Pergi ke kandungan

Binatang: Perbezaan antara semakan

Sunting pautan
Daripada Wikipedia, ensiklopedia bebas.
Layar sejarah secara interaktif
← Suntingan sebelumnya
Kandungan dihapus Kandungan ditambah
VisualWikiteks
Tiada ringkasan suntingan
Mtarch11 (bincang | sumb.)
620 suntingan
k Suntingan oleh Astrobeyond (perbincangan) dikembalikan kepada semakan terdahulu oleh Wiki Farazi
Teg: Undur
 
(28 semakan pertengahan oleh 15 orang pengguna tidak dipaparkan)
Baris 1: Baris 1:
{{Taxobox
{{Taxobox
| color_as = Animalia
| color = {{taxobox color|[[animalia]]}}
| name = Haiwan
| name = Binatang
| fossil_range = [[Ediakara]] - Sekarang {{fossilrange|610|0|}}
| fossil_range = [[Ediakara]] - Sekarang {{fossilrange|610|0|}}
| image = Animal diversity.png
| image = Animal diversity.png
Baris 62: Baris 62:
***** [[Echiura]]
***** [[Echiura]]
}}
}}
'''Haiwan''' atau '''binatang''' ialah sekelompok besar [[organisma]] [[eukariot]] multisel yang tergolong dalam [[Alam (biologi)|alam]] '''Animalia''' atau '''Metazoa'''. Apabila [[Biologi perkembangan|berkembang]], [[pelan badan]]nya pada kesudahannya menjadi tetap, namun ada sesetengah spesies yang menjalankan proses [[metamorfosis]] di tengah-tengah riwayatnya. Kebanyakan haiwan adalah [[Kemotil|motil]], iaitu boleh bergerak secara spontan dan berdikari. Semua haiwan juga merupakan [[heterotrof]], iaitu perlu memakan organisma lain atau hasil keluarannya demi menyara hidup.
'''Binatang''' ({{Jawi|بيناتڠ}}), atau ''' haiwan ''' ({{Jawi|حيوان}} serapan {{lang-ar|حَيَوَان|ḥayawān}} terbitan kata {{lang|ar|حَيٌّ}} ''hayy'' "hidup"<ref>{{Cite book|title=Kamus Bahasa Melayu-Bahasa Arab Bahasa Arab-Bahasa Melayu|last=Abd. Rauf Dato' Haji Hassan|first=|last2=Abdul Halim Salleh|last3=Khairul Amin Mohd Zain|publisher=Oxford Fajar|year=2005|isbn=967-65-7321-3|location=Shah Alam|pages=117}}</ref>) ialah sekelompok besar [[organisma]] [[eukariot]] multisel yang tergolong dalam [[Alam (biologi)|alam]] '''Animalia''' atau '''Metazoa'''. Apabila [[Biologi perkembangan|berkembang]], pelan badannya pada kesudahannya menjadi tetap, namun ada sesetengah spesies yang menjalankan proses [[metamorfosis]] di tengah-tengah riwayatnya. Kebanyakan binatang adalah motil, iaitu boleh bergerak secara spontan dan berdikari. Semua binatang juga merupakan heterotrof, iaitu perlu memakan organisma lain atau hasil keluarannya demi menyara hidup.


Kebanyakan [[filum]] haiwan yang dikenali muncul dalam rekod fosil sebagai spesies marin sewaktu [[ledakan Kambria]] sekitar 542 juta tahun dahulu.
Kebanyakan [[filum]] binatang yang dikenali muncul dalam rekod fosil sebagai spesies marin sewaktu ledakan Kambria sekitar 542 juta tahun dahulu.


[[Manusia]] memanfaatkan banyak spesies [[binatang]] lain, seperti [[makanan]] (termasuk daging, susu, dan telur), untuk bahan (seperti kulit dan bulu), sebagai binatang peliharaan, dan sebagai binatang yang berfungsi termasuk untuk pengangkutan.
== Sifat ==

⚫
Haiwan mempunyai beberapa sifat yang membezakannya daripada hidupan-hidupan yang lain. Haiwan adalah [[eukariot]] dan kebanyakannya [[multisel]],<ref name="NationalZoo">{{cite web|url=http://nationalzoo.si.edu/Animals/GiantPandas/PandasForKids/classification/classification.htm|author=National Zoo|title=Panda Classroom|accessdate=September 30, 2007}}</ref> yakni berbeza dengan [[bakteria]] dan kebanyakan [[protis]]. Haiwan merupakan [[heterotrof]],<ref name="Windows">{{cite web|url=http://www.windows.ucar.edu/tour/link=/earth/Life/heterotrophs.html&edu=high|author=Jennifer Bergman|title=Heterotrophs|accessdate=September 30, 2007}}</ref> iaitu umumnya mencerna makanan dalam kebuk dalaman, yakni berbeza dengan [[tumbuhan]] dan [[alga]].<ref>{{cite journal|author=Douglas AE, Raven JA |title=Genomes at the interface between bacteria and organelles|journal=Philosophical transactions of the Royal Society of London. Series B, Biological sciences |volume=358 |issue=1429 |pages=5–17; discussion 517–8 |year=2003|pmid=12594915|pmc=1693093 |doi=10.1098/rstb.2002.1188 |first1=AE |first2=JA}}</ref> Haiwan juga berbeza dengan tumbuhan, alga dan [[kulat]] kerana ketiadaan [[dinding sel]] yang kukuh.<ref name="AnimalCells">{{cite web|url=http://micro.magnet.fsu.edu/cells/animalcell.html|author=Davidson, Michael W.|title=Animal Cell Structure|accessdate=September 20, 2007}}</ref> Semua haiwan adalah [[Kemotilan|motil]],<ref name="Concepts">{{cite web|url=http://employees.csbsju.edu/SSAUPE/biol116/Zoology/digestion.htm|author=Saupe, S.G|title=Concepts of Biology|accessdate=September 30, 2007}}</ref> walaupun pada peringkat hidup yang tertentu. Bagi kebanyakan haiwan, [[embrio]] melalui [[Blastula|peringkat blastula]],<ref>{{cite book|last=Minkoff|first=Eli C.|title=Barron's EZ-101 Study Keys Series: Biology|year=2008|publisher=Barron's Educational Series|isbn=9780764139208|edition=2, revised|page=48}}</ref> iaitu sifat yang hanya terdapat pada haiwan.
== Ciri-Ciri ==
⚫
Binatang mempunyai beberapa ciri-ciri yang membezakannya daripada hidupan-hidupan yang lain. Binatang adalah [[eukariot]] dan kebanyakannya multisel,<ref name="NationalZoo">{{cite web|url=http://nationalzoo.si.edu/Animals/GiantPandas/PandasForKids/classification/classification.htm|author=National Zoo|title=Panda Classroom|accessdate=September 30, 2007}}</ref> yakni berbeza dengan [[bakteria]] dan kebanyakan [[protis]]. Binatang merupakan heterotrof,<ref name="Windows">{{cite web|url=http://www.windows.ucar.edu/tour/link=/earth/Life/heterotrophs.html&edu=high|author=Jennifer Bergman|title=Heterotrophs|accessdate=September 30, 2007}}</ref> iaitu umumnya mencerna makanan dalam kebuk dalaman, yakni berbeza dengan [[tumbuhan]] dan [[alga]].<ref>{{cite journal|author=Douglas AE, Raven JA |title=Genomes at the interface between bacteria and organelles|journal=Philosophical transactions of the Royal Society of London. Series B, Biological sciences |volume=358 |issue=1429 |pages=5–17; discussion 517–8 |year=2003|pmid=12594915|pmc=1693093 |doi=10.1098/rstb.2002.1188 |first1=AE |first2=JA}}</ref> binatang juga berbeza dengan tumbuhan, alga dan [[kulat]] kerana ketiadaan [[dinding sel]] yang kukuh.<ref name="AnimalCells">{{cite web|url=http://micro.magnet.fsu.edu/cells/animalcell.html|author=Davidson, Michael W.|title=Animal Cell Structure|accessdate=September 20, 2007}}</ref> Semua binatang adalah motil,<ref name="Concepts">{{cite web|url=http://employees.csbsju.edu/SSAUPE/biol116/Zoology/digestion.htm|author=Saupe, S.G|title=Concepts of Biology|accessdate=September 30, 2007}}</ref> walaupun pada peringkat hidup yang tertentu. Bagi kebanyakan binatang, [[embrio]] melalui peringkat blastula,<ref>{{cite book|last=Minkoff|first=Eli C.|title=Barron's EZ-101 Study Keys Series: Biology|year=2008|publisher=Barron's Educational Series|isbn=9780764139208|edition=2, revised|page=48}}</ref> iaitu ciri - ciri yang hanya terdapat pada binatang.


=== Struktur ===
=== Struktur ===
Haiwan mempunyai [[badan]] yang terdiri daripada pelbagai [[tisu (biologi)|tisu]], kecuali beberapa jenis yang tertentu, terutama sekali [[bunga karang]] (Filum [[Porifera]]) dan [[Placozoa]]. Antara tisu-tisu ini ialah [[otot]] yang boleh mengecutkan dan mengawal gerak alih, dan [[Sisten saraf|tisu saraf]] yang menghantar dan memproses isyarat. Biasanya, juga terdapat kebuk [[pencernaan]] dalaman dengan satu atau dua bukaan.<ref name=scienceperspectives10/> Haiwan yang bersusunan sebegini dipanggil metazoa, ataupun [[eumetazoa]] bagi memaksudkan haiwan pada umumnya.<ref>{{cite book|title=Fossil Invertebrates|year=1983|publisher=CUP Archive|isbn=9780521270281|page=350|author=Gero HIllmer|coauthors=Ulrich Lehmann|page=54}}</ref>
Binatang mempunyai [[badan]] yang terdiri daripada pelbagai [[tisu (biologi)|tisu]], kecuali beberapa jenis yang tertentu, terutama sekali [[bunga karang]] (Filum [[Porifera]]) dan Placozoa. Antara tisu-tisu ini ialah [[otot]] yang boleh mengecutkan dan mengawal gerak alih, dan tisu saraf yang menghantar dan memproses isyarat. Biasanya, juga terdapat kebuk [[pencernaan]] dalaman dengan satu atau dua bukaan.<ref name=scienceperspectives10/> Binatang yang bersusunan sebegini dipanggil metazoa, ataupun [[eumetazoa]] bagi memaksudkan binatang pada umumnya.<ref>{{cite book|title=Fossil Invertebrates|year=1983|publisher=CUP Archive|isbn=9780521270281|page=350|author=Gero HIllmer|coauthors=Ulrich Lehmann|page=54}}</ref>


Semua haiwan mempunyai sel-sel [[eukariot]] yang dikitari oleh [[matriks luar sel]] yang terdiri daripada [[kolagen]] dan [[glisoprotein]] anjal.<ref>{{cite book|title=Molecular Biology of the Cell|year=2002|publisher=Garland Science|location=New York|url=http://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK26810/|author=Alberts, Bruce|edition=4|coauthors=Alexander Johnson, Julian Lewis, Martin Raff, Keith Roberts, and Peter Walter}}</ref> Ini boleh dikapurkan untuk membentuk struktur-struktur seperti [[cangkerang]], [[tulang]], dan [[spikul]].<ref>{{cite book|last=Sangwal|first=Keshra|title=Additives and crystallization processes: from fundamentals to applications|year=2007|publisher=John Wiley and Sons|isbn=9780470061534|page=212}}</ref> Ketika berkembang, ia membentuk rangka yang agak mudah lentur<ref>{{cite book|last=Becker|first=Wayne M.|title=The world of the cell|year=1991|publisher=Benjamin/Cummings|isbn=9780805308709}}</ref> di mana sel-sel boleh bergerak-gerak dan bersusun semula, maka membolehkan struktur yang rumit. Berbeza pula dengan [[organisma multisel|organisma-organisma multisel]] yang lain seperti [[tumbuhan]] dan kulat yang sel-selnya ditahan oleh dinding sel, oleh itu berkembang secara pertumbuhan progresif.<ref name=scienceperspectives10/> Selain itu, simpang-simpang antara sel ini juga hanya terdapat dalam sel haiwan: [[simpang ketat]], [[simpang renggang]], dan [[desmosom]].<ref>{{cite book|last=Magloire|first=Kim|title=Cracking the AP Biology Exam, 2004–2005 Edition|year=2004|publisher=The Princeton Review|isbn=9780375763939|page=45}}</ref>
Semua haiwan mempunyai sel-sel [[eukariot]] yang dikitari oleh matriks luar sel yang terdiri daripada [[kolagen]] dan glisoprotein anjal.<ref>{{cite book|title=Molecular Biology of the Cell|year=2002|publisher=Garland Science|location=New York|url=http://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK26810/|author=Alberts, Bruce|edition=4|coauthors=Alexander Johnson, Julian Lewis, Martin Raff, Keith Roberts, and Peter Walter}}</ref> Ini boleh dikapurkan untuk membentuk struktur-struktur seperti [[cangkerang]], [[tulang]], dan spikul.<ref>{{cite book|last=Sangwal|first=Keshra|title=Additives and crystallization processes: from fundamentals to applications|year=2007|publisher=John Wiley and Sons|isbn=9780470061534|page=212}}</ref> Ketika berkembang, ia membentuk rangka yang agak mudah lentur<ref>{{cite book|last=Becker|first=Wayne M.|title=The world of the cell|year=1991|publisher=Benjamin/Cummings|isbn=9780805308709}}</ref> di mana sel-sel boleh bergerak-gerak dan bersusun semula, maka membolehkan struktur yang rumit. Berbeza pula dengan [[organisma multisel|organisma-organisma multisel]] yang lain seperti [[tumbuhan]] dan kulat yang sel-selnya ditahan oleh dinding sel, oleh itu berkembang secara pertumbuhan progresif.<ref name=scienceperspectives10/> Selain itu, simpang-simpang antara sel ini juga hanya terdapat dalam sel binatang: simpang ketat, simpang renggang, dan desmosom.<ref>{{cite book|last=Magloire|first=Kim|title=Cracking the AP Biology Exam, 2004–2005 Edition|year=2004|publisher=The Princeton Review|isbn=9780375763939|page=45}}</ref>


=== Pembiakan dan perkembangan ===
=== Pembiakan dan perkembangan ===
[[Fail:Mitosis-flourescent.jpg|thumb|left|Sebutir [[Sel (biologi)|sel]] [[paru-paru]] [[bengkarung air]] dengan [[pencelup]] [[pendarfluor]] yang menjalani peringkat [[anafasa]] awal dalam [[mitosis]].]]
[[Fail:Mitosis-flourescent.jpg|thumb|left|Sebutir [[Sel (biologi)|sel]] [[paru-paru]] bengkarung air dengan pencelup [[pendarfluor]] yang menjalani peringkat [[anafasa]] awal dalam [[mitosis]].]]


Hampir kesemua haiwan menjalani suatu bentuk [[pembiakan seks]].<ref>{{cite book|last=Knobil|first=Ernst|title=Encyclopedia of reproduction, Volume 1|year=1998|publisher=Academic Press|isbn=9780122270208|page=315}}</ref> Ia mempunyai beberapa [[Gamet|sel pembiakan]] khusus yang menjalani [[meiosis]] untuk menghasilkan [[spermatozoon]] yang kecil tetapi motil, atau [[ovum]] yang besar tetapi tidak motil.<ref>{{cite book|last=Schwartz|first=Jill|title=Master the GED 2011 (w/CD)|year=2010|publisher=Peterson's|isbn=9780768928853|page=371}}</ref> Spermatozoon dan ovum ini bergabung untuk membentuk [[zigot]] yang berkembang menjadi individu baru.<ref>{{cite book|last=Hamilton|first=Matthew B.|title=Population genetics|year=2009|publisher=Wiley-Blackwell|isbn=9781405132770|page=55}}</ref>
Hampir kesemua binatang menjalani suatu bentuk pembiakan jantina.<ref>{{cite book|last=Knobil|first=Ernst|title=Encyclopedia of reproduction, Volume 1|year=1998|publisher=Academic Press|isbn=9780122270208|page=315}}</ref> Ia mempunyai beberapa [[Gamet|sel pembiakan]] khusus yang menjalani [[meiosis]] untuk menghasilkan [[spermatozoon]] yang kecil tetapi motil, atau telur yang besar tetapi tidak motil.<ref>{{cite book|last=Schwartz|first=Jill|title=Master the GED 2011 (w/CD)|year=2010|publisher=Peterson's|isbn=9780768928853|page=371}}</ref> Spermatozoon dan ovum ini bergabung untuk membentuk [[zigot]] yang berkembang menjadi individu baru.<ref>{{cite book|last=Hamilton|first=Matthew B.|title=Population genetics|year=2009|publisher=Wiley-Blackwell|isbn=9781405132770|page=55}}</ref>


Juga terdapat banyak haiwan juga mampu [[Pembiakan asepsis|membiak tanpa seks]].<ref>{{cite book|title=Reproductive Biology of Invertebrates, Progress in Asexual Reproduction, Volume 11|year=2002|publisher=Wiley|author=Adiyodi, K. G.|coauthors=Roger N. Hughes, Rita G. Adiyodi|page=116}}</ref> Ini boleh terjadi secara [[partenogenesis]], yang mana telur yang subur dihasilkan tanpa mengawan, bercambah ataupun [[Perpecahan (pembiakan)|berpecah]].<ref>{{cite book|last=Kaplan|title=GRE exam subject test|year=2008|publisher=Kaplan Publishing|isbn=9781419552182|page=233}}</ref>
Juga terdapat banyak haiwan juga mampu membiak tanpa jantina.<ref>{{cite book|title=Reproductive Biology of Invertebrates, Progress in Asexual Reproduction, Volume 11|year=2002|publisher=Wiley|author=Adiyodi, K. G.|coauthors=Roger N. Hughes, Rita G. Adiyodi|page=116}}</ref> Ini boleh terjadi secara [[partenogenesis]], yang mana telur yang subur dihasilkan tanpa mengawan, bercambah ataupun berpecah.<ref>{{cite book|last=Kaplan|title=GRE exam subject test|year=2008|publisher=Kaplan Publishing|isbn=9781419552182|page=233}}</ref>


[[Zigot]] mula-mula berkembang menjadi suatu bentuk sfera yang cembung, iaitu [[blastula]]<ref>{{cite book|last=Tmh|title=Study Package For Medical College Entrance Examinations|year=2006|publisher=Tata McGraw-Hill|isbn=9780070616370|page=6.22}}</ref> yang menjalani proses penyusunan semula dan penceraian. Bagi bunga karang, larva blastula berenang ke tempat baru lalu berkembang menjadi bunga karang baru.<ref>{{cite book|title=General zoology|year=1984|publisher=Saunders College Pub|isbn=9780030624513|author=Ville, Claude Alvin|coauthors=Warren Franklin Walker, Robert D. Barnes|page=467}}</ref> Bagi kebanyakan kelompok yang lain pula, blastula menjalani penyusunan semula yang lebih rumit.<ref>{{cite book|title=Human embryology: (prenatal development of form and function)|year=1945|publisher=Williams & Wilkins|author=Hamilton, William James|coauthors=James Dixon Boyd, Harland Winfield Mossman|page=330}}</ref> Mula-mula, ia [[invaginasi|berinvaginasi]] untuk membentuk [[gastrula]] dengan kebuk pencernaan, dan dua [[lapisan germa]] yang berasingan, iaitu [[ektoderma]] luaran dan [[endoderma]] dalaman.<ref>{{cite book|last=Philips|first=Joy B.|title=Development of vertebrate anatomy|year=1975|publisher=Mosby|isbn=9780801639272|page=176}}</ref> Selalunya, juga berkembangnya [[mesoderma]] di antara ektoderma dan endoderma itu.<ref>{{cite book|title=The Encyclopedia Americana: a library of universal knowledge, Volume 10|year=1918|publisher=Encyclopedia Americana Corp.|page=281}}</ref> Kemudian, lapisan-lapisan germa ini berpecah-pecah untuk membentuk tisu dan organ.<ref>{{cite book|title=The science of entomology|year=1998|publisher=WCB McGraw-Hill|isbn=9780697228482|author=Romoser, William S.|coauthors=J. G. Stoffolano|page=156}}</ref>
[[Zigot]] mula-mula berkembang menjadi suatu bentuk sfera yang cembung, iaitu blastula<ref>{{cite book|last=Tmh|title=Study Package For Medical College Entrance Examinations|year=2006|publisher=Tata McGraw-Hill|isbn=9780070616370|page=6.22}}</ref> yang menjalani proses penyusunan semula dan penceraian. Bagi bunga karang, larva blastula berenang ke tempat baru lalu berkembang menjadi bunga karang baru.<ref>{{cite book|title=General zoology|year=1984|publisher=Saunders College Pub|isbn=9780030624513|author=Ville, Claude Alvin|coauthors=Warren Franklin Walker, Robert D. Barnes|page=467}}</ref> Bagi kebanyakan kelompok yang lain pula, blastula menjalani penyusunan semula yang lebih rumit.<ref>{{cite book|title=Human embryology: (prenatal development of form and function)|year=1945|publisher=Williams & Wilkins|author=Hamilton, William James|coauthors=James Dixon Boyd, Harland Winfield Mossman|page=330}}</ref> Mula-mula, ia berinvaginasi untuk membentuk gastrula dengan kebuk pencernaan, dan dua lapisan kuman yang berasingan, iaitu ektoderma luaran dan endoderma dalaman.<ref>{{cite book|last=Philips|first=Joy B.|title=Development of vertebrate anatomy|year=1975|publisher=Mosby|isbn=9780801639272|page=176}}</ref> Selalunya, juga berkembangnya di antara ektoderma dan endoderma itu.<ref>{{cite book|title=The Encyclopedia Americana: a library of universal knowledge, Volume 10|year=1918|publisher=Encyclopedia Americana Corp.|page=281}}</ref> Kemudian, lapisan-lapisan kuman ini berpecah-pecah untuk membentuk tisu dan organ.<ref>{{cite book|title=The science of entomology|year=1998|publisher=WCB McGraw-Hill|isbn=9780697228482|author=Romoser, William S.|coauthors=J. G. Stoffolano|page=156}}</ref>


=== Makanan dan penyumberan tenaga ===
=== Makanan dan penyumberan tenaga ===
Semua haiwan merupakan [[heterotrof]], iaitu boleh makan hidupan lain secara langsung atau tidak langsung.<ref>{{cite book|last=Rastogi|first=V. B.|title=Modern Biology|year=1997|publisher=Pitambar Publishing|isbn=9788120904965|page=3}}</ref> Lazimnya, haiwan dibahagikan lagi kepada kelomok-kelompok seperti [[maging]], [[maun]], [[omnivor]], dan [[parasit]].<ref>{{cite book|last=Levy|first=Charles K.|title=Elements of Biology|year=1973|publisher=Appleton-Century-Crofts|isbn=9780390556271|page=108}}</ref>
Semua binatang merupakan heterotrof, iaitu boleh makan hidupan lain secara langsung atau tidak langsung.<ref>{{cite book|last=Rastogi|first=V. B.|title=Modern Biology|year=1997|publisher=Pitambar Publishing|isbn=9788120904965|page=3}}</ref> Lazimnya, haiwan dibahagikan lagi kepada kelomok-kelompok seperti [[maging]], [[maun]], [[omnivor]], dan [[parasit]].<ref>{{cite book|last=Levy|first=Charles K.|title=Elements of Biology|year=1973|publisher=Appleton-Century-Crofts|isbn=9780390556271|page=108}}</ref>


[[Pemangsaan]] ialah [[interaksi biologi]] yang mana pemangsa (heterotrof yang memburu) memakan mangsanya (organisma yang diserangnya).<ref name="Ecology">Begon, M., Townsend, C., Harper, J. (1996). ''[[Ecology: Individuals, populations and communities]]'' (Third edition). Blackwell Science, London. ISBN 0-86542-845-X, ISBN 0-632-03801-2, ISBN 0-632-04393-8.</ref> Pemangsa ini boleh tetapi tidak semestinya membunuh mangsa sebelum memakannya, tetapi apapun, tindakan pemangsaan ini sentiasa berkesudahan dengan kematian mangsa.<ref>[http://www.britannica.com/search?query=predationpredation]. Britannica.com. Retrieved on 2011-11-23.</ref> Satu lagi kategori pemakanan yang lain ialah [[detritivori]], iaitu pengambilan [[jirim organik]] yang mati.<ref>{{cite book|title=Geomorphology and environmental impact assessment|year=2001|publisher=Taylor & Francis|isbn=9789058093448|author=Marchetti, Mauro|coauthors=Victoria Rivas|page=84}}</ref> Kadang-kadang, adalah sukar untuk membezakan kedua-dua [[tabiat pemakanan]] ini, misalnya yang mana spesies [[parasit]] memangsakan organisme perumah, kemudian bertelur di atasnya supaya zuriatnya boleh memakan bangkainya yang reput. Tekanan berpilih yang dikenakan ke atas satu sama lain telah menimbulkan [[perlumbaan senjata evolusi]] antara mangsa dan pemangsa, oleh itu menyebabkan pelbagai [[penyesuaian anti-pemangsa]].<ref>{{cite book|title=Ecology of marine fishes: California and adjacent waters|year=2006|publisher=University of California Press|isbn=9780520246539|author=Allen, Larry Glen|coauthors=Daniel J. Pondella, Michael H. Horn|page=428}}</ref>
[[Pemangsaan]] ialah interaksi biologi yang mana pemangsa (heterotrof yang memburu) memakan mangsanya (organisma yang diserangnya).<ref name="Ecology">Begon, M., Townsend, C., Harper, J. (1996). ''[[Ecology: Individuals, populations and communities]]'' (Third edition). Blackwell Science, London. ISBN 0-86542-845-X, ISBN 0-632-03801-2, ISBN 0-632-04393-8.</ref> Pemangsa ini boleh tetapi tidak semestinya membunuh mangsa sebelum memakannya, tetapi apapun, tindakan pemangsaan ini sentiasa berkesudahan dengan kematian mangsa.<ref>[http://www.britannica.com/search?query=predationpredation]. Britannica.com. Retrieved on 2011-11-23.</ref> Satu lagi kategori pemakanan yang lain ialah detritivori, iaitu pengambilan jirim organik yang mati.<ref>{{cite book|title=Geomorphology and environmental impact assessment|year=2001|publisher=Taylor & Francis|isbn=9789058093448|author=Marchetti, Mauro|coauthors=Victoria Rivas|page=84}}</ref> Kadang-kadang, adalah sukar untuk membezakan kedua-dua tabiat pemakanan ini, misalnya yang mana spesies parasit memangsakan organisme perumah, kemudian bertelur di atasnya supaya zuriatnya boleh memakan bangkainya yang reput. Tekanan berpilih yang dikenakan ke atas satu sama lain telah menimbulkan [[perlumbaan senjata evolusi]] antara mangsa dan pemangsa, oleh itu menyebabkan pelbagai penyesuaian anti-pemangsa.<ref>{{cite book|title=Ecology of marine fishes: California and adjacent waters|year=2006|publisher=University of California Press|isbn=9780520246539|author=Allen, Larry Glen|coauthors=Daniel J. Pondella, Michael H. Horn|page=428}}</ref>


Kebanyakan haiwan secara tidak langsungnya menggunakan tenaga [[matahari]] dengan memakan tumbuhan atau haiwan yang memakan tumbuhan. Kebanyakan tumbuhan menggunakan cahaya untuk menukarkan molekul-molekul [[tak organik]] dalam persekitarannya kepada molekul organik, misalnya [[gula]] ringkas, dalam [[fotosintesis]]. Bermula dengan molekul-molekul [[karbon dioksida]] (CO<sub>2</sub>) dan [[air]] (H<sub>2</sub>O), fotosintesis menukarkan tenaga cahaya matahari kepada tenaga kimia yang disimpan sebagai karbon [[Penurunan (kimia)|terturun]] (cth. [[glukosa]]) serta melepaskan molekul [[oksigen]]. Kemudian, gula-gula ini digunakan sebagai bahan binaan untuk pembesaran tumbuhan.<ref name=scienceperspectives10>{{cite book|title=Science Perspectives 10|year=2010|publisher=Nelson Education Ltd.|isbn=978-0-17-635528-9|last1=Adam-Carr|first1=Christine|last2=Hayhoe|first2=Christy|last3=Hayhoe|first3=Douglas|last4=Hayhoe|first4=Katharine}}</ref> Apabila haiwan memakan tumbuhan ini (atau memakan haiwan lain yang pernah makan tumbuhan ini), gula-gula yang dihasilkan oleh tumbuhan itu pun diambil oleh haiwan berkenaan.<ref>{{cite book|title=Understanding Science: Upper Primary|last=Clutterbuck|first=Peter|page=9|year=2000|publisher=Blake Education|isbn=9781865091709}}</ref> Sama ada gula itu digunakan secara langsung untuk pembesaran haiwan, ataupun dipecah-pecahkan untuk melepaskan tenaga suria yang tersimpan dan memberi haiwan itu tenaga yang diperlukan untuk pergerakan.<ref>{{cite book|last=Gupta|first=P.K.|title=Genetics Classical To Modern|publisher=Rastogi Publications|isbn=9788171338962|page=26}}</ref> Proses ini dipanggil [[glikolisis]].<ref>{{cite book|last1=Garrett|first1=Reginald|last2=Grisham|first2=Charles M.|title=Biochemistry|year=2010|publisher=Cengage Learning|isbn=9780495109358|page=535}}</ref>
Kebanyakan binatang secara tidak langsungnya menggunakan tenaga [[matahari]] dengan memakan tumbuhan atau binatang yang memakan tumbuhan. Kebanyakan tumbuhan menggunakan cahaya untuk menukarkan molekul-molekul tak organik dalam persekitarannya kepada molekul organik, misalnya [[gula]] ringkas, dalam [[fotosintesis]]. Bermula dengan molekul-molekul [[karbon dioksida]] (CO<sub>2</sub>) dan [[air]] (H<sub>2</sub>O), fotosintesis menukarkan tenaga cahaya matahari kepada tenaga kimia yang disimpan sebagai karbon terturun (cth. [[glukosa]]) serta melepaskan molekul [[oksigen]]. Kemudian, gula-gula ini digunakan sebagai bahan binaan untuk pembesaran tumbuhan.<ref name=scienceperspectives10>{{cite book|title=Science Perspectives 10|year=2010|publisher=Nelson Education Ltd.|isbn=978-0-17-635528-9|last1=Adam-Carr|first1=Christine|last2=Hayhoe|first2=Christy|last3=Hayhoe|first3=Douglas|last4=Hayhoe|first4=Katharine}}</ref> Apabila binatang memakan tumbuhan ini (atau memakan binatang lain yang pernah makan tumbuhan ini), gula-gula yang dihasilkan oleh tumbuhan itu pun diambil oleh binatang berkenaan.<ref>{{cite book|title=Understanding Science: Upper Primary|last=Clutterbuck|first=Peter|page=9|year=2000|publisher=Blake Education|isbn=9781865091709}}</ref> Sama ada gula itu digunakan secara langsung untuk pembesaran binatang, ataupun dipecah-pecahkan untuk melepaskan tenaga suria yang tersimpan dan memberi haiwan itu tenaga yang diperlukan untuk pergerakan.<ref>{{cite book|last=Gupta|first=P.K.|title=Genetics Classical To Modern|publisher=Rastogi Publications|isbn=9788171338962|page=26}}</ref> Proses ini dipanggil [[glikolisis]].<ref>{{cite book|last1=Garrett|first1=Reginald|last2=Grisham|first2=Charles M.|title=Biochemistry|year=2010|publisher=Cengage Learning|isbn=9780495109358|page=535}}</ref>
Haiwan yang hidup berdekatan [[lohong hidroterma]] dan [[tiris sejuk]] di [[dasar laut]] tidak bergantung pada tenaga cahaya matahari.<ref>{{cite journal|year=1996|journal=New scientist|publisher=IPC Magazines|volume=152|issue=2050–2055|page=105}}</ref> Sebaliknya, [[arkea]] dan [[bakteria]] [[kimiasintetis]] membentuk asas [[rantaian makanan]].<ref>{{cite book|last=Castro|first=Peter|coauthors=Michael E. Huber|title=Marine Biology|publisher=McGraw-Hill|year=2007|edition=7|page=376|isbn=9780077221249}}</ref>
Binatang yang hidup berdekatan lohong hidroterma dan tiris sejuk di dasar laut tidak bergantung pada tenaga cahaya matahari.<ref>{{cite journal|year=1996|journal=New scientist|publisher=IPC Magazines|volume=152|issue=2050–2055|page=105}}</ref> Sebaliknya, [[arkea]] dan [[bakteria]] kimiasintetis membentuk asas [[rantaian makanan]].<ref>{{cite book|last=Castro|first=Peter|coauthors=Michael E. Huber|title=Marine Biology|publisher=McGraw-Hill|year=2007|edition=7|page=376|isbn=9780077221249}}</ref>


== Kelompok haiwan ==
== Kelompok Binatang ==
[[Fail:AnimalsRelativeNumbers.png|thumb|301px|right|Pecahan jumlah haiwan mengikut filum.]]
[[Fail:AnimalsRelativeNumbers.png|thumb|301px|right|Pecahan jumlah binatang mengikut filum ]]


=== Porifera, Radiata dan Bilateria asas ===
=== Porifera, Radiata dan Bilateria asas ===
Analisa filogenetik mendapati bahawa [[Porifera]] dan [[Ctenophora]] berpecah sebelum klad yang melahirkan [[Bilateria]], [[Cnidaria]] dan [[Placozoa]].<ref name=Ryan2010>Ryan JF, Pang K; NISC Comparative Sequencing Program, Mullikin JC, Martindale MQ, Baxevanis AD (2010) The homeodomain complement of the ctenophore ''Mnemiopsis leidyi'' suggests that Ctenophora and Porifera diverged prior to the ParaHoxozoa. Evodevo 1(1):9</ref>
Analisa filogenetik mendapati bahawa [[Porifera]] dan [[Ctenophora]] berpecah sebelum klad yang melahirkan Bilateria, [[Cnidaria]] dan Placozoa.<ref name=Ryan2010>Ryan JF, Pang K; NISC Comparative Sequencing Program, Mullikin JC, Martindale MQ, Baxevanis AD (2010) The homeodomain complement of the ctenophore ''Mnemiopsis leidyi'' suggests that Ctenophora and Porifera diverged prior to the ParaHoxozoa. Evodevo 1(1):9</ref>


[[Fail:Elephant-ear-sponge.jpg|thumb|left|Bunga karang ''[[Agelas clathrodes]]'', di latar hadapan. Dua spesies batu karang di latar belakang: iaitu [[akar bahar]] ''[[Iciligorgia schrammi]]'', dan ''[[Plexaurella nutans]]''.]]
[[Fail:Elephant-ear-sponge.jpg|thumb|left|Bunga karang ''Agelas clathrodes'', di latar hadapan. Dua spesies batu karang di latar belakang: iaitu akar bahar ''Iciligorgia schrammi'', dan ''Plexaurella nutans''.]]
Bunga karang ([[Porifera]]) selama ini dipercayai awal-awal berpecah dari haiwan-haiwan lain.<ref>{{cite book|title=An Introduction to Porifera|year=2003|publisher=Anmol Publications PVT. LTD.|isbn=9788126106752|author=Bhamrah, H. S.|coauthors=Kavita Juneja|page=58}}</ref> Bunga karang ketiadaan susunan kompleks yang terdapat dalam kebanyakan filum yang lain.<ref>{{cite book|last=Sumich|first=James L.|title=Laboratory and Field Investigations in Marine Life|year=2008|publisher=Jones & Bartlett Learning|isbn=9780763757304|page=67}}</ref> Sel-selnya dibezakan, tetapi selalunya tidak tersusun kepada tisu-tisu yang berasingan.<ref>{{cite book|last=Jessop|first=Nancy Meyer|title=Biosphere; a study of life|year=1970|publisher=Prentice-Hall|page=428}}</ref> Bunga karang lazimnya makan dengan menarik air masuk melalui liang-liangnya.<ref>{{cite book|last=Sharma|first=N. S.|title=Continuity And Evolution Of Animals|year=2005|publisher=Mittal Publications|isbn=9788182930186|page=106}}</ref> [[Archaeocyatha]] yang rangkanya terlakur mungkin mewakili bunga karang ataupun filum yang berasingan.<ref>{{cite book|title=McGraw-Hill encyclopedia of science & technology: MET-NIC., Volume 11|year=1997|publisher=McGraw-Hill|isbn=9780079115041|page=809|url=http://books.google.com/?id=GS5YAAAAMAAJ|edition=8|accessdate=19 Mac 2011|page=59}}</ref> Bagaimanapun, suatu kajian filogenomik ke atas 150 gen pada 29 jenis haiwan merentas 21 filum pada tahun 2008, mendapati bahawa [[Ctenophora]] atau ampai bulatlah yang merupakan zuriat asas haiwan, sekurang-kurangnya di kalangan 21 filum berkenaan. Para pengarangnya berspekulasi bahawa bunga karang—setidak-tidaknya bunga karang yang dikajinya—tidaklah begitu primitif, tetapi sebaliknya mungkin diringkaskan secara sekunder.<ref name=class>{{cite journal|title=Broad phylogenomic sampling improves resolution of the animal tree of life|doi=10.1038/nature06614|pmid=18322464 |volume=452|issue=7188|year=2008|month=April|journal=Nature|pages=745–9|author=Dunn CW, Hejnol A, Matus DQ,''et al.''}}</ref>
Bunga karang ([[Porifera]]) selama ini dipercayai awal-awal berpecah dari binatang-binatang lain.<ref>{{cite book|title=An Introduction to Porifera|year=2003|publisher=Anmol Publications PVT. LTD.|isbn=9788126106752|author=Bhamrah, H. S.|coauthors=Kavita Juneja|page=58}}</ref> Bunga karang ketiadaan susunan rumit yang terdapat dalam kebanyakan filum yang lain.<ref>{{cite book|last=Sumich|first=James L.|title=Laboratory and Field Investigations in Marine Life|year=2008|publisher=Jones & Bartlett Learning|isbn=9780763757304|page=67}}</ref> Sel-selnya dibezakan, tetapi selalunya tidak tersusun kepada tisu-tisu yang berasingan.<ref>{{cite book|last=Jessop|first=Nancy Meyer|title=Biosphere; a study of life|year=1970|publisher=Prentice-Hall|page=428}}</ref> Bunga karang lazimnya makan dengan menarik air masuk melalui liang-liangnya.<ref>{{cite book|last=Sharma|first=N. S.|title=Continuity And Evolution Of Animals|year=2005|publisher=Mittal Publications|isbn=9788182930186|page=106}}</ref> Archaeocyatha yang rangkanya terlakur mungkin mewakili bunga karang ataupun filum yang berasingan.<ref>{{cite book|title=McGraw-Hill encyclopedia of science & technology: MET-NIC., Volume 11|year=1997|publisher=McGraw-Hill|isbn=9780079115041|page=809|url=http://books.google.com/?id=GS5YAAAAMAAJ|edition=8|accessdate=19 Mac 2011|page=59}}</ref> Bagaimanapun, suatu kajian filogenomik ke atas 150 gen pada 29 jenis binatng merentas 21 filum pada tahun 2008, mendapati bahawa [[Ctenophora]] atau ampai bulatlah yang merupakan keturunan asas binatang , sekurang-kurangnya di kalangan 21 filum berkenaan. Para pengarangnya berspekulasi bahawa bunga karang—setidak-tidaknya bunga karang yang dikajinya—tidaklah begitu kuno, tetapi sebaliknya mungkin diringkaskan secara sekunder.<ref name=class>{{cite journal|title=Broad phylogenomic sampling improves resolution of the animal tree of life|doi=10.1038/nature06614|pmid=18322464 |volume=452|issue=7188|year=2008|month=April|journal=Nature|pages=745–9|author=Dunn CW, Hejnol A, Matus DQ,''et al.''}}</ref>


Di kalangan filum-filum yang lain, Ctenophora dan [[Cnidaria]] yang merangkumi [[buran]], [[batu karang]], dan [[ampai-ampai]], bersimetri secara jejari dan mempunyai kebuk pencernaan dengan satu bukaan yang berfungsi sebagai mulut dan dubur.<ref>{{cite book|title=A living bay: the underwater world of Monterey Bay|year=2000|publisher=University of California Press|isbn=9780520221499|author=Langstroth, Lovell|coauthors=Libby Langstroth, Todd Newberry, Monterey Bay Aquarium|page=244}}</ref> Kedua-duanya mempunyai tisu yang berbeza, tetapi tidak tersusun kepada [[organ (anatomi)|organ]].<ref>{{cite book|last=Safra|first=Jacob E.|title=The New Encyclopædia Britannica, Volume 16|year=2003|publisher=Encyclopædia Britannica|isbn=9780852299616|page=523}}</ref> Hanya ada dua lapisan germa yang utama, iaitu ektoderma dan endoderma, dengan cuma sel-sel yang terserak di antaranya. Oleh itu, haiwan-haiwan ini juga dipanggil [[diploblas]].<ref>{{cite book|last=Kotpal|first=R. L.|title=Modern Text Book of Zoology: Invertebrates|publisher=Rastogi Publications|isbn=9788171339037|page=184}}</ref> [[Placozoa]] yang halus juga begitu, tetapi tiada kebuk pencernaan yang kekal.
Di kalangan filum-filum yang lain, Ctenophora dan [[Cnidaria]] yang merangkumi [[buran]], [[batu karang]], dan [[ampai-ampai]], bersimetri secara jejari dan mempunyai kebuk pencernaan dengan satu bukaan yang berfungsi sebagai mulut dan dubur.<ref>{{cite book|title=A living bay: the underwater world of Monterey Bay|year=2000|publisher=University of California Press|isbn=9780520221499|author=Langstroth, Lovell|coauthors=Libby Langstroth, Todd Newberry, Monterey Bay Aquarium|page=244}}</ref> Kedua-duanya mempunyai tisu yang berbeza, tetapi tidak tersusun kepada [[organ (anatomi)|organ]].<ref>{{cite book|last=Safra|first=Jacob E.|title=The New Encyclopædia Britannica, Volume 16|year=2003|publisher=Encyclopædia Britannica|isbn=9780852299616|page=523}}</ref> Hanya ada dua lapisan germa yang utama, iaitu ektoderma dan endoderma, dengan cuma sel-sel yang terserak di antaranya. Oleh itu, binatang-binatang ini juga dipanggil diploblas.<ref>{{cite book|last=Kotpal|first=R. L.|title=Modern Text Book of Zoology: Invertebrates|publisher=Rastogi Publications|isbn=9788171339037|page=184}}</ref> Placozoa yang halus juga begitu, tetapi tiada kebuk pencernaan yang kekal.


Haiwan-haiwan yang selebihnya membentuk kumpulan [[monofiletik]] iaitu [[Bilateria]]. Kebanyakan haiwan ini [[Simetri (biologi)|bersimetri secara dwisisi]], dan biasanya mempunyai kepala yang khusus dengan organ-organ pemakanan dan deria. Tubuhnya adalah [[triploblas]], iaitu ketiga-tiga lapisan germa berkembang sepenuhnya, dan tisu-tisu membentuk organ-organ yang berlainan. Kebuk pencernaan mempunyai dua bukaan, iaitu mulut dan dubur, dan juga terdapat rongga tubuh dalaman yang dipanggil [[selom]] atau pseudoselom. Walau apapun, ada haiwan yang terkecuali daripada ciri-ciri ini, misalnya: [[ekinoderma]] dewasa adalah bersimetri secara jejari, dan [[cacing parasit]] tertentu memiliki struktur tubuh yang teramat ringkas.
Binatng-Binatang yang selebihnya membentuk kumpulan monofiletik iaitu Bilateria. Kebanyakan binatang ini, dan biasanya mempunyai kepala yang khusus dengan organ-organ pemakanan dan deria. Tubuhnya adalah triploblas, iaitu ketiga-tiga lapisan germa berkembang sepenuhnya, dan tisu-tisu membentuk organ-organ yang berlainan. Kebuk pencernaan mempunyai dua bukaan, iaitu mulut dan dubur, dan juga terdapat rongga tubuh dalaman yang dipanggil [[selom]] atau pseudoselom. Walau apapun, ada binatang yang terkecuali daripada ciri-ciri ini, misalnya: [[ekinoderma]] dewasa adalah bersimetri secara jejari, dan cacing parasit tertentu memiliki struktur tubuh yang teramat ringkas.


Kajian genetik telah banyak mempengaruhi pemahaman kita akan hubungan sesama ahli Bilateria. Diamati bahawa kebanyakannya tergolong dalam dua keturunan utama, iaitu [[deuterostom]] dan [[protostom]]; protostom termasuk [[Ecdysozoa]], [[Platyzoa]], dan [[Lophotrochozoa]]. Selain itu, terdapat beberapa kelompok kecil bilateria berstruktur agak kecil yang nampaknya sudah berpecah sebelum kelompok-kelompok besar itu, misalnya [[Acoelomorpha]], [[Rhombozoa]], dan [[Orthonectida]]. [[Myxozoa]], iaitu paraset unisel yang asalnya dianggap sebagai Protozoa, kini dipercayai telah berkembang dari Medusozoa juga.
Kajian genetik telah banyak mempengaruhi pemahaman kita akan hubungan sesama ahli Bilateria. Diamati bahawa kebanyakannya tergolong dalam dua keturunan utama, iaitu deuterostom dan protostom; protostom termasuk Ecdysozoa, Platyzoa, dan Lophotrochozoa. Selain itu, terdapat beberapa kelompok kecil bilateria berstruktur agak kecil yang nampaknya sudah berpecah sebelum kelompok-kelompok besar itu, misalnya Acoelomorpha, Rhombozoa, dan Orthonectida. Myxozoa, iaitu paraset unisel yang asalnya dianggap sebagai Protozoa, kini dipercayai telah berkembang dari Medusozoa juga.


=== Deuterostom ===
=== Deuterostom ===
[[Fail:Superbfairywrenscropped.jpeg|thumb|Burung ren ''[[Malurus cyaneus]]'']]
[[Fail:Superbfairywrenscropped.jpeg|thumb|Burung ren ''Malurus cyaneus'']]
[[Deuterostom]] berbeza dengan Bilateria yang lain, iaitu [[protostom]], dari pelbagai segi. Kedua-duanya memiliki saluran penghadaman yang lengkap. Bagaimanapun, dalam protostom, bukaan usus pertama yang menjadi dalam perkembangan embrio ([[arkenteron]]) berkembang dalam mulut, diikuti oleh dubur. Dalam deuterostom pula, dubur terbentuk dahulu, diikuti oleh mulut.<ref>{{cite book|title=The Biomarker Guide: Biomarkers and isotopes in petroleum systems and Earth history|year=2005|publisher=Cambridge University Press|isbn=9780521837620|author=Peters, Kenneth E.|coauthors=Clifford C. Walters, J. Michael Moldowan|page=717}}</ref> Dalam kebanyakan protosom, sel-sel hanya mengisi pedalaman gastrula untuk membentuk mesoderma, dalam proses yang dipanggil perkembangan skizoseli, tetapi bagi deuterostome, ia terbentuk menerusi [[invaginasi]] endoderma, iaitu pengantungan enteroseli.<ref>{{cite book|last=Safra|first=Jacob E.|title=The New Encyclopædia Britannica, Volume 1; Volume 3|year=2003|publisher=Encyclopædia Britannica|isbn=9780852299616|page=767}}</ref> Embrio deuterostom menjalani [[Sigaran (embrio)|Sigaran]] jejari ketika pembahagian sel, sementara protostom menjalani sigaran pilin.<ref>{{cite journal|last=Valentine|first=James W.|date=July 1997|title=Cleavage patterns and the topology of the metazoan tree of life|journal=PNAS|publisher=The National Academy of Sciences|volume=94|pages=8001–8005}}</ref>
Deuterostom berbeza dengan Bilateria yang lain, iaitu protostom, dari pelbagai segi. Kedua-duanya memiliki saluran penghadaman yang lengkap. Bagaimanapun, dalam protostom, bukaan usus pertama yang menjadi dalam perkembangan embrio (arkenteron) berkembang dalam mulut, diikuti oleh dubur. Dalam deuterostom pula, dubur terbentuk dahulu, diikuti oleh mulut.<ref>{{cite book|title=The Biomarker Guide: Biomarkers and isotopes in petroleum systems and Earth history|year=2005|publisher=Cambridge University Press|isbn=9780521837620|author=Peters, Kenneth E.|coauthors=Clifford C. Walters, J. Michael Moldowan|page=717}}</ref> Dalam kebanyakan protosom, sel-sel hanya mengisi pedalaman gastrula untuk membentuk mesoderma, dalam proses yang dipanggil perkembangan skizoseli, tetapi bagi deuterostome, ia terbentuk menerusi invaginasi endoderma, iaitu pengantungan enteroseli.<ref>{{cite book|last=Safra|first=Jacob E.|title=The New Encyclopædia Britannica, Volume 1; Volume 3|year=2003|publisher=Encyclopædia Britannica|isbn=9780852299616|page=767}}</ref> Embrio deuterostom menjalani Sigaran jejari ketika pembahagian sel, sementara protostom menjalani sigaran pilin.<ref>{{cite journal|last=Valentine|first=James W.|date=July 1997|title=Cleavage patterns and the topology of the metazoan tree of life|journal=PNAS|publisher=The National Academy of Sciences|volume=94|pages=8001–8005}}</ref>


Semua ini menunjukkan bahawa deuterostom dan protostom adalah keturunan monofiletik yang berasingan. Filum-filum utama deuterostom ialah [[Echinodermata]] dan [[Kordata|Chordata]].<ref>{{cite book|last=Hyde|first=Kenneth|title=Zoology: An Inside View of Animals|year=2004|publisher=Kendall Hunt|isbn=9780757509971|page=345}}</ref> Echinodermata adalah bersimetri secara jejari dan hanya ditemui dalam air, misalnya [[tapak sulaiman]], [[landak laut]], dan [[gamat]].<ref>{{cite book|last=Alcamo|first=Edward|title=Biology Coloring Workbook|year=1998|publisher=The Princeton Review|isbn=9780679778844|page=220}}</ref> Chordata pula dikuasai oleh [[vertebrat]], iaitu haiwan yang bertulang belakang,<ref>{{cite book|last=Holmes|first=Thom|title=The First Vertebrates|page=64|publisher=Infobase Publishing|year=2008|isbn=9780816059584}}</ref> termasuk [[ikan]], [[amfibia]], [[reptilia]], [[burung]], dan [[mamalia]].<ref>{{cite book|last=Rice|first=Stanley A.|title=Encyclopedia of evolution|publisher=Infobase Publishing|year=2007|page=75|isbn=9780816055159}}</ref>
Semua ini menunjukkan bahawa deuterostom dan protostom adalah keturunan monofiletik yang berasingan. Filum-filum utama deuterostom ialah [[Echinodermata]] dan [[Kordata|Chordata]].<ref>{{cite book|last=Hyde|first=Kenneth|title=Zoology: An Inside View of Animals|year=2004|publisher=Kendall Hunt|isbn=9780757509971|page=345}}</ref> Echinodermata adalah bersimetri secara jejari dan hanya ditemui dalam air, misalnya [[tapak sulaiman]], [[landak laut]], dan [[gamat]].<ref>{{cite book|last=Alcamo|first=Edward|title=Biology Coloring Workbook|year=1998|publisher=The Princeton Review|isbn=9780679778844|page=220}}</ref> Chordata pula dikuasai oleh [[vertebrat]], iaitu haiwan yang bertulang belakang,<ref>{{cite book|last=Holmes|first=Thom|title=The First Vertebrates|page=64|publisher=Infobase Publishing|year=2008|isbn=9780816059584}}</ref> termasuk [[ikan]], [[amfibia]], [[reptilia]], [[burung]], dan [[mamalia]].<ref>{{cite book|last=Rice|first=Stanley A.|title=Encyclopedia of evolution|publisher=Infobase Publishing|year=2007|page=75|isbn=9780816055159}}</ref>


Selain itu, deuterostoma juga merangkumi [[Hemichordata]] atau cacing akorn.<ref>{{cite book|title=Asking about life|year=2005|publisher=Cengage Learning|isbn=9780534406530|author=Tobin, Allan J.|coauthors=Jennie Dusheck|page=497}}</ref> Walaupun tidak begitu menonjol pada masa kini, namun fosil [[graptolit]] yang penting mungkin tergolong dalam kelompok ini.<ref>{{cite book|last=Safra|first=Jacob E.|title=The New Encyclopædia Britannica, Volume 19|year=2003|publisher=Encyclopædia Britannica|isbn=9780852299616|page=791}}</ref>
Selain itu, deuterostoma juga merangkumi Hemichordata atau cacing akorn.<ref>{{cite book|title=Asking about life|year=2005|publisher=Cengage Learning|isbn=9780534406530|author=Tobin, Allan J.|coauthors=Jennie Dusheck|page=497}}</ref> Walaupun tidak begitu menonjol pada masa kini, namun fosil graptolit yang penting mungkin tergolong dalam kelompok ini.<ref>{{cite book|last=Safra|first=Jacob E.|title=The New Encyclopædia Britannica, Volume 19|year=2003|publisher=Encyclopædia Britannica|isbn=9780852299616|page=791}}</ref>


=== Ecdysozoa ===
=== Ecdysozoa ===
[[Fail:Sympetrum flaveolum - side (aka).jpg|thumb|Sibur-sibur ''[[Sympetrum flaveolum]]'']]
[[Fail:Sympetrum flaveolum - side (aka).jpg|thumb|Sibur-sibur ''Sympetrum flaveolum'']]
[[Ecdysozoa]] adalah protostom yang dinamai sempena suatu sifat pertumbuhan yang sepunya iaitu secara bersalin atau [[ekdisis]].<ref>{{cite book|last=Dawkins|first=Richard|title=The Ancestor's Tale: A Pilgrimage to the Dawn of Evolution|year=2005|publisher=Houghton Mifflin Harcourt|isbn=9780618619160|page=381}}</ref> Dalam golongan ini termasuklah filum haiwan yang terbesar, iaitu [[Arthropoda]], merangkumi [[serangga]], [[labah-labah]], [[ketam]], dan saudara-maranya. Kesemua organisma ini mempunyai tubuh yang terbahagi kepada segmen-segmen yang berulang-ulang, lazimnya dengan apendej-apendej berpasangan. Dua filum yang lebih kecil, iaitu [[Onychophora]] dan [[Tardigrada]], merupakan saudara dekat kepada artropod dan berkongsi sifat-sifat tersebut.
Ecdysozoa adalah protostom yang dinamai sempena suatu sifat pertumbuhan yang sepunya iaitu secara bersalin atau [[ekdisis]].<ref>{{cite book|last=Dawkins|first=Richard|title=The Ancestor's Tale: A Pilgrimage to the Dawn of Evolution|year=2005|publisher=Houghton Mifflin Harcourt|isbn=9780618619160|page=381}}</ref> Dalam golongan ini termasuklah filum binatang yang terbesar, iaitu [[Arthropoda]], merangkumi [[serangga]], [[labah-labah]], [[ketam]], dan saudara-maranya. Kesemua organisma ini mempunyai tubuh yang terbahagi kepada bahagian-bahagian yang berulang-ulang, biasanya dengan apendej-apendej berpasangan. Dua filum yang lebih kecil, iaitu Onychophora dan [[Tardigrada]], merupakan saudara dekat kepada artropod dan berkongsi ciri-ciri tersebut.


Ecdysozoa juga merangkumi [[Nematoda]] atau cacing bulat, iaitu barangkali filum haiwan yang kedua terbesar. Cacing bulat biasanya bersaiz mikroskopik, dan terdapat di hampir setiap persekitaran yang terdapat air.<ref>{{cite book|title=BioInquiry: making connections in biology|year=2003|publisher=John Wiley|isbn=9780471202288|author=Prewitt, Nancy L.|coauthors=Larry S. Underwood, William Surver|page=289}}</ref> Sesetengah cacing bulat ini merupakan parasit yang penting.<ref>{{cite book|title=Parasites in social insects|year=1998|publisher=Princeton University Press|isbn=9780691059242|last=Schmid-Hempel|first=Paul|page=75}}</ref> Antara filum kecil yang bersaudara dengan cacing bulat ialah [[Nematomorpha]] atau cacing bulu kuda, serta [[Kinorhyncha]], [[Priapulida]], dan [[Loricifera]]. Kelompok-kelompok ini mempunyai selom yang kecut, iaitu pseudoselom (selom palsu).
Ecdysozoa juga merangkumi [[Nematoda]] atau cacing bulat, iaitu barangkali filum binatang yang kedua terbesar. Cacing bulat biasanya bersaiz mikroskopik, dan terdapat di hampir setiap persekitaran yang terdapat air.<ref>{{cite book|title=BioInquiry: making connections in biology|year=2003|publisher=John Wiley|isbn=9780471202288|author=Prewitt, Nancy L.|coauthors=Larry S. Underwood, William Surver|page=289}}</ref> Sesetengah cacing bulat ini merupakan parasit yang penting.<ref>{{cite book|title=Parasites in social insects|year=1998|publisher=Princeton University Press|isbn=9780691059242|last=Schmid-Hempel|first=Paul|page=75}}</ref> Antara filum kecil yang bersaudara dengan cacing bulat ialah Nematomorpha atau cacing bulu kuda, serta Kinorhyncha, Priapulida, dan Loricifera. Kelompok-kelompok ini mempunyai selom yang kecut, iaitu pseudoselom (selom palsu).


Dua kelompok protostom yang selebihnya adakalanya digabungkan sebagai [[Spiralia]], kerana embrio kedua-duanya berkembang dengan [[sigaran pilin]]<!--spiral cleavage-->.
Dua kelompok protostom yang selebihnya adakalanya digabungkan sebagai Spiralia, kerana embrio kedua-duanya berkembang dengan sigaran pilin<!--spiral cleavage-->.


=== Platyzoa ===
=== Platyzoa ===
[[Fail:Bedford's Flatworm.jpg|thumb|''[[Pseudobiceros bedfordi]]'']]
[[Fail:Bedford's Flatworm.jpg|thumb|''Pseudobiceros bedfordi'']]
[[Platyzoa]] merangkumi filum [[Platyhelminthes]], iaitu cacing pipih.<ref name=Gilson>{{cite book|last=Gilson|first=Étienne|title=El espíritu de la filosofía medieval|year=2004|publisher=Ediciones Rialp|isbn=9788432134920|page=384}}</ref> Pada asalnya ini dianggap sebagai antara makhluk Bilateria yang paling primitif, tetapi kini nampaknya bahawa ia berkembang daripada leluhur yang lebih kompleks.<ref>{{cite journal|coauthors=Ruiz-Trillo, Iñaki; Riutort, Marta; Littlewood, D. Timothy J.; Herniou, Elisabeth A.; Baguñà, Jaume |year= 1999 |title=Acoel Flatworms: Earliest Extant Bilaterian Metazoans, Not Members of Platyhelminthes |journal=Science |volume=283 |issue=5409 |pages=1919–1923 |doi=10.1126/science.283.5409.1919|accessdate= 2007-12-19 |author=Ruiz-Trillo, I. |pmid=10082465 |first1=I |first2=M |first3=DT |first4=EA|first5=J|bibcode = 1999Sci...283.1919R }}</ref> Dalam kelompok ini terdapat beberapa jenis [[parasit]], seperti [[Trematoda|cacing hati]] dan [[cacing pita]].<ref name=Gilson/> Cacing pita merupakan [[Rongga jasad#Tiada selom (Aselomat)|aselomat]], iaitu ketiadaan rongga jasad, begitu juga dengan saudara terdekatnya, iaitu [[Gastrotricha]] yang mikroskopik.<ref name="umodena">{{cite web |url=http://www.gastrotricha.unimore.it/overview.htm|title=Gastrotricha: Overview |accessdate=2008-01-26 |last=Todaro |first=Antonio |work=Gastrotricha: World Portal |publisher=University of Modena & Reggio Emilia}}</ref>
Platyzoa merangkumi filum [[Platyhelminthes]], iaitu cacing pipih.<ref name=Gilson>{{cite book|last=Gilson|first=Étienne|title=El espíritu de la filosofía medieval|year=2004|publisher=Ediciones Rialp|isbn=9788432134920|page=384}}</ref> Pada asalnya ini dianggap sebagai antara makhluk Bilateria yang paling kuno, tetapi kini nampaknya bahawa ia berkembang daripada leluhur yang lebih rumit.<ref>{{cite journal|coauthors=Ruiz-Trillo, Iñaki; Riutort, Marta; Littlewood, D. Timothy J.; Herniou, Elisabeth A.; Baguñà, Jaume |year= 1999 |title=Acoel Flatworms: Earliest Extant Bilaterian Metazoans, Not Members of Platyhelminthes |journal=Science |volume=283 |issue=5409 |pages=1919–1923 |doi=10.1126/science.283.5409.1919|accessdate= 2007-12-19 |author=Ruiz-Trillo, I. |pmid=10082465 |first1=I |first2=M |first3=DT |first4=EA|first5=J|bibcode = 1999Sci...283.1919R }}</ref> Dalam kelompok ini terdapat beberapa jenis [[parasit]], seperti cacing hati dan [[cacing pita]].<ref name=Gilson/> Cacing pita merupakan aselomat, iaitu ketiadaan rongga jasad, begitu juga dengan saudara terdekatnya, iaitu [[Gastrotricha]] yang mikroskopik.<ref name="umodena">{{cite web |url=http://www.gastrotricha.unimore.it/overview.htm|title=Gastrotricha: Overview |accessdate=2008-01-26 |last=Todaro |first=Antonio |work=Gastrotricha: World Portal |publisher=University of Modena & Reggio Emilia}}</ref>




Filum-filum Platyzoa yang lain pula kebanyakannya mikroskopik dan [[Rongga jasad#Pseudoselomat|pseudoselomat]], terutama sekali [[Rotifera]] atau rotifer yang banyak ditemui dalam persekitaran berair, bahkan juga merangkumi [[Acanthocephala]] atau cacing kepala duri, [[Gnathostomulida]], [[Micrognathozoa]], dan mungkin juga [[Cycliophora]].<ref name="IntroCyclio">{{cite journal |last=Kristensen |first= Reinhardt Møbjerg |year=2002|title=An Introduction to Loricifera, Cycliophora, and Micrognathozoa |journal=Integrative and Comparative Biology |volume=42 |issue=3 |pages=641–651 |doi =10.1093/icb/42.3.641}}</ref> Kelompok-kelompok ini berkongsi sifat adanya rahang kompleks, maka dipanggilnya [[Gnathifera (filum)|Gnathifera]].
Filum-filum Platyzoa yang lain pula kebanyakannya mikroskopik dan pseudoselomat, terutama sekali Rotifera atau rotifer yang banyak ditemui dalam persekitaran berair, bahkan juga merangkumi Acanthocephala atau cacing kepala duri, Gnathostomulida, Micrognathozoa, dan mungkin juga Cycliophora.<ref name="IntroCyclio">{{cite journal |last=Kristensen |first= Reinhardt Møbjerg |year=2002|title=An Introduction to Loricifera, Cycliophora, and Micrognathozoa |journal=Integrative and Comparative Biology |volume=42 |issue=3 |pages=641–651 |doi =10.1093/icb/42.3.641}}</ref> Kelompok-kelompok ini berkongsi sifat adanya rahang rumit, maka dipanggilnya Gnathifera.


=== Lophotrochozoa ===
=== Lophotrochozoa ===
[[Fail:Grapevinesnail 01.jpg|thumb|[[Helix pomatia|Siput babi Rom]], ''Helix pomatia'']]
[[Fail:Grapevinesnail 01.jpg|thumb|Siput babi Rom, ''Helix pomatia'']]
[[Lophotrochozoa]] merangkumi dua filum haiwan yang paling berjaya, iaitu [[moluska|Mollusca]] dan [[Annelida]].<ref>{{cite web |url=http://www.lophelia.org/lophelia/biodiv_6.htm |title=Biodiversity: Mollusca|accessdate=2007-11-19 |publisher=The Scottish Association for Marine Science |archiveurl =http://web.archive.org/web/20060708083128/http://www.lophelia.org/lophelia/biodiv_6.htm |archivedate = 2006-07-08}}</ref><ref>{{cite video | people = Russell, Bruce J. (Writer), Denning, David (Writer) | title = Branches on the Tree of Life: Annelids| medium = [[VHS]] | publisher = BioMEDIA ASSOCIATES |date = 2000}}</ref> Moluska, iaitu filum haiwan kedua terbesar mengikut bilangan spesies yang dikenali, merangkumi [[siput babi]], [[kerang]], dan [[sotong]], sementara Annelida terdiri daripada cacing bersegmen, seperti [[cacing tanah]] dan [[lintah]]. Dua kelompok ini sekian lama dianggap sebagai saudara dekat kerana berkongsi larva [[trokofor]]<!--trocophore-->, tetapi Annelida dianggap lebih dekat dengan Arthropoda kerana kedua-dua filum itu bersegmen jasadnya.<ref>{{cite journal| coauthors=Eernisse, Douglas J.; Albert, James S.; Anderson , Frank E. | title=Annelida and Arthropoda are not sister taxa: A phylogenetic analysis of spiralean metazoan morphology | journal=Systematic Biology | volume=41 | issue=3 | pages = 305–330 | date=1 September 1992 |doi=10.2307/2992569 | author=Eernisse, Douglas J.| first=D. J.| first2=J. S.| first3=F. E.| jstor=2992569}}</ref> Kini, ini pada umumnya dianggap sebagai [[evolusi tumpu]], disebabkan banyaknya perbezaan morfologi dan genetik antara kedua-dua filum itu.<ref>{{cite journal| coauthors=Kim, Chang Bae; Moon, Seung Yeo; Gelder, Stuart R.; Kim, Won | title=Phylogenetic Relationships of Annelids, Molluscs, and Arthropods Evidenced from Molecules and Morphology | journal=Journal of Molecular Evolution | volume=43 | issue=3 | pages = 207–215 |publisher = Springer | location = [[New York]]| year = 1996| doi = 10.1007/PL00006079| author=Eernisse, Douglas J.| pmid=8703086 }}</ref>
Lophotrochozoa merangkumi dua filum binatang yang paling berjaya, iaitu [[moluska|Mollusca]] dan [[Annelida]].<ref>{{cite web |url=http://www.lophelia.org/lophelia/biodiv_6.htm |title=Biodiversity: Mollusca |accessdate=2007-11-19 |publisher=The Scottish Association for Marine Science |archiveurl=https://web.archive.org/web/20060708083128/http://www.lophelia.org/lophelia/biodiv_6.htm |archivedate=2006-07-08 |url-status=dead }}</ref><ref>{{cite video | people = Russell, Bruce J. (Writer), Denning, David (Writer) | title = Branches on the Tree of Life: Annelids| medium = [[VHS]] | publisher = BioMEDIA ASSOCIATES |date = 2000}}</ref> Moluska, iaitu filum haiwan kedua terbesar mengikut bilangan spesies yang dikenali, merangkumi [[siput babi]], [[kerang]], dan [[sotong]], sementara Annelida terdiri daripada cacing bersegmen, seperti [[cacing tanah]] dan [[lintah]]. Dua kelompok ini sekian lama dianggap sebagai saudara dekat kerana berkongsi larva trokofor<!--trocophore-->, tetapi Annelida dianggap lebih dekat dengan Arthropoda kerana kedua-dua filum itu bersegmen jasadnya.<ref>{{cite journal| coauthors=Eernisse, Douglas J.; Albert, James S.; Anderson , Frank E. | title=Annelida and Arthropoda are not sister taxa: A phylogenetic analysis of spiralean metazoan morphology | journal=Systematic Biology | volume=41 | issue=3 | pages = 305–330 | date=1 September 1992 |doi=10.2307/2992569 | author=Eernisse, Douglas J.| first=D. J.| first2=J. S.| first3=F. E.| jstor=2992569}}</ref> Kini, ini pada umumnya dianggap sebagai evolusi tumpu, disebabkan banyaknya perbezaan morfologi dan genetik antara kedua-dua filum itu.<ref>{{cite journal| coauthors=Kim, Chang Bae; Moon, Seung Yeo; Gelder, Stuart R.; Kim, Won | title=Phylogenetic Relationships of Annelids, Molluscs, and Arthropods Evidenced from Molecules and Morphology | journal=Journal of Molecular Evolution | volume=43 | issue=3 | pages = 207–215 |publisher = Springer | location = [[New York]]| year = 1996| doi = 10.1007/PL00006079| author=Eernisse, Douglas J.| pmid=8703086 }}</ref>


Juga tergolong dalam Lophotrochozoa ialah [[Nemertea]] atau cacing reben, [[Sipuncula]], dan beberapa filum yang mempunyai gelang sesungut bersilium di keliling mulutnya, iaitu [[lofofor]]<!--lophophore-->.<ref>{{Cite book | url =http://www.ucmp.berkeley.edu/glossary/gloss7/lophophore.html | title= The Lophophore| author =Collins, Allen G. | year = 1995 | publisher = University of California Museum of Paleontology}}</ref> Nemertea, Sipuncula dan lofofor ini asalnya digolongkan bersama-sama sebagai lofoforat.<ref>{{cite journal| coauthors=Adoutte, André; Balavoine, Guillaume; Lartillot, Nicolas; Lespinet, Olivier; Prud'homme, Benjamin; de Rosa, Renaud |title=The new animal phylogeny: Reliability and implications | journal=Proceedings of the National Academy of Sciences | volume=97 | issue=9 | pages = 4453–4456 | year= 2000 | pmid=10781043 |doi=10.1073/pnas.97.9.4453 | author=Adoutte, A.| first1=A| first2=G| first3=N| first4=O| first5=B| first6=R|pmc=34321 |bibcode = 2000PNAS...97.4453A }}</ref> tetapi kini nampaknya kelompok lofoforat itu mungkin [[parafiletik]]<!--paraphyletic-->,<ref>{{cite web | first = Yale J. | last = Passamaneck | contribution = Woods Hole Oceanographic Institution | title = Molecular Phylogenetics of the Metazoan Clade Lophotrochozoa | year = 2003 | page = 124 | url = http://handle.dtic.mil/100.2/ADA417356 | format = PDF }}</ref> yang mana ada yang lebih dekar dengan Nemertea dan yang lain pula dekat dengan moluska dan anelid.<ref>{{cite journal| coauthors=Sundberg, Per; Turbevilleb, J. M.; Lindha, Susanne | title=Phylogenetic relationships among higher nemertean (Nemertea) taxa inferred from 18S rDNA sequences | journal=Molecular Phylogenetics and Evolution | volume=20 | issue=3| pages = 327–334 | year = 2001 | doi = 10.1006/mpev.2001.0982 | author=Adoutte, A.| pmid=11527461|last1=Sundberg| first1=P| last2=Turbeville| first2=JM| last3=Lindh| first3=S}}</ref><ref>{{cite journal|coauthors=Boore, Jeffrey L.; Staton, Joseph L | title=The mitochondrial genome of the Sipunculid Phascolopsis gouldii supports its association with Annelida rather than Mollusca | journal=Molecular Biology and Evolution | volume=19 | issue=2 | pages = 127–137 | year = 2002 | url =http://mbe.oxfordjournals.org/cgi/reprint/19/2/127.pdf | format=PDF | pmid=11801741 | accessdate = 2007-11-19| last1=Boore| first1=JL| first2=JL }}</ref> Ini termasuk [[Brachiopoda]] atau cangkerang berkilau yang menonjol dalam rekod fosil, [[Entoprocta]], [[Phoronida]], dan mungkin juga [[Bryozoa]] atau haiwan lumut.<ref>{{cite journal | last = Nielsen | first = Claus | year = 2001| title = Bryozoa (Ectoprocta: ‘Moss’ Animals) | journal = Encyclopedia of Life Sciences | publisher = John Wiley & Sons, Ltd | doi = 10.1038/npg.els.0001613 | url =http://mrw.interscience.wiley.com/emrw/9780470015902/els/article/a0001613/current/abstract | accessdate = 2008-01-19 }}</ref>
Juga tergolong dalam Lophotrochozoa ialah [[Nemertea]] atau cacing reben, Sipuncula, dan beberapa filum yang mempunyai gelang sesungut bersilium di keliling mulutnya, iaitu lofofor<!--lophophore-->.<ref>{{Cite book | url =http://www.ucmp.berkeley.edu/glossary/gloss7/lophophore.html | title= The Lophophore| author =Collins, Allen G. | year = 1995 | publisher = University of California Museum of Paleontology}}</ref> Nemertea, Sipuncula dan lofofor ini asalnya digolongkan bersama-sama sebagai lofoforat.<ref>{{cite journal| coauthors=Adoutte, André; Balavoine, Guillaume; Lartillot, Nicolas; Lespinet, Olivier; Prud'homme, Benjamin; de Rosa, Renaud |title=The new animal phylogeny: Reliability and implications | journal=Proceedings of the National Academy of Sciences | volume=97 | issue=9 | pages = 4453–4456 | year= 2000 | pmid=10781043 |doi=10.1073/pnas.97.9.4453 | author=Adoutte, A.| first1=A| first2=G| first3=N| first4=O| first5=B| first6=R|pmc=34321 |bibcode = 2000PNAS...97.4453A }}</ref> tetapi kini nampaknya kelompok lofoforat itu mungkin parafiletik<!--paraphyletic-->,<ref>{{cite web | first = Yale J. | last = Passamaneck | contribution = Woods Hole Oceanographic Institution | title = Molecular Phylogenetics of the Metazoan Clade Lophotrochozoa | year = 2003 | page = 124 | url = http://handle.dtic.mil/100.2/ADA417356 | format = PDF }}{{Pautan putus|date=Ogos 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref> yang mana ada yang lebih dekar dengan Nemertea dan yang lain pula dekat dengan moluska dan anelid.<ref>{{cite journal| coauthors=Sundberg, Per; Turbevilleb, J. M.; Lindha, Susanne | title=Phylogenetic relationships among higher nemertean (Nemertea) taxa inferred from 18S rDNA sequences | journal=Molecular Phylogenetics and Evolution | volume=20 | issue=3| pages = 327–334 | year = 2001 | doi = 10.1006/mpev.2001.0982 | author=Adoutte, A.| pmid=11527461|last1=Sundberg| first1=P| last2=Turbeville| first2=JM| last3=Lindh| first3=S}}</ref><ref>{{cite journal|coauthors=Boore, Jeffrey L.; Staton, Joseph L | title=The mitochondrial genome of the Sipunculid Phascolopsis gouldii supports its association with Annelida rather than Mollusca | journal=Molecular Biology and Evolution | volume=19 | issue=2 | pages = 127–137 | year = 2002 | url =http://mbe.oxfordjournals.org/cgi/reprint/19/2/127.pdf | format=PDF | pmid=11801741 | accessdate = 2007-11-19| last1=Boore| first1=JL| first2=JL }}</ref> Ini termasuk Brachiopoda atau cangkerang berkilau yang menonjol dalam rekod fosil, Entoprocta, Phoronida, dan mungkin juga Bryozoa atau binatang lumut.<ref>{{cite journal | last = Nielsen | first = Claus | year = 2001| title = Bryozoa (Ectoprocta: ‘Moss’ Animals) | journal = Encyclopedia of Life Sciences | publisher = John Wiley & Sons, Ltd | doi = 10.1038/npg.els.0001613 | url =http://mrw.interscience.wiley.com/emrw/9780470015902/els/article/a0001613/current/abstract | accessdate = 2008-01-19 }}</ref>


== Sejarah pengelasan haiwan ==
== Sejarah pengelasan binatang ==
[[Fail:Carolus Linnaeus (cleaned up version).jpg|thumb|upright|[[Carolus Linnaeus]], bapa [[taksonomi]] moden]]
[[Fail:Carolus Linnaeus (cleaned up version).jpg|thumb|upright|[[Carolus Linnaeus]], bapa [[taksonomi]] moden]]
[[Aristotle]] membahagikan dunia hidupan kepada haiwan dan [[tumbuhan]]; ini disusuli oleh [[Carolus Linnaeus]] (Carl von Linné) yang menzahirkan pengelasan bertatatingkat yang sulung.<ref name="Linn1758">{{cite book|last=Linnaeus |first=Carolus |authorlink=Carl Linnaeus |title=Systema naturae per regna tria naturae :secundum classes, ordines, genera, species, cum characteribus, differentiis, synonymis, locis.|publisher=Holmiae (Laurentii Salvii) |year=1758 |url=http://www.biodiversitylibrary.org/bibliography/542|accessdate=22 September 2008 |language=Latin |edition=[[Edisi ke-10 Systema Naturae|edisi ke-10]]}}</ref> Semenjak itu, para ahli biologi telah mulai menekankan hubungan evolusi, oleh itu setiap golongan hidupan diberi had-had yang tertentu. Misalnya, makhluk halus [[protozoa]] asalnya dianggap sebagai haiwan kerana ia bergerak, tetapi kini dilayan sebagai alam yang berasingan.
[[Aristotle]] membahagikan dunia hidupan kepada binatang dan [[tumbuhan]]; ini disusuli oleh [[Carolus Linnaeus]] (Carl von Linné) yang menzahirkan pengelasan bertatatingkat yang sulung.<ref name="Linn1758">{{cite book|last=Linnaeus |first=Carolus |authorlink=Carl Linnaeus |title=Systema naturae per regna tria naturae :secundum classes, ordines, genera, species, cum characteribus, differentiis, synonymis, locis.|publisher=Holmiae (Laurentii Salvii) |year=1758 |url=http://www.biodiversitylibrary.org/bibliography/542|accessdate=22 September 2008 |language=Latin |edition=[[Edisi ke-10 Systema Naturae|edisi ke-10]]}}</ref> Semenjak itu, para ahli biologi telah mulai menekankan hubungan evolusi, oleh itu setiap golongan hidupan diberi had-had yang tertentu. Misalnya, makhluk halus [[protozoa]] asalnya dianggap sebagai binatang kerana ia bergerak, tetapi kini dilayan sebagai alam yang berasingan.


Dalam skema asal Linnaeus, haiwan merupakan salah satu daripada tiga alam hidupan, dibahagikan kepada kelas-kelas [[Vermes dalam edisi ke-10 Systema Naturae|Vermes]], [[Insecta dalam edisi ke-10 Systema Naturae|Insectia]], [[Pisces dalam edisi ke-10 Systema Naturae|Pisces]], [[Amphibia dalam edisi ke-10 Systema Naturae|Amphibia]], [[Aves dalam edisi ke-10 Systema Naturae|Aves]], dan [[Mammalia dalam edisi ke-10 Systema Naturae|Mammalia]]. Semenjak itu, Pisces, Amphibia, Aves dan Mammalia digolongkan sekali ke dalam satu filum, iaitu [[Kordata|Chordata]], manakala bentuk-bentuk hidupan yang lain pula telah diasing-asingkan. Senarai-senarai di atas mewakili pemahaman kita akan kelompok ini pada masa kini, namun terdapat sedikit perbezaan dari sumber ke sumber.
Dalam skema asal Linnaeus, haiwan merupakan salah satu daripada tiga alam hidupan, dibahagikan kepada kelas-kelas Vermes(cacing), Insectia(serangga), Pisces(ikan), Amphibia(amfibia), Aves(burung), dan Mammalia(mamalia). Semenjak itu, Pisces, Amphibia, Aves dan Mammalia digolongkan sekali ke dalam satu filum, iaitu [[Kordata|Chordata]](binatang tulang belakang), manakala bentuk-bentuk hidupan yang lain pula telah diasing-asingkan. Senarai-senarai di atas mewakili pemahaman kita akan kelompok ini pada masa kini, namun terdapat sedikit perbezaan dari sumber ke sumber.


{{-}}
{{-}}
Baris 146: Baris 148:


== Pautan luar ==
== Pautan luar ==
{{portal|Binatang}}
{{Wiktionary|haiwan}}
{{Wiktionary|haiwan}}
* [http://www.mns.org.my/education.php?op=display&id=7 Persatuan Alam Sekitar Malaysia]
* [http://www.mns.org.my/education.php?op=display&id=7 Persatuan Alam Sekitar Malaysia] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20040422205733/http://mns.org.my/education.php?op=display&id=7 |date=2004-04-22 }}
* [https://nakuru-club.com/ Dunia Haiwan]


{{Authority control}}
[[Kategori:Haiwan| ]]
[[Kategori:Haiwan| ]]

Semakan semasa pada 03:30, 24 Mei 2024

Binatang
Julat zaman: Ediakara - Sekarang
Pengelasan saintifik
Domain:
Eukaryota
(tanpa pangkat) Opisthokonta
(tanpa pangkat) Holozoa
(tanpa pangkat) Filozoa
Alam:
Animalia

Filum

Binatang (Jawi: ‏بيناتڠ‎‎), atau haiwan (Jawi: ‏حيوان‎‎ serapan Arab: حَيَوَان, rumi: ḥayawān terbitan kata حَيٌّ hayy "hidup"[1]) ialah sekelompok besar organisma eukariot multisel yang tergolong dalam alam Animalia atau Metazoa. Apabila berkembang, pelan badannya pada kesudahannya menjadi tetap, namun ada sesetengah spesies yang menjalankan proses metamorfosis di tengah-tengah riwayatnya. Kebanyakan binatang adalah motil, iaitu boleh bergerak secara spontan dan berdikari. Semua binatang juga merupakan heterotrof, iaitu perlu memakan organisma lain atau hasil keluarannya demi menyara hidup.

Kebanyakan filum binatang yang dikenali muncul dalam rekod fosil sebagai spesies marin sewaktu ledakan Kambria sekitar 542 juta tahun dahulu.

Manusia memanfaatkan banyak spesies binatang lain, seperti makanan (termasuk daging, susu, dan telur), untuk bahan (seperti kulit dan bulu), sebagai binatang peliharaan, dan sebagai binatang yang berfungsi termasuk untuk pengangkutan.

Ciri-Ciri

[sunting | sunting sumber]

Binatang mempunyai beberapa ciri-ciri yang membezakannya daripada hidupan-hidupan yang lain. Binatang adalah eukariot dan kebanyakannya multisel,[2] yakni berbeza dengan bakteria dan kebanyakan protis. Binatang merupakan heterotrof,[3] iaitu umumnya mencerna makanan dalam kebuk dalaman, yakni berbeza dengan tumbuhan dan alga.[4] binatang juga berbeza dengan tumbuhan, alga dan kulat kerana ketiadaan dinding sel yang kukuh.[5] Semua binatang adalah motil,[6] walaupun pada peringkat hidup yang tertentu. Bagi kebanyakan binatang, embrio melalui peringkat blastula,[7] iaitu ciri - ciri yang hanya terdapat pada binatang.

Struktur

[sunting | sunting sumber]

Binatang mempunyai badan yang terdiri daripada pelbagai tisu, kecuali beberapa jenis yang tertentu, terutama sekali bunga karang (Filum Porifera) dan Placozoa. Antara tisu-tisu ini ialah otot yang boleh mengecutkan dan mengawal gerak alih, dan tisu saraf yang menghantar dan memproses isyarat. Biasanya, juga terdapat kebuk pencernaan dalaman dengan satu atau dua bukaan.[8] Binatang yang bersusunan sebegini dipanggil metazoa, ataupun eumetazoa bagi memaksudkan binatang pada umumnya.[9]

Semua haiwan mempunyai sel-sel eukariot yang dikitari oleh matriks luar sel yang terdiri daripada kolagen dan glisoprotein anjal.[10] Ini boleh dikapurkan untuk membentuk struktur-struktur seperti cangkerang, tulang, dan spikul.[11] Ketika berkembang, ia membentuk rangka yang agak mudah lentur[12] di mana sel-sel boleh bergerak-gerak dan bersusun semula, maka membolehkan struktur yang rumit. Berbeza pula dengan organisma-organisma multisel yang lain seperti tumbuhan dan kulat yang sel-selnya ditahan oleh dinding sel, oleh itu berkembang secara pertumbuhan progresif.[8] Selain itu, simpang-simpang antara sel ini juga hanya terdapat dalam sel binatang: simpang ketat, simpang renggang, dan desmosom.[13]

Pembiakan dan perkembangan

[sunting | sunting sumber]
Sebutir sel paru-paru bengkarung air dengan pencelup pendarfluor yang menjalani peringkat anafasa awal dalam mitosis.

Hampir kesemua binatang menjalani suatu bentuk pembiakan jantina.[14] Ia mempunyai beberapa sel pembiakan khusus yang menjalani meiosis untuk menghasilkan spermatozoon yang kecil tetapi motil, atau telur yang besar tetapi tidak motil.[15] Spermatozoon dan ovum ini bergabung untuk membentuk zigot yang berkembang menjadi individu baru.[16]

Juga terdapat banyak haiwan juga mampu membiak tanpa jantina.[17] Ini boleh terjadi secara partenogenesis, yang mana telur yang subur dihasilkan tanpa mengawan, bercambah ataupun berpecah.[18]

Zigot mula-mula berkembang menjadi suatu bentuk sfera yang cembung, iaitu blastula[19] yang menjalani proses penyusunan semula dan penceraian. Bagi bunga karang, larva blastula berenang ke tempat baru lalu berkembang menjadi bunga karang baru.[20] Bagi kebanyakan kelompok yang lain pula, blastula menjalani penyusunan semula yang lebih rumit.[21] Mula-mula, ia berinvaginasi untuk membentuk gastrula dengan kebuk pencernaan, dan dua lapisan kuman yang berasingan, iaitu ektoderma luaran dan endoderma dalaman.[22] Selalunya, juga berkembangnya di antara ektoderma dan endoderma itu.[23] Kemudian, lapisan-lapisan kuman ini berpecah-pecah untuk membentuk tisu dan organ.[24]

Makanan dan penyumberan tenaga

[sunting | sunting sumber]

Semua binatang merupakan heterotrof, iaitu boleh makan hidupan lain secara langsung atau tidak langsung.[25] Lazimnya, haiwan dibahagikan lagi kepada kelomok-kelompok seperti maging, maun, omnivor, dan parasit.[26]

Pemangsaan ialah interaksi biologi yang mana pemangsa (heterotrof yang memburu) memakan mangsanya (organisma yang diserangnya).[27] Pemangsa ini boleh tetapi tidak semestinya membunuh mangsa sebelum memakannya, tetapi apapun, tindakan pemangsaan ini sentiasa berkesudahan dengan kematian mangsa.[28] Satu lagi kategori pemakanan yang lain ialah detritivori, iaitu pengambilan jirim organik yang mati.[29] Kadang-kadang, adalah sukar untuk membezakan kedua-dua tabiat pemakanan ini, misalnya yang mana spesies parasit memangsakan organisme perumah, kemudian bertelur di atasnya supaya zuriatnya boleh memakan bangkainya yang reput. Tekanan berpilih yang dikenakan ke atas satu sama lain telah menimbulkan perlumbaan senjata evolusi antara mangsa dan pemangsa, oleh itu menyebabkan pelbagai penyesuaian anti-pemangsa.[30]

Kebanyakan binatang secara tidak langsungnya menggunakan tenaga matahari dengan memakan tumbuhan atau binatang yang memakan tumbuhan. Kebanyakan tumbuhan menggunakan cahaya untuk menukarkan molekul-molekul tak organik dalam persekitarannya kepada molekul organik, misalnya gula ringkas, dalam fotosintesis. Bermula dengan molekul-molekul karbon dioksida (CO2) dan air (H2O), fotosintesis menukarkan tenaga cahaya matahari kepada tenaga kimia yang disimpan sebagai karbon terturun (cth. glukosa) serta melepaskan molekul oksigen. Kemudian, gula-gula ini digunakan sebagai bahan binaan untuk pembesaran tumbuhan.[8] Apabila binatang memakan tumbuhan ini (atau memakan binatang lain yang pernah makan tumbuhan ini), gula-gula yang dihasilkan oleh tumbuhan itu pun diambil oleh binatang berkenaan.[31] Sama ada gula itu digunakan secara langsung untuk pembesaran binatang, ataupun dipecah-pecahkan untuk melepaskan tenaga suria yang tersimpan dan memberi haiwan itu tenaga yang diperlukan untuk pergerakan.[32] Proses ini dipanggil glikolisis.[33] Binatang yang hidup berdekatan lohong hidroterma dan tiris sejuk di dasar laut tidak bergantung pada tenaga cahaya matahari.[34] Sebaliknya, arkea dan bakteria kimiasintetis membentuk asas rantaian makanan.[35]

Kelompok Binatang

[sunting | sunting sumber]
Pecahan jumlah binatang mengikut filum

Porifera, Radiata dan Bilateria asas

[sunting | sunting sumber]

Analisa filogenetik mendapati bahawa Porifera dan Ctenophora berpecah sebelum klad yang melahirkan Bilateria, Cnidaria dan Placozoa.[36]

Bunga karang Agelas clathrodes, di latar hadapan. Dua spesies batu karang di latar belakang: iaitu akar bahar Iciligorgia schrammi, dan Plexaurella nutans.

Bunga karang (Porifera) selama ini dipercayai awal-awal berpecah dari binatang-binatang lain.[37] Bunga karang ketiadaan susunan rumit yang terdapat dalam kebanyakan filum yang lain.[38] Sel-selnya dibezakan, tetapi selalunya tidak tersusun kepada tisu-tisu yang berasingan.[39] Bunga karang lazimnya makan dengan menarik air masuk melalui liang-liangnya.[40] Archaeocyatha yang rangkanya terlakur mungkin mewakili bunga karang ataupun filum yang berasingan.[41] Bagaimanapun, suatu kajian filogenomik ke atas 150 gen pada 29 jenis binatng merentas 21 filum pada tahun 2008, mendapati bahawa Ctenophora atau ampai bulatlah yang merupakan keturunan asas binatang , sekurang-kurangnya di kalangan 21 filum berkenaan. Para pengarangnya berspekulasi bahawa bunga karang—setidak-tidaknya bunga karang yang dikajinya—tidaklah begitu kuno, tetapi sebaliknya mungkin diringkaskan secara sekunder.[42]

Di kalangan filum-filum yang lain, Ctenophora dan Cnidaria yang merangkumi buran, batu karang, dan ampai-ampai, bersimetri secara jejari dan mempunyai kebuk pencernaan dengan satu bukaan yang berfungsi sebagai mulut dan dubur.[43] Kedua-duanya mempunyai tisu yang berbeza, tetapi tidak tersusun kepada organ.[44] Hanya ada dua lapisan germa yang utama, iaitu ektoderma dan endoderma, dengan cuma sel-sel yang terserak di antaranya. Oleh itu, binatang-binatang ini juga dipanggil diploblas.[45] Placozoa yang halus juga begitu, tetapi tiada kebuk pencernaan yang kekal.

Binatng-Binatang yang selebihnya membentuk kumpulan monofiletik iaitu Bilateria. Kebanyakan binatang ini, dan biasanya mempunyai kepala yang khusus dengan organ-organ pemakanan dan deria. Tubuhnya adalah triploblas, iaitu ketiga-tiga lapisan germa berkembang sepenuhnya, dan tisu-tisu membentuk organ-organ yang berlainan. Kebuk pencernaan mempunyai dua bukaan, iaitu mulut dan dubur, dan juga terdapat rongga tubuh dalaman yang dipanggil selom atau pseudoselom. Walau apapun, ada binatang yang terkecuali daripada ciri-ciri ini, misalnya: ekinoderma dewasa adalah bersimetri secara jejari, dan cacing parasit tertentu memiliki struktur tubuh yang teramat ringkas.

Kajian genetik telah banyak mempengaruhi pemahaman kita akan hubungan sesama ahli Bilateria. Diamati bahawa kebanyakannya tergolong dalam dua keturunan utama, iaitu deuterostom dan protostom; protostom termasuk Ecdysozoa, Platyzoa, dan Lophotrochozoa. Selain itu, terdapat beberapa kelompok kecil bilateria berstruktur agak kecil yang nampaknya sudah berpecah sebelum kelompok-kelompok besar itu, misalnya Acoelomorpha, Rhombozoa, dan Orthonectida. Myxozoa, iaitu paraset unisel yang asalnya dianggap sebagai Protozoa, kini dipercayai telah berkembang dari Medusozoa juga.

Deuterostom

[sunting | sunting sumber]
Burung ren Malurus cyaneus

Deuterostom berbeza dengan Bilateria yang lain, iaitu protostom, dari pelbagai segi. Kedua-duanya memiliki saluran penghadaman yang lengkap. Bagaimanapun, dalam protostom, bukaan usus pertama yang menjadi dalam perkembangan embrio (arkenteron) berkembang dalam mulut, diikuti oleh dubur. Dalam deuterostom pula, dubur terbentuk dahulu, diikuti oleh mulut.[46] Dalam kebanyakan protosom, sel-sel hanya mengisi pedalaman gastrula untuk membentuk mesoderma, dalam proses yang dipanggil perkembangan skizoseli, tetapi bagi deuterostome, ia terbentuk menerusi invaginasi endoderma, iaitu pengantungan enteroseli.[47] Embrio deuterostom menjalani Sigaran jejari ketika pembahagian sel, sementara protostom menjalani sigaran pilin.[48]

Semua ini menunjukkan bahawa deuterostom dan protostom adalah keturunan monofiletik yang berasingan. Filum-filum utama deuterostom ialah Echinodermata dan Chordata.[49] Echinodermata adalah bersimetri secara jejari dan hanya ditemui dalam air, misalnya tapak sulaiman, landak laut, dan gamat.[50] Chordata pula dikuasai oleh vertebrat, iaitu haiwan yang bertulang belakang,[51] termasuk ikan, amfibia, reptilia, burung, dan mamalia.[52]

Selain itu, deuterostoma juga merangkumi Hemichordata atau cacing akorn.[53] Walaupun tidak begitu menonjol pada masa kini, namun fosil graptolit yang penting mungkin tergolong dalam kelompok ini.[54]

Ecdysozoa

[sunting | sunting sumber]
Sibur-sibur Sympetrum flaveolum

Ecdysozoa adalah protostom yang dinamai sempena suatu sifat pertumbuhan yang sepunya iaitu secara bersalin atau ekdisis.[55] Dalam golongan ini termasuklah filum binatang yang terbesar, iaitu Arthropoda, merangkumi serangga, labah-labah, ketam, dan saudara-maranya. Kesemua organisma ini mempunyai tubuh yang terbahagi kepada bahagian-bahagian yang berulang-ulang, biasanya dengan apendej-apendej berpasangan. Dua filum yang lebih kecil, iaitu Onychophora dan Tardigrada, merupakan saudara dekat kepada artropod dan berkongsi ciri-ciri tersebut.

Ecdysozoa juga merangkumi Nematoda atau cacing bulat, iaitu barangkali filum binatang yang kedua terbesar. Cacing bulat biasanya bersaiz mikroskopik, dan terdapat di hampir setiap persekitaran yang terdapat air.[56] Sesetengah cacing bulat ini merupakan parasit yang penting.[57] Antara filum kecil yang bersaudara dengan cacing bulat ialah Nematomorpha atau cacing bulu kuda, serta Kinorhyncha, Priapulida, dan Loricifera. Kelompok-kelompok ini mempunyai selom yang kecut, iaitu pseudoselom (selom palsu).

Dua kelompok protostom yang selebihnya adakalanya digabungkan sebagai Spiralia, kerana embrio kedua-duanya berkembang dengan sigaran pilin.

Platyzoa

[sunting | sunting sumber]
Pseudobiceros bedfordi

Platyzoa merangkumi filum Platyhelminthes, iaitu cacing pipih.[58] Pada asalnya ini dianggap sebagai antara makhluk Bilateria yang paling kuno, tetapi kini nampaknya bahawa ia berkembang daripada leluhur yang lebih rumit.[59] Dalam kelompok ini terdapat beberapa jenis parasit, seperti cacing hati dan cacing pita.[58] Cacing pita merupakan aselomat, iaitu ketiadaan rongga jasad, begitu juga dengan saudara terdekatnya, iaitu Gastrotricha yang mikroskopik.[60]


Filum-filum Platyzoa yang lain pula kebanyakannya mikroskopik dan pseudoselomat, terutama sekali Rotifera atau rotifer yang banyak ditemui dalam persekitaran berair, bahkan juga merangkumi Acanthocephala atau cacing kepala duri, Gnathostomulida, Micrognathozoa, dan mungkin juga Cycliophora.[61] Kelompok-kelompok ini berkongsi sifat adanya rahang rumit, maka dipanggilnya Gnathifera.

Lophotrochozoa

[sunting | sunting sumber]
Siput babi Rom, Helix pomatia

Lophotrochozoa merangkumi dua filum binatang yang paling berjaya, iaitu Mollusca dan Annelida.[62][63] Moluska, iaitu filum haiwan kedua terbesar mengikut bilangan spesies yang dikenali, merangkumi siput babi, kerang, dan sotong, sementara Annelida terdiri daripada cacing bersegmen, seperti cacing tanah dan lintah. Dua kelompok ini sekian lama dianggap sebagai saudara dekat kerana berkongsi larva trokofor, tetapi Annelida dianggap lebih dekat dengan Arthropoda kerana kedua-dua filum itu bersegmen jasadnya.[64] Kini, ini pada umumnya dianggap sebagai evolusi tumpu, disebabkan banyaknya perbezaan morfologi dan genetik antara kedua-dua filum itu.[65]

Juga tergolong dalam Lophotrochozoa ialah Nemertea atau cacing reben, Sipuncula, dan beberapa filum yang mempunyai gelang sesungut bersilium di keliling mulutnya, iaitu lofofor.[66] Nemertea, Sipuncula dan lofofor ini asalnya digolongkan bersama-sama sebagai lofoforat.[67] tetapi kini nampaknya kelompok lofoforat itu mungkin parafiletik,[68] yang mana ada yang lebih dekar dengan Nemertea dan yang lain pula dekat dengan moluska dan anelid.[69][70] Ini termasuk Brachiopoda atau cangkerang berkilau yang menonjol dalam rekod fosil, Entoprocta, Phoronida, dan mungkin juga Bryozoa atau binatang lumut.[71]

Sejarah pengelasan binatang

[sunting | sunting sumber]
Carolus Linnaeus, bapa taksonomi moden

Aristotle membahagikan dunia hidupan kepada binatang dan tumbuhan; ini disusuli oleh Carolus Linnaeus (Carl von Linné) yang menzahirkan pengelasan bertatatingkat yang sulung.[72] Semenjak itu, para ahli biologi telah mulai menekankan hubungan evolusi, oleh itu setiap golongan hidupan diberi had-had yang tertentu. Misalnya, makhluk halus protozoa asalnya dianggap sebagai binatang kerana ia bergerak, tetapi kini dilayan sebagai alam yang berasingan.

Dalam skema asal Linnaeus, haiwan merupakan salah satu daripada tiga alam hidupan, dibahagikan kepada kelas-kelas Vermes(cacing), Insectia(serangga), Pisces(ikan), Amphibia(amfibia), Aves(burung), dan Mammalia(mamalia). Semenjak itu, Pisces, Amphibia, Aves dan Mammalia digolongkan sekali ke dalam satu filum, iaitu Chordata(binatang tulang belakang), manakala bentuk-bentuk hidupan yang lain pula telah diasing-asingkan. Senarai-senarai di atas mewakili pemahaman kita akan kelompok ini pada masa kini, namun terdapat sedikit perbezaan dari sumber ke sumber.

Rujukan

[sunting | sunting sumber]
  1. ^ Abd. Rauf Dato' Haji Hassan; Abdul Halim Salleh; Khairul Amin Mohd Zain (2005). Kamus Bahasa Melayu-Bahasa Arab Bahasa Arab-Bahasa Melayu. Shah Alam: Oxford Fajar. m/s. 117. ISBN 967-65-7321-3.
  2. ^ National Zoo. "Panda Classroom". Dicapai pada September 30, 2007.
  3. ^ Jennifer Bergman. "Heterotrophs". Dicapai pada September 30, 2007.
  4. ^ Douglas AE, Raven JA, AE (2003). "Genomes at the interface between bacteria and organelles". Philosophical transactions of the Royal Society of London. Series B, Biological sciences. 358 (1429): 5–17, discussion 517–8. doi:10.1098/rstb.2002.1188. PMC 1693093. PMID 12594915. |first2= missing |last2= (bantuan)
  5. ^ Davidson, Michael W. "Animal Cell Structure". Dicapai pada September 20, 2007.
  6. ^ Saupe, S.G. "Concepts of Biology". Dicapai pada September 30, 2007.
  7. ^ Minkoff, Eli C. (2008). Barron's EZ-101 Study Keys Series: Biology (ed. 2, revised). Barron's Educational Series. m/s. 48. ISBN 9780764139208.
  8. ^ a b c Adam-Carr, Christine; Hayhoe, Christy; Hayhoe, Douglas; Hayhoe, Katharine (2010). Science Perspectives 10. Nelson Education Ltd. ISBN 978-0-17-635528-9.
  9. ^ Gero HIllmer (1983). Fossil Invertebrates. CUP Archive. m/s. 54. ISBN 9780521270281. Unknown parameter |coauthors= ignored (|author= suggested) (bantuan)
  10. ^ Alberts, Bruce (2002). Molecular Biology of the Cell (ed. 4). New York: Garland Science. Unknown parameter |coauthors= ignored (|author= suggested) (bantuan)
  11. ^ Sangwal, Keshra (2007). Additives and crystallization processes: from fundamentals to applications. John Wiley and Sons. m/s. 212. ISBN 9780470061534.
  12. ^ Becker, Wayne M. (1991). The world of the cell. Benjamin/Cummings. ISBN 9780805308709.
  13. ^ Magloire, Kim (2004). Cracking the AP Biology Exam, 2004–2005 Edition. The Princeton Review. m/s. 45. ISBN 9780375763939.
  14. ^ Knobil, Ernst (1998). Encyclopedia of reproduction, Volume 1. Academic Press. m/s. 315. ISBN 9780122270208.
  15. ^ Schwartz, Jill (2010). Master the GED 2011 (w/CD). Peterson's. m/s. 371. ISBN 9780768928853.
  16. ^ Hamilton, Matthew B. (2009). Population genetics. Wiley-Blackwell. m/s. 55. ISBN 9781405132770.
  17. ^ Adiyodi, K. G. (2002). Reproductive Biology of Invertebrates, Progress in Asexual Reproduction, Volume 11. Wiley. m/s. 116. Unknown parameter |coauthors= ignored (|author= suggested) (bantuan)
  18. ^ Kaplan (2008). GRE exam subject test. Kaplan Publishing. m/s. 233. ISBN 9781419552182.
  19. ^ Tmh (2006). Study Package For Medical College Entrance Examinations. Tata McGraw-Hill. m/s. 6.22. ISBN 9780070616370.
  20. ^ Ville, Claude Alvin (1984). General zoology. Saunders College Pub. m/s. 467. ISBN 9780030624513. Unknown parameter |coauthors= ignored (|author= suggested) (bantuan)
  21. ^ Hamilton, William James (1945). Human embryology: (prenatal development of form and function). Williams & Wilkins. m/s. 330. Unknown parameter |coauthors= ignored (|author= suggested) (bantuan)
  22. ^ Philips, Joy B. (1975). Development of vertebrate anatomy. Mosby. m/s. 176. ISBN 9780801639272.
  23. ^ The Encyclopedia Americana: a library of universal knowledge, Volume 10. Encyclopedia Americana Corp. 1918. m/s. 281.
  24. ^ Romoser, William S. (1998). The science of entomology. WCB McGraw-Hill. m/s. 156. ISBN 9780697228482. Unknown parameter |coauthors= ignored (|author= suggested) (bantuan)
  25. ^ Rastogi, V. B. (1997). Modern Biology. Pitambar Publishing. m/s. 3. ISBN 9788120904965.
  26. ^ Levy, Charles K. (1973). Elements of Biology. Appleton-Century-Crofts. m/s. 108. ISBN 9780390556271.
  27. ^ Begon, M., Townsend, C., Harper, J. (1996). Ecology: Individuals, populations and communities (Third edition). Blackwell Science, London. ISBN 0-86542-845-X, ISBN 0-632-03801-2, ISBN 0-632-04393-8.
  28. ^ [1]. Britannica.com. Retrieved on 2011-11-23.
  29. ^ Marchetti, Mauro (2001). Geomorphology and environmental impact assessment. Taylor & Francis. m/s. 84. ISBN 9789058093448. Unknown parameter |coauthors= ignored (|author= suggested) (bantuan)
  30. ^ Allen, Larry Glen (2006). Ecology of marine fishes: California and adjacent waters. University of California Press. m/s. 428. ISBN 9780520246539. Unknown parameter |coauthors= ignored (|author= suggested) (bantuan)
  31. ^ Clutterbuck, Peter (2000). Understanding Science: Upper Primary. Blake Education. m/s. 9. ISBN 9781865091709.
  32. ^ Gupta, P.K. Genetics Classical To Modern. Rastogi Publications. m/s. 26. ISBN 9788171338962.
  33. ^ Garrett, Reginald; Grisham, Charles M. (2010). Biochemistry. Cengage Learning. m/s. 535. ISBN 9780495109358.
  34. ^ New scientist. IPC Magazines. 152 (2050–2055): 105. 1996. Missing or empty |title= (bantuan)
  35. ^ Castro, Peter (2007). Marine Biology (ed. 7). McGraw-Hill. m/s. 376. ISBN 9780077221249. Unknown parameter |coauthors= ignored (|author= suggested) (bantuan)
  36. ^ Ryan JF, Pang K; NISC Comparative Sequencing Program, Mullikin JC, Martindale MQ, Baxevanis AD (2010) The homeodomain complement of the ctenophore Mnemiopsis leidyi suggests that Ctenophora and Porifera diverged prior to the ParaHoxozoa. Evodevo 1(1):9
  37. ^ Bhamrah, H. S. (2003). An Introduction to Porifera. Anmol Publications PVT. LTD. m/s. 58. ISBN 9788126106752. Unknown parameter |coauthors= ignored (|author= suggested) (bantuan)
  38. ^ Sumich, James L. (2008). Laboratory and Field Investigations in Marine Life. Jones & Bartlett Learning. m/s. 67. ISBN 9780763757304.
  39. ^ Jessop, Nancy Meyer (1970). Biosphere; a study of life. Prentice-Hall. m/s. 428.
  40. ^ Sharma, N. S. (2005). Continuity And Evolution Of Animals. Mittal Publications. m/s. 106. ISBN 9788182930186.
  41. ^ McGraw-Hill encyclopedia of science & technology: MET-NIC., Volume 11 (ed. 8). McGraw-Hill. 1997. m/s. 59. ISBN 9780079115041. Dicapai pada 19 Mac 2011.
  42. ^ Dunn CW, Hejnol A, Matus DQ; dll. (2008). "Broad phylogenomic sampling improves resolution of the animal tree of life". Nature. 452 (7188): 745–9. doi:10.1038/nature06614. PMID 18322464. Unknown parameter |month= ignored (bantuan); Explicit use of et al. in: |author= (bantuan)CS1 maint: multiple names: authors list (link)
  43. ^ Langstroth, Lovell (2000). A living bay: the underwater world of Monterey Bay. University of California Press. m/s. 244. ISBN 9780520221499. Unknown parameter |coauthors= ignored (|author= suggested) (bantuan)
  44. ^ Safra, Jacob E. (2003). The New Encyclopædia Britannica, Volume 16. Encyclopædia Britannica. m/s. 523. ISBN 9780852299616.
  45. ^ Kotpal, R. L. Modern Text Book of Zoology: Invertebrates. Rastogi Publications. m/s. 184. ISBN 9788171339037.
  46. ^ Peters, Kenneth E. (2005). The Biomarker Guide: Biomarkers and isotopes in petroleum systems and Earth history. Cambridge University Press. m/s. 717. ISBN 9780521837620. Unknown parameter |coauthors= ignored (|author= suggested) (bantuan)
  47. ^ Safra, Jacob E. (2003). The New Encyclopædia Britannica, Volume 1; Volume 3. Encyclopædia Britannica. m/s. 767. ISBN 9780852299616.
  48. ^ Valentine, James W. (July 1997). "Cleavage patterns and the topology of the metazoan tree of life". PNAS. The National Academy of Sciences. 94: 8001–8005.
  49. ^ Hyde, Kenneth (2004). Zoology: An Inside View of Animals. Kendall Hunt. m/s. 345. ISBN 9780757509971.
  50. ^ Alcamo, Edward (1998). Biology Coloring Workbook. The Princeton Review. m/s. 220. ISBN 9780679778844.
  51. ^ Holmes, Thom (2008). The First Vertebrates. Infobase Publishing. m/s. 64. ISBN 9780816059584.
  52. ^ Rice, Stanley A. (2007). Encyclopedia of evolution. Infobase Publishing. m/s. 75. ISBN 9780816055159.
  53. ^ Tobin, Allan J. (2005). Asking about life. Cengage Learning. m/s. 497. ISBN 9780534406530. Unknown parameter |coauthors= ignored (|author= suggested) (bantuan)
  54. ^ Safra, Jacob E. (2003). The New Encyclopædia Britannica, Volume 19. Encyclopædia Britannica. m/s. 791. ISBN 9780852299616.
  55. ^ Dawkins, Richard (2005). The Ancestor's Tale: A Pilgrimage to the Dawn of Evolution. Houghton Mifflin Harcourt. m/s. 381. ISBN 9780618619160.
  56. ^ Prewitt, Nancy L. (2003). BioInquiry: making connections in biology. John Wiley. m/s. 289. ISBN 9780471202288. Unknown parameter |coauthors= ignored (|author= suggested) (bantuan)
  57. ^ Schmid-Hempel, Paul (1998). Parasites in social insects. Princeton University Press. m/s. 75. ISBN 9780691059242.
  58. ^ a b Gilson, Étienne (2004). El espíritu de la filosofía medieval. Ediciones Rialp. m/s. 384. ISBN 9788432134920.
  59. ^ Ruiz-Trillo, I., I (1999). "Acoel Flatworms: Earliest Extant Bilaterian Metazoans, Not Members of Platyhelminthes". Science. 283 (5409): 1919–1923. Bibcode:1999Sci...283.1919R. doi:10.1126/science.283.5409.1919. PMID 10082465. Unknown parameter |coauthors= ignored (|author= suggested) (bantuan); |first2= missing |last2= (bantuan); |first3= missing |last3= (bantuan); |first4= missing |last4= (bantuan); |first5= missing |last5= (bantuan); |access-date= requires |url= (bantuan)
  60. ^ Todaro, Antonio. "Gastrotricha: Overview". Gastrotricha: World Portal. University of Modena & Reggio Emilia. Dicapai pada 2008-01-26.
  61. ^ Kristensen, Reinhardt Møbjerg (2002). "An Introduction to Loricifera, Cycliophora, and Micrognathozoa". Integrative and Comparative Biology. 42 (3): 641–651. doi:10.1093/icb/42.3.641.
  62. ^ "Biodiversity: Mollusca". The Scottish Association for Marine Science. Diarkibkan daripada yang asal pada 2006-07-08. Dicapai pada 2007-11-19.
  63. ^ Russell, Bruce J. (Writer), Denning, David (Writer) (2000). Branches on the Tree of Life: Annelids (VHS). BioMEDIA ASSOCIATES.
  64. ^ Eernisse, Douglas J., D. J. (1 September 1992). "Annelida and Arthropoda are not sister taxa: A phylogenetic analysis of spiralean metazoan morphology". Systematic Biology. 41 (3): 305–330. doi:10.2307/2992569. JSTOR 2992569. Unknown parameter |coauthors= ignored (|author= suggested) (bantuan); |first2= missing |last2= (bantuan); |first3= missing |last3= (bantuan)
  65. ^ Eernisse, Douglas J. (1996). "Phylogenetic Relationships of Annelids, Molluscs, and Arthropods Evidenced from Molecules and Morphology". Journal of Molecular Evolution. New York: Springer. 43 (3): 207–215. doi:10.1007/PL00006079. PMID 8703086. Unknown parameter |coauthors= ignored (|author= suggested) (bantuan)
  66. ^ Collins, Allen G. (1995). The Lophophore. University of California Museum of Paleontology.
  67. ^ Adoutte, A., A (2000). "The new animal phylogeny: Reliability and implications". Proceedings of the National Academy of Sciences. 97 (9): 4453–4456. Bibcode:2000PNAS...97.4453A. doi:10.1073/pnas.97.9.4453. PMC 34321. PMID 10781043. Unknown parameter |coauthors= ignored (|author= suggested) (bantuan); |first2= missing |last2= (bantuan); |first3= missing |last3= (bantuan); |first4= missing |last4= (bantuan); |first5= missing |last5= (bantuan); |first6= missing |last6= (bantuan)
  68. ^ Passamaneck, Yale J. (2003). "Molecular Phylogenetics of the Metazoan Clade Lophotrochozoa" (PDF). m/s. 124. |contribution= ignored (bantuan)[pautan mati kekal]
  69. ^ Sundberg, P; Turbeville, JM; Lindh, S (2001). "Phylogenetic relationships among higher nemertean (Nemertea) taxa inferred from 18S rDNA sequences". Molecular Phylogenetics and Evolution. 20 (3): 327–334. doi:10.1006/mpev.2001.0982. PMID 11527461. Unknown parameter |coauthors= ignored (|author= suggested) (bantuan); More than one of |author= dan |last1= specified (bantuan)
  70. ^ Boore, JL (2002). "The mitochondrial genome of the Sipunculid Phascolopsis gouldii supports its association with Annelida rather than Mollusca" (PDF). Molecular Biology and Evolution. 19 (2): 127–137. PMID 11801741. Dicapai pada 2007-11-19. Unknown parameter |coauthors= ignored (|author= suggested) (bantuan); |first2= missing |last2= (bantuan)
  71. ^ Nielsen, Claus (2001). "Bryozoa (Ectoprocta: 'Moss' Animals)". Encyclopedia of Life Sciences. John Wiley & Sons, Ltd. doi:10.1038/npg.els.0001613. Dicapai pada 2008-01-19.
  72. ^ Linnaeus, Carolus (1758). Systema naturae per regna tria naturae :secundum classes, ordines, genera, species, cum characteribus, differentiis, synonymis, locis (dalam bahasa Latin) (ed. edisi ke-10). Holmiae (Laurentii Salvii). Dicapai pada 22 September 2008.

Pautan luar

[sunting | sunting sumber]
Diambil daripada "https://ms.wikipedia.org/w/index.php?title=Binatang&oldid=6203615"