भारतीय लोकसभा मतदारसंघ सूची
लोकसभा, भारतीय संसदेचे कनिष्ठ सभागृह आहे जे खासदारांनी बनलेले आहे. संसदेचा प्रत्येक सदस्य (खासदार) एका भौगोलिक मतदारसंघाचे प्रतिनिधित्व करतो. भारतीय संविधानात नमूद केल्यानुसार लोकसभेचा कमाल आकार ५५० सदस्यांचा आहे, ज्यामध्ये २८ राज्यांतील लोकांचे प्रतिनिधित्व करणारे ५३० सदस्य आणि ८ केंद्रशासित प्रदेशातील लोकांचे प्रतिनिधित्व करणारे २० सदस्य आहेत. सध्या ५४३ मतदारसंघ आहेत.[१]
संक्षेप सारणी
संपादन| क्र. | राज्य/केंद्रशासित प्रदेश | जागा | लोकसंख्या (२०११) |
लोकसंख्या प्रति मतदारसंघ | ||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| सामान्य | एससी | एसटी | एकूण | एकूण (%) | ||||
| १ | आंध्र प्रदेश | २० | ४ | १ | २५ | ४.६०४% | ४,९५,७७,१०३ | १९,८३,०८४ |
| २ | अरुणाचल प्रदेश | २ | - | - | २ | ०.३६८% | १३,८३,७२७ | ६,९१,८६४ |
| ३ | आसाम | ११ | १ | २ | १४ | २.५७८% | ३,१२,०५,५७६ | २२,२८,९७० |
| ४ | बिहार | ३४ | ६ | - | ४० | ७.३६६% | १०,४०,९९,४५२ | २६,०२,४८६ |
| ५ | छत्तीसगढ | ६ | १ | ४ | ११ | २.०२६% | २,५५,४५,१९८ | २३,२२,२९१ |
| ६ | गोवा | २ | - | - | २ | ०.३६८% | १४,५८,५४५ | ७,२९,२७३ |
| ७ | गुजरात | २० | २ | ४ | २६ | ४.७८८% | ६,०४,३९,६९२ | २३,२४,६०४ |
| ८ | हरियाणा | ८ | २ | - | १० | १.८४२% | २,५३,५१,४६२ | २५,३५,१४६ |
| ९ | हिमाचल प्रदेश | ३ | १ | - | ४ | ०.७३७% | ६८,६४,६०२ | १७,१६,१५१ |
| १० | झारखंड | ८ | १ | ५ | १४ | २.५७८% | ३,२९,८८,१३४ | २३,५६,२९५ |
| ११ | कर्नाटक | २१ | ५ | २ | २८ | ५.१५६५% | ६,१०,९५,२९७ | २१,८१,९७५ |
| १२ | केरळ | १८ | २ | - | २० | ३.६८३% | ३,३४,०६,०६१ | १६,७०,३०३ |
| १३ | मध्य प्रदेश | १९ | ४ | ६ | २९ | ५.३४१% | ७,२६,२६,८०९ | २५,०४,३७३ |
| १४ | महाराष्ट्र | ३९ | ५ | ४ | ४८ | ८.८४% | ११,२३,७४,३३३ | २३,४१,१३२ |
| १५ | मणिपूर | १ | - | १ | २ | ०.३६८% | २५,७०,३९० | १२,८५,१९५ |
| १६ | मेघालय | - | - | २ | २ | ०.३६८% | २९,६६,८८९ | १४,८३,४४५ |
| १७ | मिझोरम | - | - | १ | १ | ०.१८४% | १०,९७,२०६ | १०,९७,२०६ |
| १८ | नागालॅंड | १ | - | - | १ | ०.१८४% | १९,७८,५०२ | १९,७८,५०२ |
| १९ | ओडिशा | १३ | ३ | ५ | २१ | ३.८६७% | ४,१९,७४,२१९ | १९,९८,७७२ |
| २० | पंजाब | ९ | ४ | - | १३ | २.३९४% | २,७७,४३,३३८ | २१,३४,१०३ |
| २१ | राजस्थान | १८ | ४ | ३ | २५ | ४.६०४% | ६,८५,४८,४३७ | २७,४१,९३७ |
| २२ | सिक्कीम | १ | - | - | १ | ०.१८४% | ६,१०,५७७ | ६,१०,५७७ |
| २३ | तमिळनाडू | ३२ | ७ | - | ३९ | ७.१८२% | ७,२१,४७,०३० | १८,४९,९२४ |
| २४ | तेलंगणा | १२ | ३ | २ | १७ | ३.१३१% | ३,५०,०३,६७४ | २०,५९,०४० |
| २५ | त्रिपुरा | १ | - | १ | २ | ०.३६८% | ३६,७३,९१७ | १८,३६,९५९ |
| २६ | उत्तर प्रदेश | ६३ | १७ | - | ८० | १४.७३३% | १९,९८,१२,३४१ | २४,९७,६५४ |
| २७ | उत्तराखंड | ४ | १ | - | ५ | ०.९२१% | १,००,८६,२९२ | २०,१७,२५८ |
| २८ | पश्चिम बंगाल | ३० | १० | २ | ४२ | ७.७३५% | ९,१२,७६,११५ | २१,७३,२४१ |
| २९ | अंदमान आणि निकोबार बेटे | १ | - | - | १ | ०.१८४% | ३,८०,५८१ | ३,८०,५८१ |
| ३० | चंदिगढ | १ | - | - | १ | ०.१८४% | १०,५५,४५० | १०,५५,४५० |
| ३१ | दादरा व नगर हवेली आणि दमण व दीव | १ | - | १ | २ | ०.३६८% | ५,८५,७६४ | २,९२,८८२ |
| ३२ | जम्मू आणि काश्मीर | ५ | - | - | ५ | ०.९२१% | १,२२,६७,०३२ | २४,५३,४०६ |
| ३३ | लडाख | १ | - | - | १ | ०.१८४% | २,७४,००० | २,७४,००० |
| ३४ | लक्षद्वीप | - | - | १ | १ | ०.१८४% | ६४,४७३ | ६४,४७३ |
| ३५ | दिल्ली | ६ | १ | - | ७ | १.२८९% | १,६७,८७,९४१ | २३,९८,२७७ |
| ३६ | पुडुचेरी | १ | - | - | १ | ०.१८४% | १२,४७,९५३ | १२,४७,९५३ |
| एकूण | ४१२ | ८४ | ४७ | ५४३ | १००% | १,२१,०५,६९,५७३ | २२,२९,४१० | |
राज्यानुसार मतदारसंघ
संपादनआंध्र प्रदेश (२५)
संपादन.svg)
| १. अरुकू | २. श्रीकाकुलम | ३. विजयनगरम | ४. विशाखापट्टणम |
| ५. अनकापल्ली | ६. काकीनाडा | ७. अमलापुरम | ८. राजमुंद्री |
| ९. नरसपूर | १०. एलुरु | ११. मछिलिपटनम | १२. विजयवाडा |
| १३. गुंटुर | १४. नरसरावपेट | १५. बा.पटला | १६. ओंगोले |
| १७. नंद्याल | १८. कुर्नूल | १९. अनन्तपूर | २०. हिंदूपूर |
| २१. कडप्पा | २२. नेल्लोर | २३. तिरुपती | २४. राजमपेट |
| २५. चित्तूर |
अरुणाचल प्रदेश (२)
संपादन
| १. पश्चिम अरुणाचल | २. पूर्व अरुणाचल |
| १. करीमगंज | २. सिलचर | ३. दिफू | ४. धुब्री |
| ५. कोक्राझार | ६. बारपेटा | ७. गुवाहाटी | ८. दर्रांग-उदलगुडी |
| ९. सोणितपूर | १०. नौगाँग | ११. काझीरंगा | १२. जोरहाट |
| १३. दिब्रुगड | १४. लखिमपूर |
| १. वाल्मिकीनगर | २. पश्चिम चंपारण | ३. पूर्व चंपारण | ४. शिवहर |
| ५. सीतामढी | ६. मधुबनी | ७. झांझरपूर | ८. सुपौल |
| ९. अरारिया | १०. किशनगंज | ११. कटिहार | १२. पूर्णिया |
| १३. माधेपुरा | १४. दरभंगा | १५. मुझफ्फरपूर | १६. वैशाली |
| १७. गोपालगंज | १८. सिवन | १९. महाराजगंज | २०. सारन |
| २१. हाजीपूर | २२. उजियारपूर | २३. समस्तीपूर | २४. बेगुसराई |
| २५. खगरिया | २६. भागलपूर | २७. बांका | २८. मोंघिर |
| २९. नालंदा | ३०. पटणा | ३१. पाटलीपुत्र | ३२. अराह |
| ३३. बक्सर | ३४. सासाराम | ३५. काराकट | ३६. जहानाबाद |
| ३७. औरंगाबाद | ३८. गया | ३९. नवदा | ४०. जमुई |
| १. सरगुजा | २. रायगढ | ३. जांजगिर-चांपा | ४. कोर्बा |
| ५. बिलासपूर | ६. राजनान्दगाव | ७. दुर्ग | ८. रायपूर |
| ९. महासमुन्द | १०. बस्तर | ११. कांकेर |
| १. उत्तर गोवा | २. दक्षिण गोवा |
| १. कच्छ | २. बनासकांठा | ३. पाटण | ४. महेसाणा |
| ५. साबरकांठा | ६. गान्धीनगर | ७. पूर्व अहमदाबाद | ८. पश्चिम अहमदाबाद |
| ९. सुरेन्द्रनगर | १०. राजकोट | ११. पोरबन्दर | १२. जामनगर |
| १३. जुनागढ | १४. अमरेली | १५. भावनगर | १६. आणन्द |
| १७. खेडा | १८. पंचमहाल | १९. दहोद | २०. वडोदरा |
| २१. छोटाउदेपूर | २२. भरूच | २३. बारडोली | २४. सुरत |
| २५. नवसारी | २६. वलसाड |
| १. अम्बाला | २. कुरुक्षेत्र | ३. सिरसा | ४. हिस्सार |
| ५. कर्नाल | ६. सोनेपत | ७. रोहतक | ८. भिवानी-महेंद्रगढ |
| ९. गुरगांव | १०. फरीदाबाद |
हिमाचल प्रदेश (४)
संपादन
| १. कांगरा | २. मण्डी | ३. हमीरपूर | ४. शिमला |
| १. राजमहल | २. डुम्का | ३. गोड्डा | ४. चत्रा |
| ५. कोडर्मा | ६. गिरिडीह | ७. धनबाद | ८. रांची |
| ९. जमशेदपूर | १०. सिंगभूम | ११. खुण्टी | १२. लोहारडागा |
| १३. पलामौ | १४. हजारीबाग |
| १. चिक्कोडी | २. बेळगाव | ३. बागलकोट | ४. विजापूर |
| ५. गुलबर्गा | ६. रायचूर | ७. बिदर | ८. कोप्पल |
| ९. बेळ्ळारी | १०. हवेरी | ११. धारवाड | १२. उत्तर कन्नड |
| १३. दावणगेरे | १४. शिमोगा | १५. उडुपी चिकमगळूर | १६. हस्सन |
| १७. दक्षिण कन्नड | १८. चित्रदुर्ग | १९. तुम्कुर | २०. मण्ड्या |
| २१. म्हैसूर | २२. चामराजनगर | २३. बंगळूर ग्रामीण | २४. बंगळूर उत्तर |
| २५. बंगळूर मध्य | २६. बंगळूर दक्षिण | २७. चिकबल्लपूर | २८. कोलार |
| १. कासारगोड | २. कण्णुर | ३. वडकरा | ४. वायनाड |
| ५. कोझिकोडे | ६. मलप्पुरम | ७. पोन्नानी | ८. पालक्काड |
| ९. अलातुर | १०. तृशुर | ११. चालकुडी | १२. एर्नाकुलम |
| १३. इडुक्की | १४. कोट्टायम | १५. अलप्पुळा | १६. मावेलीकरा |
| १७. पतनमतिट्टा | १८. कोल्लम | १९. अट्टिंगल | २०. तिरुवनंतपुरम |
मध्य प्रदेश (२९)
संपादन
| १. मोरेना | २. भिंड | ३. ग्वाल्हेर | ४. गुना |
| ५. सागर | ६. टिकमगढ | ७. दामोह | ८. खजुराहो |
| ९. सतना | १०. रेवा | ११. सिधी | १२. शाहडोल |
| १३. जबलपूर | १४. मंडला | १५. बालाघाट | १६. छिंदवाडा |
| १७. नर्मदापुरम (होशंगाबाद) | १८. विदिशा | १९. भोपाळ | २०. राजगढ |
| २१. देवास | २२. उज्जैन | २३. मन्दसौर | २४. रतलाम |
| २५. धर | २६. इन्दुर | २७. खरगोन | २८. खांडवा |
| २९. बेतुल |
महाराष्ट्र (४८)
संपादन
| १. नन्दुरबार | २. धुळे | ३. जळगाव | ४. रावेर |
| ५. बुलढाणा | ६. अकोला | ७. अमरावती | ८. वर्धा |
| ९. रामटेक | १०. नागपूर | ११. भण्डारा गोन्दिया | १२. गडचिरोली-चिमूर |
| १३. चन्द्रपुर | १४. यवतमाळ-वाशिम | १५. हिंगोली | १६. नांदेड |
| १७. परभणी | १८. जालना | १९. औरंगाबाद | २०. दिण्डोरी |
| २१. नाशिक | २२. पालघर | २३. भिवण्डी | २४. कल्याण |
| २५. ठाणे | २६. उत्तर मुम्बई | २७. उत्तर पश्चिम मुम्बई | २८. उत्तर पूर्व मुम्बई |
| २९. उत्तर मध्य मुम्बई | ३०. दक्षिण मध्य मुम्बई | ३१. दक्षिण मुम्बई | ३२. रायगड |
| ३३. मावळ | ३४. पुणे | ३५. बारामती | ३६. शिरुर |
| ३७. अहमदनगर | ३८. शिर्डी | ३९. बीड | ४०. उस्मानाबाद |
| ४१. लातूर | ४२. सोलापूर | ४३. माढा | ४४. सांगली |
| ४५. सातारा | ४६. रत्‍नागिरी-सिन्धुदुर्ग | ४७. कोल्हापूर | ४८. हातकणंगले |
| १. अंतः मणिपूर | २. बाह्य मणिपूर |
| १. शिलाँग | २. तुरा |
| १. मिझोरम |
| १. नागालॅंड |
| १. बरागढ | २. सुंदरगढ | ३. संबलपूर | ४. केओंझार |
| ५. मयूरभंज | ६. बालासोर | ७. भद्रक | ८. जाजपूर |
| ९. धेनकनाल | १०. बोलांगिर | ११. कालाहांडी | १२. नौरंगपूर |
| १३. कंधमाळ | १४. कटक | १५. केंद्रापरा | १६. जगतसिंहपूर |
| १७. पुरी | १८. भुवनेश्वर | १९. अस्का | २०. बेरहामपूर |
| २१. कोरापुट |
| १. गुरदासपुर | २. अमृतसर | ३. खदूर साहिब | ४. जालंधर |
| ५. होशियारपूर | ६. आनंदपूर साहिब | ७. लुधियाना | ८. फतेहगढ साहिब |
| ९. फरीदकोट | १०. फिरोजपूर | ११. भटिण्डा | १२. संगरूर |
| १३. पतियाळा |
| १. गंगानगर | २. बिकानेर | ३. चुरू | ४. झुनझुनू |
| ५. सिकर | ६. जयपूर ग्रामीण | ७. जयपूर | ८. अलवार |
| ९. भरतपूर | १०. करौली-धोलपूर | ११. दौसा | १२. टोंक-सवाई माधोपूर |
| १३. अजमेर | १४. नागौर | १५. पाली | १६. जोधपूर |
| १७. बारमेर | १८. जालोर | १९. उदयपूर | २०. बांसवाडा |
| २१. चित्तोडगढ | २२. राजसमंद | २३. भिलवाडा | २४. कोटा |
| २५. झालावाड-बरान |
| १. सिक्कीम |
| १. तिरुवल्लुर | २. चेन्नई उत्तर | ३. चेन्नई दक्षिण | ४. चेन्नई मध्य |
| ५. श्रीपेरुम्बुदुर | ६. कांचीपुरम | ७. अरक्कोणम | ८. वेल्लूर |
| ९. कृष्णगिरी | १०. धरमपुरी | ११. तिरुवनमलाई | १२. आरणी |
| १३. विलुपुरम | १४. कल्लकुरिची | १५. सेलम | १६. नमक्कल |
| १७. इरोड | १८. तिरुप्पूर | १९. निलगिरी | २०. कोइंबतूर |
| २१. पोल्लाची | २२. दिण्डिगुल | २३. करुर | २४. तिरुचिरापल्ली |
| २५. पेराम्बलुर | २६. कड्डलोर | २७. चिदंबरम | २८. मयिलादुतुराई |
| २९. नागपट्टीनम | ३०. तंजावर | ३१. शिवगंगा | ३२. मदुरै |
| ३३. तेनी | ३४. विरुधुनगर | ३५. रामनाथपुरम | ३६. तूतुकुडी |
| ३७. तेनकाशी | ३८. तिरुनलवेली | ३९. कन्याकुमारी |
| १. आदिलाबाद | २. पेद्दपल्ली | ३. करीमनगर | ४. निजामाबाद |
| ५. झहीराबाद | ६. मेदक | ७. मलकजगिरी | ८. सिकंदराबाद |
| ९. हैदराबाद | १०. चेवेल्ला | ११. महबूबनगर | १२. नागरकर्नूल |
| १३. नालगोंडा | १४. भोंगीर | १५. वारंगळ | १६. महबूबाबाद |
| १७. खम्मम |
| १. पश्चिम त्रिपुरा | २. पूर्व त्रिपुरा |
उत्तर प्रदेश (८०)
संपादन
| १. सहारनपूर | २. कैराना | ३. मुझफ्फरनगर | ४. बिजनोर |
| ५. नगीना | ६. मोरादाबाद | ७. रामपूर | ८. सम्भल |
| ९. अमरोहा | १०. मेरठ | ११. बागपत | १२. गाझियाबाद |
| १३. गौतम बुद्ध नगर | १४. बुलंदशहर | १५. अलीगढ | १६. हाथरस |
| १७. मथुरा | १८. आग्रा | १९. फत्तेपूर सिक्री | २०. फिरोझाबाद |
| २१. मैनपुरी | २२. इटाह | २३. बदाउं | २४. आओनला |
| २५. बरेली | २६. पिलीभीत | २७. शाहजहानपूर | २८. खेरी |
| २९. धौराहरा | ३०. सीतापूर | ३१. हरडोई | ३२. मिसरीख |
| ३३. उन्नाव | ३४. मोहनलालगंज | ३५. लखनौ | ३६. रायबरेली |
| ३७. अमेठी | ३८. सुलतानपूर | ३९. प्रतापगढ | ४०. फरुखाबाद |
| ४१. इटावा | ४२. कन्नौज | ४३. कानपूर | ४४. अकबरपूर |
| ४५. जलौन | ४६. झांसी | ४७. हमीरपूर | ४८. बान्दा |
| ४९. फतेहपूर | ५०. कौशांबी | ५१. फूलपूर | ५२. अलाहाबाद |
| ५३. बाराबंकी | ५४. फैझाबाद | ५५. आंबेडकर नगर | ५६. बहरैच |
| ५७. कैसरगंज | ५८. श्रावस्ती | ५९. गोन्दा | ६०. डोमारीगंज |
| ६१. बस्ती | ६२. संत कबीर नगर | ६३. महाराजगंज | ६४. गोरखपूर |
| ६५. कुशीनगर | ६६. देवरिया | ६७. बांसगांव | ६८. लालगंज |
| ६९. आझमगढ | ७०. घोसी | ७१. सालेमपूर | ७२. बल्लिया |
| ७३. जौनपूर | ७४. मछलीशहर | ७५. गाझीपूर | ७६. चंदौली |
| ७७. वाराणसी | ७८. भदोही | ७९. मिर्झापूर | ८०. रॉबर्ट्सगंज |
| १. तेहरी गढवाल | २. गढवाल | ३. अलमोडा | ४. नैनिताल-उधमसिंह नगर | ५. हरद्वार |
पश्चिम बंगाल (४२)
संपादन
| १. कूच बिहार | २. अलिपुरद्वार | ३. जलपाइगुडी | ४. दार्जीलिंग |
| ५. रायगंज | ६. बालुरघाट | ७. उत्तर मालदा | ८. दक्षिण मालदा |
| ९. जंगीपूर | १०. बहरामपुर | ११. मुर्शिदाबाद | १२. कृष्णनगर |
| १३. राणाघाट | १४. बनगांव | १५. बैरकपुर | १६. दम दम |
| १७. बारासात | १८. बशीरहाट | १९. जॉयनगर | २०. मथुरापूर |
| २१. डायमंड हार्बर | २२. जादवपूर | २३. दक्षिण कोलकाता | २४. उत्तर कोलकाता |
| २५. हावरा | २६. उलुबेरिया | २७. सेरामपूर | २८. हूगळी |
| २९. आरामबाग | ३०. तामलुक | ३१. कांथी | ३२. घाटल |
| ३३. झारग्राम | ३४. मिदनापोर | ३५. पुरुलिया | ३६. बांकुडा |
| ३७. बिष्णुपूर | ३८. पूर्व बर्धमान | ३९. बर्धमान-दुर्गापूर | ४०. आसनसोल |
| ४१. बोलपुर | ४२. बीरभूम |
केंद्रशासित प्रदेशानुसार मतदारसंघ
संपादन-
अंदमान आणि निकोबार बेटे -
चंदिगढ -
दादरा आणि नगर-हवेली -
दमण आणि दीव -
दिल्ली -
जम्मू आणि कश्मीर -
लडाख -
लक्षद्वीप -
पुडुचेरी
| १. अन्दमान आणि निकोबार द्वीपसमूह |
| १. चंदिगढ |
| १. दमण आणि दीव | २. दादरा आणि नगर-हवेली |
| १. चांदनी चौक | २. उत्तरपूर्व दिल्ली | ३. पूर्व दिल्ली | ४. नवी दिल्ली |
| ५. उत्तर पश्चिम दिल्ली | ६. पश्चिम दिल्ली | ७. दक्षिण दिल्ली |
| १. बारामुल्ला | २. श्रीनगर | ३. अनन्तनाग | ४. उधमपूर | ५. जम्मू |
| १. लडाख |
| १. लक्षद्वीप |
| १. पुडुचेरी |
भूतपूर्व मतदारसंघ
संपादनभारताच्या परिसीमन आयोगाने अनेक वर्षांपासून अनेक मतदारसंघांच्या हद्दीत फेरबदल केले असून नवे मतदारसंघ निर्माण झाले आहे. वाढत्या व बदलत्या लोकसंखेनुसार हे करण्याची गरज असते. परिसीमन आयोग ही एक स्वतंत्र संस्था आहे ज्यांच्या आदेशाला कोणत्याही न्यायालयात आव्हान देता येत नाही. हे आदेश लोकसभा आणि संबंधित राज्यांच्या विधानसभांसमोर ठेवण्यात येतात. व त्यात बदलांना परवानगी नसते.
खालील यादी ही भूतपूर्व मतदारसंघांची आहे.
| राज्य/केंद्रशासित प्रदेश | मतदारसंघ | रद्द होण्याचे वर्ष | परिणाम |
|---|---|---|---|
| महाराष्ट्र | इचलकरंजी | २००८ | हातकणंगले मतदारसंघ निर्माण |
| एरंडोल | २००८ | रावेर आणि जळगाव मतदारसंघात विलीन | |
| कराड | २००८ | सातारा मतदारसंघ आणि सांगली मतदारसंघात विलीन | |
| कुलाबा | २००८ | रायगड मतदारसंघात विलीन | |
| कोपरगाव | २००८ | शिर्डी मतदारसंघ निर्माण | |
| खामगाव | १९७६ | वाशिम मतदारसंघ निर्माण | |
| खेड | |||
| गोंदिया | |||
| चिमूर | |||
| डहाणू | |||
| पंढरपूर | |||
| भंडारा | |||
| मालेगाव | |||
| मुंबई सेंट्रल | |||
| रत्‍नागिरी | २००८ | रत्‍नागिरी-सिंधुदुर्ग मतदारसंघ निर्माण | |
| राजापूर | २००८ | रत्‍नागिरी-सिंधुदुर्ग मतदारसंघ निर्माण | |
| यवतमाळ | २००८ | यवतमाळ-वाशिम मतदारसंघ निर्माण | |
| वाशिम | २००८ | यवतमाळ-वाशिम मतदारसंघ निर्माण |
टिप्पणी
संपादन- ^[एससी] - अनुसूचित जाती (एससी) साठी राखीव.
- ^[एसटी] - अनुसूचित जमाती (एसटी) साठी राखीव.
संदर्भ
संपादन- ^ "Members of Parliament". 3 May 2024 रोजी मूळ पान पासून संग्रहित. 30 August 2024 रोजी पाहिले.