10e eeuw

De 10e eeuw (van de christelijke jaartelling) is de 10e periode van 100 jaar, dus bestaande uit de jaren 901 tot en met 1000. De 10e eeuw behoort tot het 1e millennium.

Langjarige gebeurtenissen en ontwikkelingen

Europa

Het Saksische huis regeert Duitsland in de personen van Otto I de Grote (936-973), Otto II (973-983), en Otto III (983-1002). Door het huwelijk van Otto de Grote met Adelheid in 951 worden de koninkrijken Italië en Duitsland in een staat verenigd. Zodoende komt het Westen dichter bij het Byzantijnse Rijk. De keizerlijke kroning in 963 bevordert de noodzaak van een christelijke (politieke) eenheid.
In Frankrijk bereikt het koninklijk gezag een dieptepunt, omdat het rijk zich niet verder kan uitbreiden en door uitblijvende beloning voor hun diensten de graven en hertogen zich steeds minder aantrekken van hun vorst. Een zekere mate van regeringsloosheid volgt, die onder andere leidt tot het verdwijnen van de gouwen en de opkomst van de landsheerlijkheid.
In het rijkskerkenstelsel vertrouwt de keizer zo veel mogelijk land en bestuurszaken toe aan door hem benoemde bisschoppen en abten. De keizer kan zo de trend keren dat vazallen leengoed laten overgaan op hun zonen. Anderzijds kan hij zo invloed uitoefenen op de kerk.
Athelstan van Engeland en Hywel Dda van Wales laten het gewoonterecht in hun landen codificeren.

De Engelse koning Eduard de Oudere en zijn zonen heroveren stukje bij beetje hun land op de Denen. Engeland wordt meer een bestuurlijke eenheid en Edwards kleinzoon Edgar de Vreedzame laat zich als eerste vorst zalven door de aartsbisschop van Canterbury.

De afstammelingen van de Vikingen bouwen als Normandiërs een sterke staat op aan de Atlantische kust, en hun hertogen zijn slechts in naam vazallen van de Franse koning.
De republiek Amalfi heeft haar macht te danken aan de intensieve contacten met Egypte en Byzantium, die nog dateren uit de tijd dat Amalfi Byzantijns bezit was. Het lukt de stad met behulp van haar zeevloot de machtspositie van de Arabieren over te nemen en zij sticht handelsposten in Zuid-Italië en het Midden-Oosten. Een van de getuigenissen van de grootsheid van Amalfi is de Tabula Amalphitana, een codex van wetten die de hele Middeleeuwen lang geldig blijft en de regels van het maritieme recht beschrijft.
In 895 komen de Hongaren de Hongaarse laagvlakte binnen en dringen het Frankische Rijk terug tot in het huidige Oostenrijk. De Hongaren of Magyaren zijn een 'meng'volk van Germaanse, Slavische en Turks-Tataarse herkomst. Zij vormen een militante bovenlaag die de basis legt voor een koninkrijk dat onder leiding van Árpád rooftochten tot in het huidige Duitsland, Frankrijk en Italië onderneemt. Pas nadat ze door keizer Otto I zijn verslagen, besluiten ze na 882 zich voorgoed te vestigen in het huidige Boedapest en wijde omgeving.

Godsdienst

Het kloosterwezen herstelt zich na het verval in de 9e eeuw. Overal in Europa wordt de Regel van Benedictus ingevoerd. Een aantal van deze autonome kloosters voegen zich vanaf de tiende eeuw in kloosterorden of congregaties samen, de belangrijkste is de Orde van Cluny.
Naarmate deze IJzeren eeuw vordert, neemt de angst voor het einde der tijden toe. Gevreesd wordt voor het jaar 1000, waarin Jezus Christus zal terugkeren voor het Laatste Oordeel. Sommigen proberen door boetedoening en aalmoezen tijdig hun zonden uit te wissen. Anderen besluiten dat het alles geen zin heeft, en gaan erop los leven.
De definitieve versie van de Masoretische Tekst, de Codex Aleppo, dat is de ‘gepunctueerde’ tekst van de Hebreeuwse Bijbel, de Tenach, wordt in Tiberias vastgelegd door Ben Asjer en Ben Naftali.
De Hongaarse vorst Géza bekeert zich tot het christendom. Hij laat zich dopen door Adalbert van Praag en sluit vrede met de Duitse keizer. De kerstening van de Hongaren wordt, in tegenstelling tot die van de volken ten zuiden en ten oosten van het Karpatenbekken, door de Roomse Kerk volbracht.
Onder Mieszko I worden de Polanen gekerstend.

Midden-Oosten en Afrika

Cultuur en wetenschap bereiken in het Arabische Rijk een hoogtepunt.
Sjiitische islamieten vestigen in Noord-Afrika het kalifaat van de Fatimiden. Zij stichten in 973 een nieuwe hoofdstad: Caïro.
In het zuiden van Spanje stichtten de Berberse Moren het kalifaat Córdoba. Hispania Baetica wordt door hen herdoopt tot Andalusië.

Azië

China beleeft de tijd van de Vijf Dynastieën en Tien Koninkrijken.

Lage landen

Het bisdom Luik ontwikkelt zich tot het prinsbisdom Luik.
Arnulf I van Vlaanderen verovert de Oosterbant, het graafschap Artesië, Ponthieu en Amiens, en breidt het graafschap Vlaanderen uit tot aan de Somme.
Een groot deel van noord-, oost- en midden van het huidige Nederland wordt bestuurd door de Meginharden. Graaf Meginhard IV, die rond 915 aan het bewind komt in Hamaland, Salland, Veluwe, Drenthe, Hunsingo plus Fivelgo en waarschijnlijk ook het Naerdincklant ('t Gooi), doet in 938-939 mee aan een opstand tegen koning Otto I. Otto weet de opstand neer te slaan. Daarna ontzet hij Meginhard uit het ambt van graaf. In 944 neemt Otto I de Grote de Meginharden weer in genade aan. Meginhard IV blijft zonder titel maar zijn twee zoons krijgen elk een portie van zijn vroegere graafschappen: de oudste, Everhard, wordt graaf in Salland, Drenthe en Hunsingo/Fivelgo, de jongste, Wichman IV, in Hamaland, de Veluwe en waarschijnlijk ook het Gooi. Hij sticht de abdij van Elten. Beiden krijgen ook een burcht uit het vaderlijk erfgoed : Wichman de burcht op de Eltenberg, Everhard die in Zutphen.
Begin van de Grote Ontginning door bedijking van grote delen van het kustgebied, van de Aa tot voorbij de Eems, waardoor de schorren vruchtbare weidegronden worden.
De Wachtendonckse Psalmen worden uit het Latijn vertaald naar het Oud Oostnederfrankisch (Oudnederlands). Ze behoren tot de oudste overgeleverde teksten in het Nederlands.

Scheepvaart

Handelsroute van de Varjagen naar de Grieken
Het gebruik van papier bereikt Europa.

Cultuur

In Asturië (Noordwest-Spanje ) ontstaat de mozarabische bouwstijl als mengvorm van vroeg-romaanse en Moorse elementen. De in deze stijl gebouwde kerken zijn aan de buitenkant sober, maar hebben een fraai interieur met veel oosterse kenmerken. Het belangrijkste mozarabische stijlkenmerk is de hoefijzerboog.
Bij de orthodoxe Slaven wordt het glagolitisch alfabet verdrongen door het eenvoudiger cyrillische alfabet.

Belangrijke personen

Amerika

Topiltzin Ce Acatl Quetzalcoatl, Tolteekse heerser.

Eurazië en Oost-Romeinse Rijk

Azië

Ferdowsi, dichter en schrijver uit Tadzjikistan, destijds onder het rijk van de Samaniden.
Avicenna, Perzisch medicus, geoloog, paleontoloog, natuurkundige, psycholoog, wiskundige, wetenschapper, filosoof en alchemist.
Al-Farabi, geleerde en filosoof in de islamitische scholastiek.
Alhazen, Perzisch of Arabisch astronoom en wiskundige.
Al-Biruni, Perzisch wiskundige, natuurkundige, astronoom, geleerde, encyclopedieschrijver, filosoof, astroloog, reiziger, historicus, drogist en onderwijzer.

Europa

Harald I van Noorwegen, eerste koning die over heel Noorwegen heerste.
Vladimir van Kiev, grootvorst van de Kievse Roes.
Tomislav I van Kroatië, eerste koning van Kroatië.
'Abd al-Rahmān III, heerser over Al-Andalus.
Simeon I van Bulgarije, keizer van Bulgarije.
Otto I de Grote, keizer van het Heilige Roomse Rijk.
Edmund I van Engeland, koning van Engeland.
Hugo Capet, koning van Frankrijk.
Géza, vorst van de Hongaren.
Keizer Otto II, keizer van het Heilige Roomse Rijk.
Theophanu, vrouw van Otto II en zodoende keizerin van het Heilige Roomse Rijk.
Samuel van Bulgarije, keizer van Bulgarije.
Keizer Otto III, keizer van het Heilige Roomse Rijk.
Erik de Rode, stichter van de eerste Scandinavische nederzetting op Groenland.
Leif Eriksson, eerste ontdekker van Amerika en zoon van Erik de Rode.
Olaf I van Noorwegen, koning van Noorwegen.

Zie de categorie 10th century van Wikimedia Commons voor mediabestanden over dit onderwerp.

Overzicht van de jaren in en rond de 10e eeuw
Jaren 90	890	891	892	893	894	895	896	897	898	899
Jaren 00	900	901	902	903	904	905	906	907	908	909
Jaren 10	910	911	912	913	914	915	916	917	918	919
Jaren 20	920	921	922	923	924	925	926	927	928	929
Jaren 30	930	931	932	933	934	935	936	937	938	939
Jaren 40	940	941	942	943	944	945	946	947	948	949
Jaren 50	950	951	952	953	954	955	956	957	958	959
Jaren 60	960	961	962	963	964	965	966	967	968	969
Jaren 70	970	971	972	973	974	975	976	977	978	979
Jaren 80	980	981	982	983	984	985	986	987	988	989
Jaren 90	990	991	992	993	994	995	996	997	998	999
Jaren 00	1000	1001	1002	1003	1004	1005	1006	1007	1008	1009