Нов двор
Нов двор е монументална зграда во центарот на Белград, на Андриќев венац, каде се наоѓа седиштето на претседателот на Република Србија. Овој објект е споменик на културата под заштита на државата.[1] Изграден е во периодот од 1911 година до 1922 ггодина како двор на кралот Александар I Караѓорѓевиќ. Палатата е изградена според проектот на архитектот Стојан Тителбах (1877—1916) на академски начин, со елементи на ренесансна и барокна архитектура, но првобитниот изглед се менувал со текот на времето.
Се наоѓа на Андриќев венец бр.1 и со зградата на Стариот дворец, во кој е сместено Собранието на град Белград, формира значајна амбиентална целина - дворскиот комплекс на Теразије.
Кралот Александар престојувал во Новата палата, каде што се наоѓал Музејот на принцот Павле. Од 1953 година, Нов двор го користеле Извршниот совет на Србија, Собранието на Србија, Претседателството на СР Србија и најдолго време претседателот на Република Србија со придружните служби. По претседателските избори во 2017 година, била објавена можноста Претседателството да се пресели од оваа зграда во Палатата Србија, а музејската намена да биде вратена во Новиот дворец.[2]
Историја
[уреди | уреди извор]Изградба на палатата
[уреди | уреди извор]Новата палата, изградена како нова резиденција на династијата Караѓорѓевиќ и последната подигната зграда во ансамблот на зградите на дворскиот комплекс на Теразије, заедно со соседните палати на Стариот дворец, кој е и негов архитектонски и уметнички пандан, и Националното собрание, е ансамбл од најважните јавни згради во Белград и Србија. Изграден е според првичната идеја на архитектот Александар Бугарин од 1980-тите, како едно крило на имагинарен комплекс на палата. Според тоа просторно решение, централниот дел на комплексот би бил окупиран од кралскиот двор, кој требало да биде изграден на местото на Старата резиденција (поранешна зграда на Симиќ). Левото крило на комплексот би било Стариот дворец изграден во 1884 година, додека десното крило би бил замокот на престолонаследникот изграден на местото каде што се наоѓа од средината на седмата деценија на 19 век. век се наоѓал замок за престолонаследникот Михаило Обреновиќ. Иако се верува дека проектот на замокот на принцот Михаило во духот на романтизмот го изработил архитектот Коста Шрепловиќ, некои извори наведуваат дека тој ги надгледувал завршните работи на изградбата на зградата, а плановите најверојатно ги направил Јован Френцл. и Јосиф Касано, најпознатите архитекти. Со изградбата на овој објект веќе била забележлива идејата просторот на дворскиот комплекс да се организира како тричлена композиција. Меѓутоа, принцот Михаило никогаш не живеел во оваа зграда, туку се вселил во Старата резиденција, а во новата зграда го сместил Министерството за надворешни и внатрешни работи.
Идејата за изградба на Новата палата била иницирана по настаните од мај 1903 година, а следната година била срушена. Старата резиденција, каде дотогаш била сместена кралската резиденција. По доаѓањето на власт, кралот Петар I Караѓорѓевиќ престојувал во Стариот дворец на Обреновиќ, кој во претходниот период не бил користен за домување, туку за претставителни потреби на владетелот. Бидејќи просторот на Стариот дворец бил несоодветен за постојана резиденција на кралското семејство, решението било да се изгради нова резиденција.
Подигнувањето на Новата палата за престолонаследникот Александар I Караѓорѓевиќ започнало во 1911 година, според проектот на Стојан Тителбах (1877-1916), истакнат српски градител од почетокот на 20 век.[3], кој лично ја надгледувал изградбата[4]. Денес, Нов двор е единственото негово познато дело што го работел како архитект во Министерството за градежништво. Изградбата на дворецот е завршена во 1914 година, но веќе за време на Првата светска војна зградата била значително оштетена. Една граната погодила шест метри под земја и темелите на дворецот - била извадена во 1921 година[5] Во периодот 1919-1922 година следело темелно реновирање, под надзор на специјално формирана Комисија, која работела и на обнова на Стариот дворец. Во Комисијата, која се грижела за целосно уредување на идната кралска куќа и седиштето на Маршалската палата, биле вклучени сликарот Урош Предиќ и архитектите на Министерството за градежништво Петар Поповиќ и Момир Коруновиќ. По конкурсот и опремувањето на теренот било доверено да го реновира париската куќа Безиер за 2.700.195 франци. - најголемиот дел од мебелот, лустерите, тапетите, теписите се правени до пролетта 1921 година.[6] Во јуни 1922 година, кога кралот Александар I Караѓорѓевиќ и кралицата Марија се вселиле во зградата, Новата палата станала официјална владејачка резиденција.
Оригиналниот изглед на палатата
[уреди | уреди извор]
Зградата на Новата палата, со четири ката и карактеристична аголна купола, е вредно архитектонско достигнување на белградската архитектура по Првата светска војна. Просторната организација на зградата на Нова палата е одредена со проект од 1911 година во согласност со намената на градбата. На приземјето имало приемна сала и трпезарија. Со оглед на локацијата, која е одредена од аголот на две улици и израмнувањето на теренот, свечениот влез во Новиот дворец е дизајниран од правец на Стариот дворец, што се одразило во архитектонската композиција на фасади кои се различно обликувани, во зависност од функционалниот распоред во однос на непосредната околина. Во приземјето се влегувало од правец на Стариот дворец, преку монументално скалило под овална колонада со двојни столбови. Скалилата, преку влезниот хол, воделе до централното предворие од кое можело да се пристапи до големиот салон и други простории распоредени околу предворието: помали салони, трпезарија и помошни простории. Лево од влезниот хол било главното скалило, поврзано со предворието. Страничниот, страничен влез со помали скалила се наоѓал на горната страна на Палас паркот. На првиот кат биле сместени приватните и студиските простории на кралот и кралицата: спални со придружни соби, кабинети, салони, библиотека и трпезарија. На вториот кат биле англиските и јапонските салони, спалните соби и библиотеката. Мебелот и декорацијата на просторот ги имаат одликите на стиловите на Луј XIV, Луј XV и Луј XVI.
Внатрешниот дизајн е направен во 1914 година. Германските дизајнери Август и Елса Бозе, но почетокот на војната спречиле палатата да се реновира. По војната, дизајнот на ентериер и бил доверен на француската компанија Безиер.[7]
Сегашниот изглед на палатата
[уреди | уреди извор]_-_0026.JPG)
Архитектурата на новата палата ја поддржало идејата за историско завршување на дворскиот комплекс, така што самата зграда била обликувана како еден вид пандан на Стариот дворец. На тој начин била нагласена потребата просторно и симболично да се заокружи целината што ја конотира самата идеја за државата. Двокатната зграда е дизајнирана во стилот на академизмот, со стилски елементи преземени главно од ренесансната и барокната архитектура.[3] Најрепрезентативната фасада гледа кон градината, а аголната проекција е обликувана како кула со купола слична на решението применето на зградата на Стариот дворец. Во системот за распаѓање на фасадите, централната композиција се приземјето и катот, решени како единствена композициска целина, подрумот е рустично дизајниран, додека вториот кат е обработен самостојно, со систем на фасадна поделба и помалку впечатлива архитектонска пластика. Фрагментацијата на главната фасада е постигната со истакнување на страничните и централните проекции, во чиј центар е поставен главниот влез, истакнат со овален трем.[8] Според намената на објектот, посебно место во украсниот дизајн на фасадите им се дава на хералдичките симболи. Во лунетата на централниот рисалит се наоѓа монументално обликуваниот целосен грб на кралската династија Караѓорѓевиќ. Највисокиот и во исто време најдоминантен дел од Новата палата - кулата со купола и шил на врвот со бронзена фигура на двоглав орел во лет е главниот архитектонски елемент што ги поврзува фасадите кон улицата Крал Милан и Андриќев венац. Покрај хералдичките знамиња, композицијата поставена на самиот крај на аголот рисалит, под куполата, две идентични, симетрично поставени претстави на штитови со крст и четири точки, што е дел од грбот на Кралството Србија. а подоцна и составен сегмент на Кралството Југославија. Централниот мотив на фасадната композиција според Андриќовиот венец е заоблен рисалит, над кој поткровјето било украсна композиција со грбот во центарот.
Просторната организација на зградата на Новата палата е одредена со проект од 1911 година во согласност со намената на градбата. Во приземјето имало приемна сала и трпезарија, а делот кон улицата Крал Милан бил резервиран за престој на високи гости, додека првиот и вториот кат биле наменети за резиденција на кралското семејство. Проектот на Новиот Палата не предвидувал просторија за кујна, туку за таа цел служела блиската Шумадиска куќа, поврзана со тунел со подрумот на дворот. Целокупното претставително внатрешно уредување и опремување на судските простории со скап мебел го извршила француската компанија Безије. Посебно внимание било посветено на уредувањето на предворието, приемната сала, трпезаријата, босанската соба, јапонските и англиските салони и одаите наменети за резиденцијата на кралот и кралицата.
Составен дел на комплексот на палатата и елементот што ги поврзувал старата и новата дворска зграда била оградата со порти и стражарски столбови, кои ги делеле дворовите и дворската градина од улицата Крал Милан. Слична функција добила и зградата на Маршалската палата, чија доградба и обработка на фасадите била во 1919/1920 година, проектирана од архитектот Момир Коруновиќ, така што придонесува за стилско и урбано поврзување на палатите. Портите со триумфален изглед со истакната пластична декорација и хералдички знамиња, лачната зграда на дворската стража, како и дворната градина на приземјето со фонтана меѓу дворовите му дале на целиот ансамбл претставителен и свечен изглед.
Музејот на принцот Павле
[уреди | уреди извор]Новиот двор е официјална резиденција на кралот Александар Караѓорѓевиќ од 1922 година до 1934 година, кога по преселувањето на кралското семејство во новоизградениот дворец во Дедиње, на барање на кралот Александар, тој бил отстапен на Кралскиот музеј, подоцна наречен Музеј на принцот Павле.[9] Музејот бил една од најважните културни институции во Кралството, а според современиците, тој бил еден од најмодерните европски музеи. Најважниот феноменолошки аспект на музејот на принцот Павле била самата изложба. Во приземјето биле изложени предмети од материјалната култура од праисторијата, антиката и средниот век; првиот кат бил резервиран за споменици од националната историја и југословенската уметност од 19 век; на вториот кат имало збирка на современа европска уметност, во која значајно место заземале делата на локалните уметници. Музејот на принцот Павле останал во зградата на Новата палата до 1948 година кога добил поинаква улога во новиот државен систем.
Промени во изгледот на палатата
[уреди | уреди извор].JPG)
По Втората светска војна, реконструкцијата на Старата и Новата палата и нивната нова намена биле поврзани со поширок проект за трансформација на поранешниот дворски комплекс во административен центар на државата и републиката. Со цел да се поврзе некогашниот дворец со зградата на Народното собрание, оградата е отстранета, зградата на Маршалската палата е урната, а самата дворска градина е претворена во денешен Парк на Пионерите. Во периодот од 1948 г. до 1953 година. Според проектот на архитектот Милан Миниќ, за потребите на Претседателството на Владата на Народна Република Србија се работело на реконструкција и доградба на зградата на поранешната Нова палата. Зградата била проширена со додавање на голема свечена сала со пристапна сала. Фасадата кон Стариот дворец добила целосно ново архитектонско решение истакнато со колонада од јонски столбови, додека рабовите фронтови и линиите на првобитното решение биле задржани кон улицата Крал Милан и Андриќев венац. Во согласност со промените во Стариот дворец, новиот пристап кон зградата на Новата палата бил дизајниран на источната страна, кон Паркот на Пионерите, додека хералдичките претстави биле заменети со амблемите на новиот државен систем. Во дизајнот на ентериерот посебно внимание се посветило на ентериерот на продолженото дело, кој е збогатен со дела од најзначајните југословенски уметници - Томо Росандиќ, Петар Лубарда, Мило Милуновиќ, Милица Зориќ и други.
Зградата на Новата палата од 1953 година до денес е наменета за сместување на највисоките републички органи. Во неа биле сместени Извршниот совет на НРС, Собранието на НРС, Претседателството на СРС и најдолгото седиште на претседателот на Република Србија. Денес, Новата палата, заедно со монументалните градби што го опкружуваат, е дел од еден од највредните амбиенти на историското јадро на Белград. Заради историските, културните, општествените и архитектонско-урбаните вредности е определен како споменик на културата во 1983 година.[10]
Галерија
[уреди | уреди извор]_-_0024.JPG)
_-_0030.JPG)
_-_0014.JPG)
.JPG)
_-_003.JPG)
_-_0017.JPG)
_-_007.JPG)
Поврзано
[уреди | уреди извор]- Кралските дворови на Кралската куќа на Југославија и Србија
- Список на споменици на културата во Белград
- Стариот суд
Наводи
[уреди | уреди извор]- ↑ Zavod za zaštitu spomenika kulture grada Beograda
- ↑ Novosti: Vučić seli Predsedništvo u Palatu Srbije
- ↑ 3,0 3,1 А. Кадијевић, Естетика архитектуре академизма ( XIX –XX век), Београд, 2005.
- ↑ Knjiga „O Česima i njihovim potomcima u Srbiji južno od Save i Dunava“. 978-86-916471-6-2 autor Vuk Petrović, Češka beseda Beograd, Beograd 2015
- ↑ "Политика", 14. окт. 1921
- ↑ "Политика", 25. април 1921
- ↑ „Београд купио у Немачкој планове Новог двора из 1914. године“. Б92. 29 јануари 2022. Посетено на 5 февруари 2022.
- ↑ Марко Поповић, Хералдички симболи на јавним здањима Београда, Београд 1997, 75-79, 138-139.
- ↑ Александар Игњатовић, Архитектура Новог двора и Музеја кнеза Павла, у: Музеј кнеза Павла, Београд 2009.
- ↑ „Службени лист града Београда“ бр. 4/83
