აზორკი: განსხვავება გადახედვებს შორის
| [შეუმოწმებელი ვერსია] | [შეუმოწმებელი ვერსია] |
მNo edit summary |
მNo edit summary |
||
| ხაზი 1: | ხაზი 1: | ||
{{ინფოდაფა მმართველი |
{{ინფოდაფა მმართველი |
||
|ქვეყანა= |
|ქვეყანა= არმაზის [[იბერია|იბერიის]] |
||
|თანამდებობა= |
|თანამდებობა= მეფე |
||
|სახელი= აზორკი, არსოკი |
|სახელი= აზორკი, არსოკი |
||
|ორიგინალური სახელი= მითრიდატე II, მიჰრდატ II, ხსეფარნუგი |
|ორიგინალური სახელი= მითრიდატე II, მიჰრდატ II, ხსეფარნუგი |
||
| ხაზი 77: | ხაზი 77: | ||
{{დაიწყე ყუთი}} |
{{დაიწყე ყუთი}} |
||
{{მემკვიდრეობის ყუთი| წინამორბედი= [[ფარსმან I]]| ტიტული= [[იბერიის მეფეთა სია| |
{{მემკვიდრეობის ყუთი| წინამორბედი= [[ფარსმან I]]| ტიტული= [[იბერიის მეფეთა სია|იბერიის მეფე]]| წლები= [[87]]–[[103]]<ref name=autogenerated1>[http://dspace.nplg.gov.ge/handle/1234/68532 ვახუშტის ბატონიშვილი „საქართველოს ისტორია“]. გვერდი დ.</ref>| შემდეგი = [[დეროკი]]}} |
||
{{დაასრულე ყუთი}} |
{{დაასრულე ყუთი}} |
||
08:02, 26 ოქტომბერი 2020-ის ვერსია
| აზორკი, არსოკი | |
|---|---|
| მითრიდატე II, მიჰრდატ II, ხსეფარნუგი | |
| არმაზის იბერიის მეფე | |
| მმართ. წლები: |
87–103[1] 87–119[2] |
| შვილები: | დეროკი |
| დინასტია: | არშაკუნიანი |
| მამა: | ფარსმან I |
| დედა: | იამაზიდი |
აზორკი, არსოკი, ხსეფარნუგი — ქართლის (იბერიის ) მეფე ძვ. წ. II-I სს.-ის მიჯნაზე. ლეონტი მროველის მიხედვით არსოკ/ აზორკი არის ქართლში ორმეფობის (იხ. ორმეფობა) მესამე წყვილის წარმომადგენელი. მისი თანა-მეფე იყო არმაზელი.
პ. ინგოროყვას მიაჩნდა, რომ აზორკი/ არსოკი უნდა იყოს არმაზის ბილინგვაში მოხსენიებული ქართლის მეფე ხსეფარნუგი და მის სახელს ასე კითხულობდა: [ფ]არ[ნ]უკ. რაც შეეხება არმაზელს, პ. ინგოროყვას აზრით, მარტო ეს სახელი კმარა იმის დასამტკიცებლად, რომ თანამეფეები აზმაზის პიტიახშები იყვნენ. სწორედ ამ სახელიდან იყო ნაწარმოები, მისი აზრით, [ფ]არ[ნ]უკის თანამეფის სახელი არმაზელი.
სახელი XVII-ა მეფისა [ფ][არ][ნ]უკ. მოღწეულ ხელნაწერებში ეს სახელი დაზიანებულად არის დაცული. არსებული დაწერილობანი ამ სახელისა მომდინარეობენ ფორმისაგან: არნუკ (ႠႰႬႭჃႩ).
„მოქცევაჲ ქართლისაჲ“: ႠႰႬႭჃႩ → ႠႰႱႭჃႩ || ႠႰႱႭჃႩ.
ლეონტი მროველი: ႠႰႬႭჃႩ → ႠႰႪႭჃႩ || ႠႰႻႭჃႩ || ႠႪႭႻႩ.
ძველ-ქართულ ონომასტიკონში დამოწმებულია სახელი: ბარნუკი (=ფარნუკი), ხსე-ფარნუგი, ნა-ბარნუგი[3].
ქართული ხელნაწერების არ[ნ]უკი, როგორც ირკვევა, წარმოადგენს დაზიანებულს დამწერლობას ამ სახელისა: „ფარნუკი“. (მაშასადამე, აქაც დაზიანებულია სახელის დასაწყისი, როგორც ამას სხვა შემთხვევაშიაც ვხედავთ „მოქცევაჲ ქართლისაჲ“-ს ხელნაწერში: ადეროკ — დეროკ — როკ).
რომ ეს დაზიანებული დამწერლობა სახელისა „არნუკი“ არის „[ფ]არნუკი“, ეს დასტურდება შემდეგის მიხედვით:
ა) იმ ხანაში, როდესაც ქართული მატიანეები უჩვენებენ არნუკის=[ფ]არნუკის მეფობას, ახლად აღმოჩენილი სერაფიტის ძეგლის წარწერა ასახელებს იბერიის მეფეს იმავე სახელით: ხსე-ფარნუგი (=ფარნუკი).
ბ) ქართული მატიანეების თანახმად მეფე [ფ]არნუკი არის მემკვიდრე ფარსმანისა. ხოლო სერაფიტის ძეგლის წარწერის თანახმადაც მეფე ხსე-ფარნუგი არის მემკვიდრე ფარსმანისა.[4]
მცხეთა-არმაზში აღმოჩენილი სერაფიტის სტელის წარწერაში, როგორც აღნიშნული გვქონდა, მოიხსენება იბერიის ორი მეფე, რომლებიც მეფობდნენ შემდეგი თანმიმდევრობით: 1. ფარსმანი და 2. ხსე-ფარნუგი. წარწერიდან ირკვევა აგრეთვე, რომ მეფე ფარსმანის დროს არმაზელ პიტიახშად ყოფილა პუბლიკი-აგრიპა (ხსე-ფარნუგის დროინდელი პიტიახში მოხსენიებული არაა). შევადაროთ ეს ნუსხა ქართულ მატიანეთა მეფეთა სიის სათანადო ნაწილს:
| სრულიად იბერიის მეფენი: | არმაზელი პიტიახშები: |
|---|---|
| ფარსმანი ხსეფარნუგი |
პუბლიკი-აგრიპა (მოხსენებული არაა) |
| „იმიერი“ მეფენი: | „ამიერი“ მეფენი: |
|---|---|
| XVI ფარსმანი XVII ფარნუკი |
XVI-ა. კაოსი XVII-ა. არმაზაერი |
როგორც ვხედავთ, ამ შემთხვევაშიაც „იმიერი“ მეფეები — არიან სრულიად იბერიის მეფეები: მატიანეში მოხსენებული XVI მეფე ფარსმანი — ეს არის იგივე წარწერაში მოხსენებული მეფე ფარსმანი; ხოლო XVII მეფე [ფ]არ[ნ]უკი — არის იგივე ხსე-ფარნუგი.[5]
სერგი გორგაძის მიხედვით: „აზორკი“ არის ფარსმან I-ის მეორე შვილი ანუ, როგორც მცხეთის ქვის ბერძნული წარწერაში უწოდებს, მითრიდატ II (მიჰრდატ II).[6]
იბერიის მეფის ფარსმან I-ელის გარდაცვალების შემდეგ, 79 წლიდან 96 წლამდე, რომის ტახტი ზედი-ზედ შემდეგს სამს იმპერატორს ეჭირა: ვესპასიანეს (70–79), ტიტეს (79–81) და დომიციანეს (81–96 წ.). ამათ დროს იბერიაში მეფობდა ფარსმანის ძე მიჰრდატ მე-II, რომელსაც აღნიშნული იმპერატორები დიდის პატივისცემით ეპყრობოდნენ და მეგობრობის ნიშნათ მცხეთის მიდამოებში ციხეც კი აუშენეს. ამას მოწმობს იმ დროიდან დღემდე შენახული ქვა ბერძნულის წარწერით, რომელიც ქართულათ ასე ითარგმნება:
იმპერატორმა, კეისარმა ვესპასიანემ, ავგუსტოსმა, დიდმა მღვდელმთავარმა, ტრიბუნის უფლებით მეშვიდეჯერ შემოსილმა, მეთოთხმეტეჯერ ტრიუმფატორმა, ექვსჯერ კონსულმა და მეშვიდეჯერ არჩეულმა, სამშობლოს მამამ და ცენზორმა; და იმპერატორმა ტიტე კეისარმა, ძემ ავგუსტოსისამ, ტრიბუნის უფლებით მეხუთეჯერ შემოსილმა და ცენზორმა; და დომიციანე კეისარმა, ძემ ავგუსტოსისამ, მეოთხეჯერ კონსულად არჩეულმა – იბერთა მეფეს მითრიდატს, მეფის ფარსმანისა და იამაზიდის ძეს, კეისრისა და რომაელი ხალხის მეგობარს, აღუშენეს ციხე.[7]
| წინამორბედი: ფარსმან I |
იბერიის მეფე 87–103[1] |
შემდეგი: დეროკი |
სქოლიო
- ↑ 1.0 1.1 ვახუშტის ბატონიშვილი „საქართველოს ისტორია“. გვერდი დ.
- ↑ თეიმურაზ ბატონიშვილი „ისტორია დაწყებითგან ივერიისა, ესე იგი გიორგიისა, რომელ არს სრულიად საქართველოჲსა“. გვერდები: 214, 215.
- ↑ შეად. ხეთური სახელი: ტლა-ბარნა (ლა-ბარნა, ტა-ბარნა).
- ↑ პავლე ინგოროყვა „ძველი ქართული მატიანე "მოქცევაჲ ქართლისაჲ" და ანტიკური ხანის იბერიის მეფეთა სია“. 1. საკუთარი სახელების დაზიანებული დაწერილობანი. გვერდი 512. § 7.
- ↑ პავლე ინგოროყვა „ძველი ქართული მატიანე "მოქცევაჲ ქართლისაჲ" და ანტიკური ხანის იბერიის მეფეთა სია“. გვერდი 551.
- ↑ სერგი გორგაძე „საქართველოს ისტორია“. გვ. 51.
- ↑ სერგი გორგაძე „საქართველოს ისტორია“. გვ. 52, 53.