Преглед на кодот на Историја на Евреите

{{Јудаизам}}
[[File:Rembrandt Harmensz. van Rijn 063.jpg|thumb|Според еврејската традиција, [[Јаков]], прикажан [[Јаков се бори со ангелот|борејќи се со ангелот]] на оваа слика од [[Рембрант]], бил татко на [[Дванаесет Израилеви племиња|племињата на Израел]].]]

'''Еврејската историја''' ја вклучува историјата на [[евреи|еврејскиот народ]], [[Јудаизам|вера]] и [[еврејска култура|култура]]. Еврејската историја покрива период од речиси шест илјади години од времето кога била основана оваа религија.

== Античка историја ==

=== Древни Израилци ===
[[Податотека:Jerusalem Ugglan 1.jpg|250px|thumb|right|Храмот на Соломон]]

Првите два периоди од историјата на Евреите, главно започнува со народот кој се населил во областа помеѓу реките [[Нил]] од источната страна и [[Тигар]] и [[Еуфрат]] од друга страна. Оваа териоторија била опкружена со древни места на [[Египетска култура|египетската]] и [[Вавилонска култура|вавилонската култура]] до пустините на [[Арабија]], [[Анадолија]] односно [[Мала Азија]], [[Ханан|Хананските области]] (подоцна познати и како [[Израел]], а потоа, во различни времиња, како [[Коел-Сирија]], [[Јудеја]], [[Палестина]], [[Левант]], [[Света земја|Светата земја]], и, на крај како што е и денеска, [[Израел]]), односно место каде што во текот на историјата опстојувале едни од најголемите цивилизации на светот. Низ ова земја поминувале едни од најважните трговски патишта. Ова е еден од факторите кои покажуваат колку секоја цивилизација го посакувала овој регион.

Традиционално се смета дека евреите низ целиот свет своето потекло го имаат од древните Израилци, кои се населиле во земјата Израел. Израилците сметаат дека се директни потомци на библиските пророци [[Авраам]], [[Исак]], [[Јаков]] и [[Ебер]]. Евреите исто така сметаат дека Израилците се потомци на дванаесетте синови на Јаков (од кои едниот бил наречен [[Јудејско царство|Јуда]]), кои се населиле во [[Египет]]. Додека бил во [[Египет]], нивните потомци биле поробени од страна на египетскиот [[фараон]], познат како [[Рамзес II]]. Според еврејската традиција, Израилците емигрирале од Египет кон [[Ханан]] (''Излез''), и истите биле предводени од страна на пророкот [[Мојсеј]]. Овој настан го одбележува формирањето на Израилците како нација, сепак [[Израилеви племиња|поделени на дванаесет племиња]] именувани по дванаесетте синови на пророкот Јаков.

Исто така, спред еврејската традиција и Библијата ([[Битие Летописи II]]) кажува дека Израилците талкале во пустината четириесет години по кое тие го покориле [[Ханан]] под команда на [[Исус Навин]]. Сите дванаесет племиња биле предводени од страна на владетели кои се познати како [[Судии на Израел]] или [[Библиски судии]]. Подоцна, од страна на еден израелец под името [[Саул]] било формирано првото [[Израелско-јудејско кралство]], кое под раководство на кралот [[Давид]] и неговиот син, [[Соломон]] го доживеало најголемиот расцут. Царот Давид го освоил [[Ерусалим]] и го направил своја престолнина. Синот на Давид, Соломон го изградил познатиот [[Храмот на Соломон|Храм на Соломон]]. По смртта на Соломон, нацијата се поделила на две царства, [[Израелско царство]] составено од десет племиња (на север), и [[Јудејско царство]], кој се состоело од племињата [[Јуда]] и [[Венјамин]] (на југ). Израел бил освоен од страна на [[Асирија|асирскиот]] владетел [[Салманасар V]], во [[8 век п.н.е.]].

=== Вавилонско ропство ===

Царството во текот на [[6 век п.н.е.]] било освоено од страна на [[вавилон]]ската армија. Јудејскиот народ бил прогонет од [[Вавилонија]], но подоцна барем дел од нив повторно се вратиле во својата татковина, предводени од пророците [[Езра Немија]], односно по освојувањето на Вавилонија од страна на [[Персија]]. [[Зороастризам|зороастризмот]] била прогласена за државна религија во Персија. Денеска, причината за развојот на јудаизот поради големото влијание на зороастризмот е предмет на дебата помеѓу некои научници.

=== Пост-заточен период ===

Изградба на [[Вториот ерусалимски храм]] бил завршен, со одобрение на персиските власти, во времето на последните три еврејски пророци [[Агеј]], [[Захарија]] и [[Малахија]]. По смртта на последните еврејски пророци, еврејскиот народ бил раководен од страна на пет последователни генерации, а овој период од историјата на евреите се нарекува [[Зугот]]. Како резултат на тоа биле формирни политички движења на [[Фарисеи]]те и [[Садуки|Садукеите]]. По падот на [[Персија]], областа влегла во периодот на еленистичката ера.

==== Хеленски јудаизам ====

Јудаизмот паднал под влијание на хеленистичката култура во текот на [[3 век п.н.е.]] Ова посебно се однесува на еврејската дијаспора во [[Александрија]]. Најголем теолог од оваа епоха е [[Филон Александриски]].

==== Хасмонејско Царство ====

Персијците доживеале пораз од страна на [[Александар Македонски]]. По неговата смрт, како и поделбата на Александровата империја помеѓу неговите генерали, била формирана [[Селеуцидска империја|Селеуцидската империја]]. Влошените односи помеѓу хеленските евреи и верските евреи довеле кралот [[Антиох IV Епифан]] да забрани одредени еврејски учења у верски ритуали. Ова довело до избувнување на бунт кој на крајот довел до формирање на независно еврејско царство, познато како [[Хасмонејско Царство]], кое постоело од [[165 п.н.е.]] до [[63 п.н.е.]]. Царството на крајот се распадна помеѓу потомците и истомислениците на [[Салома Александра]], [[Иркан II]] и [[Аристовулос II]]. Во следните години престојувало заземањето на овие територии од страна на [[Рим]].

== Римско Царство ==

=== Римско управување ===
[[Податотека:(Venice) La distruzione del tempio di Gerusalemme -Francesco Hayez - gallerie Accademia Venice.jpg|250px|thumb|right|Разрушување на храмот]]
Во почетокот, јудејските територии не паднале целосно под власта на Рим. По заземањето на овие територии, местто било претворено во [[Јудеја (римска провинција)|римска провинција]]. Во [[66]] година, евреите организирале бунт против римските владетели од [[Јудеја]]. Востанието било задушено од страна на [[Веспазијан]] и [[Тит]]. Во [[Опсада на Ерусалим (70)|Опсадата на Ерусалим]] во [[70]] година, Римјаните го уништиле поголемиот дел од [[Ерусалимски храм|Ерусалимскиот храм]] и, според некои кажувања, ограбиле многу важни артефакти од еврејската историја, како на пример [[менора]]та. Евреите во римската провинција продолжиле да живеат во значителен број, сè до [[2 век]], кога [[Јулиј Север]] во [[Втора јудејо-римска војна|втората јудејо-римска војна]] го задушил востанието на [[Симон бар Кохба]]. Во текот по војната, 985 села биле целосно уништени и поголем дел од еврејското население од централната Јудеја во суштина било збришено, убиено, продадено во ропство или прогонето. Прогонето од [[Ерусалим]], евреите се засолниле во [[Галилеја]].

Голем дел од јудејските евреи биле продадени во ропство, но голем дел од евреите останале во деловите на [[Римско Царство|Римското Царство]]. Во книгата [[Дела Апостолски]] во [[Нов завет|Новиот завет]] е запишано за безбројните еврејски прогони од различни делови на светот.

=== Крајот на римскиот период ===

И покрај неуспехот на востанието на [[Симон бар Кохба]], евреите останале во [[Израел]] во голем број, поминувајќи низ голем број на конфликти и недоразбирања помеѓу нив и римјаните.

Во овој период се појавиле поголем број на верски учења како [[танаизам]] и [[амораизам]]. Во [[351]] година, во [[Ципори]] еврејската популација организирала востание против владеењето на [[Констанциј Гал]], кое било крваво задушено. Според традицијата, во [[359]] година, [[Хилел II]] го создал [[хебрејски календар|хебрејскиот календар]] заснован на месечевата година. Последниот пагански римски цар, [[Јулијан II]], им дозволил на евреите да се вратат во "''Светиот Ерусалим''". Евреите копнееле за онова на храмот, но [[Јулијан II]] бил убиен во битката против [[Сасанидско Царство|Сасанидското Царство]], со кое пропаднала шансата за обнова.

== Среден век ==
 
=== Византија ===

По [[Распаѓање на Римското Царство|распаѓањето на Римското Царство]], еврејската популација бргу се распространила на територијата на новото Источно Римско Царство познато како [[Византија]]. Нивната положба драстично се влошила во периодот кога [[христијанство]]то било признаено за официјална религија во Византија од страна на [[Константин I Велики]] по укажениот [[Милански едикт]]. Голем дел од еврејското население било принудено да го прифати христијанството односно да се христијанизира. Во [[351]] година, евреите, револтирани од големите притисоци, организирале востание против гувернерот по име Гал во [[Галилеја]]. По задушувањето на револтот, голем број на градови во Галилеја биле уништени. Градовите [[Ципори]] и Лида никогаш не се обновиле повторно.

Во почетокот на [[5 век]], императорот [[Теодосиј I]] наложил збир на официјални декрети кои главно биле насочени против Евреите. На евреите не им било дозволено да имаат приватни робови, изградба на нови [[синагога|синагоги]], да работат во јавна администрација и слично. Брак помеѓу Евреин и верник на друга религија не бил дозволен. Теодосиј, освен тоа, го укинал и [[Синедрион]]от. Во времето на императорот [[Јустинијан I]], граѓанските права на евреите <ref>Cod., I., v. 12</ref>, како и религиозните привилегии уште толку биле намалени<ref>Procopius, Historia Arcana, 28</ref>. На евреите им било забрането да градат сингога|синагоги <ref>Nov., cxlvi., Feb. 8, 553</ref>, да го употребуваат [[хебрејски јазик|хебрејскиот јазик]]. За непочитувањето на овие работи следувало или прогонство или одземање на имотот. Евреите во [[Бориум]], кои се противиле на [[Велизар]] во неговиот поход против [[Вандали]]те, биле принудени да го прифатат христијанството и нивната синагога била претворена во [[црква]].<ref>Procopius, De Aedificiis, vi. 2</ref>

Несигурната егзистенција на евреите под византиска власт не траела многу долг временски период, ако се има предвид муслиманското освојување на [[Арапски полуостров|Арапскиот полуостров]] и нивното зазимање на [[Света земја|Светата земја]] (или [[Левант]], од кој денеска постојат следните земји: [[Израел]], [[Јордан]], [[Либан]] и [[Сирија]]) по [[Битка кај Јурмук|Битката кај Јурмук]] во [[636]] година.

Сепак, [[Византија]] не била доволно силна да се справи со целосното [[христијанизација|христијаниззирање]] на евреите во [[Анадолија]].<ref>[[George Alexandrovič Ostrogorsky|G. Ostrogorsky]], History of the Byzantine State</ref> Точната слика на статусот на евреите во [[Мала Азија]] за време на византиското владеење од страна на некои историчари се истражува до ден денес. Иако има некои докази за повремено непријателство од страна на византиското население и органи, сепак тие не се доволни.<ref>The Oxford History of Byzantium, C. Mango (Ed) (2002)</ref>. По [[Падот на Цариград (1453)|освојувањето]] на [[Цариград]] од страна на [[Мехмед II]] во [[1453]] година, голем дел од еврејското население не го напуштило градот.

Малку порано, во текот на 7 или 8 век, [[Хазари]]те, [[туркиски народи|туркиски народ]] кои во почетокот живееле покрај крајбрежитето на [[Дагестан]] и делтата на [[река]]та [[Волга]], го прифатиле јудаизмот како своја религија. Влијанието и новата опасност на Византија од страна на муслиманските земји довело до некаква корист за еврејското население на тие простори. По создавањето на [[Киевска Рус]], Хазарите исчезнале односно биле претопени во друг народ.

=== Исламски и крстоносни периоди ===

Како дел од дијаспората, голем број на евреи се населиле на Арапскиот Полуостров, односно надвор од територијата која била управувана од страна на Римската држава. Состојбата на евреите под муслиманска власт на моменти била многу нестабилна. Тие биле прогонети од западниот дел на [[Арабија]] веднаш по смртта на пророкот [[Мухамед]] во средината на [[7 век]].

И покрај тоа, евреите контролирале голем дел од трговијата во [[Палестина]] и самиот пакт наречен [[Дхими]] се одржал одредено време и покрај одредени ограничувања против движењето. На полето на културата, Евреите продолжиле да напредуваат. Некудот се смета дека бил измислен во [[Тиберија]] во ера на Исламскиот калифат. Верската дискриминација на Арапите довела до чести колежи од страна на христијаните. Во текот на [[1099]] година, во [[Прва крстоносна војна|Првата крстоносна војна]] и [[Опсада на Ерусалим (1099)|Опсаата на Ерусалим]] во [[1099]] година, евреите заедно со муслиманите го бранеле градот од крстоносците. По нивниот неуспех, во градот се случил еден од најголемите масакри од историјата на [[Ерусалим]]. Голем број на муслимани и евреи биле или убиени или протерени од градот. Во времето на првата крстоносна војна, еврејски заедници постоеле во целата земја, вклучувајќи ги Ерусалим, [[Тиберија]], [[Рамлех]], [[Аскалон]], [[Кесарија]], [[Газа]] итн. По создавањето на [[Крстоносни држави|Крстоносните држави]], нивниот број значително се намаил.

==== Шпанија, Северна Африка и Блискиот Исток ====

Во текот на [[среден век|средниот век]], евреите обично биле подобро третирани од исламските владетели за разлика од христијанските. И покрај тоа што биле сметени како граѓани од втор ред, евреите одиграле важна улога во муслиманските судови, посебно во периодот во [[10 век]] и [[11 век]], односно златниот век од владеењето на муслиманите на територијата на [[ел-Андалус]]. Нормално, одвреме-навреме постоеле некои недоразбирања, но сепак истите биле решавани без големи немири. Немири имало повеќе на територијата на [[Северна Африка]], односно во [[Мароко]], [[Либија]] и [[Алжир]] каде евреите на крајот биле принудувани да живеат во [[Гето|гета]].<ref>Maurice Roumani, The Case of the Jews from Arab Countries: A Neglected Issue, 1977, pp. 26-27.</ref>

Во текот на [[11 век]], поточно во [[1066]] година се случил т.н. [[Масакар во Гранада (1066)]], и нередите во Кордоба во [[1011]] година.<ref>[http://jewishencyclopedia.com/view.jsp?artid=412&letter=G&search=Granada Granada] by Richard Gottheil, Meyer Kayserling, ''[[Jewish Encyclopedia]]''. 1906 ed.</ref> Голем дел од еврејското население било или убиено или протерено, а на оние кои останале во земјата им било наложено да го прифатат исламот, синагогите биле или срушени или претворани во џамии.<ref>[http://www.jewishvirtuallibrary.org/jsource/anti-semitism/Jews_in_Arab_lands_(gen).html The Treatment of Jews in Arab/Islamic Countries]</ref> [[Алмохадска династија|Алмохадската династија]], кои во [[1172]] година го имале зазедено поголемиот дел од [[Иберија]], и ја подчиниле [[Алморавидска династија|Алморавидската династија]], имале уште поостра политика кон неисламското население. Евреите и христијаните биле протерани од [[Мароко]] и [[ел-Андалус]]. Соочени со изборот кој им го наложил муслиманскиот калиф, голем дел од еврејското население емигрирало.<ref>{{Наведена мрежна страница |url=http://www.theforgottenrefugees.com/index.php?option=com_content&task=view&id=66&Itemid=39 |title=The Forgotten Refugees |accessdate=2009-11-29 |archive-date=2007-07-28 |archive-url=https://web.archive.org/web/20070728230344/http://www.theforgottenrefugees.com/index.php?option=com_content&task=view&id=66&Itemid=39 |url-status=dead }}</ref> Некои, како што било на пример семејството на [[Мојсиј Мајмонид]], побегнале кон југ на териториите на други муслимански земји, кои биле по толерантни за разлика од властите на [[ел-Андалус]]. Имало такви кои се населиле и во христијанска [[Европа]].<ref>[http://www.jewishvirtuallibrary.org/jsource/Judaism/Sephardim.html Sephardim]</ref><ref>Kraemer, Joel L., ''Moses Maimonides: An Intellectual Portrait'' in ''The Cambridge Companion to Maimonides'' pp. 16-17 (2005)</ref>

=== Европа ===

Еврејската популација постоела на територијата на [[Европа]], особено во областите или новите земји на поранешната [[Римско Царство]]. Постојат записи од еврејските заедници во [[Франција]] (види [[Историја на Евреите во Франција]]) и [[Германија]] (види [[Историја на Евреите во Германија]]). Од [[4 век]] а можеби и порано, значителен борј на еврејски заедници имало и во [[Шпанија]].

[[Норман Кантор]] и други историчари на [[XX век]] биле согласни дека животот на евреите во текот на средниот век бил тежок. Помеѓу 800 и 1100 година во Европа жиееле околу 1,5 милиони [[Евреи]]. Иако не биле дел од [[Феудализам|феудалниот систем]], тие на почетокот биле поштедени од угнетување, прогонување и постојано војување. За разлика од поголемиот број на христијани, Евреите биле писмени, поцивилизирани и понапредни. Во односите со христијанското општество, тие имале право да работат во три области: финансиски, административни и како доктори. Христијански научници биле заинтересирани за [[Библија]]та. Честопати, истите се консултирале или дискутирале со еврејските рабини. Сето ова се променило откако [[Римокатоличка црква|Римокатоличката црква]] наложила нови реформи. Од [[1300]] година, локалните свештеници биле користени како средство преку кој се ширела омразата кон еврејското население. Главна работа на тие свештеници им била да ја раскажуваат тезата како [[Исус Христос]] бил предаден и убиен од страна на евреите во [[Ерусалим]]. Во околу [[1500]], голем број на евреи се населиле на територијата на денешна [[Полска]].<ref>Norman F. Cantor, The Last Knight: The Twilight of the Middle Ages and the Birth of the Modern Era, Free Press, 2004. ISBN 0-7432-2688-7, p. 28-29</ref>

Прогоните на евреите во [[Европа]] продолжиле во текот на [[13 век]]. На евреите им било наложено да плаќаат дополнителни даноци, бидејќи самата еврејска заедница била една од најбогатите. Христијанските владетели постепено ја согледале предноста и потребноста од еврејската популација во [[Европа]], и истите главно биле користени за натрупување на капиталот. Меѓутоа, во речиси секој пример, каде што големи суми биле стекнати од страна на Евреите преку банкарски трансакции или слично, по смртта на евреинот неговиот имот бил на еден начин конфискуван од страна на владетелот.

Евреите биле често масакрирани и прогонувани од различни европски земји. Првото протерување на евреите во Европа се случило во времето на [[Прва крстоносна војна|Првата крстоносна војна]] односно во т.н. [[Германска крстоносна војна, 1096|Германска крстоносна војна]] од [[1096]] година. Во [[втора крстоносна војна|втората крстоносна војна]] ([[1147]]), евреите во [[Франција]] биле предмет за чести масакри. Истот се случило и за времето на [[Овчарска крстоносна војна|овчарската крстоносна војна]] од [[1251]] година. Во [[1396]] година, 100.000 евреи биле протерени од [[Франција]]. До [[1421]] години, истото се случило и со евреите од [[Австрија]]. Голем дел од евреите од [[Западна Европа]] се населиле во [[Полска]].

Според Џемс Керол, во времето на Римското Царство, вкупниот број на евреи коишто живееле бил околу 10% од населението. Според оваа констатација, во текот на времето, доколку евреите не поминале низ различни периоди на прогони, насилно примање на други религии, масакри и слично, нивниот број во денешнината би бил најмалку околу 200.000.000, а не околу 13.000.000 како што е во моментот.<ref>Carroll, James. ''[[Constantine's Sword]]'' (Houghton Mifflin, 2001) ISBN 0-395-77927-8 p.26</ref>

== Ран современ век ==

=== Отомански период ===

Евреите живееле во [[Мала Азија]] (денешна [[Турција]], низ историјата и денес позната како [[Анадолија]] или Мала Азија) за повеќе од 2.400 години. Нивниот број значително се намалил на овие простори по [[христијанизација]] на [[Византија]]. По пропаѓањето на [[Византија]] и заземањето на [[Цариград]] од страна на [[Османлии]]те, [[Османлиско Царство|империјата]] станала безбеден крај за живеење на евреите кои биле побегнати од различни делови на [[Азија]] и [[Европа]].

Во времето по [[Битка кај Јармук|Битката кај Јармук]] и заземањето на [[Левант]] од страна на муслиманите, на [[Близок Исток|Блискиот Исток]] имало околу триесет еврејски заедници, главно во градовите [[Хаифа]], [[Ерусалим]] итн. Градот [[Сафед]] станал духовен центар на евреите.

Историчарот [[Мартин Гилберт]] пишува дека во текот на [[XIX век]], позицијата на Евреите во муслиманските земји се влошила. Во [[1828]] година во [[Багдад]] бил извршен масакар врз евреите.<ref name="Morris, Benny 2001">Morris, Benny. Righteous Victims: A History of the Zionist-Arab Conflict, 1881-2001. Vintage Books, 2001</ref> Во [[1839]] година, во еврејската населба во градот [[Мешхед]] избувнал бунт, по кој синагогата била запалена а [[Сефер Тората]] била уништена. Малку требало нередите да се претворат во масакар.<ref name=Gilbert179>Gilbert, Martin. ''Dearest Auntie Fori. The Story of the Jewish People''. Harper Collins, 2002, стр. 179-182.</ref> Ви 1867 година во градот Бабол исто така бил извршен масакар врз еврејското население.<ref name="Morris, Benny 2001"/>

Во [[1840]] година, евреите во [[Дамаск]] биле лажно обвинети дека го убиле христијанскиот монах и неговиот муслимански слуга. Еден евреин бил малтретиран додека не го признал стореното. Други два евреи биле убиени, а еден го прифатил исламот со цел да не се соочи со смрт. Во текот на 1860-те, на евреите во [[Либан]] им било наложено да плаќаат дополнителни даноци на властите. Во [[1864]], околу 500 евреи биле убиени во [[Маракеш]] и [[Фес]] во [[Мароко]]. Во [[1869]] година, 18 евреи биле убиени во [[Тунис]], а нивните домови биле ограбени. Во [[1875]] година, 20 евреи беа убиени од мафијата во [[Демнат]], [[Мароко]]. На друго место пак во [[Мароко]], евреите биле нападнати и убиени на улиците во сред бел ден. Во [[1891]] година, водечките муслимани во [[Ерусалим]] побарале од турските власти во [[Цариград]] да им се забрани влез на евреите кои пристигнуваат од [[Русија]]. Во [[1897]] година, синагогите Триполитанија биле уништени, и голем дел од еврејското население било убиено.<ref name=Gilbert179/>

Според [[Марк Коен]], како и поголемиот дел од историчарите сметаат дека арапскиот [[антисемитизам]] се развил во текот на [[XIX век]], и истиот бил проследен со голем број на конфликтипомеѓу муслиманите и евреите. Многу чести конфликти помеѓу овие две заедници постојат до ден денеска.

=== Европа ===

За време на Европската [[ренесанса]], наголемото протерување на евреите се случило во времето [[Реконквиста]]та во [[ел-Андалус]] односно денешна [[Шпанија]]. Така, околу 200.000 евреи биле протерени од земјата. Овој  пример бил следен од страна на други европски земји. Така, во [[1493]] година во [[Сицилија]] (37.000 Евреи) и [[Португалија]] во [[1496]] година. Протераните шпански евреи главно побегнале во Отоманското Царство, Холандија, и Северна Африка. Имало такви кои се населиле на Блискиот Исток.

Во [[17 век]], речиси немало евреи кои живееле во [[Западна Европа]]. Релативно толерантната Полска ја поседувала најголемата еврејска популација во [[Европа]], но ситуацијата за евреите се влошила во времето на [[Полско-литванска уија|Полско-литванската Државна Заедница]], кога стотици илјади евреи биле убиени. Така, голем дел од еврејската популација во Полска биле принудени повторно да се населат во Западна Европа.

По [[Поделба на Полска|поделбата на Полска]] во доцниот [[XVIII век]], еврејската популација била поделена помеѓу [[Руска Империја]], [[Австроунгарија]], [[Прусија]] и [[Полска]].

==== Просветителство и Хаскала ====

За време на периодот на Европската ренесанса и [[просветителство]]то, во рамките на Еврејската заедница се случиле значителни промени. Во текот на [[XVIII век]], во [[Европа]] се појавило еврејското движење [[Хаскала]], како една од кампањите за еманципација на европските закони во европското општество. Светската јавност сè повеќе започнала да се интересира за еврејската историја, култура и наследство. Движењето довело до ангажирање на европските евреи со секуларниот свет, создавање на првото еврејско политичко движење преку кое била засилена борбата против еврејската еманципација.

Во исто време било создадено и спротивно движење на хескала- [[Хасидизам]]. Почетокот на движењето го дал рабинот [[Израел бен Елиезер]] во [[XVIII век]]. Тоа добило широка употреба и било распространето во унијата на Полска и Литванија. Хасидите, за месија го сметаат [[Шабатај Цви]].

Во исто време, надворешниот свет започнал да се менува. Започнал процесот за доделување на еднакви права на евреите заедно на ранг со другите религиозни групи. Првата земја која го сторила тоа била [[Франција]], во текот на [[Француска револуција|Француската револуција]] во [[1789]] година.

== 19 век ==

Иако во текот на векот сѐ уште имало примери за еврејски прогони, сепак еманципацијата започнала да се шири низ [[Европа]] во [[XIX век]]. [[Наполеон]] ги повикал евреите да ги напуштат своите гета во Европа и да побарат засолниште во новоформираните толерантни политички режими кои нудат еднаквост под наполеоновските закони. Од [[1871]], секоја европска земја ги еманципирала евреите, освен [[Русија]].

И покрај зголемената интеграција на Евреите во светското општество, истоивремено се појавиле и нви форми на [[антисемитизам]]. Ова довело до појава на политички партии во [[Франција]], [[Германија]] и [[Австроунгарија]] кои главно биле насочени против евреите. Со основањето пак на овие нови движења, истоивремено започнало да се јавуваат еврејски движења кои се стремиле за создавање на една еврејска држава на Блискиот Исток.

Голем број на евреи (околу 2.000.000) во текот од [[1890]] до [[1924]] година емигрирале во [[САД]], главно по потекло од [[Русија]] и [[Источна Европа]].

== 20 век ==

=== Ционизам ===
[[Податотека:Herzl-balcony.jpg|right|thumb|200px|[[Теодор Херцел]]]]

[[Ционизам|Ционизмот]] претставувало политичко движење и идеологија, кое го поддржувало создавањето на држава на Евреите. По формирањето на Државата [[Израел]], под ционизам обично се подразбира поддршка за [[Израел]] и за неговата политика, во прв ред кон [[Палестина|Палестинците]]. Ционистичкото движење било формирано кон крајот на [[XIX век]], а причината за неговото формирање биле прогоните организирани против Евреите во [[Русија]] и растечкиот [[антисемитизам]] во [[Франција]] како резултат на [[Драјфусова афера|Драјфусовата афера]] од [[1894]] година. Особено втората причина одиграла важна улога, бидејќи настанот се случил во земја која до тогаш се грдеела со својата просветеност и напредност. Стремежите на ционистите за формирање на држава на Евреите не биле прифатени од страна на сите [[Евреи]]. Ортодоксните Евреи се спротивставувиле сметајќи дека тоа е богохулствена идеја и дека луѓето можат да ја обноват еврејската држава во Земјата Израилска во времето кога ќе дојде новиот месија. Од друга страна, прогресивните Евреи верувале во соживотот со останатите народи, при што Еврејските либерали ги нагласуваа демократските слободи на западните земји, а Еврејските социјалисти го сметале за облик на буржоаски национализам.

Во врска со територијата каде што би се формирала државата на Евреите, на почетокот се разгледуваа повеќе опции. Главната била еврејската држава да се формира на почвата на библиската [[Земја Израилска]], односно во [[Палестина]], каде што Евреите живееле и имале свои држави во периодот од пред 3.200 години до 2 век од нашата ера. Самиот Херцл во „''Еврејската држава''“ ја споменил и [[Аргентина]] како можна варијанта, а во [[1903]] година по предлогот на британската влада за формирање на еврејска држава во нејзината колонија Уганда (на територијата на денешна [[Кенија]]) и оваа опција за кратко била во комбинација. Сепак, по [[1917]] година по Балфуровата декларација на британската влада со која им се ветувала „татковина“ (не држава) на Евреите во [[Палестина]], единствена опција за формирање на еврејска држава за ционистите станала т.н. Земја Израилска, односно Палестина.

Напоредно со овие случувања, постојано се зголемувал бројот на еврејски доселеници во Палестина. Овој налив на еврејски доселеници во [[Палестина]] создало сè поголеми тензии со тогашното мнозинско [[арапи|арапско]] население во Палестина. [[Британија]], која во [[1922]] година добила мандат од [[Друштво на народите|Друштвото на народите]] да управува со Палестина, се обидила да ги спречи судирите, но преќутно во повеќе прилики застанaла зад барањата на Евреите, во прв ред преку непреземањето чекори за оспособување на Палестина да стане независна држава, што во тој момент значело држава со арапско мнозинство.

На 1 април 1925 година бил формиран првиот [[Евреиски универзитет во Ерусалим]].

=== Холокауст ===
[[Податотека:Corpses in the courtyard of Nordhausen concentration camp.jpg|250px|thumb|right]]

[[Холокауст]]от извршен врз Евреите во [[Втора светска војна|Втората светска војна]] влијаел за промена на светското јавно мислење во врска со создавањето на еврејска држава на територијата на Палестина. Во [[1939]] година започна Втората светска војна и до [[1941]] година [[Хитлер]] ги окупирал речиси сите земји од [[Европа]], вклучувајќи ја и [[Полска]], каде живееле голем број на [[евреи]].

Како кулминација на се, т.н. [[Кристална ноќ|Ноќ на скршеното стакло]] (Кристална ноќ), ноќта на 9 спрема [[10 ноември]], кога 17-годишниот [[Хершел Гринцпан]] го убил германскиот амбасадор во [[Париз]], [[Ернст фон Рат]], кое го дал официјалниот почеток на холокаустот. Користејќи ги аргументите на ова убиство, нацистите го оправдиле првиот прогон против [[Евреи]]те. Истата ноќ, деведесетина [[Евреи]] биле убиени, над 500 [[Синагога|синагоги]] беа запалени, а скоро сите [[излози]] по продавниците на Евреите биле искршени. Веднаш потоа, се случи првото масовно апсење на поголема група Евреи, околу 25.000, кои беа однесени во [[Концентрационен логор|концентрациони логори]]. Пролетта [[1940 година]], Химлер наредил градење на [[концентрационен логор]] близу полскиот град [[Освик]], преименуван од нацистите во [[Аушвиц]], со намера да се изолираат полските затвореници и да се обезбеди бесплатна принудна работа.

Во [[Аушвиц]], голем дел од камповите веќе биле во изградба, именувани под името [[Аушвиц 2]] (Биркенау). Овој дел пораснал во средиште на четири огромни гасни комори, употребувани за масовно истребување. Идејата за масовно убивање потекнувала од програмата [[Убиство од милосрдие]], која ја применувале докторите за евтаназирање на болните и немоќи цивили од окупираните [[Австрија|Австриски]] и [[Полска|Полски]] територии. Во меѓувреме, за само два дена, во месноста Баби Јар во [[Украина]], биле стрелани 33.000 Евреи-цивили.

Нередната [[1942]] година, вториот по ранг командант на СС-силите, [[Рајнхард Хејдрих]], на конференцијата во Ванси, [[Берлин]], ги изнел плановите за Финалното решение. Според него, [[Евреи]]те од Европа треба да се депортираат во Полска, каде што со полна пареа се граделе нови погони за истребување, како [[Белзец]], [[Собибор]], [[Треблинка]] и [[Аушвиц-Биркенау]].

Во текот на [[1944]] година, [[Нацистичка Германија]] започнала да дожувува бројни порази против здружените Сојузници. Сепак, организираното убивање на Евреи продолжило со истото темпо. Во мај, по наредба на СС полковникот [[Адолф Ајхман]], започнала масовната депортација на преостанатите Евреи, при што меѓу [[15 мај]] и [[9 јули]], над 430.000 унгарски Евреи биле депортирани во Аушвиц. Во тој период, во Аушвиц се достигнувал рекордот во бројката на убиени и кремирани Евреи, над 9.000 на ден.

По крајот на војната, околу вкупниот број на евреи кои го загубиле животот бил над 6.000.000 жртви.

=== Основање на државата Израел ===

По одлуката на [[Обединети Нации|Обединетите Нации]] за поделба на [[Палестина]] на арапска и на еврејска држава ([[29 ноември]] [[1947]]), Еврејскиот национален совет на [[14 мај]] [[1948]] година го прогласува формирањето на Државата Израел, како држава на [[Евреи]]те. Арапска Палестина никогаш не беше основана. На [[15 мај]] [[Египет]], [[Ирак]], [[Јордан]], [[Либан]], [[Саудиска Арабија]] и [[Сирија]] го нападнале Израел, со што започнал периодот (сè уште во тек) на војни и немирни периоди меѓу нив. Како последица на [[арапско-израелска војна 1948|Првата арапско-израелска војна]], Израел е формиран на 78% од територијата на тогашната [[Британска мандатна територија Палестина]].

По оваа војна Израел влегува во воени конфликти со соседните арапски држави уште пет пати: при [[Суецка криза|Суецката криза]] од [[1956]], [[Шестдневна војна од 1967|Шестдневната војна од 1967]], [[Војна на исцрпување|Војната на исцрпување]] во [[1969]], [[Јомкипурска војна|Јомкипурската војна]] од [[1973]] и при [[Израелско-либанска војна од 1982 година|инвазијата врз Либан во 1982 година]]. Во [[1987]] [[Палестинци]]те ја започнуваат својата прва [[интифада]], а во [[2000]] година својата [[втора интифада]] против Израел. Во [[2006]] година, по нападот на милитантната група [[Хизболах]] на израелска територија, Израел го нападна Либан со што започна [[Израелско-либанска војна од 2006 година|Втората израелско-либанска војна]].

== 21 век ==

Денес, Израел е [[парламентарна демократија]] со население од над 7.5 милиони луѓе, од кои околу 5,6 милиони се Евреи. Денес, најголемите еврејски заедници се наоѓаат во [[САД]] и [[Израел]], како и во [[Франција]], [[Аргентина]], [[Русија]], [[Англија]] и [[Канада]]. [[Еврејска автономна област|Еврејската автономна област]], создадена во текот на Советскиот период, денеска продолжува да биде автономна област на руската федерација <ref>Fishkoff, Sue ([[October 8]],  [[2008]]). [http://www.jewishaz.com/jewishnews/041008/revival.shtml "A Jewish revival in Birobidzhan?"] {{Семарх|url=https://web.archive.org/web/20110510142551/http://www.jewishaz.com/jewishnews/041008/revival.shtml |date=2011-05-10 }} Jewish News of Greater Phoenix. Accessed on [[June 8]], [[2008]].</ref>.

== Поврзано ==

* [[Јудаизам]]
* [[Евреи]]
* [[Евреите по земја]]
* [[Список на евреи]]
* [[Лемба]]
* [[Синагога]]
* [[Израел]]
* [[Ерусалим]]

== Надворешни врски ==
{{Ризница-врска|Jewish history}}
* [http://www.dinur.org/1.html?rsID=219 The Jewish History Resource Center]. Project of the Dinur Center for Research in Jewish History, The Hebrew University of Jerusalem.
* [http://www.dinur.org/resources/resourceCategoryDisplay.aspx?categoryid=780&rsid=478 Resources> Modern Period> 20th Cent.> History of Israel> State of Israel] {{Семарх|url=https://archive.today/20061003174250/http://www.dinur.org/resources/resourceCategoryDisplay.aspx?categoryid=780&rsid=478 |date=2006-10-03 }} The Jewish History Resource Center, Project of the Dinur Center for Research in Jewish History, The Hebrew University of Jerusalem
* [http://www.jewishvirtuallibrary.org/ Jewish Virtual Library]. Extremely comprehensive
* [http://www.encyclopaediajudaica.com/ Jewish History and Culture Encyclopaedia] {{Семарх|url=https://web.archive.org/web/20081224094628/http://www.encyclopaediajudaica.com/ |date=2008-12-24 }} Official Site of the 22 Volume Encyclopaedia Judaica
* [http://www.fordham.edu/halsall/jewish/jewishsbook.html Internet Jewish History Sourcebook] {{Семарх|url=https://web.archive.org/web/20141026123846/http://www.fordham.edu/halsall/jewish/jewishsbook.html |date=2014-10-26 }} offering homework help and online texts
* [http://www.adath-shalom.ca/israelite_religion.htm Israelite Religion to Judaism: the Evolution of the Religion of Israel] {{Семарх|url=https://web.archive.org/web/20150221125002/http://www.adath-shalom.ca/israelite_religion.htm |date=2015-02-21 }}.
* [http://www.adath-shalom.ca/greek_influence.htm Greek Influence on Judaism from the Hellenistic Period Through the Middle Ages c. 300 BCE- 1200 CE] {{Семарх|url=https://web.archive.org/web/20050629084248/http://www.adath-shalom.ca/greek_influence.htm |date=2005-06-29 }}.
* [http://www.adath-shalom.ca/jewish_sects.htm Jewish Sects of the Second Temple Period] {{Семарх|url=https://web.archive.org/web/20050604085120/http://www.adath-shalom.ca/jewish_sects.htm |date=2005-06-04 }}.
* [http://www.adath-shalom.ca/samaritan_origin.htm The Origin and Nature of the Samaritans and their Relationship to Second Temple Jewish Sects] {{Семарх|url=https://web.archive.org/web/20150323015358/http://www.adath-shalom.ca/samaritan_origin.htm |date=2015-03-23 }}.
* [http://www.adath-shalom.ca/eb2bk.htm Jewish History Tables] {{Семарх|url=https://web.archive.org/web/20051118233741/http://www.adath-shalom.ca/eb2bk.htm |date=2005-11-18 }}.
* Barnavi, Eli (Ed.). ''A Historical Atlas of the Jewish People''. New York: Alfred A. Knopf, Inc. 1992. ISBN 0-679-40332-9
* [http://www.simpletoremember.com/vitals/Jewish_History.htm Crash Course in Jewish History]
* [http://www.chabad.org/library/article_cdo/aid/68870/jewish/Jewish-History.htm Jewish History] chabad.org
* [http://csicso-nagy.extra.hu/fo-o-Csicso-NAGY-A/jewish-families.htm Jewish families in Csicsó - Cicov (Slovakia) until the Holocaust]{{Мртва_врска|date=August 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}

== Наводи ==
{{наводи}}

[[Категорија:Историја на Евреите| ]]
[[Категорија:Историја по народ|Евреи]]
[[Категорија:Религии во грчко-римскиот свет]]
[[Категорија:Историја на јудаизмот]]