Kóffe
Dit artikel is gesjreve (of begós) in 't Mofers. Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.
Kóffe (ouch: kóffie of (op anger dialekte) kaffee, mitte naodrök op wusselendje littergrepe; Wès-Limbörgs döks kafféé, Oeas-Limbörgs meistes káffee) is e drinkes det meistes werm gedrónke wuuertj en ónger anger 't oppeppendj middel cafeïne bevatj. Kóffe wuuertj gemaak vanne óntveldje, gemaole, gedruuegdje en geruuesterdje zaoje vanne kóffeplantj. Dees zaoje waere kóffeboeane geneump. Botanisch gezeen is de vröch vanne kóffeplantj echter gein boean, mer 'n steinvröch, en 't zaod dus 'n kaer. Boeanen inne plantjkóndige meining van 't waord zeen vröchten en gein zaoje. Tiejes 't ruuestere vanne kóffeboeane - ouch waal brenje geneump - óntstaon zón 700 versjillige chemische stóffe. De gebrendje kóffeboeane waere zowaal gemaolen es óngemaole verkóch.
De kóffe dae wuuertj verkóch is meistes e mingsel van gebrendje zaoje van twieë (botanische) kóffesaorte: Coffea arabica en Coffea canephora (synoniem: Coffea robusta). Sommige Nederlandjse fabrikantje gaeve häör versjillige mingsels de name góldmerk, zilvermerk en roeadmerk, wobie góldmerkkóffe meistes veur 100% oet arabicaboeane besteit, zilvermerk oet 80% arabicaboeanen en 20% robustaboeane, en roeadmerk oet 70% arabicaboeanen en 30% robustaboeanen. 't Versjil tösse de twiea saorten aan kóffeboeane zitj mit name inne smaak en 't cafeïnegehaltje: arabicaboeanen höbben 'ne mildere smaak en bevatten intrintj 70% minder cafeïne es de robustaboeane, die veur 'ne pittigere smaak kinne zurge.
Kóffe wuuertj es smaakmaeker gebroek in baksels, taart en ies. Hieveur wuuertj strange kóffe gezatj, mokka, dae daonao verwirk wuuertj in beveurbild ies, crème, cakebeslaag of tiramisu.
