جهووتی

سەمبۆلا هەری کەڤنئا جهووتیێ فندانکا ب هەفتشاخئا ب ناڤێ مەنۆرە یە

دیمەنەک ژ کنیشتا مەلا یاقووب ل ئیسفەهانێ (ئیران)

ستێرکا داود سەمبۆلەکە جهووتیێ یە

دیوارێ رۆژاڤا ل ئۆرشەلیمێ بنگەها پەرەستگەهەکە کەڤنارئا جهوویی یە

جهووتی، جهوودیتییان ژی مووسەویتیئۆ لا جهوویانئە . جهووتیئۆ لەکە کەڤنئە ، بەری زێدەیی 3000 سالان دەستپێکریە. جهووتی ل سەر بنگەهێن پەیمانا کەڤن تێئا ڤاکرن، ب تایبەتی، پرتووکێن مووسا، یێن کو ژ پێنج پرتووکێن پێشین پێک تێن: پرتووکا دەستپێکرنێ (گەنەسیس)، پرتووکا دەرکەتنائی سراێل ژ مسرێ (ئەکسۆدوس)، پرتووکا لێویان (لەڤیتیکوس)، پرتووکا حژمارتنێ (نومەری)ئوو پرتووکا ڤەگەراندن ل قانوونێ (دەوتەرۆنۆم). پرتووکا پیرۆزئا جهوویان تەوراتئە . زەبوورئا ن زەبوورێن داود ژی وەک پرتووکەکە پیرۆز تێ پەژراندن. د جهووتیێ دە تالموودئوو شرۆڤەکرنێن مالمان ژی گرنگ ن.

جهێئا یینا جهوویان کنیشتئە .

جهوویێن کوردستانێ

 گۆتارا بنگەهین: جهوویێن کوردستانێ

ل کوردستانێ هەتا سالێن 1950-1951-ێ گەلەک جهوو هەبوون. دبێژن کو جهوویێن پێشین د سەدسالا 8-ەم دە ب.ز. گهشتنە کوردستانێ، پشتی کو اسوریانئی سراێلێ داگیر کربوو. مالا کەیێن ئادابەنەیێ، یا کو سەرباژارێ وێ حەولێر بوو، جهوویی بوو.

زاخۆ

زاخۆ جهەک گەلەک گرنگ بوو بۆ جهویان، کو د هاتە ناسکرن زاخۆ ب ئۆرشەلیما کوردستانێ. ناڤێ وان راخەت جهو چووینێ یێت هاتینە دیار کرن د پرتووکا پیرۆزا وان بیبل دا. دەسپێکا سالێن سەدێ بیستێ، پتر یا خەلکێ زاخۆ جهو بوون، لێ هاتنە دەرێخستن بۆ ئیسراێلئێ ، پشتی شەرێ 1948. حەتا نۆکە جهو د هێنە زاخۆ دا بەرێ خۆ بدەنە جهێت بابئوو باپیرێت خۆ.

ئەلباکئوو ئا مێدی

ل گۆری ڤتال جونەت د سالا 1891-ێ دە هژمارا روونشتڤانێن ئەلباکێ (باشقەلایێ) 7.000 کەس بوو، ژ وان 1.600 جهوو بوون. ل باژارێ ئامێدیێ ژی، هژمارائا کنجیان 5.000 کەس بووئوو ژ وان 1.900 جهوو بوون. کنیشتائا مێدیێ یەک ژ کەڤنترین کنیشتێن کوردستانێ بوو، د سالا 1228ان دە هاتبووئا ڤاکرن.

ئاللانجە Iسراéلتەئو نڤەرسەللە

رێخستنا ئاللانجە Iسراéلتەئو نڤەرسەللە د سالێن 1900ئوو 1906ان دە ل مووسلێ دبستان ڤەکرن، پشت رە د سالا 1912ان دە ل کەرکووکێ ژی خوەندەگەهەک سازبوو.

جهوویێن باژاری

ل گۆری ئەنجیجلۆپاەدا ژوداجا، د سالا 1947ان دە هژمارا جهوویێن کو ل باژارێن مەزن دژیا وسا بوو:

• ل حەولێرێ، 3.109 کەس
• ل کەرکووکێ، 4.042 کەس
• ل مووسلێ. 10.345 کەس
• ل سلێمانیێ، 2.271 کەس.

جهوویێن گوندی

ل گەلەک باژارێن بچووک ژی روونشتڤانێن جهوویی هەبوون، ب تایبەتی ل ڤان باژاران: سندور، رواندز، تل-کابار، زاخۆ، بارازان (بارزان)، دهۆک، ئاکرێ، شاندوخا، بتانورا، ئەلباک، کۆیە، مراوا، کارادا، گرزەنگالئوو ل گەلەکی جهێن دن.

جهوویێن کوردستانێ یێنئی رۆیین

ئیرۆ ل ئیسراەلێ، قەدەرێ 100.000-150.000 جهوو هەنە، یێن کو بئە سلێ خوە کورد ن.

جهوو ل جیهانێ

ل جیهانێ د سالا 1939ان دە هژمارا جهوویان ل دەروودۆرا 17 ملیۆن بوو; د 1951-ێ دە پشتی کوشتارا ب دەستێ رەژیما حتلەر، 10 ملیۆن جهوو دمان. د سالا 2007ان دە هژمارا جهوویان 13،2 ملیۆنئە ، ژ وان 41% ل دەولەتا ئیسراەلێ دژین.

مژارێن تێکلدار

• کوردێن جهوو

چاڤکانی

• ڤتال جونەت (1891/2001). لا تورقوە د'ئاسە، 1. Iسس، ستەمبۆل.
• ئەنجیجلۆپاەدا ژوداجا، 10 (1971). کەتەر پوبلسهنگ حۆوسە لتد، ژەروسالەم.

گرێدانێن دەرڤە

 ل وکمەدا جۆممۆنس مەدیایێن د وارێ جهووتی دە هەنە.

• אתר הארגון הארצי של יהודי כורדיסטן (کورد ل Iسراێلێ، ب زمانێ بری یە) ^{گرێدانائا رشیڤێ 2018-10-15 ل سەر وایباجک ماجهنە}