სასანიანთა იმპერია: განსხვავება გადახედვებს შორის
| [შემოწმებული ვერსია] | [შემოწმებული ვერსია] |
შიგთავსი ამოიშალა შიგთავსი დაემატა
მ 2A0B:6204:1D99:1300:E596:496C:ECB6:11AF-ის რედაქტირებები გაუქმდა; აღდგა გიო ოქრო-ის მიერ რედაქტირებული ვერსია იარლიყი: სწრაფი გაუქმება |
|||
| (არ არის ნაჩვენები 28 მომხმარებელთა 12 შუალედ ვერსიებში) | |||
| ხაზი 1: | ხაზი 1: | ||
{{ინფოდაფა |
{{ინფოდაფა ყოფილი სამეფო/ქვეყანა |
||
|მშობლიური სახელი = [[ფაილი:Eranshahr.svg|100პქ]] |
|||
|გრძელი სახელი = სასანიანთა იმპერია |
|||
|რეგიონი = |
|||
|ქვეყანა = |
|||
|ერა = |
|||
|სტატუსი = |
|||
|მართველობა = [[მონარქია]] |
|||
<!-- აღზევება, დაცემა და მნიშვნელოვანი წლები --> |
|||
|შექმნა = |
|||
|შექმნის თარიღი = |
|||
|შექმნის წელი = [[224]] |
|||
|გაუქმება = რაშიდთა სახალიფოს შემოჭრა მუსლიმთა დაპყრობების დროს და იაზდეგერდ III-ის გარდაცვალება მერვში 651 წელს. |
|||
|გაუქმების თარიღი = |
|||
|გაუქმების წელი = [[651]] |
|||
|მოვლენა1 = |
|||
|მოვლენის თარიღი1 = |
|||
|მოვლენა2 = |
|||
|მოვლენის თარიღი2 = |
|||
|მოვლენა3 = |
|||
|მოვლენის თარიღი3 = |
|||
|მოვლენა4 = |
|||
|მოვლენის თარიღი4 = |
|||
|უპირველესი მოვლენა = |
|||
|უპირველესის თარიღი = |
|||
|უკანასკნელი მოვლენა = |
|||
|უკანასკნელის თარიღი = |
|||
<!-- წინამორბედები, მემკვიდრეები, დროშები, გერბები და სიმბოლოები --> |
|||
|p1 = |
|||
|დროშა_p1 = |
|||
|p2 = |
|||
|დროშა_p2 = |
|||
|p3 = |
|||
|დროშა_p3 = |
|||
|p4 = |
|||
|დროშა_p4 = |
|||
|p5 = |
|||
|დროშა_p5 = |
|||
|s1 = |
|||
|დროშა_s1 = |
|||
|s2 = |
|||
|დროშა_s2 = |
|||
|s3 = |
|||
|დროშა_s3 = |
|||
|s4 = |
|||
|დროშა_s4 = |
|||
|s5 = |
|||
|დროშა_s5 = |
|||
|დროშის სურათი = Derafsh Kaviani flag of the late Sassanid Empire.svg |
|||
|დროშის აღწერა = |
|||
|გერბი =Senmurv.svg |
|||
|გერბის ზომა = 120პქ |
|||
|გერბის აღწერა = |
|||
|რუკის სურათი = The Sasanian Empire at its apex under Khosrow II.svg |
|||
|რუკის აღწერა = |
|||
|რუკის სურათი2 = |
|||
|რუკის აღწერა2 = |
|||
|დედაქალაქი = [[ისტახრი]] ([[224]]-[[226]])<br />[[ქტესიფონი]] ([[226]]-დან) |
|||
|უდიდესი ქალაქები = |
|||
|latd= |latm= |latNS= |longd= |longm= |longEW= |
|||
|დევიზი = |
|||
|ჰიმნი = |
|||
|ენები = [[შუა სპარსული ენა|შუა სპარსული]], [[არამეული ენა|არამეული]] |
|||
|რელიგია = [[მაზდეანობა]], აგრეთვე [[ქრისტიანობა]], [[მანიქეიზმი]], [[მიტრაიზმი]] |
|||
|ვალუტა = [[დრაჰმა]] |
|||
<!-- ტიტულები და მართველთა სახელები --> |
|||
|ლიდერი1 = [[არდაშირ I]] (პირველი) |
|||
|ლიდერი2 = [[იეზდიგერდ III]] (ბოლო) |
|||
|ლიდერი3 = |
|||
|ლიდერი4 = |
|||
|ლიდერი5 = |
|||
|ლიდერი6 = |
|||
|ლიდერი7 = |
|||
|ლიდერი8 = |
|||
|ლიდერი9 = |
|||
|ლიდერის წელი1 = [[226]]-[[241]] |
|||
|ლიდერის წელი2 = [[632]]–[[651]] |
|||
|ლიდერის წელი3 = |
|||
|ლიდერის წელი4 = |
|||
|ლიდერის წელი5 = |
|||
|ლიდერის წელი6 = |
|||
|ლიდერის წელი7 = |
|||
|ლიდერის წელი8 = |
|||
|ლიდერის წელი9 = |
|||
|ლიდერის ტიტული = [[შაჰი|შაჰინშაჰი]] |
|||
|ლიდერი1.1 = |
|||
|ლიდერი1.2 = |
|||
|ლიდერი1.3 = |
|||
|ლიდერი1.4 = |
|||
|ლიდერი1.5 = |
|||
|ლიდერის წელი1.1 = |
|||
|ლიდერის წელი1.2 = |
|||
|ლიდერის წელი1.3 = |
|||
|ლიდერის წელი1.4 = |
|||
|ლიდერის წელი1.5 = |
|||
|ლიდერის ტიტული2 = |
|||
|ლიდერი2.1 = |
|||
|ლიდერი2.2 = |
|||
|ლიდერი2.3 = |
|||
|ლიდერი2.4 = |
|||
|ლიდერი2.5 = |
|||
|ლიდერი2.6 = |
|||
|ლიდერის წელი2.1 = |
|||
|ლიდერის წელი2.2 = |
|||
|ლიდერის წელი2.3 = |
|||
|ლიდერის წელი2.4 = |
|||
|ლიდერის წელი2.5 = |
|||
|ლიდერის წელი2.6 = |
|||
|ლიდერის ტიტული3 = |
|||
<!-- საკანონმდებლო ხელისუფლება --> |
|||
|საკანონმდებლო ხელისუფლება = |
|||
|პალატა1 = |
|||
|პალატის ტიპი1 = |
|||
|პალატა2 = |
|||
|პალატის ტიპი2 = |
|||
<!-- ფართობი და მოსახლეობა --> |
|||
|სტატ. წელი1 = [[550]] |
|||
|ფართობი1 = 3500000 |
|||
|სტატ. მოსახ1 = |
|||
|სტატ. წელი2 = |
|||
|ფართობი2 = |
|||
|სტატ. მოსახ2 = |
|||
|სტატ. წელი3 = |
|||
|ფართობი3 = |
|||
|სტატ. მოსახ3 = |
|||
|სტატ. წელი4 = |
|||
|ფართობი4 = |
|||
|სტატ. მოსახ4 = |
|||
|სტატ. წელი5 = |
|||
|ფართობი5 = |
|||
|სტატ. მოსახ5 = |
|||
|სქოლიო_ა = |
|||
|სქოლიო_ბ = |
|||
|სქოლიო_ჰ = |
|||
|სქოლიოები = |
|||
|დღეს = |
|||
}} |
|||
'''სასანიანთა იმპერია''', ოფიციალურად '''ირანელთა იმპერია''' ([[შუა სპარსული ენა|შუა სპარსული]]: 𐭠𐭩𐭥𐭠𐭭𐭱𐭲𐭥𐭩) — სახელმწიფო [[ირანი|ირანში]] (226-651), რომელსაც მართავდნენ სასანიანები, წარმოშობით ფარსის რეგიონიდან. იმპერიას სახელი ეწოდა სასანის, პირველი სასანიანის მიხედვით, რომელიც ქალღმერთ ანაჰიტას ტაძრის ქურუმი იყო და ფარსის სამეფო საგვარეულოს ეკუთვნოდა. მისი შვილი პაპაკი ისთახრის მმართველი იყო (მას მეფის ტიტული ჰქონდა). პაპაკის შვილმა [[არდაშირ I]]-მა დაამარცხა უკანასკნელი პართელი მეფე [[არტაბან V]] და თავისი ძალაუფლება გაავრცელა მთელ ირანზე, რომელიც ადრე პართიის სახელმწიფოში შედიოდა. სასანიანების ხელმწიფეებს [[შაპურ I]]-იდან (241–272) მოყოლებული ირანის მეფეთმეფის (შაჰინშაჰის) წოდებულება ჰქონდათ. [[III საუკუნე]]ში სახელმწიფოს ცენტრალიზაციის მიზნით ოფიციალურ რელიგიად გამოცხადდა [[ზოროასტრიზმი]], რომლის გავრცელებასაც სასანიანები IV საუკუნიდან [[იბერია]]სა და [[სომხეთი|სომხეთშიც]] ცდილობდნენ, მაგრამ ამ ცდას წარმატება არ მოჰყოლია. სასანიანების დროს [[ირანი|ირანში]] მიმდინარეობდა ფეოდალური ურთიერთობის ჩასახვა-განვითარების პროცესი. გაბატონებული კლასი შედგებოდა ქურუმთა, მხედართა და „მწერალთა“ (მოხელეთა) პრივილეგირებული წოდებისაგან. სასანიანების ირანის ეკონომიკური ცხოვრების საფუძველი [[მიწათმოქმედება]] იყო. ქვეყნის ეკონომიკურ ცხოვრებაში მნიშვნელოვან როლს თამაშობდა ხელოსნობა და სატრანზიტო ვაჭრობა ინდოეთ-ჩინეთსა და ხმელთაშუა ზღვის ქვეყნებთან. ძირითადი მწარმოებლები — გლეხები — ფეოდალურად თანდათან დამოკიდებული ხდებოდნენ დიდებულებისაგან. სასანიანების წინააღმდეგ მიმართული სახალხო მოძრაობები რელიგიურ საბურველში იყო გახვეული. III საუკუნეში ირანსა და შუა აზიაში ფართოდ გავრცელდა მანიქეველთა მოძრაობა. |
|||
V საუკუნის ბოლო წლებში, [[კავად I]]-ის დროს იფეთქა დიდმა ანტიფეოდალურმა მოძრაობამ, რომელსაც სათავეში ჩაუდგა [[მაზდაკი]]. [[მაზდაკიზმი|მაზდაკიზმის]] ობიექტური შედეგი იყო ქურუმებისა და დიდებულების გავლენის შესუსტება, სახელმწიფოს ცენტრალიზაცია, ფეოდალური ურთიერთობის შემდგომი განვითარება. სასანიანების ირანში მაღალ დონეზე იყო [[კულტურა]]. სასანიანები საუკუნეების მანძილზე ებრძოდნენ [[რომის იმპერია|რომს]] ([[ბიზანტია]]ს) სომხეთის, იბერიის, [[ლაზიკა|ლაზიკის]], ჩრდილოეთ [[მესოპოტამია|მესოპოტამიისა]] და [[არაბეთის ნახევარკუნძული]]ს ხელში ჩასაგდებად, გაუთავებელი ქიშპი ჰქონდათ შუა აზიის მომთაბარე და ბინადარ ხალხებთან ([[ხიონიტები]], [[კიდარიტები]], [[ეფტალიტები]]). [[484]] წელს ეფტალიტებთან ბრძოლაში დაიღუპა პეროზი. სასანიანებმა დაკარგეს უზარმაზარი ტერიტორია მარვის აღმოსავლეთით. შუააზიელი და ამიერკავკასიელი ხალხები თავგამოდებით იბრძოდნენ დამპყრობთა წინააღმდეგ: [[451]] წელს სომხეთში იფეთქა დიდმა აჯანყებამ. 481-84 წლებში [[ვახტანგ გორგასალი|ვახტანგ გორგასლის]] მეთაურობით სასანიანების წინააღმდეგ ერთობლივად იბრძოდნენ [[ქართველები]], [[სომხები]] და [[ალბანელები (კავკასიისა)|ალბანელები]]. [[571]] წელს სომხეთში კვლავ დიდი აჯანყება მოხდა. ხანგძლივმა ომებმა, რომლებმაც გააღარიბეს სახელმწიფოს რესურსები, გადასახადების მკვეთრმა ზრდამ, სოციალური უთანასწორობის გაძლიერებამ დაასუსტა სასანიანების ირანი, რითაც ისარგებლეს [[არაბები|არაბებმა]] და ბოლო მოუღეს მას. |
|||
'''სასანიანები''' ([[სპარს.]]: ساسانیان Ṣāṣānīyān) — სამეფო დინასტია [[ირანი|ირანში]] (226— 651); წარმოშობით [[ფარსი]]დან იყვნენ. სახელი ეწოდა სასანის მიხედვით, რომელიც ქალღმერთ ანაჰიტას ტაძრის ქურუმი იყო და ფარსის სამეფო საგვარეულოს ეკუთვნოდა, მისი შვილი პაპაკი ისთახრის მმართველი იყო (მას მეფის ტიტული ჰქონდა). პაპაკის შვილმა [[არდაშირ I]]-მა დაამარცხა უკანასკნელი პართელი მეფე [[არტაბან V]] და თავისი ძალაუფლება გაავრცელა მთელ რიგ ოლქებზე, რომლებიც ადრე პართიიდ სახელმწიფოში შედიოდა. სასანიანების ხელმწიფეებს [[შაბურ I]]-იდან (241–272) მოყოლებული ირანის და არა ირანის მეფეთმეფის (შაჰინშაჰის) წოდებულება ჰქონდათ. [[III საუკუნე]]ში სახელმწიფოს ცენტრალიზაციის მიზნით ოფიციალურ რელიგიად გამოცხადდა [[ზოროასტრიზმი]], რომლის გავრცელებასაც სასანიანები IV საუკუნიდან [[იბერია]]სა და [[სომხეთი|სომხეთშიც]] ცდილობდნენ, მაგრამ ამ ცდას წარმატება არ მოჰყოლია. სასანიანების დროს [[ირანი|ირანში]] მიმდინარეობდა ფეოდალური ურთიერთობის ჩასახვა-განვითარების პროცესი. გაბატონებული კლასი შედგებოდა ქურუმთა, მხედართა და „მწერალთა“ (მოხელეთა) პრივილეგირებული წოდებისაგან. სასანიანების ირანის ეკონონომიკური ცხოვრების საფუძველი [[მიწათმოქმედება]] იყო, ქვეყნის ეკონომიკურ ცხოვრებაში მნიშვნელოვან როლს თამაშობდა ხელოსნობა და სატრანზიტო ვაჭრობა ინდოეთ-ჩინეთსა და ხმელთაშუა ზღვის ქვეყნებთან. ძირითადი მწარმოებლები — გლეხები — ფეოდალურად თანდათან დამოკიდებული ხდებოდნენ დიდებულებისაგან. სასანიანების წინააღმდეგ მიმართული სახალხო მოძრაობები რელიგიურ საბურველში იყო გახვეული. III საუკუნეში ირანსა და შუა აზიაში ფართოდ გავრცელდა მანიქეველთა მოძრაობა. |
|||
V საუკუნის ბოლო წლებში, [[კავად I]]-ის დროს იფეთქა დიდმა ანტიფეოდალურმა მოძრაობამ, რომელსაც სათავეში ჩაუდგა [[მაზდაკი]], [[მაზდაკელთა მოძრაობა|მაზდაკელთა მოძრაობის]] ობიექტური შედეგი იყო ქურუმებისა და დიდებულების გავლენის შესუსტება, სახელმწიფოს ცენტრალიზაცია, ფეოდალურიურთიერთობის შემდგომი განვითარება სასანიანების ირანში მაღალ დონეზე იყო [[კულტურა]]. სასანიანები საუკუნეების მანძილზე ებრძოდნენ [[რომის იმპერია|რომს]] ([[ბიზანტია]]ს) სომხეთის, იბერიის, [[ლაზიკა|ლაზიკის]], ჩრდილოეთ [[მესოპოტამია|მესოპოტამიისა]] და [[არაბეთის ნახევარკუნძული]]ს ხელში ჩასაგდებად, გაუთავებელი ქიშპი ჰქონდათ შუა აზიის მომთაბარე და ბინადარ ხალხებთან ([[ხიონიტები]], [[კიდარიტები]], [[ეფტალიტები]]). [[484]] წელს ეფტალიტებთან ბრძოლაში დაიღუპა პეროზი. სასანიანებმა დაკარგეს უზარმაზარი ტერიტორია მარვის აღმოსავლეთით. შუააზიელი და ამიერკავკასიელი ხალხები თავგამოდებით იბრძოდნენ დამპყრობთა წინააღმდეგ: [[451]] წელს სომხეთში იფეთქა დიდმა აჯანყებამ, 481-84 წლებში [[ვახტანგ გორგასალი|ვახტანგ გორგასლის]] მეთაურობით სასანიანების წინააღმდეგ ერთობლივად იბრძოდნენ [[ქართველები]], [[სომხები]] და [[ალბანელები (კავკასიისა)|ალბანელები]], [[571]] წელს სომხეთში კვლავ დიდი აჯანყება მოხდა. ხანგძლივმა ომებმა, რომლებმაც გააღარიბეს სახელმწიფოს რესურსები, გადასახადების მკვეთრმა ზრდამ, სოციალური უთანასწორობის გაძლიერებამ დაასუსტა სასანიანების ირანი, რითაც ისარგებლეს [[არაბები|არაბებმა]] და ბოლო მოუღეს მას. |
|||
== სასანიანი შაჰების სია == |
== სასანიანი შაჰების სია == |
||
* [[არდაშირ I]] – |
* [[არდაშირ I]] – 226-241 |
||
* [[ |
* [[შაპურ I]] – 241-270 |
||
* [[ჰორმიზდ I]] (ჰორმიზდ-არდაშირი) – |
* [[ჰორმიზდ I]] (ჰორმიზდ-არდაშირი) – 270-271 |
||
* [[ბაჰრამ I]] — |
* [[ბაჰრამ I]] — 271-274 |
||
* [[ბაჰრამ II]] — |
* [[ბაჰრამ II]] — 274-293 |
||
* [[ბაჰრამ III]] — |
* [[ბაჰრამ III]] — 293 |
||
* [[ნარსე]] — 293-302 |
* [[ნარსე]] — 293-302 |
||
* [[ჰორმიზდ II]] — 302-309 |
* [[ჰორმიზდ II]] — 302-309 |
||
* [[ |
* [[ადურ ნარსე]] — 309 |
||
* [[შაპურ II]] — 309-379 |
|||
* [[არდაშირ II]] — 379-383 |
* [[არდაშირ II]] — 379-383 |
||
* [[ |
* [[შაპურ III]] — 383-388 |
||
* [[ბაჰრამ IV]] — 388-399 |
* [[ბაჰრამ IV]] — 388-399 |
||
* [[იეზდიგერდ I]] — 399-421 |
* [[იეზდიგერდ I]] — 399-421 |
||
| ხაზი 28: | ხაზი 164: | ||
* [[ხოსრო I]] ანუშირვანი — 531-579 |
* [[ხოსრო I]] ანუშირვანი — 531-579 |
||
* [[ჰორმიზდ IV]] — 579-590 |
* [[ჰორმიზდ IV]] — 579-590 |
||
* [[ბაჰრამ ჩუბინი]] — 590-591 (არასასანიანთა საგვარეულოდან) |
* [[ბაჰრამ VI|ბაჰრამ ჩუბინი]] — 590-591 (არასასანიანთა საგვარეულოდან) |
||
* [[ხოსრო II]] ფარვიზი — 591-628 |
* [[ხოსრო II]] ფარვიზი — 591-628 |
||
* [[კავად II]] — 628-629 |
* [[კავად II]] — 628-629 |
||
| ხაზი 38: | ხაზი 174: | ||
* [[ჰორმიზდ V]] — 631-632 |
* [[ჰორმიზდ V]] — 631-632 |
||
* [[ფაროჰზად-ხოსრო]] (ქტესიფონის მმართველი) — 631-632 |
* [[ფაროჰზად-ხოსრო]] (ქტესიფონის მმართველი) — 631-632 |
||
* [[იეზდიგერდ III]] — 632-651 |
* [[იეზდიგერდ III]] — 632-651 |
||
== წყარო == |
|||
* არდაშირ პაპაკის ძის საქმეთა წიგნი. ფალაურიდან თარგმნა, გამოკვლევა და ლექსიკონი დაურთო თ. ჩხეიძემ, თბ., 1975 |
|||
== ლიტერატურა == |
== ლიტერატურა == |
||
* ''გაბაშვილი ვ.,'' სასანური ირანის სახელმწიფო, კრ.:ნარკვევები მახლობელი აღმოსავლეთის ისტორიიდან, თბ., 1957; |
* ''გაბაშვილი ვ.,'' სასანური ირანის სახელმწიფო, კრ.:ნარკვევები მახლობელი აღმოსავლეთის ისტორიიდან, თბ., 1957; |
||
| ხაზი 48: | ხაზი 182: | ||
* ''Christensen A.,'' L’ Iran sous les Sassanides, 2 ed., Cph., 1944; |
* ''Christensen A.,'' L’ Iran sous les Sassanides, 2 ed., Cph., 1944; |
||
* ''Nöldeke Th.,'' Geschichte der Perser und Araber zur Zeit der Sasaniden, Leyden, 1879 |
* ''Nöldeke Th.,'' Geschichte der Perser und Araber zur Zeit der Sasaniden, Leyden, 1879 |
||
* არდაშირ პაპაკის ძის საქმეთა წიგნი. ფალაურიდან თარგმნა, გამოკვლევა და ლექსიკონი დაურთო თ. ჩხეიძემ, თბ., 1975 |
|||
* {{ქსე|9|116-117|კაციტაძე დ.}} |
* {{ქსე|9|116-117|კაციტაძე დ.}} |
||
== სქოლიო == |
|||
{{სქოლიო}} |
|||
{{იმპერიები}} |
{{იმპერიები}} |
||
[[კატეგორია: |
[[კატეგორია:სასანიანთა სახელმწიფო]] |
||
[[კატეგორია:სასანიანთა დინასტია]] |
[[კატეგორია:სასანიანთა დინასტია]] |
||
[[კატეგორია:დინასტიები]] |
|||
უკანასკნელი რედაქცია 20:12, 20 ნოემბერი 2023-ის მდგომარეობით
სასანიანთა იმპერია 
| ||||||
| ||||||
| ||||||
 | ||||||
| დედაქალაქი | ისტახრი (224-226) ქტესიფონი (226-დან) | |||||
| ენები | შუა სპარსული, არამეული | |||||
| რელიგია | მაზდეანობა, აგრეთვე ქრისტიანობა, მანიქეიზმი, მიტრაიზმი | |||||
| მთავრობა | მონარქია | |||||
| შაჰინშაჰი | ||||||
| - | 226-241 | არდაშირ I (პირველი) | ||||
| - | 632–651 | იეზდიგერდ III (ბოლო) | ||||
| ისტორია | ||||||
| - | შეიქმნა | 224 | ||||
| - | რაშიდთა სახალიფოს შემოჭრა მუსლიმთა დაპყრობების დროს და იაზდეგერდ III-ის გარდაცვალება მერვში 651 წელს. | 651 | ||||
| ფართობი | ||||||
| - | 550 | 3 500 000 კმ² (1 351 358 მლ²) | ||||
| ვალუტა | დრაჰმა | |||||
სასანიანთა იმპერია, ოფიციალურად ირანელთა იმპერია (შუა სპარსული: 𐭠𐭩𐭥𐭠𐭭𐭱𐭲𐭥𐭩) — სახელმწიფო ირანში (226-651), რომელსაც მართავდნენ სასანიანები, წარმოშობით ფარსის რეგიონიდან. იმპერიას სახელი ეწოდა სასანის, პირველი სასანიანის მიხედვით, რომელიც ქალღმერთ ანაჰიტას ტაძრის ქურუმი იყო და ფარსის სამეფო საგვარეულოს ეკუთვნოდა. მისი შვილი პაპაკი ისთახრის მმართველი იყო (მას მეფის ტიტული ჰქონდა). პაპაკის შვილმა არდაშირ I-მა დაამარცხა უკანასკნელი პართელი მეფე არტაბან V და თავისი ძალაუფლება გაავრცელა მთელ ირანზე, რომელიც ადრე პართიის სახელმწიფოში შედიოდა. სასანიანების ხელმწიფეებს შაპურ I-იდან (241–272) მოყოლებული ირანის მეფეთმეფის (შაჰინშაჰის) წოდებულება ჰქონდათ. III საუკუნეში სახელმწიფოს ცენტრალიზაციის მიზნით ოფიციალურ რელიგიად გამოცხადდა ზოროასტრიზმი, რომლის გავრცელებასაც სასანიანები IV საუკუნიდან იბერიასა და სომხეთშიც ცდილობდნენ, მაგრამ ამ ცდას წარმატება არ მოჰყოლია. სასანიანების დროს ირანში მიმდინარეობდა ფეოდალური ურთიერთობის ჩასახვა-განვითარების პროცესი. გაბატონებული კლასი შედგებოდა ქურუმთა, მხედართა და „მწერალთა“ (მოხელეთა) პრივილეგირებული წოდებისაგან. სასანიანების ირანის ეკონომიკური ცხოვრების საფუძველი მიწათმოქმედება იყო. ქვეყნის ეკონომიკურ ცხოვრებაში მნიშვნელოვან როლს თამაშობდა ხელოსნობა და სატრანზიტო ვაჭრობა ინდოეთ-ჩინეთსა და ხმელთაშუა ზღვის ქვეყნებთან. ძირითადი მწარმოებლები — გლეხები — ფეოდალურად თანდათან დამოკიდებული ხდებოდნენ დიდებულებისაგან. სასანიანების წინააღმდეგ მიმართული სახალხო მოძრაობები რელიგიურ საბურველში იყო გახვეული. III საუკუნეში ირანსა და შუა აზიაში ფართოდ გავრცელდა მანიქეველთა მოძრაობა.
V საუკუნის ბოლო წლებში, კავად I-ის დროს იფეთქა დიდმა ანტიფეოდალურმა მოძრაობამ, რომელსაც სათავეში ჩაუდგა მაზდაკი. მაზდაკიზმის ობიექტური შედეგი იყო ქურუმებისა და დიდებულების გავლენის შესუსტება, სახელმწიფოს ცენტრალიზაცია, ფეოდალური ურთიერთობის შემდგომი განვითარება. სასანიანების ირანში მაღალ დონეზე იყო კულტურა. სასანიანები საუკუნეების მანძილზე ებრძოდნენ რომს (ბიზანტიას) სომხეთის, იბერიის, ლაზიკის, ჩრდილოეთ მესოპოტამიისა და არაბეთის ნახევარკუნძულის ხელში ჩასაგდებად, გაუთავებელი ქიშპი ჰქონდათ შუა აზიის მომთაბარე და ბინადარ ხალხებთან (ხიონიტები, კიდარიტები, ეფტალიტები). 484 წელს ეფტალიტებთან ბრძოლაში დაიღუპა პეროზი. სასანიანებმა დაკარგეს უზარმაზარი ტერიტორია მარვის აღმოსავლეთით. შუააზიელი და ამიერკავკასიელი ხალხები თავგამოდებით იბრძოდნენ დამპყრობთა წინააღმდეგ: 451 წელს სომხეთში იფეთქა დიდმა აჯანყებამ. 481-84 წლებში ვახტანგ გორგასლის მეთაურობით სასანიანების წინააღმდეგ ერთობლივად იბრძოდნენ ქართველები, სომხები და ალბანელები. 571 წელს სომხეთში კვლავ დიდი აჯანყება მოხდა. ხანგძლივმა ომებმა, რომლებმაც გააღარიბეს სახელმწიფოს რესურსები, გადასახადების მკვეთრმა ზრდამ, სოციალური უთანასწორობის გაძლიერებამ დაასუსტა სასანიანების ირანი, რითაც ისარგებლეს არაბებმა და ბოლო მოუღეს მას.
სასანიანი შაჰების სია
[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]- არდაშირ I – 226-241
- შაპურ I – 241-270
- ჰორმიზდ I (ჰორმიზდ-არდაშირი) – 270-271
- ბაჰრამ I — 271-274
- ბაჰრამ II — 274-293
- ბაჰრამ III — 293
- ნარსე — 293-302
- ჰორმიზდ II — 302-309
- ადურ ნარსე — 309
- შაპურ II — 309-379
- არდაშირ II — 379-383
- შაპურ III — 383-388
- ბაჰრამ IV — 388-399
- იეზდიგერდ I — 399-421
- ბაჰრამ V გური — 421-438
- იეზდიგერდ II — 438-457
- ჰორმიზდ III— 457-459
- პეროზ I — 459-484
- ბალაში — 484-488
- კავად I — 488-496, 498-531
- ჯამასპი — 496-498
- ხოსრო I ანუშირვანი — 531-579
- ჰორმიზდ IV — 579-590
- ბაჰრამ ჩუბინი — 590-591 (არასასანიანთა საგვარეულოდან)
- ხოსრო II ფარვიზი — 591-628
- კავად II — 628-629
- არდაშირ III — 629-630
- ფარუხან შაჰრვარაზი — 630 (არასასანიანთა საგვარეულოდან)
- ბორანდუხტი (დედოფალი) — 630-631
- აზარმედუხტი (დედოფალი) — 631
- ხოსრო III — 631
- ჰორმიზდ V — 631-632
- ფაროჰზად-ხოსრო (ქტესიფონის მმართველი) — 631-632
- იეზდიგერდ III — 632-651
ლიტერატურა
[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]- გაბაშვილი ვ., სასანური ირანის სახელმწიფო, კრ.:ნარკვევები მახლობელი აღმოსავლეთის ისტორიიდან, თბ., 1957;
- История Ирана с древнейших времен до конца ХVIII века , Л., 1958;
- Луконин В. Г., Иран в III веке, М., 1979;
- Christensen A., L’ Iran sous les Sassanides, 2 ed., Cph., 1944;
- Nöldeke Th., Geschichte der Perser und Araber zur Zeit der Sasaniden, Leyden, 1879
- არდაშირ პაპაკის ძის საქმეთა წიგნი. ფალაურიდან თარგმნა, გამოკვლევა და ლექსიკონი დაურთო თ. ჩხეიძემ, თბ., 1975
- კაციტაძე დ., ქართული საბჭოთა ენციკლოპედია, ტ. 9, თბ., 1985. — გვ. 116-117.