Прејди на содржината

Теодосиј I

Од Википедија — слободната енциклопедија
(Пренасочено од Теодосиј Велики)
Теодосиј I
67-ми Цар на Римското Царство
Биста на царот пронајдена во Афродизија (Ајдин, Турција), најверојатно Теодосиј I[1][б 1]
На престол19 јануари 379 – 15 мај 392 (цар на Источното Римско Царство;
15 мај 392 – 17 јануари 395 (цела империја)
ПретходникВаленс на Источното Римско Царство
Грацијан на Западното Римско Царство
Валентинијан II во Западното Римско Царство
НаследникАркадиј на Источното Римско Царство;
Хонориј на Западното Римско Царство
Роден(а)11 јануари 347(347-01-11)
Сеговија, денешна Шпанија
Починал(а)17 јануари 395(395-01-17) (aged 48)
Милано
Почивалиште
Цариград
Сопружник1) Елија Флацила (?–385)
2) Гала (?–394)
ДецаАркадиј
Хонориј
Пулхерија
Гала Плацидија
Полно име
Флавиј Теодосиј
ДинастијаТеодосиева династија
ТаткоФлавиј Теодосиј.[6]
МајкаТермантија
Вероисповедхристијанство

Теодосиј I (латински: Flavius ​​Theodosius, грчки: Θεοδόσιος Α '), познат како Теодосиј Велики, бил римски цар во периодот од 379 до 395 година. Тој е најдобро познат по наметнувањето на христијанската религија и решителната забрана на сите други религии во империјата. Теодосиј е последниот римски цар кој владеел со целата Римско Царство[7][8], откако ја обединил за последен пат, само неколку месеци пред неговата смрт во почетокот на 395 година. По неговата смрт, империјата засекогаш била поделена на два дела - источна и западна.

Роден во 347 година во градот се наоѓа во денешната област Сеговија, Шпанија[9], во аристократско христијанско семејство, Теодосиј од млад станал голем следбеник на православното христијанство. Татко му Флавиј Теодосиј е брилијантен војвода, постигнал голем број успеси на бојното поле во Британија, Мавританија и Дунавската граница. Младиот Теодосиј се појавил за првпат под команда на неговиот татко во 374 година каде бил назначен за дук на Мизија. Во времето кога неговиот татко бил погубен по наредба на царот Грацијан во 376 година, идниот цар Теодосиј се повлекол од функцијата и живеел во својата родна провинција.

По катастрофалната битка кај Адријанопол во август 378 година, империјата паднала во критична ситуација. Источниот цар Валенс загинал во битката, победените легии биле неорганизирани, балканските провинции страдале од инвазијата на разбеснетите Готи. Самата престолнина Цариград била ставена под голема закана.

Упавување

[уреди | уреди извор]

Инфилтрирањето на Готите во Тракија, по крупната победа против источниот цар Валенс кај Адријанопол, значително ја променило ситуацијата во империјата.

Империјата во 395 година

Во функција на поефективно менаџирање на готскиот проблем, западниот цар Грацијан (367–383) за нов источен цар го назначил Теодосиј I (379–395). За таа цел, покрај источниот дел од империјата, на Теодосиј привремено му била доверена и формалната воено-административна одговорност за целата префектура Илирик. Својата воено-политичка и идеолошка активност од самиот почеток Теодосиј ја фокусирал врз Балканот, промовирајќи го Солун во привремено царско седиште (379 г.). Истовремено во Солун било трансферирано и седиштето на префектурата Илирик од Сирмиум. По првичниот успех во воениот ангажман против Готите на Балканот, пролетта 380 г., Теодосиј претрпел понижувачки пораз. Есента истата година заболениот цар во Солун лично бил покрстен од епископот Ахолиј. Ваквиот чин бил комплементарен со Теодосиевиот едикт публикуван во Солун (февруари 380 г.), што претставувало промоција на доминацијата на Никејската догма во Империјата. По повлекувањето на Теодосиј во Цариград (ноември 380 г.), одговорноста во разрешувањето на готската криза и во администрирањето со префектурата Илирик ја презел западниот цар, во согласност со претходниот договор.

Теодосиј I успеал со огромна генијалност да се справи со готската опасност. Теодосиј започнал преговори за мир со готските водачи. Главно средство на политиката на Теодосиј I станало склучувањето на т.н.. foedus, договори, според кои дојденците стануваат федерати - ги задржуваат својата автономија и закони, но се обврзани да служат на империјата како помошни војници. По завршувањето на Готската војна во 382 година, варварските племиња официјално добиле право да останат во земјите помеѓу Дунав и Стара Планина. Варварските контингенти го пополниле недостигот на римски волонтери во легии, но како резултат на тоа, во периодот до околу средината на 5 век готските федерати го сочинувале поголемиот дел од армијата на Источната империја.

Во 387 година, новиот западен цар Валентинијан II, по бегството од Италија поради узурпаторот Максим, го востановил царското седиште во Солун. Тоа било проследено со трансферирање на седиштето на префектурата Илирик од Милано во Солун. Воено-политичкиот сојуз помеѓу Теодосиј и Валентинијан II, склучен во Солун, летото 387 г., резултирал со санкционирање на перманентниот трансфер на префектурата Илирик во политичките граници на источната империја.

Инволвирањето во средувањето на работите на Западот на Теодосиј му обезбедило доминатна позиција во Империјата. Меѓутоа, несредената воена ситуација на Балканот, како и крупното востание што избило во Солун (390 г.), го оневозможиле да го ефектуира договореното формално издвојување на префектурата Илирик од Италија. Крвавиот масакр врз солуњаните на кој Теодосиј се решил во април 390 г., што резултирало со 7.000 жртви[10], го довел царот до директна конфронтација со миланскиот епископ Амбросио, кој застанал во одбрана на интересите на Западната црква. Новонастанатата состојба го навела Теодосиј да прифати помирлив однос со Западната црква, како и да пристапи кон решителни акции за разрешување на готскиот проблем на Балканот. Предвремената смрт на Теодосиј (395 г.) резултирала со дефинитивна поделба на Империјата на Источна (Византија) и Западно Римско Царство, која била ефектуирана со распределбата на власта помеѓу малолетните синови Хонориј и Аркадиј.

Религиозна политика

[уреди | уреди извор]

Теодосиј бил решен да го искорени ересот и во своето владеење издал вкупно единаесет едикти. Од друга страна, тој бил толерантен кон Евреите и по неколкупати издавал наредби за повторното градење на синагоги, уништени од христијаните. Тој бил апсолутен противник на паганството и издал неколку закони со кои го забранил пренесувањето на жртви во чест на боговите, и дозволил голем број храмови да бидат уништени или да бидат претворени во цркви[11][12]. Најмногу драстичните закони против паганството биле издадени во 391-392 година. Во овој период, сите храмови во целата империја биле затворени за посета, а било забрането дури и приватното поклонение пред паганските богови под заканата од жестоки казни. Најголем дел од рушењето на паганските храмови му се припишува на Матерн Кинегиј[13][14][15][16][17][18]. Во периодот од мај до 9 јуни 381 година бил одржан Вториот вселенски собор во Цариград[19][20] со цел да се стави крај на аријанскиот спор кој продолжил и по Првиот вселенски собор во Никеја. На продолжување на аријанската контроверза придонело и прогонството на Свети Атанасиј Велики[21], како и поддршката која аријанците ја добивале од страна на наследниците на Константин Велики - Констанциј II, Констанца и Валенс.

Внатрешна политика

[уреди | уреди извор]

За разлика од претходните владетели на источната империја, Теодосиј I управувал во согласност со големите земјопоседници, аристократијата и свештенството, фаворизирајќи ги нивните интереси со донации на нови земјишта и привилегии. Повикал во Цариград благородни фамилии од Шпанија и Галија. Благодарение на оваа негова политика, Теодосиј ја зацврстил својата власт. Теодосиј ги зголемил даноците, бидејќи администрацијата имала потреба од поголем обем на средства потребни за плаќање на варварските наемни војници, како единствениот начин да биде продолжена унијата и мирот со готските федерати на империјата.

Во времето на Теодосиј во престолнината биле обновени ѕидините на градот[22]. Во близина на денешниот плоштад Бајазид во Истанбул, бил изграден Форум на Теодосиј[23][24], кој бил пронајден при ископувањата во 1958 година. Најзначаен споменик од негово време е Египетскиот обелиск кој бил поставен на хиподромот а денеска може да се види пред плоштадот Султанахмед, како и Златната порта која подоцна била реновирена и затворена од Османлиите. До крајот на 4 век во Цариград живееле повеќе од 100.000 лица. Во текот на овој период, новите жители на градот, бидејќи немало место во внатрешноста на ѕидините започнале своите куќи да ги градат надвор од ѕидините. Во втората половина на 4 век, во градот работеле филозофите Темистиј и Синезиј, теолозите Григориј Богослов, Јован Златоуст и Нил Синајски.

Надворешна политика

[уреди | уреди извор]

Во управувањето на Теодосиј I на источната граница владело мир со Персија, што дало можност да одржува активна политика на запад. Во 383 година Сирија била заштитена од напад на сарацините. По дипломатски пат, Римјаните успеале да ја заземат Западна Ерменија и Колхида.

Во 383 година во Западната империја бил извршен воен удар против царот Грацијан, кој бил соборен од власт и убиен. Бранејќи ја правата на неговиот брат, малолетниот цар Валентинијан II, Теодосиј започнал војна против узурпаторот Максим во Италија, поддржан од варварските делегати. Во 388 година тој постигнал победа и го вратил на престолот Валентинијан II, додека Максим и неговиот син биле погубени.

Во 392 година Валентинијан II бил убиен и Теодосиј бил принуден повторно да војува, овој пат против Арбогаст и неговата марионета - узурпаторот Евгениј. Теодосиј и во оваа војна излегол како победник, погубувајќи го узурпаторот во 394 година. По ова, тој заминал во Милано каде починал[25]. По неговата смрт во јануари 395 година Теодосиј Велики бил погребан во Цариград[26].

Наводи

[уреди | уреди извор]
  1. ↑ Ruiz, María Pilar García; Puertas, Alberto J. Quiroga (2021). Emperors and Emperorship in Late Antiquity. BRILL. стр. 160, 165. ISBN 978-90-04-44692-2.
  2. ↑ Lenaghan, J. (2012a). „High imperial togate statue and re-cut portrait head of emperor. Aphrodisias (Caria)“. Last Statues of Antiquity. LSA-196.
  3. ↑ Smith & Ratté, стр. 243–244.
  4. ↑ Weitzmann, Kurt (1977). Age of Spirituality: Late Antique and Early Christian Ar. Metropolitan Museum of Art. стр. 28–29. ISBN 9780870991790.
  5. ↑ Lenaghan, J. (2012b). „Portrait head of Emperor, Theodosius II (?). Unknown provenance. Fifth century“. Last Statues of Antiquity. LSA-453.
  6. ↑ Zos. Historia Nova 4.24.4.
  7. ↑ Cf. decree, infra.
  8. ↑ "Edict of Thessolonica": See Codex Theodosianus XVI.1.2
  9. ↑ Hydatius Chronicon, year 379, II
  10. ↑ Attwater, Donald and Catherine Rachel John. The Penguin Dictionary of Saints. 3rd edition. New York: Penguin Books, 1993. ISBN 0-14-051312-4.
  11. ↑ Fowden, Garth (1978). „Bishops and Temples in the Eastern Roman Empire A.D. 320–435“. The Journal of Theological Studies. Oxford University Press. 29 (1): 53–78. doi:10.1093/jts/XXIX.1.53. JSTOR 23960254.
  12. ↑ Bayliss, стр. 67.
  13. ↑ Brown, Peter (1992). Power and Persuasion in Late Antiquity: Towards a Christian Empire. Univ of Wisconsin Press. ISBN 978-0-299-13344-3.
  14. ↑ Saradi-Mendelovici, Helen (1990). „Christian Attitudes toward Pagan Monuments in Late Antiquity and Their Legacy in Later Byzantine Centuries“. Dumbarton Oaks Papers. 44: 47–61. doi:10.2307/1291617. JSTOR 1291617.
  15. ↑ Grindle, Gilbert (1892) The Destruction of Paganism in the Roman Empire, pp. 29–30.
  16. ↑ „Life of St. Martin“. www.users.csbsju.edu. Архивирано од изворникот на 9 September 2006. Посетено на 9 April 2011.
  17. ↑ Gibbon, Edward The Decline and Fall of the Roman Empire, ch. 28
  18. ↑ Catholic Encyclopedia (1912) article on Theophilus, New Advent Web Site.
  19. ↑ Socrates Scholasticus, Church History, book 5, chapters 8 & 11, puts the council in the same year as the revolt of Magnus Maximus and death of Gratian.
  20. ↑ Heather and Matthews, Goths in the Fourth Century, p. 136.
  21. ↑ Ray, J. David (2007). „Nicea and its aftermath: A Historical Survey of the First Ecumenical Council and the Ensuing Conflicts“ (PDF). Ashland Theological Journal.
  22. ↑ Bardill 2004, стр. 123; Meyer-Plath & Schneider 1943, стр. 4
  23. ↑ Lippold, Adolf (2022). „Theodosius I“. Encyclopedia Britannica.
  24. ↑ Stirling, Lea (1995). „Theodosian "classicism" – Bente Kiilerich, Late Fourth-Century Classicism in the Plastic Arts: Studies in the So-called Theodosian Renaissance“. Journal of Roman Archaeology. 8: 535–538. doi:10.1017/S1047759400016433. S2CID 250344855 Проверете ја вредноста |s2cid= (help).
  25. ↑ Norwich, John Julius (1989) Byzantium: The Early Centuries, Guild Publishing, p. 116
  26. ↑ Kienast, Dietmar (2017) [1990]. „Theodosius I“. Römische Kaisertabelle: Grundzüge einer römischen Kaiserchronologie (германски). Darmstadt: Wissenschaftliche Buchgesellschaft. стр. 323–326. ISBN 978-3-534-26724-8.

Надворешни врски

[уреди | уреди извор]

</noinclude>


Римски цареви

Принципат 27 п.н.е. — 235:
Август • Тибериј • Калигула • Клавдиј -{I}- • Нерон • Галба • Отон • Вителиј • Веспазијан • Тит • Домицијан • Нерва • Трајан • Адријан • Антонин Пиј • Марко Аврелиј • Лукиј Вер • Комод • Пертинакс • Дидиј Јулијан • Септимиј Север • Каракала • Макрин • Елагабал • Александар Север


Криза од III век 235 - 284:
Максимин Трак • Гордијан I • Гордијан II • Пупијан • Балбин• Гордијан III • Филип Арапски • Дециј Трајан • Требонијан Гал cо Хостилијан и Волусијан• Емилијан • Валеријан • Галиен • Клавдиј II • Квинтил • Аврелијан • Такит • Флоријан • Проб • Кар • Нумеријан • Карин


Доминат 284 - 395:
Диоклецијан • Максимијан • Констанциј I Хлор • Галериј • Север II • Максенциј • Максимин II Даја • Лициниј • Константин I Велики • Константин II • Констанс I • Констанциј II • Јулијан Отпадник • Јовијан • Валентинијан I • Валенс • Грацијан • Валентинијан II • Теодосиј I


Западно царство (395 - 476):
Хонориј • Констанциј III • Јован • Валентинијан III • Петрониј Максим • Авит • Мајоријан • Либиј Север • Антемиј • Олибриј • Глицериј • Јулиј Непот • Ромул Августул


Источно (Византиско) царство (395 - 1453):
Аркадиј • Теодосиј II • Маркијан • Лав I • Лав II • Зенон • Василиск • Анастасиј I • Јустин I • Јустинијан I • Јустин II • Тибериј II • Маврикиј • Фока • Ираклиј I • Константин III • Ираклиј II • Констанс II • Константин IV • Јустинијан II • Леонтиј • Тибериј III • Филипик • Анастасиј II • Теодосиј III • Лав III • Константин V • Лав IV • Константин VI • Ирина • Никифор I • Ставрикиј • Михаил I • Лав V • Михаил II • Теофил • Михаил III • Василиј I • Лав VI • Константин VII • Роман I • Роман II • Никифор II • Јован I • Василиј II • Константин VIII • Роман III • Михаил IV • Михаил V • Константин IX • Зоја • Теодора • Михаил VI • Исак I • Константин X • Роман IV • Михаил VII • Никифор III • Алексиј I • Јован II • Мануил I • Алексиј II • Андроник I • Исак II • Алексиј III • Алексиј IV • Алексиј V • Константин XI • Теодор I • Јован III • Теодор II • Јован IV • Михаил VIII • Андроник II • Андроник III • Јован V • Јован VI • Андроник IV • Јован VII • Мануил II • Јован VIII • Константин XI


Нормативна контрола


Грешка во наводот: Има ознаки <ref> за група именувана како „б“, но нема соодветна ознака <references group="б"/>.

Преземено од „https://mk.wikipedia.org/w/index.php?title=Теодосиј_I&oldid=5168979“