აზორკი: განსხვავება გადახედვებს შორის
[შეუმოწმებელი ვერსია] | [შემოწმებული ვერსია] |
მNo edit summary |
No edit summary იარლიყები: ვიზუალური რედაქტირება რედაქტირება მობილურით საიტის რედაქტირება მობილურით |
||
(არ არის ნაჩვენები 18 მომხმარებელთა 3 შუალედ ვერსიებში) | |||
ხაზი 1: | ხაზი 1: | ||
{{ინფოდაფა მმართველი |
{{ინფოდაფა მმართველი |
||
|ქვეყანა |
|ქვეყანა= [[იბერია|იბერიის]] |
||
|თანამდებობა |
|თანამდებობა= მეფე |
||
|სახელი |
|სახელი= აზორკი, არსოკი |
||
|ორიგინალური სახელი |
|ორიგინალური სახელი= |
||
|რიგი |
|რიგი= |
||
|რიგი-მეუღლეების |
|რიგი-მეუღლეების= |
||
|სურათი |
|სურათი= |
||
|წარწერა |
|წარწერა= |
||
|მმართველობის წლები= |
|||
|მმართველობის წლები = [[87]] – [[103]]<ref name=autogenerated1>[http://dspace.nplg.gov.ge/handle/1234/68532 ვახუშტის ბატონიშვილი „საქართველოს ისტორია“]. გვერდი დ.</ref><br />[[87]] – [[119]]<ref name=autogenerated2>[http://dspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/65894/1/Teimuraz_Batonishvili_Istoria.pdf თეიმურაზ ბატონიშვილი „ისტორია დაწყებითგან ივერიისა, ესე იგი გიორგიისა, რომელ არს სრულიად საქართველოჲსა“]. გვერდები: 214, 215.</ref><br />[[110|110-იანი წლები]]<ref name=autogenerated3>[https://docs.google.com/viewer?a=v&pid=sites&srcid=ZGVmYXVsdGRvbWFpbnx0c2toYXJvZWJpfGd4OjcwNmQxYWUzZDMxZTEzMWU პავლე ინგოროყვა „ძველი ქართული მატიანე "მოქცევაჲ ქართლისაჲ" და ანტიკური ხანის იბერიის მეფეთა სია“]. გვერდი 561.</ref> |
|||
|კორონაცია |
|კორონაცია= |
||
|წინამორბედი |
|წინამორბედი= [[ფარსმან I არმაზელი|ფარსმან I]] |
||
|მემკვიდრე |
|მემკვიდრე= [[დეროკი]] |
||
|სხვა წოდებები |
|სხვა წოდებები= |
||
|ვიცე-პრეზიდენტი |
|ვიცე-პრეზიდენტი= |
||
|პარტია |
|პარტია= |
||
|დაბადების თარიღი |
|დაბადების თარიღი= |
||
|დაბადების ადგილი |
|დაბადების ადგილი= |
||
|გარდაცვალების თარიღი |
|გარდაცვალების თარიღი= |
||
|გარდაცვალების ადგილი |
|გარდაცვალების ადგილი= |
||
|ქორწინება |
|ქორწინება= |
||
|შვილები |
|შვილები= [[დეროკი]] |
||
|დინასტია= [[ფარნავაზიანი]] |
|||
|დინასტია = [[იბერიის არტაშესიანთა დინასტია|არშაკუნიანთა]] |
|||
|მამა |
|მამა= [[ფარსმან I არმაზელი|ფარსმან I]] |
||
|დედა= |
|||
|დედა = [[იამაზიდა]] (ჰამასასპუხი) |
|||
}} |
}} |
||
'''აზორკი''', ''არსოკი'' — [[იბერია|ქართლის (იბერიის)]] მეფე ძვ. წ. II-I სს.-ის მიჯნაზე. [[ლეონტი მროველი]]ს მიხედვით არსოკ/აზორკი არის ქართლში ორმეფობის (იხ. [[ორმეფობა ქართლში|ორმეფობა]]) მესამე წყვილის წარმომადგენელი. მისი თანა-მეფე იყო [[არმაზელი]]. |
|||
[[ფაილი:შედარება ''მოქცევაჲ ქართლისაჲ''-ს მეფეთა სიისა ლეონტი მროველის თხზულების მეფეთა სიასთან.pdf|300 px|thumb|right|შედარება "მოქცევაჲ ქართლისაჲ"-ს მეფეთა სიისა ლეონტი მროველის თხზულების მეფეთა სიასთან ([[პავლე ინგოროყვა|პავლე ინგოროყვას]] «ძველი ქართული მატიანე "მოქცევაჲ ქართლისაჲ" და ანტიკური ხანის იბერიის მეფეთა სია».).]] |
|||
'''აზორკი''', '''არსოკ''' <ref>[http://www.amsi.ge/istoria/qm/ მოქცევაჲ ქართლისაჲ (შატბერდის კრებულის 1979 წლის გამოცემიდან)]</ref>, '''ფარნუკ I''', იგივე '''[[ხსეფარნუგი|ხსე-ფარნუგ]]'''. [[არამეული ენა|არამეულის]] დამწერლობით შესრულებულ წარწერაში: Hsjprnwg, [[ბერძნული ენა|ბერძნულ]] წარწერაში: Ξηφαρνούγός<ref>[https://docs.google.com/viewer?a=v&pid=sites&srcid=ZGVmYXVsdGRvbWFpbnx0c2toYXJvZWJpfGd4OjcwNmQxYWUzZDMxZTEzMWU პავლე ინგოროყვა „ძველი ქართული მატიანე "მოქცევაჲ ქართლისაჲ" და ანტიკური ხანის იბერიის მეფეთა სია“]. გვერდი 536.</ref> ({{lang-ka|[[ქსეფარნუგი]]}}) (გ. [[103]]) — [[ფარსმან I|ფარსმან I-ის]] ძე. მამის გარდაცვალების შემდეგ, არმაზის ტახტი დაიკავა. ის ერთობლივად მეფობდა მის ბიძაშვილთან, მცხეთის მეფე [[არმაზელი|არმაზელთან]] ერთად [[87]] – [[103]] წლებში. მოიხსენიება [[არმაზის ბილინგვა|არმაზის ბილინგვის]] სერაფიტის წარწერაში. |
|||
[[პავლე ინგოროყვა|პ. ინგოროყვას]] მიაჩნდა, რომ აზორკი/არსოკი უნდა იყოს [[არმაზის ბილინგვა]]ში მოხსენიებული ქართლის მეფე [[ხსეფარნუგი]] და მის სახელს ასე კითხულობდა: [ფ]არ[ნ]უკ. რაც შეეხება არმაზელს, პ. ინგოროყვას აზრით, მარტო ეს სახელი კმარა იმის დასამტკიცებლად, რომ თანამეფეები აზმაზის პიტიახშები იყვნენ. სწორედ ამ სახელიდან იყო ნაწარმოები, მისი აზრით, [ფ]არ[ნ]უკის თანამეფის სახელი არმაზელი.<ref>{{წიგნი | ბმული = http://dspace.nplg.gov.ge/handle/1234/77842?mode=full | ავტორი1 = [[მარიკა ლორთქიფანიძე|ლორთქიფანიძე მ.]] | ავტორი2 = [[როინ მეტრეველი|მეტრეველი რ.]] | სათაური = საქართველოს მეფეები | გვ = 21, 22 | გამომცემლობა = „ნეკერი“ | ადგილი = თბ. | წელი = 2007 | isbn = 99928-58-36-2}}</ref> |
|||
[[პავლე ინგოროყვა|პავლე ინგოროყვას]] „ძველი ქართული მატიანე "[[მოქცევაჲ ქართლისაჲ]]" და ანტიკური ხანის იბერიის მეფეთა სია“ (გვერდი 521) XVII „იმიერ“ მეფედ წარმოგვიდგენს [ფ]არ[ნ]უკ II-ს, მას შეესაბამება ქართულ წყაროებში მოხსენიებული აზორკი. მისი XVII-ა „ამიერი“ თანა-მეფეა არმაზაერი ([[არმაზელი]]). |
|||
== ეტიმოლოგია == |
|||
აზორკის და არმაზელის სამეფო წყვილიდან პროფესორი [[გიორგი მელიქიშვილი]] "აზორკს" განსაზღვრავს როგორც [[მითრიდატე I|მითრიდატე I-ის]] სავარაუდო ადგილობრივ სახელს, "[[არმაზელი|არმაზელს]]" კი როგორც არმაზის ტერიტორიულ ეპითეტს. |
|||
⚫ | |||
[[სერგი გორგაძე|სერგი გორგაძის]] „საქართველოს ისტორიის“ მიხედვით: აზორკი, იგივე მითრიდატე II-ა. |
|||
{{ციტირება|ამის შემდეგ ფარსმან I-ელმა კიდევ ათიოდე წელს იმეფა და 70 წლის მახლობლათ იბერიის ტახტი თავის მეორე შვილს, „აზორკს“ ანუ, როგორც მცხეთის ქვის ბერძნული წარწერა უწოდებს, '''მითრიდატ მე-II'''-ეს გადასცა.|}} |
|||
[[ქართული საბჭოთა ენციკლოპედია|ქართული საბჭოთა ენციკლოპედიის]] მიხედვით: „მითრიდატე II, ქართლის (იბერიის) მეფე, ფარსმან I-ის ძე. მეფობდა I საუკუნის 70-იან წლებში. იხსენიება [[75|75 წლით]] დათარიღებულ ბერძნულ წარწერაში, რომელიც [[1867|1867 წელს]] მცხეთის მახლობლად იპოვეს. მასში ნათქვამია, რომ იბერთა მეფე მითრიდატეს, ფარსმან მეფისა და დედოფალ ჰამასასპუხის ძეს, კეისრის მეგობარსა და რომაელთა მეგობარს, რომაელებმა ციხის გალავანი გაუმაგრეს. მითრიდატე II იხსენიება აგრეთვე არმაზისხევის სამაროვანზე [[1940|1940 წელს]] აღმოჩენილ ერთენოვან "არმაზულ" წარწერაში, როგორც იბერთა "მეფე დიდი, ძე ფარსმანისა, დიდი მეფისა". აქვე ლაპარაკია მისი მეთაურობით იბერთა მიერ მოპოვებულ გამარჯვებებზე.“ |
|||
იბერიის მეფის ფარსმან I-ელის გარდაცვალების შემდეგ, 79 წლიდან 96 წლამდე, რომის ტახტი ზედი-ზედ შემდეგს სამს იმპერატორს ეჭირა: ვესპასიანეს (70–79), ტიტეს (79–81) და დომიციანეს (81–96 წ.). ამათ დროს იბერიაში მეფობდა ფარსმანის ძე '''მიჰრდატ მე-II''', რომელსაც აღნიშნული იმპერატორები დიდის პატივისცემით ეპყრობოდნენ და მეგობრობის ნიშნათ მცხეთის მიდამოებში ციხეც კი აუშენეს. ამას მოწმობს იმ დროიდან დღემდე შენახული ქვა ბერძნულის წარწერით, რომელიც ქართულათ ასე ითარგმნება: |
|||
{{ციტირება|იმპერატორმა, კეისარმა '''ვესპასიანემ''', ავგუსტოსმა, დიდმა მღვდელმთავარმა, ტრიბუნის უფლებით მეშვიდეჯერ შემოსილმა, მეთოთხმეტეჯერ ტრიუმფატორმა, ექვსჯერ კონსულმა და მეშვიდეჯერ არჩეულმა, სამშობლოს მამამ და ცენზორმა; და იმპერატორმა '''ტიტე''' კეისარმა, ძემ ავგუსტოსისამ, ტრიბუნის უფლებით მეხუთეჯერ შემოსილმა და ცენზორმა; და '''დომიციანე''' კეისარმა, ძემ ავგუსტოსისამ, მეოთხეჯერ კონსულად არჩეულმა – '''იბერთა მეფეს მითრიდატს''', მეფის ფარსმანისა და იამაზიდის ძეს, '''კეისრისა და რომაელი ხალხის მეგობარს''', აღუშენეს ციხე.|ამ ქვის წარწერა 75 წელს შეეხება. აღნიშნული ქვა მცხეთის მახლობლად იპოვნეს 1857 წელს.}} |
|||
==მეფობა== |
|||
⚫ | |||
„[[მოქცევაჲ ქართლისაჲ]]“: ႠႰႬႭჃႩ → ႠႰႱႭჃႩ || ႠႰႱႭჃႩ. |
„[[მოქცევაჲ ქართლისაჲ]]“: ႠႰႬႭჃႩ → ႠႰႱႭჃႩ || ႠႰႱႭჃႩ. |
||
ლეონტი მროველი: ႠႰႬႭჃႩ → ႠႰႪႭჃႩ || ႠႰႻႭჃႩ || ႠႪႭႻႩ. |
|||
ძველ-ქართულ ონომასტიკონში დამოწმებულია სახელი: ბარნუკი (=ფარნუკი), ხსე-ფარნუგი, ნა-ბარნუგი<ref>შეად. ხეთური სახელი: ტლა-ბარნა (ლა-ბარნა, ტა-ბარნა).</ref>. |
ძველ-ქართულ ონომასტიკონში დამოწმებულია სახელი: ბარნუკი (=ფარნუკი), ხსე-ფარნუგი, ნა-ბარნუგი<ref>შეად. ხეთური სახელი: ტლა-ბარნა (ლა-ბარნა, ტა-ბარნა).</ref>. |
||
ხაზი 57: | ხაზი 44: | ||
ა) იმ ხანაში, როდესაც ქართული მატიანეები უჩვენებენ არნუკის=[ფ]არნუკის მეფობას, ახლად აღმოჩენილი სერაფიტის ძეგლის წარწერა ასახელებს იბერიის მეფეს იმავე სახელით: ხსე-ფარნუგი (=ფარნუკი). |
ა) იმ ხანაში, როდესაც ქართული მატიანეები უჩვენებენ არნუკის=[ფ]არნუკის მეფობას, ახლად აღმოჩენილი სერაფიტის ძეგლის წარწერა ასახელებს იბერიის მეფეს იმავე სახელით: ხსე-ფარნუგი (=ფარნუკი). |
||
ბ) ქართული მატიანეების თანახმად მეფე [ფ]არნუკი არის მემკვიდრე ფარსმანისა. ხოლო სერაფიტის ძეგლის წარწერის თანახმადაც მეფე ხსე-ფარნუგი არის მემკვიდრე ფარსმანისა.<ref>[https://docs.google.com/viewer?a=v&pid=sites&srcid=ZGVmYXVsdGRvbWFpbnx0c2toYXJvZWJpfGd4OjcwNmQxYWUzZDMxZTEzMWU პავლე ინგოროყვა „ძველი ქართული მატიანე "მოქცევაჲ ქართლისაჲ" და ანტიკური ხანის იბერიის მეფეთა სია“. |
ბ) ქართული მატიანეების თანახმად მეფე [ფ]არნუკი არის მემკვიდრე ფარსმანისა. ხოლო სერაფიტის ძეგლის წარწერის თანახმადაც მეფე ხსე-ფარნუგი არის მემკვიდრე ფარსმანისა.<ref>[https://docs.google.com/viewer?a=v&pid=sites&srcid=ZGVmYXVsdGRvbWFpbnx0c2toYXJvZWJpfGd4OjcwNmQxYWUzZDMxZTEzMWU პავლე ინგოროყვა „ძველი ქართული მატიანე "მოქცევაჲ ქართლისაჲ" და ანტიკური ხანის იბერიის მეფეთა სია“]. 1. საკუთარი სახელების დაზიანებული დაწერილობანი. გვ. 512, § 7.</ref> |
||
⚫ | მცხეთა-არმაზში აღმოჩენილი სერაფიტის სტელის წარწერაში, როგორც აღნიშნული გვქონდა, მოიხსენება იბერიის ორი მეფე, რომლებიც მეფობდნენ შემდეგი თანმიმდევრობით: 1. ფარსმანი და 2. ხსე-ფარნუგი. წარწერიდან ირკვევა აგრეთვე, რომ მეფე ფარსმანის დროს არმაზელ პიტიახშად ყოფილა პუბლიკი-აგრიპა (ხსე-ფარნუგის დროინდელი პიტიახში მოხსენიებული არაა). |
||
«გ. სერაფიტის სტელა. |
|||
წარწერები სერაფიტის სტელისა, რომელიც აღმოჩენილ იქმნა არმაზის საპიტიახშო ნეკროპოლში 1940 წელს, განხილული გვაქვს ცალკე გამოკვლევაში (მცხეთა-არმაზის სხვა ძეგლებთან ერთად). აქ აღვნიშნავთ მხოლოდ სერაფიტის სტელის წარწერათა ისტორიულ რეალიებს, რამდენადაც იგი მეფეთა სიას ეხება. |
|||
სერაფიტის ძეგლის წარწერაში მოიხსენიება ორი მეფე იბერიისა, რომლებიც მეფობენ შემდეგი თანამიმდევრობით: |
|||
1. '''ფარსმან''' ([[არამეული ენა|არამეულის]] დამწერლობით შესრულებულ წარწერაში: Prsmn). |
|||
2. '''ხსე-ფარნუგ''' (არამეულის დამწერლობით შესრულებულ წარწერაში: Hsjprnwg, [[ბერძნული ენა|ბერძნულ]] წარწერაში: Ξηφαρνούγός), ესენი არიან ქართულ მატიანეთა მეფეთა სიაში მოხსენებული XVI და XVII მეფეები, რომლებიც მეფობდნენ შემდეგი თანმიმდევრობით: XVI '''ფარსმან''', XVII [ფ]არ[ნ]უკ. |
|||
აქ ჩვენ გვაქვს დამთხვევა როგორც სახელებისა, ისე რიგისა. ეპოქაც იგივეა. |
|||
ამას გარდა, სერაფიტის ძეგლის წარწერათა ჩვენებანი სხვამხრივაც ემთხვევა ქართულ მატიანეებს. სახელდობრ, სერაფიტის ძეგლის წარწერაში — მეფე ფარსმანის დროს არმაზელ პიტიახშად, როგორც ირკვევა, დასახელებულია იგივე პირი, რომელიც ქართულ მატიანეებში მოიხსენიება ფარსმანის დროსვე „ამიერ“ თანა-მეფედ (ე. ი. არმაზელ პიტიახშად). მაგრამ ამის შესახებ ქვემოთ.<ref>[https://docs.google.com/viewer?a=v&pid=sites&srcid=ZGVmYXVsdGRvbWFpbnx0c2toYXJvZWJpfGd4OjcwNmQxYWUzZDMxZTEzMWU პავლე ინგოროყვა „ძველი ქართული მატიანე "მოქცევაჲ ქართლისაჲ" და ანტიკური ხანის იბერიის მეფეთა სია“. გვერდი 536, 537.].</ref>» |
|||
⚫ | |||
შევადაროთ ეს ნუსხა ქართულ მატიანეთა მეფეთა სიის სათანადო ნაწილს: |
შევადაროთ ეს ნუსხა ქართულ მატიანეთა მეფეთა სიის სათანადო ნაწილს: |
||
{| class="wikitable" style="display: inline-table;" |
{| class="wikitable" style="display: inline-table;" |
||
ხაზი 95: | ხაზი 68: | ||
|} |
|} |
||
„იმიერი“ მეფეები არიან სრულიად იბერიის მეფეები: მატიანეში მოხსენებული XVI მეფე ფარსმანი — ეს არის იგივე წარწერაში მოხსენებული მეფე ფარსმანი; ხოლო XVII მეფე [ფ]არ[ნ]უკი — არის იგივე ხსე-ფარნუგი.<ref>[https://docs.google.com/viewer?a=v&pid=sites&srcid=ZGVmYXVsdGRvbWFpbnx0c2toYXJvZWJpfGd4OjcwNmQxYWUzZDMxZTEzMWU პავლე ინგოროყვა „ძველი ქართული მატიანე "მოქცევაჲ ქართლისაჲ" და ანტიკური ხანის იბერიის მეფეთა სია“]. გვ. 551.</ref> |
|||
{{ვიკიციტატა|აზორკი}} |
|||
{{დაიწყე ყუთი}} |
|||
{{მემკვიდრეობის ყუთი| წინამორბედი= '''[[ფარსმან I]]''' |
|||
| ტიტული= [[საქართველოს მმართველთა სია|საქართველოს მეფე]] | წლები= [[87]] – [[103]]<ref name=autogenerated1>[http://dspace.nplg.gov.ge/handle/1234/68532 ვახუშტის ბატონიშვილი „საქართველოს ისტორია“]. გვერდი დ.</ref> |
|||
| შემდეგი = [[დეროკი|დეროკ]] }} |
|||
{{მემკვიდრეობის ყუთი| წინამორბედი= '''[[ფარსმან I]]''' |
|||
| ტიტული= [[საქართველოს მმართველთა სია|ივერიის მეფე]] | წლები= [[87]] – [[119]] |
|||
| შემდეგი = [[დეროკი|დეროკ]]<ref name=autogenerated2>[http://dspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/65894/1/Teimuraz_Batonishvili_Istoria.pdf თეიმურაზ ბატონიშვილი „ისტორია დაწყებითგან ივერიისა, ესე იგი გიორგიისა, რომელ არს სრულიად საქართველოჲსა“]. გვერდები: 214, 215.</ref>}} |
|||
{{მემკვიდრეობის ყუთი|წინამორბედი= '''[[ფარსმან I]]''' |
|||
|ტიტული=[[საქართველოს მმართველთა სია|არმაზ-მცხეთის მეფე]]|წლები= [[70]] – [[96]] |
|||
|შემდეგი= '''[[ამაზასპ I]]'''<ref>[http://dspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/69283/1/Saqartvelos_Istoria_Pirveli_Nawili_1911.pdf ს. რ. გორგაძე „საქართველოს ისტორია“. ჟურნალ "ჯეჯილის" გამოცემა. ტფილისი. ელექტრომბეჭდავი ამხ. "შრომა", მუხრანის ქ. №12. 1911]. გვერდი 72.</ref><ref>[http://dspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/236511/1/Saqartvelos_Istoria.pdf ს. რ. გორგაძე „საქართველოს ისტორია“. მეორე გამოცემა. ქუთაისი. ქ. შ. წ.-კ. გ. ს. ქუთ. განყ. სტამბა. 1915]. გვერდი 84.</ref>}} |
|||
[[სერგი გორგაძე|სერგი გორგაძის]] მიხედვით აზორკი არის იგივე [[მითრიდატე II]].<ref>[http://dspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/69283/1/Saqartvelos_Istoria_Pirveli_Nawili_1911.pdf სერგი გორგაძე „საქართველოს ისტორია“]. გვ. 51-53.</ref> |
|||
{{მემკვიდრეობის ყუთი| წინამორბედი= '''ფარსმან II''' |
|||
| ტიტული= [[საქართველოს მმართველთა სია|იბერიის მეფე]] | წლები= 110-ანი წლები |
|||
| შემდეგი = '''[[ამაზასპ I]]'''<ref name=autogenerated3>[https://docs.google.com/viewer?a=v&pid=sites&srcid=ZGVmYXVsdGRvbWFpbnx0c2toYXJvZWJpfGd4OjcwNmQxYWUzZDMxZTEzMWU პავლე ინგოროყვა „ძველი ქართული მატიანე "მოქცევაჲ ქართლისაჲ" და ანტიკური ხანის იბერიის მეფეთა სია“]. გვერდი 561.</ref> }} |
|||
{{დაასრულე ყუთი}} |
|||
== სქოლიო == |
== სქოლიო == |
||
ხაზი 122: | ხაზი 76: | ||
[[კატეგორია:იბერიის მეფეები]] |
[[კატეგორია:იბერიის მეფეები]] |
||
[[კატეგორია:ფარნავაზიანები]] |
უკანასკნელი რედაქცია 10:33, 23 ოქტომბერი 2024-ის მდგომარეობით
აზორკი, არსოკი | |
---|---|
იბერიის მეფე | |
წინამორბედი: | ფარსმან I |
მემკვიდრე: | დეროკი |
შვილები: | დეროკი |
დინასტია: | ფარნავაზიანი |
მამა: | ფარსმან I |
აზორკი, არსოკი — ქართლის (იბერიის) მეფე ძვ. წ. II-I სს.-ის მიჯნაზე. ლეონტი მროველის მიხედვით არსოკ/აზორკი არის ქართლში ორმეფობის (იხ. ორმეფობა) მესამე წყვილის წარმომადგენელი. მისი თანა-მეფე იყო არმაზელი.
პ. ინგოროყვას მიაჩნდა, რომ აზორკი/არსოკი უნდა იყოს არმაზის ბილინგვაში მოხსენიებული ქართლის მეფე ხსეფარნუგი და მის სახელს ასე კითხულობდა: [ფ]არ[ნ]უკ. რაც შეეხება არმაზელს, პ. ინგოროყვას აზრით, მარტო ეს სახელი კმარა იმის დასამტკიცებლად, რომ თანამეფეები აზმაზის პიტიახშები იყვნენ. სწორედ ამ სახელიდან იყო ნაწარმოები, მისი აზრით, [ფ]არ[ნ]უკის თანამეფის სახელი არმაზელი.[1]
ეტიმოლოგია
[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]სახელი XVII-ა მეფისა [ფ][არ][ნ]უკ. მოღწეულ ხელნაწერებში ეს სახელი დაზიანებულად არის დაცული. არსებული დაწერილობანი ამ სახელისა მომდინარეობენ ფორმისაგან: არნუკ (ႠႰႬႭჃႩ).
„მოქცევაჲ ქართლისაჲ“: ႠႰႬႭჃႩ → ႠႰႱႭჃႩ || ႠႰႱႭჃႩ.
ლეონტი მროველი: ႠႰႬႭჃႩ → ႠႰႪႭჃႩ || ႠႰႻႭჃႩ || ႠႪႭႻႩ.
ძველ-ქართულ ონომასტიკონში დამოწმებულია სახელი: ბარნუკი (=ფარნუკი), ხსე-ფარნუგი, ნა-ბარნუგი[2].
ქართული ხელნაწერების არ[ნ]უკი, როგორც ირკვევა, წარმოადგენს დაზიანებულს დამწერლობას ამ სახელისა: „ფარნუკი“. (მაშასადამე, აქაც დაზიანებულია სახელის დასაწყისი, როგორც ამას სხვა შემთხვევაშიაც ვხედავთ „მოქცევაჲ ქართლისაჲ“-ს ხელნაწერში: ადეროკ — დეროკ — როკ).
რომ ეს დაზიანებული დამწერლობა სახელისა „არნუკი“ არის „[ფ]არნუკი“, ეს დასტურდება შემდეგის მიხედვით:
ა) იმ ხანაში, როდესაც ქართული მატიანეები უჩვენებენ არნუკის=[ფ]არნუკის მეფობას, ახლად აღმოჩენილი სერაფიტის ძეგლის წარწერა ასახელებს იბერიის მეფეს იმავე სახელით: ხსე-ფარნუგი (=ფარნუკი).
ბ) ქართული მატიანეების თანახმად მეფე [ფ]არნუკი არის მემკვიდრე ფარსმანისა. ხოლო სერაფიტის ძეგლის წარწერის თანახმადაც მეფე ხსე-ფარნუგი არის მემკვიდრე ფარსმანისა.[3]
მცხეთა-არმაზში აღმოჩენილი სერაფიტის სტელის წარწერაში, როგორც აღნიშნული გვქონდა, მოიხსენება იბერიის ორი მეფე, რომლებიც მეფობდნენ შემდეგი თანმიმდევრობით: 1. ფარსმანი და 2. ხსე-ფარნუგი. წარწერიდან ირკვევა აგრეთვე, რომ მეფე ფარსმანის დროს არმაზელ პიტიახშად ყოფილა პუბლიკი-აგრიპა (ხსე-ფარნუგის დროინდელი პიტიახში მოხსენიებული არაა). შევადაროთ ეს ნუსხა ქართულ მატიანეთა მეფეთა სიის სათანადო ნაწილს:
სრულიად იბერიის მეფენი: | არმაზელი პიტიახშები: |
---|---|
ფარსმანი ხსეფარნუგი |
პუბლიკი-აგრიპა (მოხსენებული არაა) |
„იმიერი“ მეფენი: | „ამიერი“ მეფენი: |
---|---|
XVI ფარსმანი XVII ფარნუკი |
XVI-ა. კაოსი XVII-ა. არმაზაერი |
„იმიერი“ მეფეები არიან სრულიად იბერიის მეფეები: მატიანეში მოხსენებული XVI მეფე ფარსმანი — ეს არის იგივე წარწერაში მოხსენებული მეფე ფარსმანი; ხოლო XVII მეფე [ფ]არ[ნ]უკი — არის იგივე ხსე-ფარნუგი.[4]
სერგი გორგაძის მიხედვით აზორკი არის იგივე მითრიდატე II.[5]
სქოლიო
[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]- ↑ ლორთქიფანიძე მ., მეტრეველი რ., საქართველოს მეფეები, თბ.: „ნეკერი“, 2007. — გვ. 21, 22, ISBN 99928-58-36-2.
- ↑ შეად. ხეთური სახელი: ტლა-ბარნა (ლა-ბარნა, ტა-ბარნა).
- ↑ პავლე ინგოროყვა „ძველი ქართული მატიანე "მოქცევაჲ ქართლისაჲ" და ანტიკური ხანის იბერიის მეფეთა სია“. 1. საკუთარი სახელების დაზიანებული დაწერილობანი. გვ. 512, § 7.
- ↑ პავლე ინგოროყვა „ძველი ქართული მატიანე "მოქცევაჲ ქართლისაჲ" და ანტიკური ხანის იბერიის მეფეთა სია“. გვ. 551.
- ↑ სერგი გორგაძე „საქართველოს ისტორია“. გვ. 51-53.