრომლობის განსავითარებლად“.[20][21] ათათურქს ასევე მიენიჭა ჯილდო მსოლფიოში მშვიდობაზე ორიენტირებული საგარეო პოლიტიკისა და მეგობრობისთვის, განსაკუთრებით მეზობელ ქვეყნებთან მიმართებაში, როგორებიცაა ირანი, იუგოსლავია, ერაყი და საბერძნეთი, ასევე ბალკანეთის პაქტის შექმნისთვის, რომელიც წინააღმდეგობას უწევდა ფაშისტური იტალიისა და ცარისტული ბულგარეთის ექსპანსიონიზმისთვის.[22]

სახელი

რედაქტირება

ათათურქი დაიბადა, როგორც „მუსტაფა“. მეორე სახელი „ქემალი“ (რომელიც არაბულად ნიშნავს „სრულყოფილებას“ ან „სიმწიფეს“) მას მათემატიკის მასწავლებელის, კაპიტან მუსტაფა ეფენდის მიერ მიენიჭა. აფეთ ინანის მიხედვით, მისმა მასწავლებელმა ეს სახელი მას (ათათურქს) „მისი შესაძლებლობებისა და სიმწიფის აღფრთოვანებით დაარქვა“.[23][24] სხვა წყაროების მიხედვით, მის მასწავლებელს სურდა ათათურქის სხვა მოსწავლეებისგან განასხვავება, რომელთაც ასევე ერქვათ „მუსტაფა“.[25][26] მწერალი ენდრიუ მანგო ვარაუდობს, რომ შესაძლოა მან თავად აირჩია ეს სახელი, ნაციონალისტი პოეტის, ნამიქ ქემალი პატივსაცემად.[27] ჟურნალისტ ალკანის მიხედვით, ათათურქმა, როგორც ჩანს, ჯარში მოღვაწეობის წლებში მიიღო სახელი „ქემალი“.[28]

მას შემდეგ, რაც 1934 წელს პირადობის მოწმობა მიიღო გვარი „ათათურქი“, მისი სახელის ველში ჩაიწერა „ქემალ ათათურქი“, მაშინ, როდესაც სახელი „მუსტაფა“ საერთოდ გაქრა. 1935 წლის თებერვალში, ათათურქმა დაიწყო თავისი „ორიგინალური“ სახელის — „ქემალის“ გამოყენება. ჟურნალ „Tarama Dergisi“ (1934) მიხედვით ქემალი ნიშნავს „ფორტიფიკაციას“, „ციხესიმაგრეს“, „ჯარს“, „ფარს“. 1935 წლის 4 თებერვალს, მთავრობის ოფიციალურმა საინფორმაციო სააგენტო „ანადოლუს სააგენტომ“ შემდეგი განმარტება გააკეთა:[28]

 
„ჩვენ მიერ გავრცელებული ინფორმაციის განმარტებისათვის, სახელი „ქემალი“, რომელსაც ათათურქი ატარებს, არ არის არაბული სიტყვა და არც არაბული სიტყვის kemal [„სიმწიფე“, „სრულყოფილება“] მნიშვნელობა გააჩნია. ათათურქის [ნამდვილი] სახელი არის Kamâl, რომელიც თურქულად ნიშნავს ჯარს და ფორტიფიკაციას. რამდენადაც სახელში მოცემული a არბილებს k-ს გამოთქმისას, სახელი აქცენტში უახლოვდება არაბული „ქემალის“ გამოთქმას. ეს არის მსგავსების სრული მასშტაბი. — ანადოლუს საინფორმაციო სააგენტო“

თუმცა, ათათურქი 1937 წლის მაისის შემდგომ დაუბრუნდა „ქემალის“ ძველ მართლწერას. რბილი გადასვლის გამო, მან თავს არიდებდა სახელის გამოყენებას, როგორც შეეძლო, ან საერთოდ არ გამოიყენა იგი, ან ხელს აწერდა დოკუმენტებს, როგორც „K. Atatürk“. ამის ოფიციალური ახსნა არასოდეს გაკეთებულა. მიუხედავად ამისა, აშკარა იყო, რომ ათათურქის სახელის საკითხი თურქული ენის რეფორმას უკავშირდებოდა.[28]

ადრეული წლები

რედაქტირება
 
სახლი (დღეს მუზეუმი), სადაც ათათურქი დაიბადა და რომელიც მდებარეობს საბერძნეთის ქალაქ სალონიკში

ათათურქი დაიბადა „აჰმეთ სუბაშის“ უბანში ან ისლაჰანეს ქუჩაზე (დღეს აპოსტოლუ პავლუს ქუჩა) მდებარე სახლში (დღეს მუზეუმი), „ქოჯა ქასიმფაშას“ უბანში, სალონიკში (დღეს საბერძნეთი),[29] ოსმალეთის იმპერიაში. მისი მშობლები იყვნენ ალი რიზა ეფენდი, სამხედრო ოფიცერი წარმოშობით კოჯაჯიკიდან (ჩრდილოეთი მაკედონია), მოხელე და ხე-ტყით მოვაჭრე, და ზიუბეიდე ჰანიმი. მუსტაფას მხოლოდ და ჰყავდა, მაკბულე ათადანი, რომელიც 1956 წელს გარდაიცვალა.[30]

ათათურქის წარმომავლობის შესახებ მითები და თეორიები საოცრად მრავალფეროვანი და კონტრასტულია.[31] ენდრიუ მანგოს მტკიცებულობით, ის მუსლიმი, თურქულენოვანი და არასტაბილურად საშუალო კლასის ოჯახიდან იყო.[32] მამამისი, ალი რიზა ეფენდი, ზოგიერთი ავტორის აზრით, წარმოშობით ალბანელი იყო,[33][34][35][36] თუმცა, ფალიჰ რიფკი ათაის, ვამიკ ვოლქანის, ნორმან იცხკოვიცის, მიუჟგიან ჯუნბურის, ნუმან ქართალის და ჰასან იზეტინ დინამოს აზრით, ალი რიზა ეფენდის წინაპრები თურქები იყვნენ, რომლებიც საბერძნეთში ანატოლიიდან, აიდინის პროვინციაში მდებარე სიოქეს რაიონიდან ჩამოვიდნენ.[37][38][39][40][41][42] ითვლება, რომ დედამისი, ზუბეიდე, თურქული წარმოშობისაა[34][35] და შევქეთ სურეია აიდემირის მიხედვით, ის წარმოშობით იორუკი იყო.[43] სხვა წყაროების მიხედვით, დედამისი ებრაელი (Scholem, 2007) ან ბულგარელი (Tončeva, 2009) იყო.[31] სხვადასხვა წყაროს მიხედვით, დედამისი ასევე შეიძლება ალბანელი,[44] მაკედონელი ტორბეში,[45] ან მუსლიმი ბულგარელი ყოფილიყო.[46] ოსმალეთის დროს სალონიკში მცხოვრები დიდი ებრაული თემის გამო, მისი ბევრი პრო-ისლამისტი მოწინააღმდეგე, რომლებიც მისი რეფორმების მოწინააღმდეგენი იყვნენ, აცხადებდნენ, რომ ათათურქის წინაპრები „დიონმე“ (გარდაქმნილები) იყვნენ — ებრაელები, რომლებმაც საჯაროდ ისლამი მიიღეს, თუმცა, ფარულად მაინც იუდაიზმის ერთგულები დარჩნენ.[47]

ადრეულ წლებში, დედამ აიძულა ათათურქს რელიგიურ სკოლაში სწავლა, რაც მან მოკლე ვადაში და უხალისოდ შეასრულა. მოგვიანებით, მამამისის მითითებით სწავლობდა „შემსი ეფენდის სკოლაში“ (კერძო სკოლა, საერო სასწავლო გეგმით). შვიდი წლის ასაკში, ათათურქს მამა გარდაეცვალა.[48] დედამისს სურდა, რომ მას ესწავლა მოვაჭრის პროფესია, მაგრამ მათ დაუკითხავად, 1893 წელს, ათათურქმა ჩააბარა სალონიკის სამხედრო სკოლაში. 1896 წელს იგი ჩაირიცხა მონასტირის სამხედრო სკოლაში (თანამედროვე ჩრდილოეთ მაკედონია). 1899 წლის[49] 14 მარტს ჩაირიცხა ოსმალეთის სამხედრო აკადემიაში, რომელიც მდებარეობდა ოსმალეთის დედაქალაქ კონსტანტინოპოლში, შიშლის რაიონში, პანგალთის უბანში,[50] და რომელიც დაასრულა 1902 წელს. მოგვიანებით, 1905 წლის 11 იანვარს, დაამთავრა ოსმალეთის სამხედრო კოლეჯი კონსტანტინოპოლში.[49]

სამხედრო კარიერა

რედაქტირება

ადრეული წლები

რედაქტირება

სწავლის დასრულებიდან მალევე, ის პოლიციამ ანტიმონარქისტული საქმიანობისთვის დააკავა. რამდენიმეთვიანი პატიმრობის შემდეგ, იგი მისი ყოფილი სკოლის დირექტორის, რიზა ფაშას მხარდაჭერით გაათავისუფლეს.[51] გათავისუფლების შემდეგ, ათათურქი დაინიშნა დამასკოში განლაგებული მეხუთე არმიის შტაბის კაპიტნათ,[49] ალი ფუატთან (ჯებესოი) და ლიუტფი მიუფიტთან (იოზდეში) ერთად.[52] შემდგომში ის შეუერთდა რეფორმისტ ოფიცერთა მცირე საიდუმლო რევოლუციურ საზოგადოებას სახელად „სამშობლო და თავისუფლება“ (Vatan ve Hürriyet), რომელსაც ხელმძღვანელობდა ვაჭარი მუსტაფა ელვანი (ჯანთექინი). 1907 წლის 20 ივნისს მას მიენიჭა უფროსი კაპიტნის (Kolağası) წოდება და 1907 წლის 13 ოქტომბერს დაინიშნა მანასტირში განლაგებული მესამე არმიის შტაბში.[53] მოგვიანებით შეუერთდა ერთიანობისა და პროგრესის კომიტეტს (ეპკ), საწევრო ნომრით 322, თუმცა, შემდგომ წლებში, ცნობილი იყო თავისი ოპოზიციონერობით და ხშირი კრიტიკით კომიტეტის ხელმძღვანელობის მიერ გატარებული პოლიტიკის მიმართ. 1908 წლის 22 ივნისს დაინიშნა ოსმალეთის რკინიგზის ინსპექტორად აღმოსავლეთ რუმელიაში (Doğu Rumeli Bölgesi Demiryolları Müfettişi).[53] 1908 წლის ივლისში მონაწილეობა მიიღო ახალგაზრდა თურქების რევოლუცია, რომელმაც სულთან აბდულჰამიდ II ძალაუფლება წაართვა და აღადგინა კონსტიტუციური მონარქია.

 
ათათურქი (წინა რიგი, მარცხნიდან მეორე) 1910 წლის 28 სექტემბერს, ოსმალელ დამკვირვებლებთან ერთად პიკარდის სამხედრო სწავლებაზე.

ათათურქი გამოდიოდა წინადადებით ჯარის დეპოლიტიზაციის შესახებ, რაც არ მოეწონათ ეპკ-ის ლიდერებს. შედეგად, იგი გაგზავნეს ტრიპოლიტანიის ვილაეთში (დღევანდელი ლიბია, მაშინ ოსმალეთის იმპერიის ნაწილი), 1908 წლის ბოლოსთვის იქ აფეთქებული ტომობრივი აჯანყების ჩახშობის მიზეზით.[51] თუმცა, მიკუშის ცნობით, იგი ამ მისიაში მოხალისედ წავიდა,[54] სადაც მან აჯანყება წარმატებით ჩაახშო და 1909 წლის იანვარში კონსტანტინოპოლში დაბრუნდა.

1909 წლის აპრილში, კონსტანტინოპოლში, ჯარისკაცთა ჯგუფმა დაიწყო კონტრრევოლუცია (იხ. 31 მარტის ინციდენტი). ათათურქმა მნიშვნელოვანი როლი ითამაშა აჯანყების ჩახშობაში.[55]

1910 წელს იგი გამოიძახეს ოსმალეთის ალბანეთის პროვინციებში.[56][57] იმ დროს ისა ბოლეტინი ხელმძღვანელობდა ალბანურ აჯანყებებს კოსოვოში, ასევე აჯანყება იყო ალბანეთშიც.[58][59] 1910 წელს ათათურქი შეხვდა ალბანელ პოლიტიკოსს, მწერალს და ალბანეთის დამოუკიდებლობის დეკლარაციის ერთ-ერთ ხელმომწერს ექრემ ვლორას.[60][61]

მოგვიანებით, 1910 წლის შემოდგომაზე, ათათურქი იყო ოსმალეთის სამხედრო დამკვირვებელთა შორის, რომლებიც ესწრებოდნენ პიკარდის სამხედრო წვრთნებს საფრანგეთში[62] და 1911 წელს, მცირე ხნით მუშაობდა ომის სამინისტროში (Harbiye Nezareti), კონსტანტინოპოლში.

თურქეთ-იტალიის ომი

რედაქტირება
  მთავარი სტატია: თურქეთ-იტალიის ომი.

იხილეთ აგრეთვე

რედაქტირება

რესურსები ინტერნეტში

რედაქტირება
 
ვიკიციტატაში არის გვერდი თემაზე:

სქოლიო

რედაქტირება
  1. ↑ Andrew Mango Atatürk: The Biography of the Founder of Modern Turkey, Overlook Press, 2002, ISBN 978-1-58567-334-6, [1]
  2. ↑ Hasan Eren. II. ATATÜRK ve TÜRK DİLİ. ციტატა: „24 Kasım 1934’te Türkiye Büyük Millet Meclisi 2587 sayılı kanunla Gazi Mustafa Kemal’e Atatürk soyadını verdi.“
  3. ↑ Cuthell Jr., David Cameron (2009). „Atatürk, Kemal (Mustafa Kemal)“. In Ágoston, Gábor; Masters, Bruce (eds.). Encyclopedia of the Ottoman Empire. New York: Facts On File. pp. 56–60. ISBN 978-0-8160-6259-1. LCCN 2008020716. ციტირების თარიღი: 23 January 2021.
  4. ↑ Atatürk, Kemal, Philip's, 2014, , ISBN 9780199546091, https://archive.org/details/worldencyclopedi00oxfo. წაკითხვის თარიღი: 9 June 2019
  5. ↑ Books, Market House Books Market House (2003), Books, Market House, რედ., "Atatürk, Kemal", Who's Who in the Twentieth Century (Oxford University Press), , ISBN 9780192800916, https://archive.org/details/whoswhointwentie00brig. წაკითხვის თარიღი: 9 June 2019
  6. ↑ Harold Courtenay Armstrong Gray Wolf, Mustafa Kemal: An Intimate Study of a Dictator. page 225
  7. ↑ EINSTEIN AND ATATURK (Part 1), National Geographic Society Newsroom. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2021-05-22. ციტირების თარიღი: 2023-02-10.
  8. ↑ Zürcher, Turkey: a modern history, 142
  9. ↑ Mastering Modern World History by Norman Lowe, second edition
  10. ↑ Türkiye'nin 75 yılı, Tempo Yayıncılık, İstanbul, 1998, pp. 48, 59, 250
  11. ↑ Sofos, Umut Özkırımlı & Spyros A. (2008). Tormented by history: nationalism in Greece and Turkey. New York: Columbia University Press, გვ. 167. ISBN 9780231700528. 
  12. ↑ Toktaş, Şule (2005). „Citizenship and Minorities: A Historical Overview of Turkey's Jewish Minority“. Journal of Historical Sociology. 18 (4): 394–429. doi:10.1111/j.1467-6443.2005.00262.x. ISSN 0952-1909. S2CID 59138386. ციტირების თარიღი: 7 January 2013.
  13. ↑ (3 August 2012) Social relations in Ottoman Diyarbekir, 1870–1915. Leiden: Brill, გვ. 300. ISBN 978-90-04-22518-3. 
  14. ↑ (2006) Turkey beyond nationalism: towards post-nationalist identities, [Online-Ausg.], London: Tauris, გვ. 45. ISBN 9781845111410. 
  15. ↑ Öktem, Kerem (2008). „The Nation's Imprint: Demographic Engineering and the Change of Toponymes in Republican Turkey“. European Journal of Turkish Studies (7). doi:10.4000/ejts.2243. ციტირების თარიღი: 18 January 2013.
  16. ↑ Aslan, Senem (29 December 2009). „Incoherent State: The Controversy over Kurdish Naming in Turkey“. European Journal of Turkish Studies. Social Sciences on Contemporary Turkey (10). doi:10.4000/ejts.4142. ციტირების თარიღი: 16 January 2013. ციტატა: „the Surname Law was meant to foster a sense of Turkishness within society and prohibited surnames that were related to foreign ethnicities and nations“
  17. ↑ Mustafa Kemal Atatürk'ün Nüfus Hüviyet Cüzdanı. (24.11.1934). www.isteataturk.com. ციტირების თარიღი: 26 June 2013
  18. ↑ Turkey commemorates Atatürk on 78th anniversary of his passing en. ციტირების თარიღი: 21 November 2017
  19. ↑ Jayapalan, N. (April 1999). Modern Asia Since 1900 (en). Atlantic Publishers & Dist. ISBN 9788171567515. 
  20. ↑ ATATURK: Creator of Modern Turkey. www.columbia.edu. ციტირების თარიღი: 22 November 2017
  21. ↑ Landau, Jacob M. (1984). Atatürk and the Modernization of Turkey (en). BRILL. ISBN 978-9004070707. 
  22. ↑ "Balkan Pact and Turkey" by Esra S. Değerli
  23. ↑ Afet İnan, Atatürk hakkında hâtıralar ve belgeler, Türk Tarih Kurumu Basımevi, 1959, p. 8.
  24. ↑ Mustafa Kemal Atatürk. Turkish Embassy website. ციტირების თარიღი: 7 August 2007
  25. ↑ Ali Fuat Cebesoy, Sınıf arkadaşım Atatürk: okul ve genç subaylık hâtıraları, İnkılâp ve Aka Kitabevleri, 1967, p. 6. Benim adım Mustafa. Senin adın da Mustafa. Arada bir fark olmalı, ne dersin, senin adının sonuna bir de Kemal koyalım.
  26. ↑ Rustow, Dankwart A. (1968). „Atatürk as Founder of a State“. Daedalus. 97 (3): 793–828. ISSN 0011-5266. JSTOR 20023842 – წარმოდგენილია JSTOR-ის მიერ.
  27. ↑ Mango, Atatürk, p. 37.
  28. ↑ 28.0 28.1 28.2 Enis Dinç (2020). Atatürk on Screen: Documentary Film and the Making of a Leader, გვ. 180. 
  29. ↑ Méropi Anastassiadou; Méropi Anastassiadou-Dumont (1997) Salonique, 1830–1912: une ville ottomane à l'âge des Réformes. BRILL, გვ. 71. ISBN 978-90-04-10798-4. 
  30. ↑ Cemal Çelebi Granda (2007). Cemal Granda anlatıyor. Pal Medya ve Organizasyon. ISBN 978-9944-203-01-2. 
  31. ↑ 31.0 31.1 Zadrożna, Anna (31 July 2017). „Reconstructing the past in a post-Ottoman village: Turkishness in a transnational context“. Nationalities Papers. 45 (4): 524–539. doi:10.1080/00905992.2017.1287690. S2CID 132176422.
  32. ↑ Andrew Mango Atatürk: The Biography of the Founder of Modern Turkey, Overlook Press, 2002, ISBN 978-1-58567-334-6, p. 25-27, p.27ff. – "Feyzullah's family is said to have come from the country near Vodina (now Edhessa in western Greek Macedonia). The surname Sofuzade, meaning 'son of a pious man', suggests that the ancestors of Zübeyde and Ali Rıza had a similar background. Cemil Bozok, son of Salih Bozok, who was a distant cousin of Atatürk and, later, his ADC, claims to have been related to both Ali Rıza's and Zübeyde's families. This would mean that the families of Atatürk's parents were interrelated. Cemil Bozok also notes that his paternal grandfather, Safer Efendi, was of Albanian origin. This may have a bearing on the vexed question of Atatürk's ethnic origin. Atatürk's parents and relatives all used Turkish as their mother tongue. This suggests that some at least of their ancestors had originally come from Turkey, since local Muslims of Albanian and Slav origin who had no ethnic connection with Turkey spoke Albanian, Serbo-Croat or Bulgarian, at least so long as they remained in their native land. But in looks Atatürk resembled local Albanians and Slavs.[...] But there is no evidence that either Ali Riza or Zübeyde was descended from such Turkish nomads." page 28; "It is much more likely that Atatürk inherited his looks from his Balkan ancestors.[...] But Albanians and Slavs are likely to have figured among his ancestors."
  33. ↑ Mango, Andrew, Atatürk: the biography of the founder of modern Turkey, (Overlook TP, 2002), p. 27.
  34. ↑ 34.0 34.1 Jackh, Ernest, The Rising Crescent, (Goemaere Press, 2007), p. 31, Turkish mother and Albanian father
  35. ↑ 35.0 35.1 Isaac Frederick Marcosson, Turbulent Years, Ayer Publishing, 1969, p. 144.
  36. ↑ Richmond, Yale (1995). From Da to Yes: Understanding the East Europeans. Intercultural Press Inc., გვ. 212. 
  37. ↑ Falih Rıfkı Atay, Çankaya: Atatürk'ün doğumundan ölümüne kadar, İstanbul: Betaş, 1984, p. 17. (in Turkish)
  38. ↑ Vamık D. Volkan & Norman Itzkowitz, Ölümsüz Atatürk (Immortal Atatürk), Bağlam Yayınları, 1998, ISBN 975-7696-97-8, p. 37, dipnote no. 6 (Atay, 1980, s. 17)
  39. ↑ Cunbur, Müjgân. Türk dünyası edebiyatçıları ansiklopedisi, 2. cilt (2004), Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı: "Babası Ali Rıza Efendi (doğ. 1839), annesi Zübeyde Hanımdır, baba dedesi Hafız Ahmet Efendi, 14–15. yy.da Anadolu'dan göç ederek Makedonya'ya yerleşen Kocacık Yörüklerindendir."
  40. ↑ Kartal, Numan. Atatürk ve Kocacık Türkleri (2002), T.C. Kültür Bakanlığı: "Aile Selânik'e Manastır ilinin Debrei Bâlâ sancağına bağlı Kocacık bucağından gelmişti. Ali Rıza Efendi'nin doğum yeri olan Kocacık bucağı halkı da Anadolu'dan gitme ve tamamıyla Türk, Müslüman Oğuzların Türkmen boylarındandırlar."
  41. ↑ Dinamo, Hasan İzzettin. Kutsal İsyan: Millî Kurtuluş Savaşı'nın Gerçek Hikâyesi, 2. cilt (1986), Tekin Yayınevi.
  42. ↑ Mustafa Kemal Ataturk – memorial museum in village Kodzadzik (Коџаџик) in Municipality Centar Zupa (Центар Жупа) (24 May 2013). დაარქივებულია ორიგინალიდან — 4 ნოემბერი 2014. ციტირების თარიღი: 23 April 2018
  43. ↑ Şevket Süreyya Aydemir, Tek Adam: Mustafa Kemal, Birinci Cilt (1st vol.): 1881–1919, 14th ed., Remzi Kitabevi, 1997, ISBN 975-14-0212-3, p. 31. (in Turkish)
  44. ↑ Fodor, Marcel William (1939). South of Hitler (English). United States, University of Wisconsin – Madison: Houghton Mifflin, გვ. 73. „His mother, Subeida, was the daughter of a small tenant of a farm in Southern Albania. According to such reliable evidence as I was able to collect, this blonde-haired, blue-eyed, robust woman was an Albanian whose mother, in turn, was a Macedonian. Mustapha Kemal with his blue eyes and blond hair resembled his...“ 
  45. ↑ „Turkey: The land a dictator turned into a democracy“. Time Magazine. 12 October 1953. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 22 May 2010. ციტირების თარიღი: 28 December 2023.
  46. ↑ Zadrożna, Anna (31 July 2017). „Reconstructing the past in a post-Ottoman village: Turkishness in a transnational context“. Nationalities Papers. 45 (4): 524–39. doi:10.1080/00905992.2017.1287690. S2CID 132176422.
  47. ↑ Gershom Scholem, "Doenmeh", Encyclopaedia Judaica, 2nd ed.; Volume 5: Coh-Doz, Macmillan Reference USA, Thomson Gale, 2007, ISBN 0-02-865933-3, p. 732.
  48. ↑ Bernd Rill: Kemal Atatürk. Rowohlt, Reinbek 1985
  49. ↑ 49.0 49.1 49.2 T. C. Genelkurmay Harp Tarihi Başkanlığı Yayınları, Türk İstiklâl Harbine Katılan Tümen ve Daha Üst Kademelerdeki Komutanların Biyografileri, Ankara: Genkurmay Başkanlığı Basımevi, 1972, p. 1. (თურქულად)
  50. ↑ Falih Rıfkı Atay, Çankaya: Atatürk'ün doğumundan ölümüne kadar, İstanbul: Betaş, 1984, p. 29. (თურქულად)
  51. ↑ 51.0 51.1 Falih Rıfkı Atay: Çankaya, Pozitif Yayınları, İstanbul, 2004 ISBN 975-6461-05-5
  52. ↑ Mango, ibid, p. 37.
  53. ↑ 53.0 53.1 T.C. Genelkurmay Başkanlığı Yayınları, ibid, p. 2.
  54. ↑ D.V.Mikusch: Zwichen Europe und Asien (translation Esat Mermi Erendor), İkarus Yayınları, İstanbul, 1981 ISBN 978-605-5834-32-6 p. 67
  55. ↑ Patrick Kinross: Rebirth of a Nation (translation Ayhan Tezel), Sander yayınları, İstanbul, 1972 p. 68
  56. ↑ 1910, Albania broke a major uprising. Minister of War, Shefqet Mahmut Pasha, was personally involved in its printing. For this purpose decided to call his war headquarters Qemali Mustafa who was known as one of the generals prepared and laid him drafting the plan of operations. Mustafa at this time was in the Fifth Army Headquarters in Salonica.. Albania.dyndns.org. ციტირების თარიღი: 10 November 2012
  57. ↑ Mustafa Atatürk had assisted in the military operation in Albania in 1910. Zeriyt.com. ციტირების თარიღი: 10 November 2012
  58. ↑ 1912 | Aubrey Herbert: A Meeting with Isa Boletini. Albanianhistory.net. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 22 ოქტომბერი 2012. ციტირების თარიღი: 29 October 2012
  59. ↑ Enstehung und Ausbau der Königsdiktatur in Albanien, 1912–1939 Von Michael Schmidt-Neke
  60. ↑ I remember well the meeting very interesting, I had casually with Mustafa Qemali in 1910, at the time, still a mere lieutenant. Albislam.com. ციტირების თარიღი: 10 November 2012
  61. ↑ KUJTIME nga: Eqrem Bej Vlora. Ekrem Bey Vlora, Lebenserinnerungen – Teilband II: 1912–1925
  62. ↑ შეცდომა ციტირებაში არასწორი ტეგი <ref>; სქოლიოსათვის AnaBritannica არ არის მითითებული ტექსტი; $2


მოძიებულია „https://ka.wikipedia.org/w/index.php?title=ქემალ_ათათურქი&oldid=4719201“-დან