Oostfreesland

Oostfreesland (Hoogdüütsch: Ostfriesland) is en Kuntrei un en Landskuppsverband in de Noordwesten van dat düütsche Bundsland Neddersassen.

Gewest

Normalerwies denken de Lü, dat Oostfreesland dat Land up de oostfreeske Halfinsel tüsken Eems un Jaad un de söven Eilannen vör de Waterkant is, also van de nederlannsche Grens bit na Willemshaven. Man van de politiske Historje is dat anners, denn dat Ollnbörger Freesland in den Oosten (Landkreis Freesland) und dat fröher prüüsske Willemhaven höört nich dartoo. Oostfreesland is de Kuntrei van de vörmalske Grafskupp Oostfreesland. Vandag sünd dat so de Landkreisen Auerk, Wittmund un Leer un de Stadt Emden. De gröttsten Städer sünd Emden, Auerk, Leer, Esens, Wittmund un Nörden.

In den Süden stött Oostfreesland an dat kathoolsche Eemsland un dat Ollnborger Mönsterland. Wat besünners is daarbi dat Saterland. Dat höört kultuurhistorisk un van sien Spraak na Oostfreesland, man dat was so isoleert, dat dat to dat Bistum Mönster kweem.

Oostfresen föhlen sük as en Deel van de freeske Kultuur. De Fresen wahnen an de hele Waterkant van de Noordsee, van de Nedderlannen an över Düütschland bit na Däänmark. Umdat Oostfreesland över Jahrhunnerde dör See un Mooren blot minn wat mit sien Nahbers to doon harr, gaff dat daar en egen Entwickeln. Ok vandag hebben de Oostfresen noch hör egen Kopp un hebben dat nich geern, wenn se hör Kultuur of oostfreeske Institutionen in Gefahr sehn.

Landskupp

Up de oostfreeske Eilannen gift dat mennig Dünen ut fienen witten Sand. Daarmit Wind un Water neet tovööl van dit Dünen kött maken kunnen, worden Planten daar in plant, meest Strandhaafer. So worden de Dünen fast maakt. Normaalerwies „wannern“ de Dünen van West na Oost: Wind dragt wat van de Sand weg un lett an anner Steden en neei Dün wassen.

Tüsken de Eilannen und dat Fastland (de Eiland-Oostfreesen nömen dat „Fastewal“) is dat Wattenmeer. Dit Levensruum is heel wat Besünners. Bi Ebb fallt dat Watt meestied drög man bi Flood is dat in't Geheel unner Water. Dör Prielen löpt dat Water to un off.

Faken geiht dat Watt denn in de Soltwisken över. Dit Gröönland word blot off un to bi hooge Flooden van da See unner Water sett. So gift dat ok daar en egen un besünner Stück Natuur, mit heel raar Planten. En Pionierplant is de Qualler.

Siet 1000 Jahren bewahren de Oostfresen nu al hör Waterkant mit Dieken. Ok wenn se bi swoore Störmflooden faken weer grote Streken laten harren, hebben se anfangen, mit Dieken neei Land to gewinnen. Dit Neeiland word Poller of Grode nömt.

Dat Fastland bi de Waterkant is Masch, dat wieder in't Binnenland to Geest, Leeg- un Hoogmoor word.

En grot Hoogmoor is vandag blot noch rund um dat Ewerg Meer to finnen. Dat word nu schuult, nett as de lüttje Rest van dat Hoogmoor an anner Steden, to'n Bispööl dat Lengener Meer. In de verleden Jahren hebben de Minsken oll Moor, dat al drög un van Busken bewassen was, weer natt maakt. Dat is dor nu bold weer so, as dat fröher was. In Oostfreesland gift dat ok en Bült Leegmoor-Meeren, so as dat Grote Meer in dat Süüdbrookmerland.

De Oldmoränenlandskupp van de Geest is to'n groten Deel sandig Tügg, dat in de Saale-Iestied na Oostfreesland schuven wurr. Vandag word daar meestied Landweerstkupp up maakt, of un to gifft dat ok Holten.

As de Meentelanne uplöst wurren, mutten de Buren hör Land offriggeln, daarmit se sehn kunnen, hum wat hört un dat de Kohjen neet weglopen kunnen. So hebben se daar umto denn de Wallhecken anleggt: Lüttje Wallen, waar Busken un Bomen up wassen. Rin kummt man dör en holten Dör, de so nömd Heck.

Vandag findt man ok de en of anner Holt in Oostfreesland. Fröher hett dat kien tosammenhangen Holten geven. In't Geheel is Oostfreesland platt as'n Pannkook.

Siedeln

De erste Sporen van Minsken in Oostfreesland komen van jungpaläolitisk Rendeerjagers ut de Hambörger Kultuur. Achteran hett man Resten man van de mesolitisk un neolitisk Klockbeker-Kultuur funnen, ok van de Megalith-Kultuur un van de Schnoorkeramik. De olltste Fundstee van en Siedeln in Oostfreesland wurr in Hesel funnen.

Later kammen denn Germanen ut de ingwäonisk Grotverband, de Fresen un Chauken. Eerst waahnden de Chauken tüsken Eems un Werser, man so van dat Johr 0 an wurren se van de Fresen ruutschmeten of in hör Stamm upnohmen. Siet dat tweede Jahrhunnert hett man noit weer wat van de Chauken hört. Ut den Süden kammen denn ok noch en paar Sassen. Ut en Mischen van disse dree Volksgruppen sünd de Oostfresen ruutkomen.

In dat fröhe Middeloller kunnen de Oostfresen blot up de Geest un up so nömd Warfen hör Dörpen un Husen bauen. De Marsch wurr faken van de Noordsee unner Warter sett. Vandag gift dat noch mennig Orten, de de „Warf“ in hör Namen hebben, so as Möhlenwarf, Tichelwarf of Anderwarfen. Eerst so van dat Johr 1000 an hebben de Fresen de Dieken baut. En Spreekword seggt: „Gott hett dat Meer maakt un de Fresen de Waterkant.“

Histoorje

Fröhe Histoorje

Blot de Archäölogen hebben wat över de Tied ruutfunnen, de al heel lang her is. En bietje wat steiht in Schrievsels, de van frömde Lü upschrieven wurren. De römiske Schrievers Plinius de Oller, Tacitus un Strabon hebben uns en bietje wat över de Tahl, Verdeelen un de Aard van de freeske Dörpen överlaten. Ok wenn dat nich völ was, so weten wi dör disse Berichten doch, dat an de Waterkant bi de Noordsee al Minsken wohnen deen, bevör Christus up de Wereld kamm.

Fröhe Tied van de Karolingers

Eerst van dat fröh Middeloller weten wie en bietje mehr. To disse Tied gaff dat en groot freesk Riek in de Kuntrei van dat nederlannsche Freesland van vandag bit an de Werser. De en off anner Könink van de Fresen is vandag mit sie Naam bekannt. So ok de grootfreeske Könink Radbod. Van hum worden bit vandag Vertellsells vertellt un Straten sünd na hum nömt.

Unnerdaan maken dör Karl de Grote

Dat Grootfreeske Riek was blot en kört Tied van Bedüden. In't Jaahr 785 maakte sik de Frankenkönink Karl de Grote tolesd dat oostelk Freesland unnerdaan. In dat franksche Riek is Oostfreesland in twee Grafskuppen updeelt worden. In de Tied kwammen den ok de Missionare Luidger un Willehad na Oostfreesland un vertellden de Fresen wat van dat Christendom. So wurr en Deel van Oostfreesland an de Bistum Bremen geven, de anner Deel wurr Osnabrück toslaan. Man de Legende seggt, dat de Fresen van Karl de Grot hör besünner Freedomsrechten kregen hebben.

As dat karolingsche Riek stücken gung, maakten sik de Fresen free van de oll Herren. Van de Tied leevten se in sülvstadig Landgemeenten, de elke Jaahr hör Vetreders, so nömd „Redjeven“ (Raadslü) wählt hebben. De Redjeven wassen Richters as ok Verwaltenslü van de lüttje Gemeenten. De Feudalismus, de sük to de Tied in Europa utbreden dee, hebben de oll Fresen neet kennt. För hör was klaar, dat se free un van kien Herr Knecht wassen.

In disse Tied van de Freeske Freedom, van't 12. bit 14. Jahrhunnert, truffen sük de Vertreders van de so nömt Söven Freeske Seelanne elke Jaahr bi de Upstalsboom in Auerk-Raah, um Gericht to hollen un Saken van Bedüden uttoklabüstern.

De Tied van de Oostfreeske Hoovdlinge

In den Verloop van't 14. Johrhunnert gung de Redjeven-Verfaten na de Düvel. Dör dat Utbreken van de swarte Dood un grote Störmflooden gung in Oostfreesland allens dörnanner. En paar Familien, de al grot Inflood harren, dor Nütt an un maakten sük to „Hoovdlingen“ in groter of lüttjeder Lannesdeelen. Man ok dat was kien Feudsalsystem. De Lü wassen twars hör Gefolgskupp un harren verscheden Flieten, man se bleven free un kunnen ok utwannern, wenn se dat wullen. Dat was en biete so as bi de oll noordgermanske Heerskupp.

Nu keem en Tied, waar de Hoovdlingssippen altied Stried mitnanner harren. Se all wullen de gröttse Macht. Dat was erst to Enn, as Edzard Cirksena in dat Johr 1430 Baas van en „Bund för Freedom van de söven Oostfreeslanne“ wurr. Ulrich Cirksena wurr denn later van Kaiser Friedrich III. to en Graaf maakt. He kreeg Oostfreesland as Rieksgraafskupp to’n Lehen geven.

Unner de Heerskupp van de Cirksenas, de later ok de Titel Fürst harren, gung dat mit de Weertskupp un de Sellskupp in Oostfreesland vöran. Van de gröttste Bedüden was Graaf Edzard de Groot. He föhrde de Reformatschoon in Oostfreesland in un unner sie Heerskupp wurr dat oostfreeske Landrecht schreven. Ok was de Graafskupp to noit groter as unner Edzard. To de Tied (1547 – 1625) dee ok de oostfreeske Humanist Ubbo Emmius sien Wark.

Man as de Orlog van de Dartig Johren utbreken dee, harr Oostfreeslad groot Nood to leden, as de Suldaaten van Graaf Peter Ernst II. van Mansfeld in dat Land kwammen un mit Füür un Iesen regeeren deen.

Achter d’ Orlog van de dartig Johren

As weer Recht un Ordnung bestunn, kunnen de Oostfreeske Landstannen en groot Deel van de Macht in Oostfreesland an sück brengen. Van nu an wassen se neet mehr offhanging van de Lannesherr. Man daarum gaff dat völ Stried, doch de Lannesherren kunnen hör Machr noit weer in't Geheel weerkregen. Ut de oostfreeske Landstannen gung later de Oostfreeske Landskupp hervör, de noch vandag dat oll Wapen föhrt, man vandag en Kultuurparlament is.

1726/27 gaff de so nömd Appell-Orlog. De oostfreeske Fürst Georg Albrecht harr alweer Stried mit en Deel van de Stannen („renitente Stannen“), man de anner Deel („leedsam Stannen“) stunn up sien Sied. De Fürst kunn sük ditmaal dörsetten. ok de Stadt Emden, de dat Leit van de renitente Stannen harr, gaff up.

Man de Kanzler van den Fürst Gerog Albrecht, Enno Rudolph Brenneysen, was leep slecht bi't Verhanneln. So gaff dat in de Tied achteran kein Freden tüsken de Stannen un de Fürst. Ok wenn Kanzler un Fürst en harte Straaf tegen de Renitenten dörsetten wullen, prootde de Kaiser 1732 en Amnestie ut. In't Johr 1734 bleev de Fürst dood un sien lesde Nakomer, Carl Edzard, wurr Fürst. Man ok he kunn de Stried mit de Stannen to kien good Enn brengen.

In dit Tied fung dat an, dat Preußen de Macht in Oostfreesland övernehmen kunn. Nich tolesd de Stadt Emden hett dat in Gang sett. Emden was achter de Apell-Orlog Problemen mit hör Weertskupp kregen harr. Se wullen nu, dat Emden weer de „Hööftstadt van de Stannen“ un en grote Hannelsstadt wurr. Siet 1740 lövten de Emders, dat se dat mit de Hülp van de Preußen anstellen kunnen. Se wullen en Verdrag, de Preußen de Heerskup över Oostfreesland sekern dee, wett dat kieneen mehr ut dat Huus van de CIrksenas gaff. Sien Hannelsprivilegien wull Emden ok in en Verdrag fastschrieven.

För Preußen dee Sebastian Anton Homfeld, Direktioralraad in den nedderrhiensk-westfaalsk Riekskreis, verhanneln. He was up de Sied van de renitent Stannen. An den 8. November-Maand 1740 stellde he sein Vörslag vör, wo man wiedermaken sull, wenn't an d'Arven geiht. Toeerst was dat en stuur Verhanneln, man an d' 14. Märt-Maand 1744 worde twee Verdragen klaar maakt: De „Königliche Special-Declarations- un Versicherungsakte“ un de „Agitations- und Konventionsakte“. Ok harr Kaiser Leopold I. al in't Johr 1694 ed Expektanz utstellt, de Preußen tosekert harr, dat se dat Recht harr, Oostfreesland to övernehmen, wenn de Cirksenas utstürven sünd. Ok wenn de Könink van Hannober daartegen was, kunn Könink Friedrich de Grote so al in dat Johr 1744 de Heerskupp in Oostfreesland an sük brengen, umdat Carl Edzard Cirksena sünner Kinners to Dood gung.

Oostfreesland unner Preußen

Nu keem en Tied unner de Heerskup van Preußen, waar dat Barg up gung mit de Weertskupp in Oostfreesland. Ok weer man nu sowiet, neei Tügg up de Weg to brengen. Mooren wurren drög leggt un Fehnsiedeln grünndt.

Achter de Slacht bi Jena un Auerstedt wurr Oostfreesland to dat Köninkriek Holland slaan un was daarmit unner de Fuchtel van't Napoleonisk Frankriek. In dat Johr 1810 kweem Oostfreesland as Department „Ems-Orientale“ („Ooster-Eems“) direkt to dat franzöösk Kaiserriek. As Napoleon offsett was, kwammen van 1813 bit 1815 de Preußen torügg na Oostfreesland. In disse Tied gungen oostfreeske Suldaaten up de preußke Sied in de Slachten van Ligny un Waterloo.

De Oostfreesen hopden, dat se bi Preußen blieven kunnen. Man in de Wiener Kongress wurr Oostfreesland de Könink van Hannober tosproken. Schuld daran was England. De engelsch Könink, de ok Könink van Hannober was, wull neet, dat Preußen tovöl van de Waterkant van de Noordsee kregen dee. Man de Stannen van Ootfreesland hollen hör Rechten. Man de Tied bi dat Köninkriek Hannober was kien good Tied för Oostfreesland. Dat gung neet vöran. So wassen de Oostfresen blied, dat Preußen in't Johr 1866 dat Köninkriek Hannober övernehmen dee.

Oostfreesland in't Düütsche Riek

As 1871 dat Düütsche Riek gründt wurr, wurr Oostfreestland in de Rieksverband inbunden. So stunn Oostfreesland neet mehr blot unner de Preußk Inflood.

Nazi-Tied

Van de Tied in dat darde Riek gift dat vööl Material un Booken. Das was to völ, all de Problemen un de verscheden Reaktschoonen hier to vertellen. Man ok in Oostfreesland sünd Synagogen offbrannt un Jöden verdreven worden un de Nazis harren en groot Inflood. In d'Krieg sünd de Städer Emden un dat preußke Willemshaven van Bomben leep kött maakt worden.

Neeiste Tieden

Achter d' tweede Wereld-Orlog was Oostfreesland van brittisk Suldaaten besett. In't Johr 1946 keem dat Land denn as Regeerensbezirk Oostfreesland to dat Bundsland Neddersassen. Man 1978 wurr de Bezirk mit de Bezirken Osnabrück un Ollnburg to de neei Bezirk Werser-Eems tosammenfaat. Dit Bezirk wurr 2004 uplööst.

Politiek

Oostfreesland is nu al lang kein egen Verwaltenseenheid mehr. De Landkreisen Leer, Auerk un Wittmund un de kreisfree Stadt Emden sünd vandag de Verwaltenseenheiden.

Bi Wahlen word in Oostfreesland traditschonell SPD wählt. De Wahlkreis Auerk-Emden was bi de Bunnsdagswahl 2005 de Kreis mit hoogste Deel van SPD-Wählers. Ok in de Rest van Oostfreesland is de SPD stark. Blot een paar lüttje Deelen sünd „swart“, also normalerwies mit en starke CDU, to'n Bispööl dat Lengenerland.

In de Johren 2004 un 2005 gaff dat groot Diskusschoon, of sük de oostfreeske Landkreisen to en „Grootkreis Oostfreesland“ tosammensluten sallen.

Kultuur

Spraak

Van't 15. bit 18. Johrhunnert hebben de Oostfreesen hör oll Taal, dat Freesk, offleggt. Van daar an hebben se dat oostfreeske Plattdüütsch prot, dat ok vandag noch van mehr as de halve Deel van de Lü proot. En Rest van de oll Oostfreeske Spraak, dat Saterfreesk, hett blot buten Oostfreesland in't Saterland överleevt.

Siet dat Johr 2004 düden twee oostfreeske Gemeenten, Auerk un Grootheid, tweesprakige Oortschiller mit de hooge (Aurich, Großheide) un de plattdüütsche Namen upstellen. Man in mennig Gemeenten sünd de Oortsnamen plattdüütsch blieven, so dat tweerspraakig Schillers neet wesen mutten.

Eten un Drinken

Oostfreesen drinken bannig völ Tee. In den Snee drinkt elk Oostfrees 2,5 kg Tee in't Johr, dat is bold teihnmaal mehr as de Düütschen drinken. De Tee kweem al in't 17. Johrhunnert ut de Nedderlande un Ingland na Oostfreesland. Blot 100 Johren later hebben al Oostfresen van elke Stand Tee drunken un neet mehr so völ Beer.

Al siet dat Johr 1806 gift dat dat Tee-Hannelshuus Bünting in Leer. Anner grote Tee-Hannelshusen sünd Onno Behrends un Thiele. Blot Tee, de van en Tee-Unnernehmen in Oostfreesland kummt, dürt sük „echt Oostfresen-Tee“ nömen.

Besökers könen de „Oosfreeske Tee-Kultuur“ to'n Bispööl in de Tee-Museen in Leer of Nörden beleven,

Ok en paar alkoholisk Dranken hebben de Oostfresen. Besünners bekannt is de Kruiden, en Krüden-Bitter mit 32 per Zent Alkohol. Meest word mit "Kruiden" de Kuur van de Firma Folts&Speulda in Leer meent, de so nömt „Echt Folts-Kruiden“.

To dat Neeijahrfest worden in Oostfreesland Neeijahrs-Koken maakt. Se worden ok Rullerkes nömt, umdat se sowat as en hart uprullt Wafel. Anner Oostfreeske Spezialitäten bünd Speckendicken, Gröönkohl, Grau Arften, Updrögt Bohnen, Insett Bohnen un mennig mehr.

Bruukdom

In Oostfreesland hebben sük egen Spoortaarden entwickelt, so as dat Boßeln, Klootscheten un Pulstockspringen. Bruken an besünner Dagen sünd dat Singen to Sünnermarten, Paaskefüür un dat Leggen van't Bruutpadd to Hemelfahrt. Dat Upstellen un Klauen van Maiboomen hört to en Traditionslinie in Eurasien, man hett in Oostfreesland besünner Form un Regeln. Up de Eilanden hebben sük ok noch anner Bruken hollen. To Paaske kregen de Kinner Eier, de kott smieten off rullt worden, eherder se eten worden. An Sünnermarten (ok Martini nömt) gahn de Kinner un of faken wat junge Lü mit Kipkapkögels un Skebellenskoppens bit Husen lang to singen un krene denn Slickerkraam.

In Oostfreesland word in d' Winter ok vööl schöfet. Besünner Schöfels bünd de Breinermoorkes, de en lang Tied in dat Dörp Breinermoor maakt wurren.

Örgellandschap

→ Hööftartikel: Örgellandschap Oostfreesland un List vun de Örgel in Oostfreesland

Oostfreesland is ok vunwegen sien rieke Örgellandschap bekennt.^[1] In de 170 ole Karken vun Oostfreesland staan 90 historsche Örgel ut söven Johrhunnerten vanaf de Tied vun de laat Gotik. Een vun disse weltwied öllste Örgel, de noch mit ehr ganze Anlaag un de meeste Registers bewoord bleven is un de man hüüt noch spölen kann, steiht in Rysm (1457). Bold komplett bewoord ut den 17. Johrhunnert mit Piepen ut den 16. Johrhunnert sünd de Instrumenten in Osteel (1619), Westerhusen (1642–1643) un Uttum (üm 1660). Ok de bekennte Orgelboer Arp Schnitger heeft met sien Örgel in Nörden (1693) un in Weener (1710) sien Spören in Oostfreesland achterlaten. In't 18. Jh. beleefte de Örgelkultur nog een Blütetied, als de Orgelboer Johann Friedrich Wenthin un Hinrich Just Müller in Konkurrenz stunnen un sogar lüttje Dörpkarken sick wertvulle Örgel anschafft hebben. Als tüssen 1850 un 1950 is dat Niveau in't oostfreesche Orgelbo ganz afsackt was, had man kien Geld un kunn sick kien moderne Instrumente leisten. Hüüt is dat een groot Glück, weil de ole Örgel dordör meest bewaard bleven sünd. In de letzte 50 Johr sünd bold all Originalinstrumente optimol restaureert, wat besünners de Orgelbo Jürgen Ahrend (Loog) te verdanken is, de op dat Rebeed van Restauratschoon de Toon angeven heeft. Dat Organeum in Weener is een bedüdend Orgelzentrum, dat Kunzerten organiseert und Örgelfohrten veranstalt.^[2] Elke Johr waarn u. a. in de St. Ludgerikark in Nörden, in de Lutherkark un de Groot Kark in Leer, in de St. Georgskark in Weener un in Dornum un ok binnen dat wied bekennte Klassikfestival „Musikalsche Sömmer“ Kunzertriegen anboden.^[3]

Gloov un Karken

De Lü in Oostfreesland sünd meestieds protestansk. In den Westen, besüners in de Krummhörn un in't Rheiderland, man ok in Emden, Leer un de westelk Deelen van't Overledingerland un't Moormerland, sünd de Minsken reformeert, of un to gift dat ok en Old-Reformeerte Gemeente. Anners sünd de Lü luthersk.

Man free Karken gift dat in Oostfreesland ok mehr as annerwaars. De Geschicht van de Mennoniten in Emden geiht bit in de Reformatschoonstied torügg. De Baptisten sünd midden in't 19. Jahrhunnert in Jever un Ihren upkomen. En bietje later kwammen de Methodisten. Free evangelisk Gemeenten hebben erst achter de tweede Wereldorlog anfangen, sük to grünnen. De kathoolsche Kark is en Minnerheiden-Kark blieven, ok wenn achter den Orlog mennig Katholiken na Oostfreesland komen sünd.

De lutherske Gemeenten hören to de lutherske Lanneskark Hannober. De Reformeerten sünd in de „Evangelsk-reformeerte Kark – Synode van de reformeerte Karken in Bayern un Noordest-Düütschland“ organiseert. Dit Kark hett hör Hoovtseet in Leer. De Evangelsk-Freekarken sünd in hör noordwestdüütsche Vereenigen tosammenfaat un de Katholiken hören an dat Bistum Osnabrück.

Weertskupp

Historisk Achtergrund

In den Loop van de Historje hebben sük rieke un arme Tieden immer offwesselt. Besünners an de Waterkant stunnen en paar rieke Buren tegen en grot arm Proletariat. So hebben sük de arme Lü anners hülpen. Se gungen för hör Wark in de Nedderlande („Hollandgangers“) of sünd glieks heel utwannert. So gift dat vandag in de USA ok noch en groot oostfreesk Gemeenskupp. De Gemeenskupp is so groot, dat dat sogar tiedwies een egen Blatt gaff, de Ostfriesische Nachrichten- Heimatblatt der Ostfriesen in Amerika

Landweertskupp

To all Tieden harren de meesten Oostfresen hör Utkomen in de Landweertskupp hat, an de Waterkant ok as Fiskers. Ok vandag gift dat noch mennig Buren, besünners in de Melkweertskupp, umdat dat in oostfreesland good Gröönland gift. Man ok Schaapen worden in Oostfreesland tücht. Se hollen dat Grass up de Dieken kört un maken se ok faster, umdat se lüttje Hofen hebben. In de Pollers, to'n Bispööl in't Rheiderland, word ok Korn anbaut.

In Oostfreesland hebbt sück verscheden besünners Deerenrassen ruutbildt: Dat Oostfreesen-Peer, dat oostfreeske Melkschaap, de Emder Goos, de Höhnerrasse „Oostfreeske Möv“ in verscheden Klören un de nu leep raar worden swaartbunt Koh. Se is dör de Hybridrasse „Holstein Frisian“ ut de USA offbeten worden un nu bold utstüven.

Industrie

Dat gift neet völ Industrie in de Kuntrei. Blot in de Havensteden Emden un Willemshaven gift dat lüttje Zentren. Gröttste Industrieanlaag un bedüdend Arbeidgever in Oostfreesland is dat VW-Wark in Emden. Mennig Oostfreesen hebben hör Warksteden ok bi de Meyer Werft in Papenbörg, nett vör de Dören van Oostfreesland. De Stadt Leer is achter Hambörg de gröttse Stee för Reders in Düütschland.

Man wiet vörn is Oostfreesland bi dat Nütten van de Windkracht. So dicht bi den Waterkant gift dat völ Wind un in de Kuntrei was ok Bott genug för Windkrachtanlaagen. In Tokunfst sallen ok Winparks up d'hoge See baut worden, so nömd „Offshore Winparks“. De gröttste Maker van Windkrachtanlagen, dat Unnernehmen Enercon, hett sein Seet in Auerk un baut sein Anlagen in Auerk un Emden.

Tourismus

Oostfreesland hett elke Johr en Bült Gasten, de sik dor verhalen willt. Besünners up de oostfreeske Eilanden komen de Lü up Visit, dor hett dat Ambacht mit de Gasten al in't 17. Johrhunnert anfungen. Ok de Waterkant van dat Fastland harr dor wat van.

Annerswaar in Oostfreesland kwammen noit Touristen, man dat hett sük siet de 70er Jahren ännert. Daar gift dat för de Gasten nu ok mennig wat to beleven. En Bispööl sünd dor de Touren, de man mit't Raad maken kann, so as de Düütsche Fenroute of de International Dullert-Route.

Problemen mit Weerstskupp

Ok wenn man dat neet fluks sehen deit, so höört Oostfreesland vandag to de Kuntreien in Düütschland, waar se leep Problemen mit de Weertskupp hebben. Mennig Lü sünd sünner Wark un jung Lü, de en good Utbilden kregen hebben, mutten hör Tohuus verlaten, um en Arbeidsstee to kregen. Man ok wenn dat mehr un mehr oll Lü gift, so kregen de Minsken in Oostfreesland noch leep völ Kinners. Ok trekken mehr un mehr Lü na Oostfreesland, so dat dat up Stünns de Tahl van de Inwahners noch hoger word. Man de Probleme mit de Weerstkupp worden daarvan ok neet minner.

Medien

Bladen

In Oostfreesland gaff dat lang Tied in elke lüttje Streek en egen Bladdje. Vandag sünd de meesten Bladen neet mehr egenstannig, blot bi de Rheiderland-Zeitung un de Ostfriesische Nachrichten hett kien anner sein Fingers in.

De oostfreeske Bladen sünd:

Anzeiger für Harlingerland – in d’Landkreis Wittmund
Borkumer Zeitung – up dat Eiland Börkum
Emder Zeitung - Emden un umto
General-Anzeiger – in d’ Overledingerland
Norderneyer Badezeitung – up dat Eiland Nörderney
Ostfriesischer Kurier – in de oll Landkreis Nörden
Ostfriesische Nachrichten – in den oll Landkreis Aurich
Ostfriesen-Zeitung – in heel Oostfreesland
Rheiderland-Zeitung – in d’oll Landkreis Weener (Rheiderland)

Tiedschriften

Ostfriesland Magazin – Tiedschrift för Oostfreesland, kummt elke Maand rut
he! Norderney – veermaal in’t Johr up Nörderney
DIESEL - dat oostfreeske Bladdje - Tiedschrift heel un dall up Platt, veermaal in 't Johr

Radio

Radio Ostfriesland - Bürgerradio för Oostfreesland
Radio Jade - Bürgerradio för Willemshaven, Freesland un Oostfreesland

Fernsehen

Friesischer Rundfunk – lüttje Kanaal in’t Kavelnett van Oostfreesland un umto

Verkehr

Autobahnen

An dat düütsche Autobahnnett wurr Oostfreesland eerst laat ansluten. Man nu sünd dat al twee Autobahnen, de na Oostfreesland gahn. Över de A 28 können de Oostfreesen gau na Ollnborg, Breem un Hambörg komen. De A 31, de in dat 2004 mit Hülp un Geld van de Gemeenten, Landkreisen, Provinzen un Bedreven ut Oostfreesland, dat Eemsland un de Nedderlande klaar maakt worden kunn, slött Oostfreesland an dat Ruhrrebeet an. De blot veer Kilometer lange A 280 maakt de A 31 mit de nedderlannsche Rijksweg 7 an’n anner, de na Grunneng geiht.

Bundsstraten

De B 70 is en van de langste Bundsstraten in Noordwestdüütschland un geht van Neermoor in Oostfreesland altied an d’Eems land bit na Wesel an d’ Nedderrhien.
Die B 72 geiht van Cloppenbörg över Auerk un Nörden bit an de Waterkant na Nörddiek.
Die B 210 geiht dwars Oostfriesland van Emden na Willemshaven.
De B 436 fangt in Weener an un geiht dwars dör Oostfreesland un Freesland bit na Sande.
Die Bundesstraße 461 is mit sein Streek van Wittmund bit an de Havens van Carolinensiel un Harlesiel leep kört.

Iesenbahn

Twee Streeken van d’Düütsche Bahn sünd in Oostfreesland leep wichtig, daar fahren ok Intercity-Iesenbahnen:

Nörddiek - Emden - Leer - Ollnborg - Bremen (KBS 390)
Nörddiek - Emden - Leer - Rheine - Mönster (KBS 395)

Dat kört Stück van Emden Hbf bis Emden Außenhafen (KBS 396) is blot för de Lü, de mit Schipp na Börkum willen. Up dat kört Stück van Leer bit Nieuweschans in de Nedderlannen fahren ok weer Iesenbahnen, man well bi na Grunneng will, mutt in Nieuweschans in en anner Bahn stiegen.

Up de Streeken Willemshaven - Osnabrück un Esens - Wilhelmshaven fahren kein Bahnen van de Düütsche Bahn, man van de Noordwestbahn:

Auerk is up Stünns neet an dat Iesenbahnnett ansluten, man in’t tokomend Johr sall de Streek twüschen Auerk un Abelitz för Gooden weer nütt worden

Waterstraten

Elisabethfehnkanaal
Eems
Eems-Jaad-Kanaal
Eems-Siedkanaal
Hunte-Eems-Kanaal
Jümme
Leda
Nordgeorgsfehnkanaal
Sagter Eems

Havens gift dat to’n Bispööl in Weener, Leer, Ditzem, Emden, Greet, Nessmersiel, Dornumersiel, Bensersiel, Neeharlingersiel, Carolinensiel, Harlesiel un up de Oostfreeske Eilannen.

Bekennt Oostfreesen

Lü van d’Glooven

Menso Alting
Helias Meder
Remmer Janssen, Pastoor ut Strackholt
Otto Galama Houtrouw, Theolog un Heimatförsker

Ludwig Heinrich Ihmels, Lannesbischof van Sassen
Heinrich Reimers, Theolog un Heimatförsker
Albrecht Oepke, evangelisk Theolog

Lü van d’ Wetenskupp

Eggerik Beninga, Chronist
Ubbo Emmius, Pastoor, Historiker un Grünner van de Universität Grunneng
David Fabricius, Pastoor, bedüdend Amateurastronom un Kaarten-Tekner
Johannes Fabricius, he de Flecken up de Sünn toeerst sehn
Hermann Conring, Avkaat
Johann Christian Reil, Dokter un Professor

Jabbo Oltmanns, Astronom un Mathematiker
Enne Heeren Dirksen, Mathematiker
Ludwig Franzius, Waterbauingenieur, Oberbaudirektor van Bremen
Rudolf von Jhering, Avkaat
Rudolf Eucken, Philosoph
Hermann Lübbe, Philosoph
Karl Lohmann, Wetenskupp van d’Weertskupp
Gerold Rahmann, Dokter un Professor för Burn

Politikers

Ernst Reuter, Buurmester van Berlin
Hinrich Swieter, vörmaalsk neddersasske Finanzminister
Reinhold Robbe, vörmaalsk Lidd van d’Bunddag, nu Beupdragter för de Wehr van de Bundsdag

Künstler

Ludolf Backhuysen, Maler
Henrich Becker, Gesichtmaler
Enno Wilhelm Hektor, Dichter
Peter Marx, Miniaturmaler un Grafiker
Otto Waalkes, Komiker
Hannes Flesner, Singer

Karl Dall, Komiker
Wolfgang Petersen, Regisseur
Helma Sanders-Brahms, Regisseurin
Hans Peter Geerdes, Künstlernaam H. P. Baxxter, Singer van de Techno-Combo Scooter
Poppe Folkerts, Maler
Ole West, Maler

Sonstige

Henri Nannen. Verleger un Publizist
Dieter Eilts, Footballspeler un Trainer
Eva Herman, Moderatorske un Schrieverske
Georg Boomgaarden, Botschafter van d’ Bundsrepubliek Düütschland in Spanien

Ewald Christophers, Journalist, "Stimm van Oostfreesland"
Minnie Schönberg, Moder van de Marx-Brothers, kweem ut Dornum

Dat Ostfreesland-Lied

In Ostfreesland is't am besten

van Enno Hektor (1850) / Melodie: "Weißt du wieviel Sternlein stehen"

In Ostfreesland is't am besten
over Freesland geiht der niks.
War sünd wall de Wichter mojer
war de Jungse wall so fix?
In Ostfreesland mag ik wesen
anners nargens lever wesen;
over Freesland geiht der niks
over Freesland geiht der niks.

Nee, 't is nargens, nargens beter
as war hoch de Dieken stahn,
war up't Eiland an de Dünen
hoch hennup de Bulgen slaan;
war so luut de Nordsee bullert
war ji könen up de Dullert
Dreemast-Schippen fahren sehn
Dreemast-Schippen fahren sehn.

Nargens bleiht de Saat so moje,
nargens is de Buur so riek,
nargens sünd de Kojen fetter,

nargens geiht de Ploog so liek,
nargens gifft so faste Knaken,
weet man leckerder to maken
Botter, Kees un Karmelkbree,
Botter, Kees un Karmelkbree.

War in d' Wagen Törf un Kienholt
worden haalt van't Hochmoor heer;
war de heel Welt sük lüstig
maakt up't Is bi't Eierbeer;
war s'in't Feld mit Kloten scheten
war se Bookweit-Schubbers eten;
Harm up Freersfoten geiht
Harm up Freersfoten geiht.

För Ostfreesland, för Ostfreesland
laat ik Bloot un Leven geern,
weer ik man weer in Ostfreesland
war so mennig söte Deern.
In de Frömde wünsk ik faken:
Kunn 'k doch Moders Breepott koken
hören weer in d' Hörn bi 't Füür
hören weer in d' Hörn bi 't Füür.

Booken över Oostfreesland

Onno Klopp, Geschichte Ostfrieslands, 3 Bde., Hannover 1854-1858.
Hajo van Lengen (Hrsg.): Die Friesische Freiheit des Mittelalters - Leben und Legende, Verlag Ostfriesische Landschaft, 2003.
Franz Kurowski, Das Volk am Meer - Die dramatische Geschichte der Friesen, Türmer-Verlag.
Karl Cramer, Die Geschichte Ostfrieslands. Ein Überblick., Isensee - Oldenbg.
Hermann Homann, Ostfriesland - Inseln, Watt und Küstenland, F. Coppenrath Verlag, Münster
Manfred Scheuch, Historischer Atlas Deutschland, ISBN 3-8289-0358-4

Oostfreesland in belletristisk Texten

Erskine Childers, Das Rätsel der Sandbank ISBN 3-2572-0211-3
S. Wörrishofer, Onnen Visser, der Schmugglersohn von Nördernee (in dat late Kaiserriek en völ leest Book för junge Lü, dat hannelt van Oostfreesland unner de franzöösk Heerskupp)
De Komiker Otto Waalkes hett sien Oostfreesendom in’t Kabarett un Filmen altied ruutstellt

Borns

↑ „Ems-Dollart Region: The most concentrated region of well-preserved historic organs in the world. [S. 170]. … With its wealth of historic instruments, the region became an early focus for scholars and builders… The emergence of the Ems-Dollart organs as cultural treasures of worldwide significance was made possible by four important events: (1) the founding of the Jürgen Ahrend and Gerhard Brunzema workshop (Leer) in 1954, which quickly established itself as the leading shop for restoration and conservation; (2) the establishment of the Norddeutsche Orgelakademie (Bunderhee) by Harald Vogel (1977) which serves as a central research facility for study of the area’s historic instruments and makes access to them possible for visiting builders, players, and scholars… [S. 172f.]“. Cleveland Johnson: Ems-Dollart Region. In: The Organ. An Encyclopedia. Douglas E. Bush, Richard Kassel (Hrsg.). Routledge, New York u. London 2006, ISBN 0415941741, (online)
↑ Örgelkunzert-Översicht (nakeken op 12. April 2009)
↑ Musikalsche Sömmer (nakeken op 12. April 2009)

Weblinks

[1] „Ems-Dollart Region: The most concentrated region of well-preserved historic organs in the world. [S. 170]. … With its wealth of historic instruments, the region became an early focus for scholars and builders… The emergence of the Ems-Dollart organs as cultural treasures of worldwide significance was made possible by four important events: (1) the founding of the Jürgen Ahrend and Gerhard Brunzema workshop (Leer) in 1954, which quickly established itself as the leading shop for restoration and conservation; (2) the establishment of the Norddeutsche Orgelakademie (Bunderhee) by Harald Vogel (1977) which serves as a central research facility for study of the area’s historic instruments and makes access to them possible for visiting builders, players, and scholars… [S. 172f.]“. Cleveland Johnson: Ems-Dollart Region. In: The Organ. An Encyclopedia. Douglas E. Bush, Richard Kassel (Hrsg.). Routledge, New York u. London 2006, ISBN 0415941741, (online)

[2] Örgelkunzert-Översicht (nakeken op 12. April 2009)

[3] Musikalsche Sömmer (nakeken op 12. April 2009)

[1]

[2]

[3]