सामग्रीमा जानुहोस्

"ताजमहल" का संशोधनहरू बिचको अन्तर

कडीहरू सम्पादन गर्नुहोस्
विकिपिडिया, एक स्वतन्त्र विश्वकोशबाट
अन्तरक्रियात्मक रूपमा इतिहास हेर्नुहोस्
← अघिल्लो भिन्नता
Content deleted Content added
दृश्यात्मकविकिपाठ
सा रोबोट ले थप्दै: sa:ताजमहल्
सा रोबोट: रिडाइरेक्टहरू मिलाउँदै
 
(१९ प्रयोगकर्ताहरू द्वारा गरिएको बीचको ३७ अवतरण देखाइएन)
पङ्क्ति १: पङ्क्ति १:
{{Infobox historic site
{{ज्ञानबाकस ऐतिहासिक स्थल
| name = ताज महल تاج محل
| name = ताजमहल
| native_language =हिन्दी
| image = Taj Mahal, Agra, India edit2.jpg
| image = Taj Mahal, Agra, India edit2.jpg
| image_size = 250px
| image_size = 250px
| caption = ताजमहलको दक्षिणी दृश्य
| caption = ताजमहलको दक्षिणी दृश्य
| designation1 = WHS
| designation1 = WHS
| designation1_date = १९८३ <small>(७auM [[विश्व धरोहर समिति|सत्र]])</small>
| designation1_date = १९८३
| designation1_number = [http://whc.unesco.org/en/list/252 २५२]
| designation1_number = [http://whc.unesco.org/en/list/252 २५२]
| designation1_criteria = i
| designation1_criteria = i
| designation1_type = सांस्कृतिक
| designation1_type = सांस्कृतिक
| designation1_free1name = राष्ट्र
| designation1_free1name = राष्ट्र
| designation1_free1value = {{IND}}
| designation1_free1value = [[भारत]]
| designation1_free2name = क्षेत्र
| designation1_free2name = क्षेत्र
| designation1_free2value = [[एशिया एवं अस्ट्रेलेशियामा विश्व सम्पदा क्षेत्र|एशिया-प्रशान्त]]
| designation1_free2value = एसिया-प्रशान्त
| location = [[आगरा]], भारत
| location = [[आगरा]], भारत
| elevation = १७१ मी। (५६१ फ़ीट)
| elevation = १७१ मिटर (५६१ फिट)
| built = १६३२-१६५३ {{तथ्य|date= अप्रैल २०१०}}
| built = १६३२-१६५३
| architect = [[उस्ताद अहमद लाहौरी]]
| architect = उस्ताद अहमद लाहुरी
| architecture = [[मुगल स्थापत्यकला|मुगल]]
| architecture = मुगल बास्तुशैली
| latitude = 27.174799
| lat_degrees = 27
| lat_minutes = 10
| longitude = 78.042111
| lat_seconds = 30
| locmapin = Uttar Pradesh locator map
| lat_direction = N
| map_caption = आगरा, पश्चिमी उत्तर प्रदेश, भारतमा स्थिति
| long_degrees = 78
| long_minutes = 02
| long_seconds = 31
| long_direction = E
| locmapin = India
| map_caption = भारतमा स्थिति ताजमहल
| coord_display = inline
| coord_display = inline
| visitation_num = ३० लाख भन्दा अधिक
| visitation_num = ३० लाख भन्दा बढी
| visitation_year = २००३
| visitation_year = २००३
}}
}}

<!-- {{ज्ञानबाकस विश्व धरोहर स्थल
'''ताज महल''' (تاج محل) [[भारत]]को [[आगरा]] शहरमा स्थित एक समाधिस्थल हो । यसको निर्माण [[मुगल साम्राज्य|मुगल]] [[मुगल बादशाहहरूको सूची|सम्राट]] [[शाहजहाँ]]ले, आफ्नो रानी [[मुमताज महल]]को सम्झनामा गराए।<ref name="भारत अन्तर्जाल">{{cite web |url=http://bharat.gov.in/knowindia/taj_mahal.php|title= भारतको बारेमा जानहरू - ताजमहल |accessdate= अगस्त १९ २०११|last= |first= |authorlink= |coauthors= |date= |year= |month= |format= पीएचपी |work= |publisher=राष्ट्रिय पोर्टल विषयवस्तु प्रबंधन दल |pages= |language= नेपाली
| WHS = ताज महल
|archiveurl= |archivedate= |quote= }}</ref> ताज महल [[मुगल वास्तुकला]]को उत्कृष्ट नमूना हो । यसको वास्तुकला शैली [[फारसी वास्तुकला|फारसी]], टर्की, भारतीय तथा इस्लामिक [[वास्तुकला]]को घटकहरूको अनौठो मिश्रण हो । सन् १९८३ मा, ताजमहल [[विश्व सम्पदा क्षेत्र|युनेस्को विश्व सम्पदा क्षेत्र]] बन्यो । यसको साथै, यसलाई विश्व सम्पदाको सर्वत्र प्रशंसा पाउने, '''अत्युत्तम मानवीय कृति'''हरू मध्येको एक बताइएको छ । ताजमहललाई [[भारत]]को [[इस्लामी कला]]को रत्न पनि घोषित गरिएको छ । साधारणतया देखीएको सिङ्गमर्मरको पातोहरूको ठुलो-ठुलो तहबाट छोप्न बनाएको भवनहरूको सरह नबनाएर यसको श्वेत गुम्बद तथा टाइल आकारमा [[सिङ्गमर्मर]]बाट <ref>टाइल आकारमा, अर्थात सिङ्गमर्मरको सानो साना ईंट रूपी आयताकार टाइलहरूबाट छोपिएको छ ।</ref> छोपिएको छ । केन्द्रमा बनाईएको समाधिस्थल आफ्नो वास्तु श्रेष्ठतामा सौन्दर्यको संयोजनको परिचय दिन्छन् । ताजमहल भवन समूहको संरचनाको खास कुरा छ, कि यो पूर्णतया समतिताकार छ । यसको निर्माण सन १६४८को लगभगमा पुरा भएको थियो ।<ref name="भारत अन्तर्जाल"/> [[त्यस्ताद अहमद लाहौरी]]लाई प्रायः यसको प्रधान डिजायनकर्ता मानिन्छ।<ref name="unesco">[http://whc.unesco.org/archive/advisory_body_evaluation/252.pdf UNESCO सलाहकार संस्था आँकलन]</ref>
| Image = [[Image:Taj Mahal in March 2004.jpg|250px|center]]
| State Party = {{IND}}
| Type = सांस्कृतिक
| Criteria = i
| ID = 252
| Region = [[एशिया एवं अस्ट्रेलेशियामा विश्व सम्पदा क्षेत्र|एशिया-प्रशान्त]]
| Year = 1983
| Session =
| Link = http://whc.unesco.org/en/list/252
}} -->
{{coor title dms|27|10|27|N|78|02|32|E}}
<!--{{pp-semi-protected|small=yes}}-->
{{otheruses4|{{PAGENAME}}}}
<!---IMPORTANT NOTICE: NEW SEVEN WONDERS OF THE WORLD is discussed in the TOURISM section.
Per consensus DO NOT ADD New Seven Wonders to the lead! See Discussion.--->
'''ताज महल''' ({{pronEng|tɑʒ mə'hɑl}}) (''[[फारसी]]'': تاج محل, ''[[अङ्ग्रेजी़]]'': Taj Mahal) [[भारत]]को [[आगरा]] सहरमा स्थित एक समाधिस्थल हो। यसको निर्माण [[मुगल साम्राज्य|मुगल]] [[मुगल बादशाहहरुको सूची|सम्राट]] [[शाहजहाँ]]ले, आफ्नो पत्नी [[मुमताज महल]]को सम्झनामा गराए।<ref name="भारत अन्तर्जाल">{{cite web |url=http://bharat.gov.in/knowindia/taj_mahal.php
|title= भारतको बारेमा जानहरु - ताजमहल
|accessmonthday= अगस्त १९|accessyear= २०११ |last= |first= |authorlink= |coauthors= |date= |year= |month=
|format= पीएचपी
|work=
|publisher=राष्ट्रीय पोर्टल विषयवस्तु प्रबंधन दल
|pages=
|language= नेपाली
|archiveurl= |archivedate= |quote= }}</ref> ताज महल [[मुगल वास्तुकला]]को उत्कृष्ट नमूना हो। यसको वास्तुकला शैली [[फारसी वास्तुकला|फारसी]], तुर्क, [[भारतीय वास्तु|भारतीय]] एवं [[इस्लामी वास्तुकला|इस्लामिक वास्तुकला]]को घटकहरुको अनौठो सम्मिलन हो। सन् १९८३ मा, ताजमहल [[युनेस्को]] [[विश्व सम्पदा क्षेत्र]] बन्यो। यसको साथै, यसलाई विश्व सम्पदाको सर्वत्र प्रशंसा पाउने, '''अत्युत्तम मानवीय कृति'''हरु मध्येको एक बताइएको छ। ताजमहललाई [[भारत]]को [[इस्लामी कला]]को रत्न पनि घोषित गरिएको छ। साधारणतया देखीएको सिङ्गमर्मरको पातोहरुको ठुलो-ठुलो तहबाट छोप्न बनाएको भवनहरुको सरह नबनाएर यसको [[श्वेत]] [[गुम्बद]] एवं टाइल आकारमा [[सिङ्गमर्मर]]बाट <ref>टाइल आकारमा, अर्थात सिङ्गमर्मरको सानो साना ईंट रूपी आयताकार टाइलहरुबाट छोपिएको छ। </ref> छोपिएको छ। केन्द्रमा बनाईएको समाधिस्थल आफ्नो वास्तु श्रेष्ठतामा सौन्दर्यको संयोजनको परिचय दिन्छन्। ताजमहल भवन समूहको संरचनाको खास कुरा छ, कि यो पूर्णतया समतिताकार छ। यसको निर्माण सन १६४८ को लगभगमा पुरा भएको थियो।<ref name="भारत अन्तर्जाल"/> [[त्यस्ताद अहमद लाहौरी]]लाई प्रायः यसको प्रधान डिजायनकर्ता मानिन्छ।<ref name="unesco">[http://whc.unesco.org/archive/advisory_body_evaluation/252.pdf UNESCO सलाहकार संस्था आँकलन]</ref>


== वास्तु कला ==
== वास्तु कला ==
{{main|ताजमहलको मूल एवं वास्तु}}


=== समाधिस्थल ===
[[चित्र:Taj floorplan.svg|right|thumb|ताजमहलको भुई/तलको योजनाको नक्सा]]
ताज महलको केन्द्र बिंदु हो, एक [[वर्गाकार]] [[आधार आधार]]मा बनाईएको श्वेत सिङ्गमर्मरको समाधिस्थल। यो एक सममितीय भवन हो, जसमा एक ईवान अथवा भब्य विशाल वक्राकार (छत जस्तो) द्वार छ। यस भवनको माथि एक वृहत गुम्बद सुशोभित छ। धेरै जसो [[मुगल]] [[ समाधिस्थल| समाधिस्थलहरु]] जस्तै, यसको मूल अवयव फारसी उद्गमबाट नै छ।


==== मूल - आधार ====
=== समाधिस्थल ===
यसको '''मूल-आधार''' एक विशाल बहु-कक्षीय संरचना हो। यो प्रधान कक्ष घनाकार छ, जसको प्रत्येक किनारा 55 मीटर छ (हेर्नुहोस्: तल नक्सा, दाया)। लामो किनारहरुमा एक धेरै ठुलो ''[[पिश्ताक]]'', वा मेहराबाकार छाना भएका कक्ष द्वार छन्। यो माथि बनेको मेहराब भएका छतहरुसंग सामेल छ।
==== मुख्य-मेहराब ====
'''मुख्य मेहराब'''को दुबै तर्फ, ''एकका माथि अर्को शैली''मा, दुइटैतर्फ दुइवटा अतिरिक्त पिश्ताक़ बनेका छन्। यसै शैलीमा, कक्षको चार किनारहरुमा दुइवटा पिश्ताक (एकका माथि अर्को) बनेका छन्। यो रचना भवनको प्रत्येकतर्फ पूर्णतया सममितीय छ, जो कि यस भवनलाई वर्गको बद्ला अष्टकोण बनाउँछ, तर कुनाको चार भुजाहरु बाकी चार किनारहरुदेखि पर्याप्त सानो भएको कारण, यसलाई वर्गाकार भन्न उचित नै हुनेछ। समाधिस्थलको चारैतर्फ चार [[धरहरा]] मूल आधार चौकीको चार कुनाहरुमा, भवनको दृश्यलाई एक आवरणमा बाधेको प्रतीत हुन्छ। मुख्य कक्षमा [[मुमताज महल]] एवं शाहजहाँको नकली समाधिहरु छन्। यी धेरै अलंकृत छन, एवं यसको सक्कली तल्लो तलमा स्थित छ।
==== गुम्बद ====
समाधिस्थलमा सर्वोच्च शोभायमान सिङ्गमर्मरको '''गुम्बद''' (हेर्नुहोस् बांया), यसको सर्वाधिक शानदार भाग हो। यसको उचाई लगभग भवनको आधारको बराबर, 35 मीटर छ, र यो एक 7 मीटर अग्लो बेलनाकार आधारमा स्थित छ। यो आफ्नो आकार अनुसार प्रायः [[प्याज]]-आकार (अम्बक आकार पनि भनिन्छ)को गुम्बद पनि भनिने गरिन्छ। यसको शिखर एक उल्टो राखिएको [[कमल]]संग अलंकृत छ। यसले गुम्बदको किनारहरुलाई शिखरमा सम्मिलन दिन्छ।


[[चित्र:Taj floorplan.svg|right|thumb|ताजमहलको भुईँँ/ तलको योजनाको नक्सा]]
==== छानाहरु ====
ताज महलको केन्द्र बिंदु हो, एक [[वर्गाकार]] [[आधार आधार]]मा बनाईएको श्वेत सिङ्गमर्मरको समाधिस्थल। यो एक सममितीय भवन हो, जसमा एक ईवान अथवा भब्य विशाल वक्राकार (छत जस्तो) द्वार छ। यस भवनको माथि एक वृहत गुम्बद सुशोभित छ। धेरै जसो [[मुगल साम्राज्य|मुगल]] [[समाधिस्थल|समाधिस्थलहरू]] जस्तै, यसको मूल अवयव फारसी उद्गमबाट नै छ।
गुम्बदको आकारलाई यसको चार किनारहरुमा स्थित चार सानो गुम्बदाकारी '''छानाहरु''' (हेर्नुहोस् दाया)बाट अरु बल मिल्दछ। छानाहरुको गुम्बद, मुख्य गुम्बदको आकारको प्रतिलिपिहरु नैं हो, केवल नापको फरक छ। यिनको स्तम्भाकार आधार, छानामा आन्तरिक प्रकाशको व्यवस्थाको निमित्त खुला छ। सिङ्गमर्मरको अग्लो सुसज्जित फुलको गुच्छा, गुम्बदको उचाईलाई अरु बल दिन्छन्। मुख्य गुम्बदको साथ-साथै छानाहरु एवं फुलको गुच्छाहरुमा पनि कमल जसो शिखर शोभा दिन्छ। गुम्बद एवं छानाहरुको शिखरमा परम्परागत फारसी एवं [[हिन्दू]] वास्तु कलाको प्रसिद्ध घटक एक धात्विक [[कलश]] किरीटरूपमा शोभायमान छ।
==== किरीट कलश ====
मुख्य गुम्बदको '''किरीटमा [[कलश]]''' छ (''हेर्नुहोस् दाया'')। यो शिखर कलश शुरुको १८०० सम्म सुनको थियो, र अहिले यो [[कांसा|कांसे]]को बनाईएको छ। यो किरीट-कलश फारसी एवं हिंन्दू वास्तु कलाको घटकहरुको एकीकृत संयोजन हो। यो हिन्दू मन्दिरहरुको शिखरमा पनि पाइन्छ। यस कलशमा [[चन्द्रमा]] बनाईएको छ, जसको टुप्पो [[स्वर्ग]]तर्फ इशारा गर्दछ। आफ्नो नियोजनको कारण चन्द्रमा एवं कलशको टुप्पो मिलेर एक [[त्रिशूल]]को आकार बनाउद छ, जो कि [[हिन्दू]] [[भगवान]] [[शिव]]को चिह्न हो।<ref>टिलिट्सन, जी.एच.आर। (१९९०)। आर्किटेक्चरल गाइड टू मुगल इण्डिया, क्रॉनिकल बुक्स</ref>


==== धरहराहरु ====
==== मूल - आधार ====
[[चित्र:Taj Mahal in India.jpg|thumb||अस्ताउदै गरेको सूर्यको साथ ताजको अद्वितीय दृश्य]]
मुख्य आधारको चार कुनाहरुमा चार '''विशाल धरहराहरु''' (''हेर्नुहोस् बाहिरु)'' स्थित छन्। यो प्रत्येक ४० मीटर अग्लो छ। यो धरहराहरु ताजमहलको बनावटको सममितीय प्रवृत्ति दर्शित गर्दछ्न्। यो धरहराहरु मस्जिदमा अजा़न दिनको निमित्त बनाईने धरहराहरुको समान नैं बनाईएको छ। प्रत्येक धरहरा दुइवटा छज्जीहरुद्वारा तीन समान भागहरुमा बाडिएको छ। धरहराको माथि अन्तिम छज्जी छ, जसमा मुख्य भवनको समान नैं छाना बनेको छन। यसमा त्यही कमल जस्तो आकृति एवं किरीट कलश पनि छ। यी धरहराहरुमा एक खास कुरा छ, यो चार बटै बाहिरतर्फ थोरै जस्तो झुकेको छ, जसबाट कि कहिले लड्ला स्थितिमा, यो बाहिरतर्फ नैं लडोस, एवं मुख्य भवनलाई कुनै क्षति नपुगोस।


यसको '''मूल-आधार''' एक विशाल बहु-कक्षीय संरचना हो। यो प्रधान कक्ष घनाकार छ, जसको प्रत्येक किनारा ५५ मीटर छ (हेर्नुहोस्: तल नक्सा, दाया)। लामो किनारहरूमा एक धेरै ठुलो ''[[पिश्ताक]]'', वा मेहराबाकार छाना भएका कक्ष द्वार छन्। यो माथि बनेको मेहराब भएका छतहरूसंग सामेल छ।
==== बाह्य सजावट ====
[[चित्र:TajCalligraphy3.jpg|thumb|100px|वृहत पिश्ताकमा सुलेखन]]ताजमहलको बाह्य सजावब्ट, मुगल वास्तुकलाको उत्कृष्टतम उदाहरण हो। जसरी सतहको क्षेत्रफल बदल्दछ, ठुलो [[पिश्ताक]]को क्षेत्र साना भन्दा धेरै हुन्छ, र त्यसको सजावट पनि यसै अनुपातमा बदल्दछ। सजावट घटक रोगन वा लियनबाट अथवा नक्काशी एवं रत्न जडेर निर्मित छन्। इस्लामको मानव श्वरिय आकृतिको प्रतिबन्धलाई पूर्ण पालन गरिएको छ। सजावटलाई केवल सुलेखन, निराकार, ज्यामितीय वा पादप रूपांकनबाट नैं गरिएको छ।
ताजमहलमा पाईने '''सुलेखन''' फ्लोरिड ''थुलुठ'' लिपिका छ। यो फारसी लिपि बेत्ता अमानत खां द्वारा सृजित हो। यो सुलेख [[:en:Jasper|जैस्प‍र]]लाई श्वेत सिङ्गमर्मरको फलकहरुमा जडेर गरिएको छ। सिङ्गमर्मरको सेनोटैफमा गरिएको कार्य अतिनै नाजु़क , कोमल एवं महीन छ। उचाईलाई ध्यान राखिएको छ। अग्लो फलकहरुमा त्यसै अनुपातमा ठुलो लेखन गरिएको छ, जसबाट कि तलबाट हेर्दा टेढा़पन प्रतीत नहोस। पूरा क्षेत्रमा कु़रानको श्लोकहरु, सजावटको निमित्त प्रयोग भएकहरु छन्। हालै भएको शोधहरुबाट थाहा भएकोछ, कि अमानत खाँले नैं ती श्लोकहरुको चुनाव पनि गरेका थिए। <ref>[http://www.tajmahal.org.uk/calligraphy.html ताजमहल सुलेखन]</ref><ref name="k100">कोच, पृष्ठ.१००</ref>
==== प्रयुक्त सूरा ====
यहाँको पाठ्य कुरानमा वर्णित, '''अन्तिम निर्णय'''को विषयमा छ, एवं यसमा निम्न [[सूरा]]को श्लोकहरु सम्मिलित छन
<div class="references-2column">
{{बुलेट}}[[सूरा]] 91 - [[अश-शम्स|सूर्य]],<br />
{{बुलेट}}[[सूरा]] 112 - [[अल-इखलास|विश्वासको शुद्धता]],<br />
{{बुलेट}}[[सूरा]] 89 - [[अल-फज्ऱ(सूरा )|उषा]],<br />
{{बुलेट}}[[सूरा]] 93 - [[अद-धुहा|प्रातः प्रकाश]],<br />
{{बुलेट}}[[सूरा]] 95 - [[अत-तिन|नेभारो]],<br />
{{बुलेट}}[[सूरा]] 94 - [[अल-इंशिराह|सान्त्वना]],<br />
{{बुलेट}}[[सूरा]] 36 - [[या सिन]],<br />
{{बुलेट}}[[सूरा]] 81 - [[अत-तकविर|फोल्डिंग अप]],<br />
{{बुलेट}}[[सूरा]] 82 - [[अल-इन्फितार|टूट गर्न बिखरना]],<br />
{{बुलेट}}[[सूरा]] 84 - [[अल-इंशिकाक|टुकडे़ हुनु]],<br />
{{बुलेट}}[[सूरा]] 98 - [[अल-बय्यिना|साक्ष्य]],<br />
{{बुलेट}}[[सूरा]] 67 - [[अल-मुल्क|रियासत]],<br />
{{बुलेट}}[[सूरा]] 48 - [[अल-फथ|विजय]],<br />
{{बुलेट}}[[सूरा]] 77 - [[अल-मुर्सलत|वो जो अघि पठाईेए]] एवं <br />
{{बुलेट}}[[सूरा]] 39 - [[अज़-जु़मार|भीड़]]<br />
</div>
जस्तो की कोही ताजमहलको द्वारबाट प्रविष्ट हुन्छ, सुलेख छ
{{उक्ति|हे आत्मा ! तिमी ईश्वरको नजिक विश्राम गर। ईश्वरको नजिक शान्तिको साथ रहोस् तथा त्यसको परम शान्ति तिमीमा बर्सियोस।}}<ref name="k100">कोच, पृ.१००</ref><ref>''' O Soul, thou art at rest। Return to the Lord at peace with Him, and He at peace with you'''.[http://www.pbs.org/treasuresoftheworld/taj_mahal/tlevel_2/t4visit_3calligraphy.html pbs.org]</ref>


==== मुख्य-मेहराब ====
[[चित्र:Spandrel.jpg|150px|right|thumb|मेहराबको दुइटै तर्फको स्पैन्ड्रल]]


'''मुख्य मेहराब'''को दुबै तर्फ, ''एकका माथि अर्को शैली''मा, दुइटैतर्फ दुइवटा अतिरिक्त पिश्ताक बनेका छन्। यसै शैलीमा, कक्षको चार किनारहरूमा दुइवटा पिश्ताक (एकका माथि अर्को) बनेका छन्। यो रचना भवनको प्रत्येकतर्फ पूर्णतया सममितीय छ, जो कि यस भवनलाई वर्गको बद्ला अष्टकोण बनाउँछ, तर कुनाको चार भुजाहरू बाकी चार किनारहरूदेखि पर्याप्त सानो भएको कारण, यसलाई वर्गाकार भन्न उचित नै हुनेछ। समाधिस्थलको चारैतर्फ चार [[धरहरा]] मूल आधार चौकीको चार कुनाहरूमा, भवनको दृश्यलाई एक आवरणमा बाधेको प्रतीत हुन्छ। मुख्य कक्षमा [[मुमताज महल]] एवं शाहजहाँको नकली समाधिहरू छन्। यी धेरै अलंकृत छन, एवं यसको सक्कली तल्लो तलमा स्थित छ।
<!---यो वाक्य शीर्षक रूपी शब्दहरुलाई शुरुमा ल्याउनको निमित्त यस्तो बनाइएको छ। कृपया यसलाई न बदल्नुहोस--->'''अमूर्त प्रारूप''' प्रयुक्त गरिएका छन्, खासगरी आधार, धरहराहरु, द्वार, मस्जिद, जवाब मा; र केही-केही समाधिस्थलको सतहमा पनि। बलुआ-पत्थरको भवनको गुम्बदहरु एवं तहखानहरुमा, पत्थरको नक्काशीदेखि उत्कीर्ण चित्रकारी द्वारा विस्तृत ज्यामितीय नमूना बनाएको अमूर्त प्रारूप कुदिएका छन्। यहाँ ''छरिंगबोन'' शैलीमा पत्थर जडेर संयुक्त भएका घटकहरुको बीचको स्थान भरिएको छ। रातो बलुआ-पत्थर भवनमा श्वेत, एवं श्वेत सिङ्गमर्मरमा कालो वा गहिरो, जडा़ऊ कार्य गरिएको छ। सिङ्गमर्मर भवनको गारे-चूनाले बनेको भागहरुलाई रंगीन वा गहिरो रंग गरिएको छ। यसमा धेरै जटिल ज्यामितीय प्रतिरूप बनाईएको छ। भुई एवं बरण्डामा विरोधी रंगको टाइलहरु वा गुटकहरुलाई टैसेलेशन नमूनमा प्रयोग गरिएको छ।
<!---यो वाक्य शीर्षक रूपी शब्दहरुलाई शुरुमा ल्याउनको निमित्त यस्तो बनाइएको छ। कृपया यसलाई न बदल्नुहोस--->'''बोट बिरुवाको डिजाईन''' पाईन्छ समाधिस्थलको तल्लो देवलहरु पर। यो श्वेत सिङ्गमर्मरको नमूना हो, जसमा सजीव ''बास रिलीफ'' शैलीमा फुलहरु एवं बेल-बूटहरुको सजीव सजावट गरिएको छ। सिङ्गमर्मरलाई धेरै चिल्लो पार्न र च्म्काउन महीनतम बेहुरालाई पनि निखारिएको छ। डैडो ढाँचाहरु एवं मेहराबहरुको स्पैन्ड्रल पनि ''पीट्रा ड्यूरा''को उच्चस्तरीय डिजायन गरिएको छ। यसलाई लगभग ज्यामितीय बेलहरु, पुष्पहरु एवं फलहरुदेखि सुसज्जित गरिएको छ। यसमा जडिएको पत्थर छन् - पीत सिङ्गमर्मर, जैस्पर, हरिताश्म, जसलाई पर्खाल-सतहसंग मिलाएर खोपिएको छ।
<gallery>
Image:TajGuldastaGeometricDeco.jpg|छरिंगबोन
Image:TajFlowerCloseUp.jpg|पादम नमूने
Image:TajSpandrel.jpg|स्पैन्ड्रल
Image:TajPaintedGeometry.JPG|उत्कीर्ण चित्रकारी
</gallery>


==== आन्तरिक सजावट ====
==== गुम्बद ====
[[चित्र:TajJoli1.jpg|thumb|right|समाधिस्थलहरुलाई घेररिएको जालीदार देवल]]
[[चित्र:Tombs-in-crypt.jpg|thumb|right|शाहजहाँ एवं मुमताज महलको समाधिस्थलहरु]]
[[चित्र:TajCenotaphs3.jpg|thumb|right|ताजमहलको भित्री भाग]]


समाधिस्थलमा सर्वोच्च शोभायमान सिङ्गमर्मरको '''गुम्बद''' (हेर्नुहोस् बांया), यसको सर्वाधिक शानदार भाग हो। यसको उचाई लगभग भवनको आधारको बराबर, ३५ मीटर छ, र यो एक ७ मीटर अग्लो बेलनाकार आधारमा स्थित छ। यो आफ्नो आकार अनुसार प्रायः [[प्याज]]-आकार (अम्बक आकार पनि भनिन्छ)को गुम्बद पनि भनिने गरिन्छ। यसको शिखर एक उल्टो राखिएको [[कमल]]संग अलंकृत छ। यसले गुम्बदको किनारहरूलाई शिखरमा सम्मिलन दिन्छ।
ताजमहलको आन्तरिक कक्ष परम्परागत सजावट अवयवहरुदेखि धेरै पर छ। यहाँ जडा़ऊ कार्य [[पीट्रा ड्यूरा]] छैन, बरु बहुमूल्य पत्थरहरु एवं रत्नहरुको लैपिडरी कला छ। आन्तरिक कक्ष एक अष्टकोण छ, जसको प्रत्येक फलकमा प्रवेश-द्वार छ, जबकी केवल दक्षिण बगैंचाको तर्फको प्रवेशद्वार नैं प्रयोग हुन्छ। आन्तरिक देवलहरु लगभग 25 मीटर अग्लो छ, एवं एक आभासी आन्तरिक गुम्बदबाट डाकिएको छ, जो कि सूर्यको चिन्हबाट सजिएको छ। आठ पिश्ताक छज्जी भुईको स्थानलाई उत्तम पर्दछन। बाह्य तर्फ, प्रत्येक तल्लो पिश्ताकमा एक अर्को पिश्ताक लगभग देवलको मध्यसम्म जान्छ। चार केन्द्रीय माथि मेहराब छज्जी बनाउँदछन्, एवं हरियाक छज्जीको बाह्य झ्यान, एक सिङ्गमर्मरको जालीदेखि ढंकी छ। छज्जीको खिड़किहरुको अतिरिक्त, छानामा बनीं छानाहरुबाट ढाकिएको छिद्रहरुबाट पनि प्रकाश आउँछ। कक्षको प्रत्येक देवल डैडो बास रिलीफ, लैपिडरी एवं परिष्कृत सुलेखन फलकहरुदेखि सुसज्जित छ, जो कि भवनको बाह्य नमूनहरुलाई नजिकैबाट देखिन्छ। आठ सिङ्गमर्मरको फलकहरुबाट बनेको जालिहरुको अष्टकोण, समाधिस्थलहरुलाई घेरेकोछ। हरेक फलकलाई जाली जड्ने महीन कार्यबाट गठित छ। शेष सतहमा बहुमूल्र पत्थरहरु एवं रत्नहरुको अति महीन जडा़ऊ जड्नेकार्य कार्य छ, जो कि जोडे़मा बेलहरु, फल एवं फूलहरुबाट सज्जित छ।
मुस्लिम परम्पराको अनुसार समाधिस्थलको विस्तृत सज्जा मनाहि छ। यस कारण शाहजहाँ एवं मुमताज महलको पार्थिव शरीर यसको तल तुलनात्मक रुपले साधारण, साचो समाधिस्थलहरुमा,मा गडिएको छ, जसको मुख दाया एवं [[मक्का]]तर्फ छ। मुमताज महलको समाधिस्थल आन्तरिक कक्षको मध्यमा स्थित छ, जसको आयताकार सिङ्गमर्मर आधार 1.5 मीटर चौडा़ एवं 2.5 मीटर लामो छ। आधार एवं माथिको शृंगारदान रूप, दुइटै नैं बहुमूल्य पत्थरहरु एवं रत्नहरुबाट जडिएका छन्। यसमा गरिएको सुलेखन मुमताजको परिचय एवं प्रशंसामा छ। यसको ढक्कनमा एक उठेको आयताकार लोजै़न्ज (र्होम्बस) बनेको छ, जो कि एक लेखन पट्टको आभास हो। शाहजहाँको समाधिस्थल मुमताजको समाधिस्थलको दक्षिणतर्फ छ। यो पूरा क्षेत्रमा, एकमात्र दृश्य असम्मितीय घटक छ। यो असम्मिती शायद यस कारण छ, कि शाहजहाँको समाधिस्थल यहाँ बन्न निर्धारित थिएन। यो समाधिस्थल मुमताजको लागि मात्र बनाईएको थियो। यो समाधिस्थल मुमताजको समाधिस्थलभन्दा ठुलो छ, तर त्यही घटक दर्शाउँदछ: एक वृहततर आधार, जसमा बनाएको केही ठुलो श्रंगारदान, त्यही लैपिडरी एवं सुलेखन, जो कि तिनको पहचान दिन्छ। तहखानमा बनेको मुमताज महलको असली समाधिस्थलमा अल्लाहको निन्यानौं नाम लेखिएको छन् जसमा केही हुन ''"ओ नीतिवान, ओ भव्य, ओ राजसी, ओ अनुपम, ओ अपूर्व, ओ अनन्त, अओ अनन्त, ओ तेजस्वी..। "'' आदि। शाहजहाँको समाधिस्थलमा ईश्वर छन; <blockquote>
''"उनले [[हिजरी]]को १०७६ सालमा [[रज्जब]]को महिना छब्बीसौं तिथिमा यस संसारबाट नित्यताको प्रांगणको यात्रा गरे"''
</blockquote>


==== छानाहरू ====
<gallery>
Image:TajJaliArch.jpg|जालीको मेहराब
Image:TajJaliPiercwork.jpg|महीन नक्काशी
Image:TajJaliInlay.jpg|जडा़ऊ पच्चीकारी
Image:Jali-inlay.jpg|जालीको ब्यौरा
</gallery>


गुम्बदको आकारलाई यसको चार किनारहरूमा स्थित चार सानो गुम्बदाकारी '''छानाहरू''' (हेर्नुहोस् दाया)बाट अरु बल मिल्दछ। छानाहरूको गुम्बद, मुख्य गुम्बदको आकारको प्रतिलिपिहरू नैं हो, केवल नापको फरक छ। यिनको स्तम्भाकार आधार, छानामा आन्तरिक प्रकाशको व्यवस्थाको निमित्त खुला छ। सिङ्गमर्मरको अग्लो सुसज्जित फुलको गुच्छा, गुम्बदको उचाईलाई अरु बल दिन्छन्। मुख्य गुम्बदको साथ-साथै छानाहरू एवं फुलको गुच्छाहरूमा पनि कमल जसो शिखर शोभा दिन्छ। गुम्बद एवं छानाहरूको शिखरमा परम्परागत फारसी एवं [[हिन्दु धर्म|हिन्दू]] वास्तु कलाको प्रसिद्ध घटक एक धात्विक [[कलश]] किरीटरूपमा शोभायमान छ।
=== चार बाग बगैंचा===
[[चित्र:Chahar-Bagh-Taj-Mahal-net.jpg|800px|thumb|center|<center>चारबागको बगैंचाको 360° विशालदर्शी दृश्य </center>]]
यस कम्प्लेक्सलाई घेरेको छ विशाल 300 वर्ग मीटरको ''[[चारबाग]]'', एक [[मुगल बाग]]। यस बगैंचाबागमा अग्लो उठेको बाटो बाटो छ। यो बाटो यस चार बागलाई १६ निम्न स्तरमा बनी क्यारिहरुमा बांट्दछ। बगैंचाको मध्यमा एक उच्चतलमा बनेको पोखरीमा ताज महलको प्रतिबिम्ब दृश्य हुन्छ। यो समाधिस्थल एवं मुख्यद्वारको मध्यमा बनाएको छ। यो प्रतिबिम्ब यसको सुन्दरतालाई अझ सुन्दर् बनाउँछ। अन्य स्थानहरुमा बगैंचामा रुखहरुको पंक्तिहरु छन् एवं मुख्य द्वारदेखि समाधिस्थल सम्म फौव्वारा छन्। <ref>[http://www.taj-mahal-travel-tours.com/garden-of-taj-mahal.html taj-mahal-travel-tours.com]</ref> यस उच्च तलको पोखरीलाई ''अल हौद अल कवथार'' भन्दछन्, जो कि [[मुहम्मद]] द्वारा प्रत्याशित असिमितता तालाबलाई दर्शाउँदछ।<ref name = Begley>{{cite journal
| last = बेगले
| first = वायन ई.
| title = द मिथ अफ द ताजमहल एण्ड अ न्यू थ्योरी अफ इट्स सिम्बलिक मीनिंग
| journal = द आर्ट बुलेटिन
| volume = ६१
| issue = १
| pages = १४
| date = मार्च, १९७९
| accessdate = 2007-07-09}}
</ref> चारबागको बगैंचा फारसी बगैंचाहरुबाट प्रेरित छन्, तथा भारतमा प्रथम दृष्ट्या मुगल बादशाह [[बाबर]] द्वारा बनाएका थिए। यो स्वर्ग (जन्नत)को चार बग्ने नदीहरु एवं ''पैराडाइज़'' वा ''फिरदौस''को बगैंचाहरु तर्फ संकेत गर्दछ। यो शब्द फारसी शब्द ''पारिदाइजा़''बाट बनाईएको शब्द हो, जसको अर्थ हुन्छ एक भीत्त रक्षित बगैंचा। फारसी रहस्यवादमा मुगल कालीन इस्लामी पाठ्यमा फिरदौसलाई एक आदर्श पूर्णताको बगैंचा बताइएको छ। यसमा कि एक केन्द्रीय पर्वत वा स्रोत वा फव्वारेदेखि चार नदीहरु चार दिशाहरु, उत्तर, दक्षिण, पूर्व एवं पश्चिमतर्फ बग्दछ्न छन्, जसले बगैंचालाई चार भागहरुमा बाड्दछन।


==== किरीट कलश ====
[[चित्र:TajGardenWide.jpg|thumb|right|प्रतिबिम्बित तालको पछि पैदल बाटो]]
धेरै जसो मुगल चार बाग आयताकार हुन्छन्, जसको केन्द्रमा एक मण्डप/ समाधिस्थल बनाएको हुन्छ। केवल ताजमहलको बागहरुमा यो असामान्य हो; कि मुख्य घटक मण्डप, बागको अन्तमा स्थित छ। [[यमुना]] नदीको अर्को पटि स्थित ''माहताब बाग'' वा चांदनी बागको खोजबाट, [[भारतीय पुरातत्व सर्वेक्षण]] विभागले यो निष्कर्ष निकालो छ, कि यमुना नदी पनि यस बगैंचाको रूपको भाग थियो, र त्यसलाई पनि स्वर्गको नदीहरु मध्येको एक गनिनु पर्दथ्यो।<ref>
{{Citation
|last =राइट
|first =कैरेन
|title = मुगल्स यी द मूनलाइट - प्लैन्स टू रेस्टोर मेहताब बगैंचा नियर ताज महल
|journal=[[:en:Discover (magazine)|डिस्कवर]]
|date = जुलाई |year= २०००
|url=http://findarticles.com/p/articles/mi_m1511/is_7_21/ai_63035788}}</ref> बगैंचाको खाका एवं त्यसको वास्तु लक्षण्, जस्तो कि फव्वारे, ईंटहरु, सिङ्गमर्मरको पैदल बाटो एवं ज्यामितीय ईंट-जडि़त क्यारीहरु, जो काश्मीरको [[शालीमार बगैंचा (काश्मीर)|शालीमार बगैंचा]]संग एकरूप छन्, दर्साउदछ कि यी दुइटैको नैं वास्तुकार एक नैं हुन सक्छ, अली मर्दान।<ref>{{cite book
| last = ऐलन
| first = जॉन
| title = द कैम्ब्रिज शॉर्टर हिस्ट्री अफ इण्डिया
| origdate = १९५८| format edition = प्रथम
| publisher = एस। चांद
| location = कॅम्ब्रिज
| language = अङ्ग्रेजी
| pages = २८८ पृष्ठ }}, पृ। ३१८</ref> बगैंचाको आरम्भिक विवरण यसको पेड़-बोटहरुमा, गुलाब, कुमुद वा नरगिस एवं फलहरुको वृक्षहरुको आधिक्य बताउँछन्।<ref>[http://travel.howstuffworks.com/taj-mahal-landmark.htm The Taj by Jerry Camarillo Dunn Jr]</ref> जस्तै जस्तै मुगल साम्राज्यको पतन भयो, बगैंचाहरुको देखे रेखेमा कमी आयो। जब ब्रिटिश राज्यमा यसको व्यबस्थापन आयो, तब उसले यसको बगैंचाहरुलाई [[लंडन]]को बगीचहरुको सरह बदल दिए।<ref>कोच, पृ। १३९</ref>


मुख्य गुम्बदको '''किरीटमा [[कलश]]''' छ (''हेर्नुहोस् दाया'')। यो शिखर कलश शुरुको १८०० सम्म सुनको थियो, र अहिले यो [[कांसा|कांसे]]को बनाईएको छ। यो किरीट-कलश फारसी एवं हिंन्दू वास्तु कलाको घटकहरूको एकीकृत संयोजन हो। यो हिन्दू मन्दिरहरूको शिखरमा पनि पाइन्छ। यस कलशमा [[चन्द्रमा]] बनाईएको छ, जसको टुप्पो [[स्वर्ग]]तर्फ इशारा गर्दछ। आफ्नो नियोजनको कारण चन्द्रमा एवं कलशको टुप्पो मिलेर एक [[त्रिशूल]]को आकार बनाउद छ, जो कि [[हिन्दु धर्म|हिन्दू]] [[भगवान]] [[शिव]]को चिह्न हो।<ref>टिलिट्सन, जी.एच.आर। (१९९०)। आर्किटेक्चरल गाइड टू मुगल इण्डिया, क्रनिकल बुक्स</ref>
=== साथी भवनहरु ===
[[चित्र:Entrance fort.jpg|thumb|ताजमहलको द्वार]]
ताजमहल भवन समूह रक्षा देवलहरुदेखि परिबद्ध छ। यो देवलहरु तीनतर्फ रातो बलुआ पत्थरदेखि बनेका छन्, एवं नदीतर्फ खुला छ। यी देवलहरुको बाहिर अतिरिक्त समाधिस्थल स्थित छन्, जसमा शाहजहाँको अन्य पत्नीहरु गाडिएको छ, एवं एक ठुलो समाधिस्थल मुमताजको प्रिय दासीको निम्ती पनि बनाईएको छ। यो भवनहरु पनि धेरै जसो रातो बलुआ पत्थरबाट नैं निर्मित छँ, एवं त्यस कालको साना मकबरहरुलाई दर्शाउद छ। यी देवलहरुको बगैंचाहरु लगी भित्री तर्फमा स्तंभ सहित तोरण भएको बरण्डा छन्। यो हिन्दु मन्दिरहरुको शैली छ, जसलाई पछि, मस्जिदहरुमा पनि आफ्नो लिए गई थियो। देवलमा बीच-बीचमा गुम्बद भएको गुम्तीहरु पनि छन् ( छानाहरु भएको सानो भवनहरु, जो कि त्यसबेला पहरा दिने काममा आउथ्यो होंला, तर अब संग्रहालय बनेको छ।


==== धरहराहरू ====
मुख्य द्वार (''ढोका़'') पनि एक स्मारक स्वरूप छ। यो पनि सिङ्गमर्मर एवं रातो बलुआ पत्थरदेखि निर्मित छ। यो आरम्भिक मुगल बादशाहहरुको वास्तुकलाको स्मारक हो। यसको मेहराब ताजमहलको मेहराबको प्रति हो। यसको पिश्ताक मेहराबहरुमा सुलेखनबाट सजावट गरिएको छ। यसमा बास रिलीफ एवं पीट्रा ड्यूरा डिजायनबाट पुष्पाकृति आदि प्रयुक्त छ। मेहराबी छाना एवं देवलहरुमा यहाँको अन्य भवनहरु जस्तै ज्यामितीय नमूनाहरु बनाईएको छ।


[[चित्र:Taj Mahal in India.jpg|thumb||अस्ताउदै गरेको सूर्यको साथ ताजको अद्वितीय दृश्य]]
[[चित्र:TajMosque.jpg|thumb|right|ताजमहलको मस्जिद]]
मुख्य आधारको चार कुनाहरूमा चार '''विशाल धरहराहरू''' (''हेर्नुहोस् बाहिरु)'' स्थित छन्। यो प्रत्येक ४० मीटर अग्लो छ। यो धरहराहरू ताजमहलको बनावटको सममितीय प्रवृत्ति दर्शित गर्दछ्न्। यो धरहराहरू मस्जिदमा अजान दिनको निमित्त बनाईने धरहराहरूको समान नैं बनाईएको छ। प्रत्येक धरहरा दुइवटा छज्जीहरूद्वारा तीन समान भागहरूमा बाडिएको छ। धरहराको माथि अन्तिम छज्जी छ, जसमा मुख्य भवनको समान नैं छाना बनेको छन। यसमा त्यही कमल जस्तो आकृति एवं किरीट कलश पनि छ। यी धरहराहरूमा एक खास कुरा छ, यो चार बटै बाहिरतर्फ थोरै जस्तो झुकेको छ, जसबाट कि कहिले लड्ला स्थितिमा, यो बाहिरतर्फ नैं लडोस, एवं मुख्य भवनलाई कुनै क्षति नपुगोस।
यस समूहको सुदूर छोउमा दुइ विशाल रातो बलुआ पत्थरको भवनहरु छन्, जो कि समाधिस्थलतर्फ सामना गरेको छ। यसको पछिल्लो भाग पूर्वी एवं पश्चिमी देवलहरुसंग जुडिएको छ, एवं दुबै नैं एक अर्काको प्रतिबिम्ब आकृति हुन। पश्चिमी भवन एक मस्जिद हो, एवं पूर्वीलाई जवाब भन्दछन्, जसको प्राथमिक उद्देश्य वास्तु संतुलन हो, एवं आगन्तुक कक्षको सरह प्रयुक्त भैरहेको छ। यी दुइटै भवनहरुको बीच अन्तर यो छ, कि मस्जिदमा एक मेहराब कम छ, त्यसमा मक्कातर्फ आग्लो बनाईएको छ, एवं जवाबको भुईमा ज्यामितीय नमूना बनेका छन्, जबकि मस्जिदको भुईमा ५६९ नमाज़ पढ़नको निमित्त बिछौने(जा-नमाज़)क प्रतिरूप कालो सिङ्गमर्मरबाट बनेको छ। मस्जिदको मूल रूप शाहजहाँ द्वारा निर्मित अन्य मस्जिदहरुको समान नैं छ, खासगरी मस्जिद जहाँनुमा, वा [[दिल्ली]]को [[जामा मस्जिद]]; एक ठुलो दालान वा कक्ष वा प्रांगण, जसमा तीन गुम्बद बनेका छन्। यस कालको मुगल मस्जिदहरु, पुण्यस्थानलाई तीन भागहरुमा बाड्द छन्; बीचहरु बीच मुख्य स्थान, एवं दुबैतर्फ साना स्थान। ताजमहलमा हरेक पुण्यस्थान एक वृहत मेहराबी तहखानमा खुल्दछ। यो साथी भवनहरु १६४३ मा पुरा भयो।


==== बाह्य सजावट ====
== निर्माण ==
[[चित्र:TajPlanMughalGardens.jpg|thumb|upright|ताजमहलको भुईको नक्सा]]
ताजमहल परिसीमित<ref>परिसीमित अर्थात देवलहरुदेखि घिरी। पुरानो नगर प्रायः देवलहरुदेखि घेरिएका हुन्थे, सुरक्षा कारणहरुबाट, जस्तो कि [[दिल्ली]], [[आगरा]], [[जयपुर]], आदि।</ref> [[आगरा]] नगरको दक्षिण छेउमा एक सानो भूमि पठारमा बनाइएको थियो। शाहजहाँले यसको बदलामा [[जयपुर]] को महाराजा जयसिंहलाई आगरा सहरको मध्य एक वृहत महल दिएका थिए। <ref>Chaghtai ''Le Tadj Mahal'' p54; Lahawri ''Badshah Namah'' Vol.1 p403</ref> लगभग तीन एकड़को क्षेत्रलाई खोनिएको, एवं त्यसमा कूडा़ गर्कट भर गर्न त्यसलाई नदी सतहदेखि पचास मीटर अग्लो बनाइएको, जसबाट कि शितबाट् आदिबाट बचाव हुन पाओस्। समाधिस्थलको क्षेत्रमा , पचास कुवा खन्न कंकड़-पत्थरहरु भरेर आधार स्थान बनाइएको छ। फेरि बांसका परम्परागत पैड़ (''स्कैफ्फोल्डिंग'')को बद्ला, एक धेरै ठुलो ईंटहरुको, समाधिस्थल समान नैं ढाँचा बनाइएको छ। यो ढाँचा यति ठुलो थियो, कि ईञिनियरहरुको अनुमानमा त्यसलाई हटाउनमा नैं वर्षौ लाग्दथ्यो। यसको समाधान यो भयो, कि शाहजाहाँको आदेशानुसार स्थानीय किसानहरुलाई खुल्ला छूट दिईयो कि एक दिनमा कोहि पनि चाहे जति ईंटहरु उठा सक्छ, र त्यो ढाँचा रात भरमा नैं साफ भयो। सारा निर्माण सामग्री एवं सिङ्गमर्मरलाई नियत स्थानमा पुर्र्याउने उदेश्येले, एक पन्ध्र किलोमीटर लामो माटोको ढाल बनाइएको छ। बीसदेखि तीस गोरुहरुलाई खास निर्मित गाडि़हरुमा जोतेर शिलाखण्डहरुलाई यहाँ ल्याइएको थियो। एक विस्तृत [[:en:post-and-beam|पैड़ एवं बल्ली]]बाट बनी, चरखी चलाउने प्रणाली बनाए गई, जसदेखि कि खण्डहरुलाई इच्छित स्थानहरुमा पुगाइयो। नदीबाट पानी ल्याउने उदेश्यले रहट प्रणालीको प्रयोग गरिएको थियो। त्यो भन्दा पानी माथि बनेको ठुलो टैंकमा भरिन्थ्यो। फेरि यो तीन गौण टैंकहरुमा भरिन्थ्यो, जहाँदेखि यो नलिहरु (पाइपहरु) द्वारा स्थानहरुमा पुगाइन्थ्यो।


[[चित्र:TajCalligraphy3.jpg|thumb|100px|वृहत पिश्ताकमा सुलेखन]]ताजमहलको बाह्य सजावब्ट, मुगल वास्तुकलाको उत्कृष्टतम उदाहरण हो। जसरी सतहको क्षेत्रफल बदल्दछ, ठुलो [[पिश्ताक]]को क्षेत्र साना भन्दा धेरै हुन्छ, र त्यसको सजावट पनि यसै अनुपातमा बदल्दछ। सजावट घटक रोगन वा लियनबाट अथवा नक्काशी एवं रत्न जडेर निर्मित छन्। इस्लामको मानव श्वरिय आकृतिको प्रतिबन्धलाई पूर्ण पालन गरिएको छ। सजावटलाई केवल सुलेखन, निराकार, ज्यामितीय वा पादप रूपांकनबाट नैं गरिएको छ।
आधारशिला एवं समाधिस्थललाई निर्मित हुनमा बारह साल लाग्यो। शेष भवनहरु एवं भागहरुलाई अर्को दस वर्षहरुमा पूर्ण गरिएको हो। यिनमा पहिलो धरहराहरु, फेरि मस्जिद, फेरि जवाब एवं अन्तमा मुख्य द्वार बन्यो। किनभनें यो समूह, धेरै अवस्थाहरुमा बन्यो, यस कारण यसको निर्माण-समाप्ति तिथिमा धेरै भिन्नताहरु छन। यो यस कारण हो, किनभनें पूर्णताका धेरै पृथक मत छन्। उदाहरणतः मुख्य समाधिस्थल १६४३ मा पूर्ण भएको थियो, तर शेष समूह भवनहरु बनिरह्यो। यसै प्रकार यसको निर्माण लागतमा पनि भिन्नताहरु छ, किनभनें यसको लागत तय गर्नमा समयको अन्तरालबाट पर्याप्त फर्क आएको छ। र पनि कुल मूल्य लगभग ३ अरब २० करोड़ रुपए, त्यस समय अनुसार आंकलन गरिएको छ; जो कि वर्तमानमा खरब डॉलरभन्दा पनि धेरै हुन सक्छ, यदि वर्तमान मुद्रामा बदलियो भने।<ref name="Zahoor">[http://www.islamicity.com/Culture/Taj/default.htm Dr। A। Zahoor and Dr। Z। Haq]</ref>
ताजमहलमा पाईने '''सुलेखन''' फ्लोरिड ''थुलुठ'' लिपिका छ। यो फारसी लिपि बेत्ता अमानत खां द्वारा सृजित हो। यो सुलेख [[:en:Jasper|जैस्प‍र]]लाई श्वेत सिङ्गमर्मरको फलकहरूमा जडेर गरिएको छ। सिङ्गमर्मरको सेनोटैफमा गरिएको कार्य अतिनै नाजुक , कोमल एवं महीन छ। उचाईलाई ध्यान राखिएको छ। अग्लो फलकहरूमा त्यसै अनुपातमा ठुलो लेखन गरिएको छ, जसबाट कि तलबाट हेर्दा टेढापन प्रतीत नहोस। पूरा क्षेत्रमा कुरानको श्लोकहरू, सजावटको निमित्त प्रयोग भएकहरू छन्। हालै भएको शोधहरूबाट थाहा भएकोछ, कि अमानत खाँले नैं ती श्लोकहरूको चुनाव पनि गरेका थिए। <ref>[http://www.tajmahal.org.uk/calligraphy.html ताजमहल सुलेखन]</ref><ref name="k100">कोच, पृष्ठ.१००</ref>


==चित्र दिर्घा==
ताजमहल सम्पूर्ण भारत एवं [[एशिया]]बाट ल्याईएको सामग्रीदेखि निर्मित गरिएको थियो। १,००० भन्दा धेरै [[हात्ति]] निर्माणको बेला यातायातको उदेश्यले प्रयोग भएका थिए। पराभासी श्वेत सिङ्गमर्मरलाई [[राजस्थान]]देखि ल्याइएको थियो, जैस्परलाई [[पंजाब]]बाट, [[हरिताश्म]] वा [[जेड]] एवं [[स्फटिक]] वा क्रिस्टल]]लाई [[चीन]]बाट। [[तिब्बत]]बाट [[फीरोजा़]], [[अफगानिस्तान]]बाट [[:en:Lapis lazuli|लैपिज़ लजू़ली]], [[श्रीलंका]]बाट [[नीलम]] एवं [[अरबिया]]बाट [[इन्द्रगोप]] वा ''[[कार्नेलियन]]'' ल्याईएको थियो। कुल मिलाएर अठ्ठाइस प्रकारका बहुमूल्य पत्थर एवं रत्न श्वेत सिङ्गमर्मरमा जडिएको थियो।
<gallery>
File:Taj Mahal, People, Agra, India.jpg|ताजमहल
File:Taj Mahal East Side.JPG| ताजको पूर्व तिरको दृश्य
File:Taj Mahal sunrise.jpg|ताज महल सूर्योदयमा
</gallery>


==सन्दर्भ सामग्रीहरू==
[[चित्र:Taj Mahal art.jpg|thumb|upright|एक कलाकारको कल्पना अनुसार ताजमहलको हवाई चित्र]]
उत्तरी भारतबाट लगभग बीस हजा़र मज़दूरहरुको सेना अन्वरत कार्यरत थियो। [[बुखारा]]बाट कालिगड, [[सीरिया]] एवं [[ईरान]]बाट सुलेखन कर्ता, दक्षिण भारतबाट पच्चीकारीका कारीगड, [[बलूचिस्तान]]बाट पत्थर खुर्किने एवं काटने कारीगड यिनमा सामेल थिए। कंगूरे, बुर्जी एवं कलश आदि बनाउने, अर्को जो केवल सिङ्गमर्मरमा पुष्प तराश्न्थ्यो, इत्यादि सत्ताईस कारीगडहरु मधे केही थिए, जसले सृजन एकाई गठित गरेका थिए। केही खास कारीगड, जो कि ताजमहलको निर्माणमा आफ्नो स्थान राख्दछन्, उनीहरु हुन:-


{{reflist}}
{{बुलेट}}मुख्य गुम्बदको अभिकल्पक ईस्माइल (ए.का.इस्माइल खाँ),<ref name="अट्टोमन">[http://www.pbs.org/treasuresoftheworld/taj_mahal/tlevel_2/t3build_design.html Who designed the Taj Mahal]</ref> , जो कि अट्टोमन साम्राज्यको प्रमुख गोलार्ध एवं गुम्बद अभिकल्पक थिए।<br />
{{बुलेट}}फारसका [[त्यस्ताद ईसा]] एवं ईसा मुहम्मद एफहरुदी (दुबै ईरानबाट), जो कि अट्टोमन साम्राज्यका '''कोचा मिमार सिनान आगा''' द्वारा प्रशिक्षित गरिएका थिए, यिनको पटक पटक यहाँको मूर अभिकल्पनामा उल्लेख आउँछ। <ref>William J। Hennessey, Ph.D., Director, Univ। of Michigan Museum of Art। IBM 1999 WORLD BOOK</ref><ref>Marvin Trachtenberg and Isabelle Hyman। Architecture: from Prehistory to Post-Modernism। p223</ref> तर यस दाविको पछि धेरै कम प्रमाण छ। <br />
{{बुलेट}}बेनारुस, फारस (ईरान)बाट 'पुरु'लाई पर्यवेक्षण वास्तुकार नियुक्त गरिएको <ref>ISBN 964-7483-39-2</ref> <br />
{{बुलेट}}का़जि़म खान, [[लाहौर]]को निवासी, ले ठोस सुवर्ण कलश निर्मित गरे।<br />
{{बुलेट}}चिरंजी लाल, दिल्लीको एक लैपिडरी, प्रधान शिलपी, एवं पच्चीकारक घोषित गरिएको थियो। <br />
{{बुलेट}}अमानत खाँ, जो कि शिराज़, ईरानदेखि थिए, मुख्य सुलेखना कर्ता थिए। उनको नाम मुख्य द्वारका सुलेखनका अन्तमा कुदियो<ref name="WSJ">[http://meaindia.nic.in/bestoftheweb/2006/02/25bw01.htm 10877<!-- Bot generated title -->]</ref> <br />
{{बुलेट}}मुहम्मद हनीफ, राज मिस्त्रिहरुको पर्यवेक्षक थिए, साथै मीर अब्दुल गरीम एवं मुकर्‍इमत खां, शिराज़, ईरानबाट; यिनको काधमा प्रतिदिनको वित्त एवं व्यबस्थापन थियो। <br />
<!--- काटिएको छ। के यो आवश्यक छ? ---!>
<!--- Particularly during the [[British Raj]], some commentators suggested that Taj Mahal was work of European artisans। As early as [[1640]], a Spanish friar who visited [[Agra]] wrote that Geronimo Veroneo, an Italian adventurer in Shah Jahan's court, was primarily responsible for the design। There is no reliable evidence to back up such assertions। [[Ernest Binfield Havel|E.B। Havell]], principal British scholar of Indian art in the later Raj, dismissed this theory as inconsistent due to methods employed by the designers। His conclusions were further supported by research of Muhammad Abdullah Chaghtai, who concluded that some of these theories may have been based on the misapprehension that "[[Ustad Isa]]", so often credited with the Taj's design, must have been a Christian because he bore the name "Isa" (Jesus)। In fact this is a common Muslim name as well। Furthermore there is no source earlier than 19th century which mentions an "Ustad Isa" in connection with the Taj Mahal। Chaghtai thought it more likely that the chief architect was [[Ustad Ahmad]], the designer of [[Shahjahanabad]], but admitted that this could not be conclusively proved from existing sources.<ref>Chaghtai ''Le Tadj Mahal'' pp69-94, 97, 147</ref>

A 0.25 meters earthenware [[Pipe (material)|pipe]] lies about 1.5 meters below the surface, in line with the main walkway, filled the main pools of the complex। Additional copper pipes supplied water to the fountains in the north-south canal। Subsidiary channels were dug to [[irrigation|irrigate]] the entire garden। The fountain pipes were not connected directly to the feed pipes। Instead, a copper pot was provided under each fountain pipe, thus allowing equal pressure in each fountain। The purs no longer remain, but the other parts of the infrastructure have survived। --->

== इतिहास ==
[[चित्र:Sambourneagra1860s.jpg|thumb|left|1860 मा ताजमहल]]
ताजमहलका पूरा भएको तत्कालै पछि नै, शाहजहाँलाई आफ्नो छोरा [[अनिंगजे़ब]] द्वारा अपदस्थ गरेर, आगराको किल्लामा नज़रबन्द गरियो। शाहजहाँको मृत्यु पछी, उनलाई उनको पत्नीका बराबरमा दफना दिइएको थियो। अन्तिम 1९ शताव्दी हुनै लाग्दा ताजमहलको अबस्था पर्याप्त जीर्ण-शीर्ण भएको थियो।
[[चित्र:Taj protective scaffold.jpg|thumb|युद्धकालीन सुरक्षा पैड़ बल्ली]]
[[१८५७ को प्रथम भारतीय स्वतन्त्रता संग्राम|१८५७ को भारतीय स्वतन्त्रता संग्राम]] का बेला, ताजमहललाई ब्रिटिश सैनिकहरु एवं सरकारी अधिकारिहरु द्वारा पर्याप्त विरुपण सहनु परेको थियो। उनीहरुले बहुमूल्य पत्थर एवं रत्न, तथा लैपिज़ लजू़लीलाई खोपेर भित्ताहरुबाट निकालिएको थियो। १९ शताव्दीको अन्तमा ब्रिटिश वाइसरॉय [[लर्ड गर्जन|जॉर्ज नैथैनियल गर्ज़न]]ले एक वृहत प्रत्यावर्तन परियोजना आरम्भ गरे । यो १९०८ मा पूर्ण भयो। त्यसले आन्तरिक कक्षमा एउटा ठुलो दीपक वा चिराग स्थापित गरे, जो [[काहिरा]]मा स्थित एक मस्जिद जस्तो नैं छ। यसै समय यहाँका बगैंचाहरुलाई ब्रिटिश शैलीमा बदलिएको थियो। त्यही आज दर्शित छन्।

सन् १९४२ मा, सरकारले समाधिस्थलको इर्द्-गिर्द, एक मचान सहित पैड़ बल्लीको सुरक्षा कवच तैयार गराएको थियो। यो जर्मन एवं पछि जापानी हवाई हमलाबाट सुरक्षा प्रदान गर्न पाओस्। १९५५ एवं १९७१ को भारत पाकिस्तान युद्धका समय पनि यही गरिएको थियो, जसबाट कि वायु बमवर्षकहरुलाई भ्रमित गर्न सकियोस्। यसको वर्तमान खतरा वातावरणका प्रदूषणबाट छ, जो कि यमुना नदीका तटमा छ, एवं अम्ल-वर्षाबाट, जो कि [[मथुरा]] तेल प्रशोधन कारखानाले निस्केका धुवाको कारण हुन्छ। यसको [[सर्वोच्च अदालत]]को निर्देश अनुसार पनि कडा़ विरोध भएको थियो। १९८३ मा ताजमहललाई [[युनेस्को]] [[विश्व सम्पदा क्षेत्र]] घोषित गरिएको छ।

== पर्यटन ==
[[चित्र:TajMahalbyAmalMongia.jpg|thumb|गोधूलिको समय ताज]]
ताजमहल प्रत्येक वर्ष २० देखि ४० लाख दर्शकहरुलाई आकर्षित गर्दछ, जस मध्ये २,००,००० भन्दा अधिक विदेशी हुन्छन्। धेरै जसो पर्यटक यहाँ [[अक्टूबर]], [[नवंबर]] एवं [[फरवरी]] महिनाहरुमा आउँछन्। यस स्मारकका आसनजिक प्रदूषण फैलाँउने सवारी साधन प्रतिबन्धित छन्। पर्यटक पार्किंगबाट वा त पैदल जान सक्छन, वा विद्युतिय बस सेवा द्वारा पनि जान सक्छन। खवासपुरासलाई पुनर्स्थापित गर्न नवीन पर्यटक सूचना केन्द्रको प्रकार प्रयोग गरिनेछ। <ref>Koch, p.120</ref><ref name="k254">Koch, p.254</ref> ताज महलको दक्षिणमा स्थित एक सानो बस्तीलाई '''ताजगंज''' भन्दछन्। पहिला यसलाई मुमताजगंज पनि भिनिन्थ्यो। यो पहिला कारवां सराय एवं दैनिक आवश्यकताहरुको उदेश्यले बसाइएको थियो। <ref name="K201-208">Koch, p.201-208</ref> प्रशंसित पर्यटन स्थलहरुको सूचीमा ताजमहल सदा नैं सर्वोच्च स्थान लिई रहेकोछ। यो [[विश्वका सात आश्चर्य|सात आश्चर्हरु]]को सूचीमा पनि आई रहेकोछ। अब यो '''आधुनिक विश्वका सात आश्चर्हरुमा प्रथम''' स्थान पाएको छ। यो स्थान विश्वव्यापी मतदानबाट भएको थियो <ref>{{cite web| url =http://www.telegraph.co.uk/travel/main.jhtml?xml=/travel/2007/07/09/etsevenwonders109.xml | title =New Seven Wonders of the World announced | accessdate =2007-07-06 | accessmonthday =| accessyear =| author =Travel Correspondent| last = | first = | authorlink = | coauthors = | date =2007-07-09 | year = | month = | format = | work = | publisher =The Telegraph | pages = | language =English | archiveurl =| archivedate =}}</ref> जहाँ यसलाई दस करोड़ मत प्राप्त भएको थियो।

सुरक्षा कारणहरुबाट <ref>[http://www.dnaindia.com/report.asp?newsid=1145100 ]</ref> केवल पाँच वस्तुहरु - पारदर्शी बोतलहरुमा पानी, साना वीडियो कैमरा, स्थिर कैमरा, मोबाइल फोन एवं साना महिला झोला - ताजमहलमा लिएर जाने अनुमति छ।

== प्रचलित कथाहरु ==
यस भवनको निर्माण सधै देखी प्रशंसा एवं विस्मयको विषय रहेकोछ। यसले धर्म, संस्कृति एवं भूगोलको सीमाहरुलाई पार गरेर मानिसहरुको मनहरुबाट वैयक्तिक एवं भावनात्मक प्रतिक्रिया गराएको छ, जो कि धेरै विद्याभिमानिहरु द्वारा गरियो मूल्यांकनहरुबाट ज्ञात हुन्छ। यहाँ केही ताजमहलसंग जोडिएको प्रचलित कथाहरु दिईएकों छ:-<ref name="k231">Koch, p.231</ref> <br />
[[चित्र:Jean-Baptiste Tavernier.jpg|right|thumb|upright|जीन बैप्टिस्ट टैवर्नियर - ताजमहलको प्रथम यूरोपीय पर्यटक]]
{{बुलेट}}एक पुरानो कथाका अनुसार, शाहजहाँको इच्छा थियो कि यमुनाका पारी पनि एक ठीक यस्तो नैं, तर कालो ताजमहल निर्माण होस <ref name="A210">Asher, p.210</ref> जसमा उनको समाधिस्थल बनोस। यो अनुमान जीन बैप्टिस्ट टैवर्नियर, प्रथम यूरोपियन ताजमहल पर्यटक, जसले आगरा १६६५ मा घुमेका थिए, को कथनानुसार हो। त्यसमा बताईएको छ, कि शाहजहाँलाई अपदस्थ गरिएको थियो, यसभन्दा पहिला कि त्यो कालो ताजमहल बनाउन पाउन। कालो भएको सिङ्गमर्मरको शिलाहरुबाट, जो कि यमुनाको पारी, माहताब बगैंचामा छ; यस तथ्यलाई बल मिल्दछ। तर, १९९० को दशकमा गरिएको उत्खननबाट थाहा भयो, कि यो श्वेत सिङ्गमर्मर नैं थियो, जो कि कालो भएको थियो। <ref name="k249">Koch, p.249</ref> कालो समाधिस्थलको बारेमा एक अधिक विश्वसनीय कथा [[२००६]]मा पुरातत्ववेत्ताहरुद्वारा बताईयो, जसले माहताब बगैंचामा केन्द्रीय सरोवरको पुनर्स्थापनाको गरेका थिए। श्वेत समाधिस्थलको गहिरो छायालाई स्पष्ट देखा सकिन्थ्यो त्यस सरोवर मा। यसबाट संतुलन वा सममिति बनाए राख्नको एवं सरोवरको स्थिति यस्ता निर्धारण गर्न का, कि जसबाट प्रतिबिम्ब ठीक त्यसमा प्रतीत होस; शाहजहाँको ईच्छा स्पष्ट देखिन्थ्यो <ref>Warrior Empire: The Mughals of India (2006) A+E Television Network</ref><br />
{{बुलेट}}यस्तो पनि भनिन्छ, कि शाहजहाँले ती कारीगडहरुको अंगच्छेदन आदि गरिदिएका थिए, वा मारिदिएका थिए, जसले ताजमहलको निर्माण गराए थियो। तर यसका पूर्ण प्रमाण उपलब्ध छैनन्। केही मानिसेको भनाई छ, कि ताजमहलका निर्माणसंग जोडिएका मानिसहरुसंग यो करारनामा लेखाईएको थियो, कि उनीहरु यस्ता रूपको कुनै पनि अर्को भवन बनाउनुने छैनन। यस्तै दावा अरु प्रसिद्ध भवनहरुका बारेमा पनि गरिरहेको छ। <ref name="K239">Koch, p.239</ref> <br />
{{बुलेट}}यस तथ्यको पनि कुनै प्रमाण छैनन्, कि लर्ड विलियम बैन्टिक, भारतका गवर्नर जनरलले [[१८३०]]को दशकमा, ताजमहललाई ध्वंस गरेर त्यसको सिङ्गमर्मर लिलाम गर्ने योजना बनाएका थिए। बैन्टिकका जीवनी लेखक, जॉन रॉस्सोलीले भनेका छन, कि एक कथा उठेको थियो, जब बैन्टिकले कोष बढा़उने उदेश्यले आगराको किल्लाको फाल्टु सिङ्गमर्मर लिलाम गरेका थिए। <ref>Rosselli, J., ''Lord William Bentinck the making of a Liberal Imperialist, 1774-1839'', London Chatto and Windus for Sussex University Press 1974, p.283</ref><br />
{{बुलेट}}सन [[२०००]]मा, भारतका [[सर्वोच्च अदलत]] श्री [[पुरुषोत्तम नागेश ओक]] द्वारा पेश गरिएको निजेदन रद्द गरिएको थियो, जसमा यो भनिएको थियो, कि एक हिन्दु राजाले ताजमहल बनाएका थिए। <ref name="K239"/><ref name="IndiaInfo">[http://law.indiainfo.com/legal-news/tajmahal.html Supreme Court Dismisses Oak's Petition]</ref> श्री ओकले प्रमाण सहित, यो दावा गरेका थिए, कि ताजमहलको उद्गम (मूल भवन), एवं साथै देशको अनेकौ एतिहासिक भवनहरु, जो आज मुस्लिम सुल्तानहरुद्वारा निर्मित बताईन्छ, वास्तवमा त्यसभन्दा पहिला पनि यहाँ उपस्थित थियों। फलतः यो मूल भवनहरु हिन्दु राजाहरु द्वारा निर्मित हुन। एवं यिनको उद्गम हिन्दु हुन।<ref name="oak">{{cite web| url = http://www.stephen-knapp.com/true_story_of_the_taj_mahal.htm | title = The True Story of the Taj Mahal| accessdate = 2007-02-23| last = Oak| first = Purushottam Nagesh| publisher = Stephen Knapp| language = English}}</ref> <br />
{{बुलेट}}एक अर्को बहुचर्चित कथा, जो कि काव्यात्मक छ, को अनुसार मनसूनको प्रथम वर्षामा पानीको थोपाहरु यिनको समाधिमा झर्दछन छन्। जस्तो कि गुरुदेव [[रविन्द्रनाथ टैगोर]]को यस समाधिस्थलको वर्णनबाट प्रेरित छ, ''"एक अश्रु मोती ..। समयको गाला मा"।'' एक अन्य मिथकका अनुसार, यदि शिखरका कलशको छायालाई पीटयो भने, त पानी/ वर्षा आउँछ। आजसम्म अधिकारी यहाँ यसको छायाको छेउछाउ फुटेका चुरीहरुका टुक्रा पाउँछन्। .<ref name="k240">Koch, p.240</ref>

== विवाद : ताज महल एक हिन्दू भवन ==
इतिहासकार [[पुरुषोत्तम नागेश ओक]] द्वारा पेश गरेको निवेदन अनुरूप ताज महल एक हिन्दु भवन (शिव-मंदिर) हो। ओक महोदयको कुरा स्‍वीकार नगर्नु पर्ने सबैभन्दा ठूलो कारण यो छ कि लिखित इतिहासका सबै उपलब्ध स्रोतहरुका अनुसार ताजमहल एक मुस्लिम बादशाह [[शाहजहाँ]] द्वारा बनाएको कुरा अगाडि आउँदछ तरु यस कुरालाई भूलना हुदैन कि भारतीय परतन्त्रताका युगमा इतिहासलाई क्षति पहुची पुगेको छ।

== यो पनि हेर्नुहोस् ==
{{प्रवेशद्वार}}
{{commons|Taj Mahal|ताज महल}}
* [[ताजमहलको मूल एवं वास्तुकला]]
* [[फारसी वास्तुकला]]
* [[हुमायुंको समाधिस्थल]]
* [[आगराको किला]]
* [[फतेहपुर सीकरी]]
* [[बीबीको समाधिस्थल]]
* [[भारतीय वास्तुकला]]
* [[क्या ताजमहल वास्तवमा शिव मंदिर छ?]]

== टिप्पणी ==
{{reflist|2}}

== सन्दर्भ ==
{{ताजमहलका सन्दर्भ}}

== बाह्य कडि़याँ ==
*[http://www.taj-mahal.net/augEng/main_screen.htm ताजमहलको इंटरनेटमा वर्चुअल टूर]
*[http://www.stephen-knapp.com/true_story_of_the_taj_mahal.htm ताजमहल वा तेजोमहालय - एक समीक्षा]
*[http://asi.nic.in/asi_monu_whs_agratajmahal.asp भारतीय पुरातात्विक सर्वेक्षण वर्णन]
*[http://bharatbhartivaibhavam.blogspot.com/2011/09/blog-post.html ताजमहलको असलियत ..। एक शोध]
* [http://realityviews.blogspot.com/2009/05/taj-mahal-true-story-by-pnoak-part-one.html Taj Mahal the True Story] by P.N.Oak : part one
*[http://www.stephen-knapp.com/was_the_taj_mahal_a_vedic_temple.htm Taj Mahal: Was it a Vedic Temple? The Photographic Evidence]
*[http://www.samaydarpan.com/december/rashtriyen2.aspx ताजमहलको सच्चाई]
*[http://mahashakti.bharatuday.in/2009/12/blog-post_19.html ताजमहलमा शिवको पाँचवा रूप 'अग्रेश्वर महादेव नागनाथेश्वर' विराजित छ] (अति विस्तृत लेख)
{{बुलेट}}{{विकियात्रा}}

{{भारतमा विश्व धरोहरहरु}}
{{मुगल|state=collapsed}}
{{coor title dms|27|10|30|N|78|02|32|E|type:landmark}}

{{बुलेट}}

{{pp-semi-template|small=yes}}


==यो पनि हेर्नुहोस्==
{{आधुनिक विश्वका सात आश्चर्यहरू}}
{{Commonscat|Taj Mahal}}


[[श्रेणी:स्मारक]]
[[श्रेणी:स्मारक]]
[[श्रेणी:स्थापत्य]]
[[श्रेणी:आगरा]]
[[श्रेणी:आगरा]]
[[श्रेणी:पर्यटन स्थल]]
[[श्रेणी:पर्यटन स्थल]]
[[श्रेणी:ताजमहल]]
[[श्रेणी:ताजमहल]]

{{Link FA|en}}
{{Link FA|es}}
{{Link FA|it}}
{{Link FA|kn}}
{{Link FA|pt}}

[[श्रेणी:कला]]
[[श्रेणी:कला]]
[[श्रेणी:विश्व सम्पदा]]
[[श्रेणी:विश्व सम्पदा]]
[[श्रेणी:स्मारक]]
[[श्रेणी:विश्वका आश्चर्यहरू]]

[[am:ታጅ ማሃል]]
[[an:Tach Mahal]]
[[ar:تاج محل]]
[[arz:تاج محل]]
[[as:তাজমহল]]
[[ast:Taj Mahal]]
[[az:Tac Mahal]]
[[bat-smg:Tadžmahals]]
[[be:Тадж-Махал]]
[[be-x-old:Тадж Махал]]
[[bg:Тадж Махал]]
[[bn:তাজমহল]]
[[bo:ཐེ་ཇི་བང་སོ།]]
[[bpy:তাজ মহল]]
[[br:Taj Mahal]]
[[bs:Tadž Mahal]]
[[ca:Taj Mahal]]
[[co:Taj Mahal]]
[[cs:Tádž Mahal]]
[[cy:Taj Mahal]]
[[da:Taj Mahal]]
[[de:Taj Mahal]]
[[dv:ތާޖް މަޙަލް]]
[[el:Τατζ Μαχάλ]]
[[en:Taj Mahal]]
[[eo:Taĝ-Mahalo]]
[[es:Taj Mahal]]
[[et:Tāj Mahal]]
[[eu:Taj Mahal]]
[[fa:تاج‌محل]]
[[fi:Taj Mahal]]
[[fiu-vro:Tadž Mahal]]
[[fr:Taj Mahal]]
[[fy:Taj Mahal]]
[[ga:Taj Mahal]]
[[gl:Taj Mahal]]
[[gu:તાજ મહેલ]]
[[he:טאג' מהאל]]
[[hi:ताजमहल]]
[[hif:Taj Mahal]]
[[hr:Taj Mahal]]
[[hu:Tádzs Mahal]]
[[hy:Թաջ Մահալ]]
[[id:Taj Mahal]]
[[ig:Taj Mahal]]
[[ilo:Taj Mahal]]
[[is:Taj Mahal]]
[[it:Taj Mahal]]
[[ja:タージ・マハル]]
[[jv:Taj Mahal]]
[[ka:თაჯ-მაჰალი]]
[[kk:Тәж Махал]]
[[kn:ತಾಜ್ ಮಹಲ್]]
[[ko:타지마할]]
[[ku:Tac Mehel]]
[[la:Taj Mahal]]
[[lb:Taj Mahal]]
[[lt:Tadžmahalas]]
[[lv:Tadžmahāls]]
[[mk:Таџ Махал]]
[[ml:താജ്‌ മഹൽ]]
[[mn:Таж Махал]]
[[mr:ताजमहाल]]
[[ms:Taj Mahal]]
[[my:တာ့ဂျ်မဟာရ်]]
[[new:ताज्मकाल् (सन् १९९९या संकिपा)]]
[[nl:Taj Mahal]]
[[nn:Taj Mahal]]
[[no:Taj Mahal]]
[[oc:Taj Mahal]]
[[om:Taj Mahal]]
[[or:ତାଜମହଲ]]
[[os:Тадж-Махал]]
[[pa:ਤਾਜ ਮਹਲ]]
[[pl:Tadź Mahal]]
[[pnb:تاج محل]]
[[ps:تاج محل]]
[[pt:Taj Mahal]]
[[qu:Taj Mahal]]
[[ro:Taj Mahal]]
[[ru:Тадж-Махал]]
[[sa:ताजमहल्]]
[[sah:Тадж Махал]]
[[scn:Taj Mahal]]
[[sh:Taj Mahal]]
[[si:ටජ්මහල්]]
[[simple:Taj Mahal]]
[[sk:Tádž Mahal]]
[[sl:Tadž Mahal]]
[[sq:Taxh Mahall]]
[[sr:Таџ Махал]]
[[stq:Taj Mahal]]
[[su:Taj Mahal]]
[[sv:Taj Mahal]]
[[sw:Taj Mahal]]
[[szl:Taj Mahal]]
[[ta:தாஜ் மகால்]]
[[te:తాజ్ మహల్]]
[[th:ทัชมาฮาล]]
[[tl:Tāj Mahal]]
[[tr:Tac Mahal]]
[[tt:Таҗ Махал]]
[[uk:Тадж Махал]]
[[ur:تاج محل]]
[[vi:Taj Mahal]]
[[war:Taj Mahal]]
[[yi:טאזש מאהאל]]
[[yo:Taj Mahal]]
[[zh:泰姬陵]]
[[zh-min-nan:Taj Mahal]]
[[zh-yue:泰姬陵]]

१६:४५, १३ मार्च २०२४को रुपमा हालको पुनरावलोकनहरू

ताजमहल
ताजमहलको दक्षिणी दृश्य
स्थानआगरा, भारत
अवनति१७१ मिटर (५६१ फिट)
निर्मित१६३२-१६५३
वास्तुकारउस्ताद अहमद लाहुरी
वास्तु शैली(हरू)मुगल बास्तुशैली
पर्यटकहरू३० लाख भन्दा बढी (२००३ मा)
प्रकारसांस्कृतिक
मापदण्डi
नामाङ्कित१९८३
सन्दर्भ नं.२५२
राष्ट्रभारत
क्षेत्रएसिया-प्रशान्त
ताजमहल is located in भारत
ताजमहल
भारतमा स्थिति ताजमहल

ताज महल (تاج محل) भारतको आगरा शहरमा स्थित एक समाधिस्थल हो । यसको निर्माण मुगल सम्राट शाहजहाँले, आफ्नो रानी मुमताज महलको सम्झनामा गराए।[१] ताज महल मुगल वास्तुकलाको उत्कृष्ट नमूना हो । यसको वास्तुकला शैली फारसी, टर्की, भारतीय तथा इस्लामिक वास्तुकलाको घटकहरूको अनौठो मिश्रण हो । सन् १९८३ मा, ताजमहल युनेस्को विश्व सम्पदा क्षेत्र बन्यो । यसको साथै, यसलाई विश्व सम्पदाको सर्वत्र प्रशंसा पाउने, अत्युत्तम मानवीय कृतिहरू मध्येको एक बताइएको छ । ताजमहललाई भारतको इस्लामी कलाको रत्न पनि घोषित गरिएको छ । साधारणतया देखीएको सिङ्गमर्मरको पातोहरूको ठुलो-ठुलो तहबाट छोप्न बनाएको भवनहरूको सरह नबनाएर यसको श्वेत गुम्बद तथा टाइल आकारमा सिङ्गमर्मरबाट [२] छोपिएको छ । केन्द्रमा बनाईएको समाधिस्थल आफ्नो वास्तु श्रेष्ठतामा सौन्दर्यको संयोजनको परिचय दिन्छन् । ताजमहल भवन समूहको संरचनाको खास कुरा छ, कि यो पूर्णतया समतिताकार छ । यसको निर्माण सन १६४८को लगभगमा पुरा भएको थियो ।[१] त्यस्ताद अहमद लाहौरीलाई प्रायः यसको प्रधान डिजायनकर्ता मानिन्छ।[३]

वास्तु कला

[सम्पादन गर्नुहोस्]

समाधिस्थल

[सम्पादन गर्नुहोस्]
ताजमहलको भुईँँ/ तलको योजनाको नक्सा

ताज महलको केन्द्र बिंदु हो, एक वर्गाकार आधार आधारमा बनाईएको श्वेत सिङ्गमर्मरको समाधिस्थल। यो एक सममितीय भवन हो, जसमा एक ईवान अथवा भब्य विशाल वक्राकार (छत जस्तो) द्वार छ। यस भवनको माथि एक वृहत गुम्बद सुशोभित छ। धेरै जसो मुगल समाधिस्थलहरू जस्तै, यसको मूल अवयव फारसी उद्गमबाट नै छ।

मूल - आधार

[सम्पादन गर्नुहोस्]

यसको मूल-आधार एक विशाल बहु-कक्षीय संरचना हो। यो प्रधान कक्ष घनाकार छ, जसको प्रत्येक किनारा ५५ मीटर छ (हेर्नुहोस्: तल नक्सा, दाया)। लामो किनारहरूमा एक धेरै ठुलो पिश्ताक, वा मेहराबाकार छाना भएका कक्ष द्वार छन्। यो माथि बनेको मेहराब भएका छतहरूसंग सामेल छ।

मुख्य-मेहराब

[सम्पादन गर्नुहोस्]

मुख्य मेहराबको दुबै तर्फ, एकका माथि अर्को शैलीमा, दुइटैतर्फ दुइवटा अतिरिक्त पिश्ताक बनेका छन्। यसै शैलीमा, कक्षको चार किनारहरूमा दुइवटा पिश्ताक (एकका माथि अर्को) बनेका छन्। यो रचना भवनको प्रत्येकतर्फ पूर्णतया सममितीय छ, जो कि यस भवनलाई वर्गको बद्ला अष्टकोण बनाउँछ, तर कुनाको चार भुजाहरू बाकी चार किनारहरूदेखि पर्याप्त सानो भएको कारण, यसलाई वर्गाकार भन्न उचित नै हुनेछ। समाधिस्थलको चारैतर्फ चार धरहरा मूल आधार चौकीको चार कुनाहरूमा, भवनको दृश्यलाई एक आवरणमा बाधेको प्रतीत हुन्छ। मुख्य कक्षमा मुमताज महल एवं शाहजहाँको नकली समाधिहरू छन्। यी धेरै अलंकृत छन, एवं यसको सक्कली तल्लो तलमा स्थित छ।

गुम्बद

[सम्पादन गर्नुहोस्]

समाधिस्थलमा सर्वोच्च शोभायमान सिङ्गमर्मरको गुम्बद (हेर्नुहोस् बांया), यसको सर्वाधिक शानदार भाग हो। यसको उचाई लगभग भवनको आधारको बराबर, ३५ मीटर छ, र यो एक ७ मीटर अग्लो बेलनाकार आधारमा स्थित छ। यो आफ्नो आकार अनुसार प्रायः प्याज-आकार (अम्बक आकार पनि भनिन्छ)को गुम्बद पनि भनिने गरिन्छ। यसको शिखर एक उल्टो राखिएको कमलसंग अलंकृत छ। यसले गुम्बदको किनारहरूलाई शिखरमा सम्मिलन दिन्छ।

छानाहरू

[सम्पादन गर्नुहोस्]

गुम्बदको आकारलाई यसको चार किनारहरूमा स्थित चार सानो गुम्बदाकारी छानाहरू (हेर्नुहोस् दाया)बाट अरु बल मिल्दछ। छानाहरूको गुम्बद, मुख्य गुम्बदको आकारको प्रतिलिपिहरू नैं हो, केवल नापको फरक छ। यिनको स्तम्भाकार आधार, छानामा आन्तरिक प्रकाशको व्यवस्थाको निमित्त खुला छ। सिङ्गमर्मरको अग्लो सुसज्जित फुलको गुच्छा, गुम्बदको उचाईलाई अरु बल दिन्छन्। मुख्य गुम्बदको साथ-साथै छानाहरू एवं फुलको गुच्छाहरूमा पनि कमल जसो शिखर शोभा दिन्छ। गुम्बद एवं छानाहरूको शिखरमा परम्परागत फारसी एवं हिन्दू वास्तु कलाको प्रसिद्ध घटक एक धात्विक कलश किरीटरूपमा शोभायमान छ।

किरीट कलश

[सम्पादन गर्नुहोस्]

मुख्य गुम्बदको किरीटमा कलश छ (हेर्नुहोस् दाया)। यो शिखर कलश शुरुको १८०० सम्म सुनको थियो, र अहिले यो कांसेको बनाईएको छ। यो किरीट-कलश फारसी एवं हिंन्दू वास्तु कलाको घटकहरूको एकीकृत संयोजन हो। यो हिन्दू मन्दिरहरूको शिखरमा पनि पाइन्छ। यस कलशमा चन्द्रमा बनाईएको छ, जसको टुप्पो स्वर्गतर्फ इशारा गर्दछ। आफ्नो नियोजनको कारण चन्द्रमा एवं कलशको टुप्पो मिलेर एक त्रिशूलको आकार बनाउद छ, जो कि हिन्दू भगवान शिवको चिह्न हो।[४]

धरहराहरू

[सम्पादन गर्नुहोस्]
अस्ताउदै गरेको सूर्यको साथ ताजको अद्वितीय दृश्य

मुख्य आधारको चार कुनाहरूमा चार विशाल धरहराहरू (हेर्नुहोस् बाहिरु) स्थित छन्। यो प्रत्येक ४० मीटर अग्लो छ। यो धरहराहरू ताजमहलको बनावटको सममितीय प्रवृत्ति दर्शित गर्दछ्न्। यो धरहराहरू मस्जिदमा अजान दिनको निमित्त बनाईने धरहराहरूको समान नैं बनाईएको छ। प्रत्येक धरहरा दुइवटा छज्जीहरूद्वारा तीन समान भागहरूमा बाडिएको छ। धरहराको माथि अन्तिम छज्जी छ, जसमा मुख्य भवनको समान नैं छाना बनेको छन। यसमा त्यही कमल जस्तो आकृति एवं किरीट कलश पनि छ। यी धरहराहरूमा एक खास कुरा छ, यो चार बटै बाहिरतर्फ थोरै जस्तो झुकेको छ, जसबाट कि कहिले लड्ला स्थितिमा, यो बाहिरतर्फ नैं लडोस, एवं मुख्य भवनलाई कुनै क्षति नपुगोस।

बाह्य सजावट

[सम्पादन गर्नुहोस्]
वृहत पिश्ताकमा सुलेखन

ताजमहलको बाह्य सजावब्ट, मुगल वास्तुकलाको उत्कृष्टतम उदाहरण हो। जसरी सतहको क्षेत्रफल बदल्दछ, ठुलो पिश्ताकको क्षेत्र साना भन्दा धेरै हुन्छ, र त्यसको सजावट पनि यसै अनुपातमा बदल्दछ। सजावट घटक रोगन वा लियनबाट अथवा नक्काशी एवं रत्न जडेर निर्मित छन्। इस्लामको मानव श्वरिय आकृतिको प्रतिबन्धलाई पूर्ण पालन गरिएको छ। सजावटलाई केवल सुलेखन, निराकार, ज्यामितीय वा पादप रूपांकनबाट नैं गरिएको छ।

ताजमहलमा पाईने सुलेखन फ्लोरिड थुलुठ लिपिका छ। यो फारसी लिपि बेत्ता अमानत खां द्वारा सृजित हो। यो सुलेख जैस्प‍रलाई श्वेत सिङ्गमर्मरको फलकहरूमा जडेर गरिएको छ। सिङ्गमर्मरको सेनोटैफमा गरिएको कार्य अतिनै नाजुक , कोमल एवं महीन छ। उचाईलाई ध्यान राखिएको छ। अग्लो फलकहरूमा त्यसै अनुपातमा ठुलो लेखन गरिएको छ, जसबाट कि तलबाट हेर्दा टेढापन प्रतीत नहोस। पूरा क्षेत्रमा कुरानको श्लोकहरू, सजावटको निमित्त प्रयोग भएकहरू छन्। हालै भएको शोधहरूबाट थाहा भएकोछ, कि अमानत खाँले नैं ती श्लोकहरूको चुनाव पनि गरेका थिए। [५][६]

चित्र दिर्घा

[सम्पादन गर्नुहोस्]
  • ताजमहल
    ताजमहल
  • ताजको पूर्व तिरको दृश्य
    ताजको पूर्व तिरको दृश्य
  • ताज महल सूर्योदयमा
    ताज महल सूर्योदयमा

सन्दर्भ सामग्रीहरू

[सम्पादन गर्नुहोस्]
  1. ↑ १.० १.१ "भारतको बारेमा जानहरू - ताजमहल" (पीएचपी) (नेपालीमा), राष्ट्रिय पोर्टल विषयवस्तु प्रबंधन दल, अन्तिम पहुँच अगस्त १९ २०११। 
  2. ↑ टाइल आकारमा, अर्थात सिङ्गमर्मरको सानो साना ईंट रूपी आयताकार टाइलहरूबाट छोपिएको छ ।
  3. ↑ UNESCO सलाहकार संस्था आँकलन
  4. ↑ टिलिट्सन, जी.एच.आर। (१९९०)। आर्किटेक्चरल गाइड टू मुगल इण्डिया, क्रनिकल बुक्स
  5. ↑ ताजमहल सुलेखन
  6. ↑ कोच, पृष्ठ.१००

यो पनि हेर्नुहोस्

[सम्पादन गर्नुहोस्]
विकिमिडिया कमन्समा ताजमहल सम्बन्धी अन्य सामग्रीहरू रहेका छन्।
"https://ne.wikipedia.org/w/index.php?title=ताजमहल&oldid=1204418" बाट अनुप्रेषित