Википедија

Апостол Павле

апостол и мисионер
(Пренасочено од Свети Павле)

Апостол Павле, познат и како Свети Павле или Павле од Тарс (старогрчки: Σαούλ (Саул), Σαῦλος (Сулос), и Παῦλος (Павлос); латински: Paulus или Paullus; хебрејски: שאול התרסי Šaʾul HaTarsi (Шаул од Тарс)[1] (ок. 5 - ок. 67)[2]) — еден од најважните апостоли во проповедењето и распространувањето на христијанството.

Свети Апостол Павле
Свети апостол Павле на руска икона од Андреј Рубљов, ран XV век
Тринаесетти апостол
Роден(а)   во Тарс
Починал(а) 64-65,  во Рим
Почитуван(а) во христијанство
Главно светилиште Црква Сан Паоло фуори ле Мура
Слава
Обележја меч

Павле се смета за една од најважните фигури на Апостолскиот период,[3][4] кој од средината на 30-тите до средината на 50-тите години на 1 век основал неколку цркви во Мала Азија и во Европа. Тој го искористил својот статус како Евреин и римски државјанин да проповеда пред еврејското и римското население. Според списите во Новиот завет и пред неговото преобраќање, Павле бил посветен на прогонувањето на првите ученици на Исус во областа околу Ерусалим[5]. Во расказот на Делата на апостолите (честопати едноставно се нарекува Дела), Павле патувал по патот од Ерусалим во Дамаск, во мисија „да ги уапси и да ги врати во Ерусалим“, кога воскреснатиот Исус му се појавил во одлично светло. Тој бил ослепен од светлината, но по три дена неговиот вид му го вратил Ананија од Дамаск, а Павле започнал да проповеда дека Исус од Назарет е еврејскиот Месија и Синот Божји[6]. Околу половина од книгата на Делата на апостолите се занимава со животот и делата на Павле.

Четиринаесет од вкупно 27-те во Новиот завет традиционално му се припишуваат на Павле. Овие книги, наречени Павлови посланија се збирки од писмени обраќања на Павле до групи и поединци. Седум посланија не се спорни од страна на научниците како автентични за авторот, додека постои различен степен на аргументи за остатите. Павловото авторство на Посланието до Евреите не е потврдено во самото послание и има сомнежи за неговото авторство уште во 2 и 3 век. Сепак било речиси безусловно прифатено од 5 до 16 век дека Павле бил автор на Посланието до Евреите но тоа гледиште денес е речиси универзално отфрлено од страна на дел од научниците,[7]. За останатите шест се верува од некои научници дека биле напишани од следбениците кои пишувале во негово име, користејќи материјал од преживеаните писма и писмата на Павле, напишани од самиот тој, кои не преживеале до денес[8] . Други научници тврдат дека идејата за псевдоним за спорни посланија покренува многу проблеми[9].

Денес, посланијата на Павле продолжуваат да бидат витални корени на теологијата, обожавањето и пастирскиот живот во католичките и протестантските традиции на Западот, како и православните традиции на Истокот[10] . Влијанието на Павле врз христијанската мисла и практика се одликувало како „длабоко како што е распространето“, меѓу оној од многуте други апостоли и мисионери кои биле вклучени во ширењето на христијанската вера.

Достапни извори

уреди
Апостол Павле на фреска од Микеланџело Буонароти, 1542–45

Главниот извор за информации за животот на Павле е материјалот што се наоѓа во неговите посланија и во Дела на светите апостоли. Сепак, посланијата содржат малку информации за минатото на Павле. Книгата Дела на светите апостоли зборува за повеќе информации, но остава неколку делови од животот на Павле надвор од својата приказна, како што е неговото веројатнo, но недокументиранo погубување во Рим[11]. Некои научници веруваат дека Делата исто така се контрадикторни со посланијата на Павле на многубројни местс, особено во врска со зачестеноста на посетите на Павле во црквата во Ерусалим[12].

Извори надвор од Новиот завет што го споменуваат Павле се:

Имиња

уреди

Популарно се претпоставува дека името на Саул се променило кога станал следбеник на Исус Христос[13][14]. Неговото еврејско име било „Саул“. Според Дела на светите апостоли, тој го наследил римското државјанство од неговиот татко. Како римски државјанин, тој исто така го носел и латинското име Павле и грчкото Павлос.[15] Вообичаено, Евреите од тоа време имале две имиња, едно на хебрејски, друго на латински или грчки јазик.[16][17][18]

Исус го нарекол „Савле, Савле“[19], кога тој ги прогонувал христијаните на патот кон Дамаск.[20] Подоцна, во видението на Ананија од Дамаск, „Господ“ го нарекол „Саул, од Тарс“.[21]. Потоа, во „Делата“, Ананиј го нарекува „Брате Савле”.[22]

Во Делата 13:9, Савле се нарекува и Павле, првпат на островот Кипар - многу подоцна од времето на неговото преобраќање. Авторот (Лука) укажува дека имињата биле заменливи: „Савле, кој исто така се вика Павле“. Потоа, тој се повикува на него како Павле, бидејќи тој е наречен Павле во сите други библиски книги каде што се спомнува, вклучувајќи ги и оние што тој ги напишал. Усвојувањето на неговото римско име е типично за мисионерскиот стил на Павле. Неговиот метод бил да ги стави луѓето на нивна леснотија и да им пристапи со својата порака на јазик и стил на кој би можеле да се однесуваат, како во Првото послание до Коринќаните 9: 19-23.[13]

Библиски извори

уреди

Раниот живот

уреди

Двата главни извори на информации со кои имаме пристап до најраните сегменти од кариерата на Павле се Библиската книга на Дела на светите апостоли и автобиографските елементи на писмото на Павле до раните црковни заедници. Павле најверојатно е роден меѓу години од 5 п.н.е. до 5 н.е.[23] .Книгата на Дела на светите апостоли укажува на тоа дека Павле бил рiмски државјанин по раѓање, но Хелмут Костер ги доведува во прашање доказите што ги презентира текстот.[24][Acts 16:37][Acts 22:25–29].

Тој бил од побожно еврејско семејство[25] во градот Тарс, еден од најголемите трговски центри на средоземниот брег[26]. Градот постоел неколку стотици години пред неговото раѓање и бил познат по својот универзитет. За време на Александар Македонски, кој починал во 323 п.н.е., Тарс бил највлијателниот град во Мала Азија[25].

Павле се нарекувал себеси како „од родот Израилев, од Венијаминовото колено, Евреин од Евреите, по закон фарисеј[27]

Библијата открива многу малку за семејството на Павле. Неговиот внук, синот на неговата сестра, се спомнува во Дела 23:16. Дела, исто така, цитираат дека Павле се осврнува на својот татко, велејќи дека тој, Павле, бил „фарисеј, син на фарисеј“[28]. Во Послание до Римјаните тој вели дека неговите роднини, Андроника и Јунија, биле христијани уште пред тој да поверува во Исус[29].

Семејството имало историја на верска побожност[30]. Очигледно, семејната лоза била многу приврзана за фарисејските традиции и празнувања со генерации [31]. Во Дела пишува дека имал занает во правење шатори, додека бил во Коринт[32]. Во Коринт Павле го запознал Акила од Понт и неговата сопруга Прискила, со кои подоцна станале важни сопатници[33]

Додека бил сѐ уште млад, бил испратен во Ерусалим за да го добие своето образование во училиштето Гамалил (Дела 22: 3), еден од најзначајните рабини во историјата. Некои од неговото семејство можеби живееле во Ерусалим, бидејќи подоцна, синот на една од неговите сестри му го спасил својот живот таму [34]. Ништо повеќе не се знае од неговиот ран живот, додека не учествувал активно во мачеништвото на Стефан [35]. Павле признал дека, ја прогонувал црквата Божја пред да се преобрати [36]. Иако е познато од неговата биографија и од Дела дека Павле може да зборува за хебрејски, модерната наука сугерира дека грчкиот јазик бил неговиот прв јазик[37][38].

Во неговите писма, Павле во голема мера се потпирал на своето познавање на Стоичката филозофија, користејќи Стоички термини и метафори за да им помогне на своите новородени претводници во нивното разбирање на откриената Божја реч[39].

Преобраќање

уреди
Преобраќањето кон патот на Дамаск (1601), од Караваџо

Преобраќањето на Павле може да се датира околу 31-36 година[40][41][42] според неговото упатување во едно од неговите писма. Во Послание до Галатјаните 1:16, Павле пишува дека Бог „бил задоволен што го открил својот син во мене“. Во Прво послание до Коринќаните 15: 8, како што тој го набројува редот во кој Исус им се појавил на своите ученици по неговото воскресение, Павле пишува: „а по сите, најпосле ми се јави и мене, како на некое недоносче“.

Според Дела на светите апостоли, преобраќањето се случило на патот кон Дамаск, каде што објавил дека наеднаш го обзел светлина од небото од воскреснатиот Исус. Според текстот, Павле:„откако падна на земја, чу глас што му зборуваше: „Савле, Савле, зошто Ме гониш?”, на кое Павле одговорил: „Кој си Ти, Господине?” А Господ му рекол: „Јас сум Исус, Кого Го гониш ти. Тешко е за тебе да се риташ против бодило.”[43].

Според текстот во Дела 9:1-22, тој бил заслепен три дена и морал да биде пренесен во Дамаск. Во текот на овие три дена, Павле не се хранел ниту пиел вода и го поминал своето време во молитва кон Бога. Кога пристигнал Ананиј од Дамаск, тој ги положил рацете врз него и рекол: „Брате Савле, Господ Исус, Кој ти се јави по патот, по кој доаѓаше, ме прати, за да прогледаш и да се исполниш со Светиот Дух”[44]. Неговиот вид бил вратен, станал и се крстил. Оваа приказна се јавува само во Делата, но не во посланијата на Павле[45].

Авторот на Дела на апостолите можеби дознал за преобратувањето на Павле од црквата во Ерусалим, или од црквата во Антиохија, или можеби од самиот Павле[46].

По обраќањето

уреди
Караваџо (1571–1610), Преобраќањето на Свети Павле, 1600
Апостол Павле, од Рембрант ван Рајн околу 1657

{{Quote|И веднаш почна да проповеда во синагогите за Исус, дека е Он Син Божји. И сите, што го слушаа, се чудеа и зборуваа: „Не е ли овој, кој во Ерусалим ги гонеше оние што го спомнуваа ова име, та затоа и овде дошол за да ги заведе врзани при првосвештениците?” А Савле се засилуваше сè повеќе и ги збунуваше Јудејците кои живееја во Дамаск, докажувајќи им дека Овој е Христос[47].

Во првите стихови од Послание до Римјаните, Павле дава литанија од своето апостолско назначување за да проповеда меѓу незнабошците[48] и неговите убедувања по преобратувањето за воскреснатиот Христос[47].

  • Павле се опиша како
    • слуга на Исус Христос;
    • откако доживеа непредвидени, ненадејни, изненадувачки промени, поради семоќната благодат - не плод на неговите размислувања или мисли;
    • кога го видел Христа како и другите апостоли кога му се јавил Христос [49] како што му се јави на Петар, на Јаков, на дванаесетте, по неговото Воскресение [50]
    • повикан да биде апостол;
    • се издвојува за Евангелието Божјо.
  • Павле го опишал Исус како
    • претходно беше ветен од Бога преку своите пророци во Светото Писмо;
    • да биде вистински Месија и Син Божји;
    • за Својот Син, по тело роден од семето Давидово;[51]
    • откако бил прогласен за Син Божји на власт според Духот на светоста со неговото воскресение од мртвите;
    • Исус Христос, нашиот Господ;
    • Оној преку кого добивме благодат и апостолство за да ја исполниме послушноста на верата заради неговото име меѓу сите народи, „вклучувајќи ве и вас, кои сте повикани да му припаѓате на Исус Христос“.
  • Исус
    • живее на небото;
    • е Божји Син;
    • наскоро ќе се врати[3].
  • Крстот
    • тој сега верувал дека Исусовата смрт била доброволна жртва што ги помирила грешниците со Бог [52][53]
  • Законот
    • тој сега верувал дека законот само го открива степенот на народното заробување на моќта на гревот - сила што мора да ја скрши Христос [54]
  • Народот
    • тој верувал дека народите биле надвор од сојузот што Бог го направил со Израел;
    • тој сега верува дека народите и Евреите биле обединети како Божји народ во Исус [55]
  • Обрежувањето
    • се верува дека обрежувањето било обред преку кој мажите станале дел од Израел, ексклузивна заедница на Божјиоѕ избран народ [56]
    • тој сега верувал дека ниту обрежувањето ниту необрежувањето не значи ништо, но дека новото творештво е она што се брои пред Бога,[57] и дека оваа нова творба е дело на Христос во животот на верниците, што ги прави дел од црквата, една инклузивна заедница на Евреи и не-Евреи кои ќе се помират со Бога преку верата [58]
  • Прогонство
    • верувал дека неговото насилно гонење на црквата е индикација за неговата ревност за неговата религија [59]
    • тој сега верувал дека еврејското непријателство кон црквата е грешно противење што би го предизвикало Божјиот гнев [60]:
    • Тој верувал дека бил затворен од Христос кога неговиот гнев бил најголем [Дела 9: 1-2]. Тој преку ревност ја прогонувал Црквата [Филипјаните 3: 6] и се стекна со милост затоа што невешто постапувал во неверување [61]
  • Последните денови
    • верувал дека Божјиот месија ќе стави крај на староста на злото и ќе започне нова ера на праведноста;
    • тој сега верувал дека ова ќе се случи во фази кои започнале со воскресението на Исус, но староста ќе продолжи додека Исус не се врати [62][63][64]

Раната свештеничка служба

уреди
Куќата која се верува дека била на Ананиј од Дамаск
Баб Кисан, се верува дека е местото каде што Павле избегал од прогонот во Дамаск

По неговото преобраќање, Павле отишол во Дамаск, каде во Дела вели дека бил исцелен од неговото слепило и бил крстен од Ананиј од Дамаск[65]. Павле вели дека во Дамаск едвај побегнал од својата смрт [66]. Павле исто така вели дека потоа отишол прво во Арабија, а потоа се вратил во Дамаск [67][68] Павловото патување во Арабија не се споменува никаде на друго место во Библијата, а некои претпоставуваат дека всушност патувал на планината Синај за медитација во пустината[69][70]. Во Галатјаните опишува како три години по неговото преобраќање отишол во Ерусалим. Таму го запознал Јаков и останал со Симон Петар за 15 дена[71]. Павле ја лоцирал планината Синај во Арабија во Послание до Галатјаните 4: 24-25.

Павле тврдел дека не го примил Евангелието од човекот, туку директно преку „откровението на Исус Христос“[72]. Тој тврдел дека има целосна независност на ерусалимската заедница, но се согласил за природата и содржината на евангелието[73]. Тој се појавил со нетрпение во градот каде донел материјална поддршка од различните растечки цркви што ги започнал. Во своите дела, Павле ги употребил прогоните што ги издржал за да ја открие близината и заедништвото со Исус и како потврда на неговото учење.

Посланието на Павле во Галатјаните вели дека по 14 години од своето преобраќање повторно отишол во Ерусалим. Не е познато што се случило во ова време, но и Делата и Галатјаните даваат некои детали[74]. На крајот од овој период, Апостол Варнава отишол да го најде Павле и го вратил во Антиохија. [Дела 11:26]

Кога се случил глад во Јудеја во околу 45-46[75], Павле и Варнава отпатувале во Ерусалим за да обезбедат финансиска поддршка од заедницата во Антиохија[76]. Според Дела, Антиохија станала алтернативен центар за христијаните по дисперзијата на верниците по смртта на Свети Стефан. Во Антиохија следбениците на Исус за првпат биле наречени христијани [Дела 11:26].

Прво мисионерско патување

уреди

Авторот на Дела на светите апостоли ги уредува патувањата на Павле на три одделни патувања. Првото патување [77] предводено од Варнава,[78], го однел Павле од Антиохија до Кипар, потоа во Јужна Мала Азија (Анадолија), и конечно се вратиле во Антиохија. Во Кипар, Павле го прекорува маѓесникот Елим [Дела 13: 8-12], кој ги критикувал нивните учења. Од овој момент Павле е опишан како водач на групата.

Тие плови до Перга во Памфилија. Апостол Марко-Јован ги напуштил и се вратил во Ерусалим. Павле и Варнава продолжиле во Антиохија Писидијана. Во саботата ја посетиле синагогата. Водачите ги поканиле да зборуваат. Павле ја раскажал историјата на Израел од животот во Египет до цар Давид. Тој го спомнал Исус како потомок на Давид, кој Бог го довел во Израел. Тој кажал и дека сите тие дошле во градот за да ја донесат пораката за спасение. Тој ја раскажувал приказната за Исусовата смрт и воскресението. Тој цитирал од Септуагинта[79] за да потврди дека Исус бил ветениот Христос, кој им простил за своите гревови. Евреите ги поканиле да разговараат повеќе за следната сабота. Во тоа време скоро целиот град се собрал. Ова ги вознемирило некои влијателни Евреи кои зборувале против нив.

Антиохија

уреди

Антиохија служела како главен христијански центар за Павловиот евангелизам[80], и тој останал таму „долго време со учениците“[81] на крајот од своето прво патување. Точното времетраење на престојот на Павле во Антиохија е непознато, со проценки кои се движат од девет месеци до осум години[82].

Ерусалимски собор

уреди
Главна статија: Ерусалимски собор

Вистински состанок помеѓу Павле и Ерусалимската црква се одржал извесно време во годините 50-51[83], опишан во Дела 15: 2 и обично се гледа како на истиот настан што го спомнал Павле во Галатјаните 2: 1[11]. Клучното прашање било прашањето дали е неопходно да се преобратат незнабожците кои требало да се обрежат[83][84]. На овој состанок, Павле во своето писмо до Галатјаните вели дека Петар, Јаков и Јован ја прифатиле мисијата на Павле кај незнабошците.

Ерусалимскиот собор се спомнува во Дела, како и во Павловите писма[85]. На пример, посетата на Ерусалим за ослободување од гладот [Дела 11: 27-30] очигледно одговара на првата посета (само за Петар и Јаков)[Gal. 1:18–20][85] Ф. Ф. Брус сугерира дека „четиринаесетте години“ би можеле да бидат од Павловото преобраќање, а не од неговата прва посета на Ерусалим[86].

Инцидент во Антиохија

уреди

И покрај договорот постигнат во Ерусалимскиот собор, Павле раскажува како подоцна јавно се соочил со Петар во спорот што понекогаш е познат како „Инцидент во Антиохија“, поради неподготвеноста на Петар да им даде оброк на нееврејските христијани во Антиохија, бидејќи тие строго не се придржувале кон еврејските обичаи[83].

Пишувајќи подоцна за инцидентот, Павле раскажува: „Јас му се спротивставив на Петар на лицето, бидејќи тој беше јасно во погрешна насока", и му рекол на Петар:„ пред да пристигнат некои од Јакова, тој јадеше заедно со незнабошците; а кога дојдоа, почна да се снебива и да се двои, плашејќи се од обрезаните. Заедно со него лицемереа и другите Јудејци, така што дури и Варнава така направи. А кога видов дека тие не постапуваат точно според евангелската вистина, му реков на Петра пред сите: кога ти, кој си Јудеец, живееш како незнабошците,а не како Јудејците, зошто тогаш незнабошците ги принудуваш да живеат јудејски?“[83].

Конечниот исход од инцидентот останал неизвесен. Католичката енциклопедија сугерира дека Павле го добил аргументот[83]. Сепак, самиот Павле никогаш не споменува победа и Л. Мајкл Вајт во Исус до христијанството го извлекува спротивниот заклучок: „Инцидентот со Петар беше потполен неуспех на политичка храброст, а Павле наскоро ја напуштил Антиохија и никогаш повеќе не се вратил[87].

Примарниот извор на Инцидентот во Антиохија е Посланието до Галатјаните [88]

Второ мисионерско патување

уреди
Свети Павле на Areopagus sermon во Атина, од Рафаел, 1515.[89][90]

Павле заминал на второто мисионерско патување од Ерусалим, кон крајот на есента 49 година[91], по крајот на Ерусалимскиот собор каде што се дискутирало за обрежувањето. На патувањето околу Средоземното Море, Павле и неговиот придружник Варнава застанале во Антиохија, каде што се случил и инцидентот. Бидејќи не го решиле спорот, Павле и Варнава решиле да се разделат. Варнава го зел Марко-Јован со него, додека Апостол Сила му се придружи на Павле.

Павле и Сила првично го посетиле Тарс (родното место на Павле), Дербе и Листра. Во Листра, го запознале Тимотеј, по кое црквата постепено започнала да расте а верата да се зацврстува[92]

Во околината на градот Филипи (кај денешно с. Рахче, Кавалско, Егејска Македонија), Павле зборувал пред насобраните жени, по кое се сретнал со Лидија и ја покрстил. Господарите на дел од покрстените биле незадоволни од тоа што нивните слуги се покрстиле и бидејќи преку тоа ќе изгубат дел од своите приходи, па започнале кампања во градот против мисионерите а Павле и Сила биле затворени. По чудниот земјотрес кој се случил, портите на затворот се срушиле, но и покрај тоа Павле и Сила не побегнале, по кое голем дел од затворениците биле преобратени[93]. По овој настан, тие продолжиле со своите патувања најпрвин кон Береја па во Атина, каде Павле проповедал на еврејското население во синагогата и на грчките интелектуалци. По Атина, Павле продолжил кон Коринт.

Коринт

уреди

Во околу 50-52 година, Павле поминал 18 месеци во Коринт. Според изворите во Делата, Коринт, Павле се сретнал со Јуниј Анеј Галион кој бил проконзул. Во Дела на светите апостоли 18:2, Павле во Коринт се сретнал со Акила и неговата жена Прискила, кои му станале верни и му помогнале на Павле во другите мисионерски патувања. Двојката го следела Павле и неговите придружници во Ефес и останале таму за да започне една од најсилните и најверните цркви во тоа време [94].

Во 52 година, кога заминал од Коринт, Павле застанал во блиското село Кенхреја за да му ја сечат косата, поради завет што претходно го дал[95][96]. Со Прискила и Акила, мисионерите потоа отпловиле до Ефес[97], а само Павле сам го препуштил во Цезареја за да ја поздрави Црквата таму. Потоа патувал кон север во Антиохија, каде што останал некое време (можеби околу една година), пред да замине на трето мисионерско патување. Некои текстови од Новиот завет[98] сугерираат дека тој исто така го посетил Ерусалим во овој период за еден од еврејските празници, можеби Пентекост. Критичарот Хенри Алфорд и други сметаат дека посетата на Ерусалим е вистинска[99] и е во согласност со Дела 21:29, според кој Павле и Трофим претходно биле видени во Ерусалим.

Трето мисионерско патување

уреди
Проповедањето на Свети Павле во Ефес

Според Дела, Павле го започнал своето трето мисионерско патување патувајќи низ целиот регион Галатија и Фригија за да ги зацврсти, да ги поучува и да ги укори верниците. Павле потоа отпатувал во Ефес, важен центар на раното христијанство и таму останал речиси три години, веројатно работејќи таму како што сторил кога бил и во Коринт. Тој тврди дека извршил бројни чуда, исцелувајќи луѓе и исфрлајќи демони од луѓе, и тој очигледно организирал мисионерска активност во други региони[11]. Павле го напуштил Ефес, претходно напишувајќи ги четирите писма до црквата во Коринт.[100].

Павле поминал низ Македонија преку Ахаја[101] и останал во Грција, најверојатно во Коринт, три месеци [101] за време на 56-57 н.е.[11] Истражувачите генерално се согласуваат дека Павле го напишал своето Послание до Римјаните во овој период[102]. Потоа тој се подготвувал да продолжи во Сирија, но ги променил плановите и отпатувал во Македонија поради некои Евреи кои направиле заговор против него. Во Римјаните 15:19 Павле напишал дека го посетил Илирик, или провинција во денешен Епир[103], кој во тоа време бил во составот на римската провинција Македонија.[104]. Кога се вратил во Ерусалим, Павле и неговите придружници ги посетиле другите градови како Филипи, Троада, Милет, Родос и Тир. Павле го завршил своето патување во Цезареја, каде што тој и неговите придружници останале со Евангелистот Филип, пред конечно да пристигнат во Ерусалим [105]

Патување од Рим во Шпанија

уреди

Меѓу записите на раните христијани, папа Климент I рекол дека Павле бил „Вестник (на Евангелието на Христос) на Запад“ и дека „отишол на крај на западот“. Свети Јован Златоуст укажал дека Павле проповедал во Шпанија: „Откако бил во Рим, се вратил во Шпанија, но дали тој повторно бил во овие делови, не знаеме“[106]. Кирил Ерусалимски рекол дека Павле „целосно го проповедал Евангелието, и го поучил дури и царскиот Рим и ја пренел сериозноста на своето проповедање до Шпанија, вршејќи чуда“.[107]. Мураторискиот фрагмент го спомнува „заминувањето на Павле од градот [на Рим] [39] кога патувал во Шпанија" [77] Рим во Шпанија“[108].

Посета на Ерусалим во Дела

уреди
Дела Посланија
  • Прва посета на Ерусалим[Acts 9:26–27]
    • „по многу денови“ од преобраќањето во Дамаск
    • отворено проповеда во Ерусалим со Варнава
    • средба со апостолите
  • Прва посета на Ерусалим [Gal. 1:18–20]
    • три години по преобраќањето во Дамаск [Gal. 1:17–18]
    • го видел само Петар и Јаков
  • Постои дебата околу тоа дали посетата на Павле во Второто послание до Галатјаните се однесува на посетата за ослободување од гладот [Acts 11:30, 12:25] или се однесува на Ерусалимскиот собор.[Acts 15] Доколку се однесува на првото, тогаш ова патување е направено во интервал од четиринаесет години.[Gal. 2:1]
  • Трета посета на Ерусалим [Acts 15:1–19]
    • со Варнава
    • Ерусалимски собор
    • проследено со конфронтацијата со Варнава во Антиохија [Acts 15:36–40]
  • Друга посета[109] посета на Ерусалим [Gal. 2:1–10]
    • 14 години подоцна по преобраќањето кај Дамаск
    • со Варнава и Тит
    • најверојатно на Ерусалимскиот собор
    • Павле се согласува да се сеќава на сиромашните
    • проследено со конфронтацијата со Петар и Варнава во Антиохија [Gal. 2:11–14]
  • Четврта посета на Ерусалим [Acts 18:21–22]
    • to "greet the church"
  • Очигледно неспоменати.
  • Пета посета на Ерусалим [Acts 21:17ff]
    • по отсуство на неколку години [Acts 24:17]
    • да донесе подароци за сиромашните
    • Апсење на Павле
  • Друга посета[110] посета на Ерусалим[111]
    • за да достави на сиромашните

Последна посета на Ерусалим и апсење

уреди
Уапсениот Свети Павле, почетокот на 1900-тите, Библиска илустрација

Во 57 година, по завршувањето на своето трето мисионерско патување, Павле пристигнал во Ерусалим за својата петта и последна посета. Делата известуваат дека првично бил срдечно примен. Меѓутоа, Делата продолжуваат да раскажуваат како Павле бил предупреден од Јаков и старешините дека добил репутација во градот дека е против Законот, велејќи: „А за тебе многу им е зборувано дека ги учиш сите Јудејци, кои се меѓу незнабошците, да отстапуваат од Мојсеја, велејќи им да не ги обрезуваат чедата свои, ниту да постапуваат по обичаите“. Павле бил подложен на ритуал на прочистување со цел да им даде на Евреите основа да не го обвинуваат против него затоа што не го следеле нивниот закон.[112]

По седум дена во Ерусалим, некои Евреи од Азија (најверојатно од Римска Азија) го обвиниле Павле за осквернување на храмот со тоа што во него влегле незнабошци. Тој бил заробен и извлечен од храмот. Тој едвај избегал да не биде убиен од група римски војници, кои го уапсиле, го поставиле во синџири и го однеле[113]

Кога бил пронајден заговорот за убиство на Павле на патот до појавата пред Евреите, тој бил пренесен ноќе до Приморска Цезареја. Тој бил држен како затвореник таму две години, додека новиот гувернер не го отворил случајот во 59 година. Кога гувернерот предложил да биде вратен во Ерусалим за понатамошно судење, Павле го искористил своето право како римски државјанин да се жали на Цезарот[11]. Конечно, Павле и неговите придружници отпловиле за Рим, каде што Павле требало да му се суди за наводни злосторства[114].

Во Дела се зборува за тоа дека на патот кон Рим за неговата жалба како римски државјанин на Цезар, Павле бил на Малта (Мелит), каде што жителите на островот му покажале невообичаена љубезност и каде се сретнал со Свети Публиј. Од Малта, патувал во Рим преку Сиракуза, Региум и Поцуоли.

Две години во Рим

уреди

Тој конечно пристигнал во Рим во околу 60 година, каде што поминал уште две години во домашен притвор[114]. Наративното дело на Дела завршува со тоа што Павле проповедал во Рим две години од својот изнајмен дом додека го чекал судот[115]

Иринеј напишал во 2 век дека Петар и Павле биле основачи на црквата во Рим и го назначиле Лин за наследник на епископатот[116]. Павле не бил римски епископ, ниту, пак, го донел христијанството во Рим, бидејќи во Рим веќе имало христијани. Исто така, Павле го напишал своето послание до црквата во Рим пред да го посети Рим.[117] Павле само играл придружен дел во животот на црквата во Рим[118]

Мачењето на Павле 1887

.

Смртта на апостолот Павле

уреди

Новиот завет не кажува кога и како умрел Павле. Се верува дека датумот на смртта на Павле се случил по големиот пожар во Рим, во јули 64 година, но пред последната година од владеењето на Нерон, во 68 година. Смртта на Павле е опишана во голем број извори:

  • Папа Климент I (95-96 н.е.) сугерира дека Павле и Петар биле убиени.[119]
  • Постои рана традиција во пишувањето на Игнатиј, веројатно околу 110 н.е., дека Павле бил убиен.
  • Дионисиј од Коринт, во писмо до Римјаните (166-174 н.е.), изјавил дека Павле и Петар биле убиени во Италија. Евсевиј ја цитира и пораката на Дионисиј.[120]
  • Делата на Павле, апокрифни дела напишани околу 160, го опишуваат мачеништвото на Павле. Според Делата на Павле, Нерон го осудил Павле на смрт со обезглавување.[121]
  • Тертулијан во својата Рецепт против кривоверците (200 н.е.) пишува дека Павле имал слична смрт на онаа на Јован Крстител, кој бил обезглавен.[122]
  • Евсевиј Кесариски, во својата историја на Црквата (320 н.е.), сведочи дека Павле бил обезглавен во Рим, а Петар распнат. Тој напишал дека гробовите на овие два апостоли, со нивните натписи, постоеле во неговото време.[123]
  • Лактанциј напишал дека Нерон го распнал Петар и го убил Павле (318 година).[124]
  • Јероним, во неговиот Де Вирис Илустрибус (392 година), наведува дека Павле бил обезглавен во Рим.[125]
  • Јован Златоуст (349-407) напишал дека Нерон го познавал Павле лично и дека го убил.[126]
  • Сулпициј Север вели дека Нерон ги убил Петар и Павле (403 година).[127]

Подоцна се развила легендата дека неговата маченичка смрт настанала во Аква Салгија, на Виа Лорентина. Според оваа легенда, откако Павле бил обезглавен, неговата отсечена глава се појавила трипати, што довело до создавање на извор на вода секогаш кога ќе се допрела до земјата, и тоа е местото кое се здобило со името Сан Паоло ал Тре Фоннене[128][129]. Исто така, според легендата, телото на Павле било погребано пред ѕидовите на Рим, во втората милја на Виа Остиенси, на имотот што го поседувала христијанка по име Лучина. Тука, во 4 век, царот Константин Велики ја изградил првата црква. Потоа, помеѓу четвртиот и петтиот век, значително била зголемена од Валентинијан I, Валентинијан II, Теодосиј I и Аркадиј. Денешната базилика на Свети Павле надвор од ѕидовите е изградена во 1800 година.

Дела на Павле

уреди
Главна статија: Павлови посланија
Статуа од Свети Павле во Базилика Свети Јован Латерански

Од 27 книги во Новиот завет, 14 се припишуваат на Павле. 7 од нив се сметаат за автентични на Павле, додека авторството на другите 7 е спорно[130][131][132]. Неспорните писма се сметаат за најважни извори, бидејќи тие имаат содржина со која што сите се согласуваат дека се сопствени изјави на Павле за неговиот живот. Богословот Марк Пауел пишува дека Павле ги упатил овие 7 текста во одредени прилики во одредени седум цркви. Како пример, ако Коринтската црква не доживеала проблеми во врска со прославата на Господовата вечера[1 Cor. 11:17–34], денес ние не би знаеле дека Павле дури верувал во тоа почитување или мислел за тоа на еден или на друг начин.

Иако околу половина од Делата се занимаваат со Павловиот живот и дела, историчарите сметаат дека авторот на Дела немал пристап до било кое писмо на Павле. Едно парче докази што укажува на ова е дека во Дела, никогаш директно не се цитирани посланијата на Павле. Несогласувањата меѓу Павловите посланија и Делата на светите апостоли го поддржуваат заклучокот дека авторот на Делата немал пристап до овие посланија кога ги составувал Делата.[133][134].

Во Павловите посланија, тој го дава првиот писмен извештај за тоа што е да се биде христијанин, а со тоа и опис на христијанската духовност. Неговите писма се окарактеризирани како највлијателните книги на Новиот завет по евангелијата на Матеј и Јован[3].

Павле ... само повремено имаше можност да ги преиспита своите цркви. Тој се обиде да го задржи својот дух на преобраќање, да одговори на нивните прашања и да ги реши нивните проблеми со писмо и со испраќање еден или повеќе негови помошници (особено Тимотеј и Тит).).

Писмото на Павле открива извонредно човечко суштество: посветено, сочувствително, емотивно, понекогаш грубо и луто, умно, еластично аргументирано и над сè поседува голема, страсна посветеност кон Бога, Исус Христос и неговата мисија. За среќа, по неговата смрт, еден од неговите следбеници собрал некои од писмата, ги уредувал многу малку и ги објавил. Тие претставуваат еден од најзначајните лични придонеси за историјата на верската мисла и практика..[3]

Основна порака

уреди

Пишувањата на Павле го нагласуваат распнувањето, Христовото воскресение и второ Христово доаѓање[135]. [106] Е. П. Сандерс наоѓа три главни акценти во пишувањата на Павле[3]:

  • Неговиот најсилен акцент бил ставен на смртта, воскресението и господарството на Исус Христос. Тој проповедал дека вербата во Исус го уверува тоа лице во животот на Исус (спасение). Тој ја видел Исусовата смрт како корист на верниците, а не пораз. Исус умрел, за да им се простат гревовите на верниците.
  • Воскресението на Исус било од првенствено значење за Павле, како што може да се види во неговото Прво послание до Солуњаните[1 Thes. 1:9–10], што е најстариот преживеан извештај за преобраќање во христијанството.
  • Воскресението го донело ветувањето за спасение на верниците. Павле поучувал дека, кога Христосќе се врати, оние што починале за Христос како спасител на човештвото ќе бидат вратени во живот, додека оние што сѐ уште се живи ќе бидат фатени во облаците заедно со нив за да се сретнат со Господ во воздухот[136]

Сандерс заклучува дека пишувањата на Павле ја откриваат суштината на христијанската порака:

  • Бог го испратил својот Син.
  • Синот беше распнат за гревовите на човештвото.
  • Откако бил мртов три дена, Синот бил воскреснат од мртвите, победувајќи ја смртта.
  • Синот наскоро ќе се врати.
  • Верниците во Христа ќе живеат со него засекогаш.

Авторство

уреди

7 од 13 посланија кои го носат името на Павле - Послание до Римјаните, Прво послание до Коринќаните, Второ послание до Коринќаните, Послание до Галатјаните, Послание до Филипјаните, Прво послание до Солуњаните и Послание до Филимон - до неодамна биле скоро универзално прифатени како целосно автентични (диктирани од самиот Павле)[3][130][131][132]. Тие се сметаат за најдобар извор на информации за животот на Павле и особено неговата мисла[3].

Четири од посланијата (Послание до Ефесјаните, Прво послание до Тимотеј, Второ послание до Тимотеј и Послание на апостол Павле до Тит) се сметаат за псевдепиграфски, додека авторството на другите две е предмет на дебата[130]. Послание до Колосјаните и Второ послание до Солуњаните се смета дека можеби биле напишани од неговите следбеници по неговата смрт. Слично на тоа, Прво послание до Тимотеј, Второ послание до Тимотеј и Послание на апостол Павле до Тит можеби биле напишани од членовите на павловото училиште по една генерација по неговата смрт. Според нивните теории, овие спорни писма може да потекнуваат од следбеници кои пишуваат со името на Павле, честопати користејќи материјал од неговите преживеани писма. Овие книжници, исто така, можеле да имаат пристап до писма напишани од Павле, кои денес не преживеале[3].

Автентичноста на Колосјаните е доведена под сомневање врз основа на тоа што содржи инаку неспоредлив опис (меѓу неговите записи) на Исус како „слика на невидливиот Бог“. Христологија пронајдена на друго место е само во Евангелието на Јован[137]. Меѓутоа, личните забелешки во писмото го поврзуваат со Филимон, без сомнение, со работата на Павле. Внатрешните докази покажуваат блиска врска со Филипјаните[138].

Ефесјаните е послание што е многу слично на Колосјаните, но речиси целосно нема лични сеќавања. Неговиот стил е уникатен. Во него нема нагласување на крстот што треба да се најде во други дела на Павле, упатувањето на Второто пришествие, а христијанскиот брак е возвишен на начин што е во контраст со референцата во 1 Кор. 7: 8-9.

Бранителите на неговото авторство тврдат дека намерата била да бидат прочитани од повеќе различни цркви и дека таа ја означува последната фаза од развојот на Павловото размислување. Исто така било кажано дека моралниот дел од Посланието, кој се состои од последните две поглавја, има најблизок афинитет кон слични делови од други Посланија, додека целото восхитувачко се вклопува во познатите детали за животот на Павле и фрла значително светло врз нив[138].

Руска православна икона на апостол Павле, 18 век

Три главни причини биле изнесени од оние кои го доведуваат во прашање Павловото авторство на Прво послание до Тимотеј, Второ послание до Тимотеј и Послание на апостол Павле до Тит.

  • тие откриле разлика во зборовите на овие писма, стил и теологија од признаените дела на Павле. Бранители на автентичноста велат дека тие веројатно биле напишани во името и со авторитетот на апостолот од еден од неговите придружници, на кои тој јасно објаснил што треба да се напише, по кое Павле ги прочитал, ги одобрил и ги потпишал[138].
  • некои веруваат дека има тешкотии во нивното вклопување во биографијата на Павле[139]. Тие, како Колосјаните и Ефесјаните, биле напишани од затвор
  • Второ послание до Солуњаните, како и Послание до Колосјаните, се доведуваат во прашање од страна на некои на стилски основи, со некои забелешки, меѓу другите особености[138].

Покајание

уреди

Павле запишал голем дел од теологијата на помирувањето[140]. Павле учел дека христијаните се откупуваат од гревот преку Исусовата смрт и воскресение. Неговата смрт била издигнување, како и покорност, и со Христовата крв се создава мир помеѓу Бог и човекот[141]. Со благодат, преку вера, христијанинот делува во Исусовата смрт и во неговата победа над смртта.[142].

Однос со јудаизмот

уреди

Некои научници сметаат дека учењето на Павле (или Савле) е целосно во согласност со јудаизмот од 1 век[143], други го гледаат како спротивност на јудаизмот од 1 век, додека мнозинството го гледат како некаде меѓу овие две крајности, наспроти „Ритуалните закони“ (на пример, контроверзијата на обрезанието во раното христијанство), но со целосна согласност за „Божјото право“. Овие ставови на Павле се паралелни со ставовите на библискиот закон во христијанството.

‘‘Павле го редефинирал народот на Израел, кој ги нарекол „вистински Израелци“ оние што верувале во небесниот Христо. Тој, исто така, сметал дека Тората што му е дадена на Мојсеј била валидна „сѐ додека не дојде Христос“, така што дури и Евреите повеќе не биле „под Тората“ ниту, пак, се обврзале да ги следат заповедите како што му биле дадени на Мојсеј.’’

— Професор Џејмс Д. Табор за Хафингтон пост [144]

Павловата теологија на Евангелието го забрзило одвојувањето на месијанската секта на христијаните од јудаизмот, развој кој е во спротивност со сопствената намера на Павле. Тој напишал дека верата во Христа била сама одлучна во спасението за Евреите и не-Евреите, со што расколот меѓу Христовите следбеници и главните Евреи бил неизбежен и траен. Тој тврдел дека преобратените не треба да станат Евреи, да се обрежат, да ги следат еврејските ограничувања во исхраната или да ги следат мозаичните закони за да бидат спасени[11]. Сепак, во Римјаните тој инсистира на позитивната вредност на Законот, како морален водич.

Светот што доаѓа

уреди

Павле верувал дека Исус ќе се врати на земјата[145]. Павле очекувал дека христијаните кои умреле во меѓувреме ќе бидат воскреснати во Божјото царство.

Учењето на Павле за крајот на светот е најјасно изразено во неговите посланија до христијаните во Солун. Тој ги уверува дека мртвите ќе воскреснат прво а потоа, живите заедно со нив ќе бидат грабнати на облаците, за да се сретнат со Господ во воздухот, и така секогаш ќе останат со него[146].

Улогата на жените

уреди
Апостол Павле

Втората глава од Првото послание до Тимотеј - едно од шесте спорни писма - се користи од многу цркви за да ги негираат жените во црковните работи, да ги отфрлат жените да служат како учители , да ги спречат да служат како мисионери и генерално ги обесхрабруваат жените од должностите и привилегиите на црковното раководство[147].

{{Quote|1=

 9. Исто така и жените, облечени пристојно, со срамежливост и чесност да се украсуваат, не со плетенки, ни со злато, или со бисери, или со скапоцени облеки,
10. туку со добри дела, како што им прилега на жени, што ѝ се посветуваат на побожноста.
11. Жената да се учи во мир и потполно покорство.
12. На жена не ѝ позволувам да поучува, ниту да господари над мажот, туку да биде мирна.
13. Бидејќи порано беше создаден Адам, а потоа Ева;
14. и Адам не беше измамен, туку жената беше измамена и направи престап:
15. но ќе се спаси преку раѓање деца, ако остане во верата, љубовта и во светоста со чесност

[148]

Преводот на овој пасус, буквално вели дека жените во црквите немаат водачка улога во однос на мажите.[149]

Фулеровскиот богословски теолог, Џ. Р. Даниел Кирк,[150] пронашол докази во писмата на Павле за многу поинклузивен поглед на жените. Тој пишува дека во Послание до Римјаните, 16-тиот стих е исклучително важно сведоштво за важната улога на жените во раната црква. Павле ја фали Фива за нејзината работа како слугинка при црквата и Јунија, која е опишана од Павле во како почитувана меѓу апостолите [151]. Забележливоста на Кирк е дека неодамнешните студии довеле до тоа многу научници да заклучат дека текстот од Прво послание до Коринќаните каде се наредува на жените да молчат за време на богослужбата било подоцнежно дополнување, очигледно од друг автор, а не дел од Павловото писмо до Коринќаните.

Другите научници веруваат дека ограничувањето на Павле за жените што зборуваат во Прво послание до Коринќаните е вистинско за Павле, но се однесува на конкретен случај каде што имало локални проблеми на жените - на кои не им било дозволено во таа култура да се образуваат - поставувајќи прашања или разговор за време на богослужбите. Тој не верува дека тоа е општа забрана за било која жена што зборува во поставките за богослужба, бидејќи во Прво послание до Коринќаните Павле го потврдува правото (одговорноста) на жените да прорекуваат.[1 Cor. 11][152]

Имало жени-пророци во високото патријархално време низ Стариот завет.[153] Најчестиот термин за пророк во Стариот завет е наби во машката форма, а небија во хебрејски женски облик, кој се користи шестпати од жените кои ја извршувале истата задача да ја примаат и објавуваат пораката што ја дал Бог. Овие жени се Миријам, Арон и Мојсеевата сестра, Девора, жената на пророкот Исаија и Хулда.

Третиот пример на Кирк за поцелосното гледиште е напишано во Галатјаните:[55]

Нема веќе ни Јудејци, ни Елини, ни роб, ни слободен; нема машки пол, ни женски; зашто сите вие сте едно во Христа Исуса.

Критички погледи кон апостолот Павле

уреди

Во делото „Пофалба на глупоста“, Еразмо Ротердамски го критикува нечесниот однос на теолозите, посочувајќи го примерот на апостолот Павле кај кого може да се најдат зборови кои не се сложуваат со изворот од кој се преземени. Притоа, повикувајќи се на Хиероним, Еразмо го наведува случајот кога, во една прилика, апостолот случајно видел натпис на некаков олтар во Грција, а потоа го испревртел и од него ги зел само зборовите што одат во прилог на христијанската вера. Така, оригиналниот натпис гласел: „На боговите на Азија, Европа и Африка, на непознатите и туѓите богови“. Од него, апостолот Павле ги зел само последните два збора „на непознатиот бог“, па и нив малку ги изменил. Понатаму, Еразмо вели дека, теолозите се однесуваат според примерот на апостолот Павле, кои овде-онде ќе најдат неколку збора и нив ги испревртуваат онака како што им одговара.[154]

Апостол Павле како мотив во уметноста

уреди

= Поврзано

уреди

Наводи

уреди
  1. ↑ Bauer lexicon; Acts 13:9, from „The New Testament of Our Lord and Saviour Jesus Christ: According to the Received Greek Text“, Cambridge University Press, 1876.
  2. ↑ Harris, p. 411.
  3. ↑ 3,0 3,1 3,2 3,3 3,4 3,5 3,6 3,7 Sanders, E. P. "Saint Paul, the Apostle". Encyclopædia Britannica. Encyclopædia Britannica Online Academic Edition. Encyclopædia Britannica Inc., 2013. Web. 08 Jan. 2013.
  4. ↑ The Canon Debate, McDonald & Sanders editors, 2002, chapter 32, p. 577, by James D. G. Dunn: "James, the brother of Jesus, and Paul, the two other most prominent leading figures (besides Peter) in first-century Christianity"
  5. ↑ Acts 8:1 "at Jerusalem"; Acts 9:13 "at Jerusalem"; Acts 9:21 "in Jerusalem"; Acts 26:10 "in Jerusalem".
  6. ↑ Дела 9:21 ...Па веднаш почна во синагогите да проповеда за Исус дека тој е Божјиот Син.
    Дела 9:21 А сите што го слушаа беа вчудовидени и велеа: „Зарем ова не е оној што во Ерусалим сакаше да ги истреби оние што го повикуваат ова име и кој дојде ваму за да им ги одведе во окови на главните свештеници?“
  7. ↑ The New Jerome Biblical Commentary, publ. Geoffrey Chapman, 1989, chapter 60:2 (at p. 920, col.2)
  8. ↑ Chapman, Geoffrey (1989). The New Jerome Biblical Commentary. стр. 920 column 2 (Chapter 60). That Paul is neither directly nor indirectly the author is now the view of scholars almost without exception. For details, see Kümmel, I[ntroduction to the] N[ew] T[estament, Nashville, 1975] 392–94, 401–03
  9. ↑ Carson, D.A.; Moo, D.G. An Introduction to the New Testament. Nottingham: Apollos/Inter-Varsity Press. 2005 ISBN 978-1-84474-089-5
  10. ↑ Aageson, James W. Paul, the Pastoral Epistles, and the Early Church. Hendrickson Publishers, 2008. ISBN 978-1-59856-041-1 p. 1
  11. ↑ 11,0 11,1 11,2 11,3 11,4 11,5 "Paul, St", Cross, F. L., ed. The Oxford dictionary of the Christian church. New York: Oxford University Press. 2005
  12. ↑ Martin, Dale B. (2009). „Introduction to the New Testament History and Literature – 5. The New Testament as History“. Open Yale Courses. Yale University.
  13. ↑ 13,0 13,1 „Why did God change Saul's name to Paul?“. Catholic Answers. Архивирано од изворникот на 30 October 2012. Посетено на 31 August 2014.
  14. ↑ Marrow, Stanley B. (1 Jan 1986). Paul: His Letters and His Theology: An Introduction to Paul's Epistles. Paulist Press. стр. 5, 7. ISBN 978-0809127443. Посетено на 31 August 2014.
  15. ↑ Greek lexicon G4569 Σαύλος (Saul)
    Greek lexicon G3972 Παύλος (Paul)
    Hebrew lexicon H7586 שׁאוּל (Shaul/Saul)
  16. ↑   „St. Paul“ . Catholic Encyclopedia. 11. New York: Robert Appleton Company. 1911.
  17. ↑ Oxford University Lewis and Short Latin Dictionary, ISBN 0198642016, entry for Paulus: "a Roman surname (not a praenomen;"
  18. ↑ „The Letter of Paul to the Galatians: An Introduction“. books.google.se. Посетено на 14 Dec 2014.
  19. ↑ Acts 9:4;22:7;26:14
  20. ↑ Acts 26:14 Забелешка: Ова е единственото место во Библијата каде што на читателот му е кажано на кој јазик зборува Исус.
  21. ↑ Acts 9:11 Ова е местото од каде потекнува изразот "Саул од Тарс" comes from.
  22. ↑ Acts 9:17; 22:13
  23. ↑ White (2007), стр. 145–47
  24. ↑ Koester, Helmut (2000). Introduction to the New Testament (2. изд.). New York: de Gruyter. стр. 107. ISBN 3110149702. Посетено на 14 June 2013.
  25. ↑ 25,0 25,1 Wright, G. Ernest, Great People of the Bible and How They Lived, (Pleasantville, New York: The Reader's Digest Association, Inc., 1974).
  26. ↑ Montague, George T. The Living Thought Of St. Paul Milwaukee: Bruce Publishing Co. 1966.
  27. ↑ Послание до Филипјаните 3:5}}
  28. ↑ Дела на светите апостоли 23: 6
  29. ↑ Послание до Филипјаните 16:7}}
  30. ↑ Второ послание до Тимотеј 1: 3
  31. ↑ Послание до Филипјаните 3:5-6]
  32. ↑ Дела на светите апостоли 18: 1-3)
  33. ↑ Послание до Римјаните 16: 4
  34. ↑ Дела на светите апостоли 23:16
  35. ↑ Дела на светите апостоли 7: 58-60; 22:20)
  36. ↑ Послание до Галатјаните 1: 13-14, Послание до Филипјаните 3: 6, Дела 8: 1-3
  37. ↑ Frederick Fyvie Bruce (1977), Paul, Apostle of the Heart Set Free, p. 43
  38. ↑ Dale Martin 2009. Introduction to New Testament History and Literature, lecture 14 "Paul as Missionary". Yale University.
  39. ↑ Kee, Howard and Franklin W. Young, Understanding The New Testament, Englewood Cliffs, New Jersey, Prentice Hall, Inc. 1958, p. 208. ISBN 978-0139365911
  40. ↑ Bromiley, Geoffrey William (1979). International Standard Bible Encyclopedia: A–D (International Standard Bible Encyclopedia (Wbeerdmans)). Wm. B. Eerdmans Publishing Company. стр. 689. ISBN 0-8028-3781-6.
  41. ↑ Barnett, Paul (2002). Jesus, the Rise of Early Christianity: A History of New Testament Times. InterVarsity Press. стр. 21. ISBN 0-8308-2699-8.
  42. ↑ L. Niswonger, Richard (1993). New Testament History. Zondervan Publishing Company. стр. 200. ISBN 0-310-31201-9.
  43. ↑ Дела на светите апостоли 9: 4-5
  44. ↑ Дела на светите апостоли 9:18
  45. ↑ Aslan, Reza (2013). Zealot (Paperback. изд.). New York: Random House. стр. 184. ISBN 978-0-8129-8148-3.
  46. ↑ McRay (2007), стр. 66
  47. ↑ 47,0 47,1 Дела на светите апостоли 9:20–22
  48. ↑ Послание до Галатјаните 1:16
  49. ↑ Прво послание до Коринќаните 15: 8
  50. ↑ Прво послание до Коринќаните 9:1
  51. ↑ Послание до Римјаните 1: 3
  52. ↑ Послание до Римјаните 5: 6-10]
  53. ↑ Послание до Филипјаните 2: 8
  54. ↑ Послание до Римјаните 3: 20 и 7: 7-12
  55. ↑ 55,0 55,1 Послание до Галатјаните 3:28
  56. ↑ Послание до Филипјаните 3: 3-5
  57. ↑ Послание до Галатјаните 6:15
  58. ↑ Послание до Римјаните 6: 4
  59. ↑ Послание до Филипјаните 3: 6
  60. ↑ Прво послание до Солуњаните 2: 14-16
  61. ↑ Прво послание до Тимотеј 1:13
  62. ↑ Послание до Римјаните 16:25
  63. ↑ Прво послание до Коринќаните 10:11
  64. ↑ Послание до Галатјаните 1: 4
  65. ↑ Hengel, Martin and Anna Maria Schwemer, trans. John Bowden. Paul Between Damascus and Antioch: The Unknown Years Westminster John Knox Press, 1997. ISBN 0-664-25736-4
  66. ↑ Прво послание до Коринќаните 11:32]
  67. ↑ Послание до Галатјаните 1:17
  68. ↑ Kirsopp Lake, The earlier Epistles of St. Paul, their motive and origin (London 1911), pp. 320–23.
  69. ↑ N.T. Wright, "Paul, Arabia and Elijah" (PDF) Архивирано на 29 април 2011 г.
  70. ↑ Martin Hengel, "Paul in Arabia" (PDF) Архивирано на 27 февруари 2019 г. Bulletin for Biblical Research 12.1 (2002) pp. 47–66.
  71. ↑ Послание до Галатјаните 1: 13-24
  72. ↑ Послание до Галатјаните 1: 11-16
  73. ↑ Послание до Галатјаните 1: 22-24
  74. ↑ Barnett, Paul The Birth Of Christianity: The First Twenty Years (Eerdmans Publishing Co. 2005) ISBN 0-8028-2781-0 p. 200
  75. ↑ Ogg, George, Chronology of the New Testament in Peake's Commentary on the Bible (Nelson, 1963)
  76. ↑ Barnett p. 83
  77. ↑ [Дела 13-14]
  78. ↑ Единствената индикација за тоа кој бил водачот е по редоследот на имиња. Најпрво, тие двајца се нарекуваат Варнава и Павле, по тој редослед. Подоцна во истото поглавје пишува Павле и неговите придружници.
  79. ↑ "Неговите цитати од Светото Писмо, кои сите се земени, директно или од меморија, од грчката верзија, не предаваат никакво познавање на оригиналниот хебрејски текст (...). Ниту, пак, има индикации во Павловите списи или аргументи дека тој ја имал рабинската обука што му ја припишале христијанските писатели (..)"„Paul, the Apostle of the Heathen“. JewishEncyclopedia.com. Посетено на 2012-02-10.
  80. ↑ Грешка во наводот: Погрешна ознака <ref>; нема зададено текст за наводите по име Harris.
  81. ↑ Acts 14:28 NKJV
  82. ↑ Spence Jones, Donald; Exell, Joseph S., уред. (2013). The Complete Pulpit Commentary. Acts. Volume 8: Act to Philippians. Harrington, Delaware: Delmarva Publications.
  83. ↑ 83,0 83,1 83,2 83,3 83,4 Herbermann, Charles George, уред. (1910). The Catholic Encyclopedia: An International Work of Reference on the Constitution, Doctrine, Discipline, and History of the Catholic Church. Judaizers. 8: Infamy–Lapparent. New York: Robert Appleton Company. стр. 537–38.
  84. ↑ Acts 15:2ff; Galatians 2:1ff
  85. ↑ 85,0 85,1 White (2007), стр. 148–49
  86. ↑ Paul: Apostle of the Free Spirit, F. F. Bruce, Paternoster 1980, p. 151
  87. ↑ White (2007), стр. 170
  88. ↑ Послание до Галатјаните 2: 11-14
  89. ↑ Christianity: an introduction by Alister E. McGrath 2006 ISBN 1-4051-0901-7, pp. 137–41
  90. ↑ Mercer Commentary on the New Testament by Watson E. Mills 2003 ISBN 0-86554-864-1 pp. 1109–10
  91. ↑ Andreas J. Köstenberger, L. Scott Kellum and Charles Quarles (2009). The Cradle, the Cross, and the Crown: An Introduction to the New Testament. Nashville, Tennessee, B&H Publishing Group. p. 400
  92. ↑ Дела на светите апостоли 16:5
  93. ↑ Дела на светите апостоли 16: 25-40
  94. ↑ Дела на светите апостоли 18: 18-21
  95. ↑ Acts 18:18
  96. ↑ Caldwell, Kenneth M. Catholic Encyclopedia: Nazarite. newadvent.org. Посетено на 15 June 2017.
  97. ↑ Acts 18:19–21
  98. ↑ This clause is not found in some major sources: Codex Sinaiticus, Codex Alexandrinus, Codex Vaticanus or Codex Laudianus
  99. ↑ Pulpit Commentary on Acts 18 http://biblehub.com/commentaries/pulpit/acts/18.htm accessed 4 October 2015
  100. ↑ McRay (2007), стр. 185
  101. ↑ 101,0 101,1 Дела на светите апостоли 20: 1-2
  102. ↑ Ellicott's Commentary for Modern Readers on Romans 1, accessed 7 October 2016
  103. ↑ Burton, Ernest De Witt (1977). A critical and exegetical commentary on the Epistle to the Galatians. ISBN 978-0-567-05029-8. Посетено на 2010-11-19.
  104. ↑ Catholic Encyclopedia: Durazzo (Albania). Newadvent.org (1909–05–01). Retrieved 2010–11–19.
  105. ↑ Дела на светите апостоли 21: 8-10 и 21:15
  106. ↑ Chrysostom on 2 Tim.4:20 (Nicene and Post-Nicene Fathers, Series I Volume XIII)
  107. ↑ Cyril on Paul and gifts of the Holy Ghost (Nicene and Post-Nicene Fathers, Series II Volume VII, Lecture 17, para.26)
  108. ↑ The Muratorian Fragment lines 38–39
  109. ↑ Павле не кажува точно дека ова била негова втора посета. Во Галатјаните, тој набројува три важни состаноци со Петар, а ова е втора на неговиот список. Третиот состанок се одржал во Антиохија. Тој експлицитно не наведува дека тој не го посетил Ерусалим помеѓу него и неговата прва.
  110. ↑ Павле пишува само дека е на пат кон Ерусалим, или дека само планира посета. Можеби немало дополнителни посети пред или по оваа посета, ако некогаш стигнал во Ерусалим.
  111. ↑ Romans 15:25,2 Corinthians 8–9, 1 Corinthians 16:1–3
  112. ↑ Дела на светите апостоли 21: 17-26
  113. ↑ Дела на светите апостоли 21: 27-36
  114. ↑ 114,0 114,1 Capes, David B.; Reeves, Rodney; Richards, E. Randolph (2007). Rediscovering Paul: An Introduction to His World, Letters and Theology. The imprisoned Paul: letters to churches. Downers Grove, Illinois: IVP Academic. стр. 203. ISBN 978-0-8308-3941-4.
  115. ↑ Дела на светите апостоли 28: 30-31
  116. ↑ Irenaeus Against Heresies 3.3.2: the "...Црквата основана и организирана во Рим од страна на двата најголеми славните апостоли, Петар и Павле, како и [истакнувајќи] верата што им ја проповедаа на луѓето, што се сведува на нашето време преку наследствата на епископите ... Благословени апостоли потоа, откако ја основаа и изградија Црква, ја ставија во рацете на Лин, канцеларијата на епископијата.
  117. ↑ Послание до Римјаните 1: 1,7,11-13; 15: 23-29
  118. ↑ MaGee Greg. "The Origins of the Church at Rome". bible.org Accessed 18 Mar 2013.
  119. ↑ McDowell, Sean (2016-03-09). The Fate of the Apostles. стр. 67–70. ISBN 9781317031901.
  120. ↑ Ignatius of Antioch, Letter to the Ephesians, Chapter XII
  121. ↑ James, Montague Rhodes (1924). The Apocryphal New Testament. The Acts of Paul. Oxford: Clarendon Press.
  122. ↑ Quintus Septimius Florens, Tertullian. „Prescription Against Heretics Chapter XXXVI“. ccel.org. Посетено на 1 June 2015. "Since, moreover, you are close upon Italy, you have Rome, from which there comes even into our own hands the very authority (of apostles themselves). How happy is its church, on which apostles poured forth all their doctrine along with their blood; where Peter endures a passion like his Lord's; where Paul wins his crown in a death like John's[the Baptist]; where the Apostle John was first plunged, unhurt, into boiling oil, and thence remitted to his island-exile."
  123. ↑ of Caesarea, Eusebius. „Church History Book II Chapter 25:5–6“. newadvent.org. Посетено на 1 June 2015.
  124. ↑ Lactantius, Of the Manner in Which the Persecutors Died, addressed to Donatus Chapter II
  125. ↑ saint, Jerome. „On Illustrious Men Chapter 5“. Посетено на 3 June 2015.
  126. ↑ John Chrysostom. Concerning Lowliness of Mind 4
  127. ↑ Sulpicius Severus, Chronica II.28–29.
  128. ↑ Ratzinger, Joseph Aloisius (2009). General Audience of 4 February 2009: St Paul's martyrdom and heritage. Paul VI Audience Hall, Rome: Libreria Editrice Vaticana. Посетено на 2016-04-01.
  129. ↑ Serena De Leonardis and Stefano Masi (1999). Art and history: Rome and the Vatican. Casa Editrice Bonechi. p. 21
  130. ↑ 130,0 130,1 130,2 The Blackwell Companion to The New Testament by David E. Aune ISBN 1405108258 p. 9 "While seven of the letters attributed to Paul are almost universally accepted as authentic (Romans, 1 and 2 Corinthians, Galatians, Philippians, 1 Thessalonians, Philemon), four are just as widely judged to be pseudepigraphical, i.e., written by unknown authors under Paul's name: Ephesians and the Pastorals (1 and 2 Timothy and Titus).
  131. ↑ 131,0 131,1 Eerdmans Commentary on the Bible by James D. G. Dunn (Nov 19, 2003) ISBN 0802837115 p. 1274 "There is general scholarly agreement that seven of the thirteen letters bearing Paul's name are authentic, but his authorship of the other six cannot be taken for granted ... Romans, 1 and 2 Corinthians, Galatians, Philippians, 1 Thessalonians and Philemon are certainly Paul's own".
  132. ↑ 132,0 132,1 Pheme Perkins, Reading the New Testament: An Introduction (Paulist Press, 1988), ISBN 0809129396 pp. 4–7.
  133. ↑ Peter, Paul, and Mary Magdelene: the followers of Jesus in history and legend By Bart Ehrman, pp. 98–100
  134. ↑ A commentary on the Acts of the Apostles by Charles Stephan Conway Williams, pp. 22, 240
  135. ↑ Bromiley, Geoffrey William (2009). „Paul the Apostle“. International Standard Bible Encyclopedia. Michigan: W.B. Eerdmans. ISBN 9780802837844.
  136. ↑ Прво послание до Солуњаните 4: 14-18
  137. ↑ MacDonald, Margaret Y. Sacra Pagina: Colossians and Ephesians. Liturgical Press, 2000. ISBN 978-0-8146-5819-2
  138. ↑ 138,0 138,1 138,2 138,3 „Epistle to the Colossians – Catholic Encyclopedia“. Newadvent.org. Посетено на 2010-11-19.
  139. ↑ Barrett, C.K. the Pastoral Epistles pp. 4ff.
  140. ↑ "Atonement". Cross, F. L., ed. The Oxford dictionary of the Christian Church. New York: Oxford University Press. 2005
  141. ↑ Ephesiahs 2:8–9
  142. ↑ Galatians 4:4–7
  143. ↑ The International Standard Bible Encyclopaedia (1915), Volume 4, p. 2276 edited by James Orr
  144. ↑ „Paul the Jew as Founder of Christianity?“. Huffington post. Посетено на August 28, 2017.
  145. ↑ Ehrman, Bart. Peter, Paul, and Mary Magdalene: The Followers of Jesus in History and Legend. Oxford University Press, USA. 2006. ISBN 0-19-530013-0
  146. ↑ Прво послание до Солуњаните 4: 16
  147. ↑ Kroeger, Richard C. and Catherine C. I Suffer Not a Woman. Baker Book House, 1992. ISBN 0-8010-5250-5
  148. ↑ Прво послание до Тимотеј 9:2-15|
  149. ↑ Wright, N.T. "The Biblical Basis for Women's Service in the Church". Web: Dec. 16, 2009
  150. ↑ Kirk, J. R. Daniel. „Faculty – Fuller“. fuller.edu. Архивирано од изворникот на 2012-04-24.
  151. ↑ Послание до Римјаните 16: 7
  152. ↑ Giguzzi, Giancarlo "Paolo, un apostolo contro le donne?" in Credere Oggi: in dialogo con San Paolo e le sue lettere no. 124, Edizioni Messaggero Padova, 2004, pp. 95–107. at credereoggi.it Архивирано на 31 март 2018 г.
  153. ↑ Грешка во наводот: Погрешна ознака <ref>; нема зададено текст за наводите по име Baker.
  154. ↑ Erazmo Roterdamski, Pohvala ludosti. Beograd: Rad, 2016, стр. 93.
  155. ↑ Radoslav Petković, Čovek koji je živeo u snovima. Beograd: Laguna, 2020, стр. 7-19.

Надворешни врски

уреди


  Статијата Апостол Павле е добра статија. Таа исполнува одредени критериуми за квалитет и е дел од инкубаторот на Википедија.
Преземено од „https://mk.wikipedia.org/w/index.php?title=Апостол_Павле&oldid=5281298“