Zetelverdeling
Binnen een democratie, waar besluiten genomen worden namens de bevolking door vertegenwoordigers in een parlementair orgaan, moet na de stemming het resultaat omgezet worden in zetels. Dit wordt zetelverdeling genoemd. Er bestaat een veelheid aan methodes om dit te doen. Elke methode levert een ander resultaat op wat ook weer invloed heeft op de zetel-stemverhouding.
In landen met evenredige vertegenwoordiging, zoals ook Nederland en België volgt de zetelverdeling primair de percentages van de uitgebrachte stemmen. Eerst worden de volle zetels berekend, waarna via een restzetelprocedure restzetels worden toegewezen. In landen met een meervoudig districtenstelsel wordt er doorgaans gebruik gemaakt van vereffeningszetels om de evenredigheid van de verkiezingsuitslag te vergroten.
Rekenmethodes
bewerkenBij de verdeling van zetels bij verkiezingen worden verschillende rekenmethodes gebruikt, die grofweg in twee groepen kunnen worden ingedeeld: methodes die werken met quota zoals de kiesdeler (grootste overschotten) en methodes die werken met delerreeksen (grootste gemiddelden). Hieronder een overzicht van de belangrijkste methodes binnen deze groepen en hun werkwijze:
Grootste overschot (quota)
bewerken- Methode-Hare: Volle zetels worden eerst toegekend op basis van een volledig aantal stemmen per zetel (kiesdeler). Resterende zetels gaan naar partijen met het grootste restant aan stemmen. Deze methode wordt in Denemarken gebruikt bij het toekennen van vereffeningszetels.
Grootste gemiddelde (delerreeksen)
bewerken- Methode-D'Hondt: Deze methode deelt het aantal stemmen van elke partij successief door 1, 2, 3, enzovoort, en verdeelt de zetels op basis van de hoogste gemiddelden. Dit wordt in Nederland en België gebruikt en bevoordeelt grotere partijen licht ten koste van evenredigheid.
- Methode-Sainte-Laguë: Deze methode is vergelijkbaar met D'Hondt, maar deelt stemmen door oneven getallen (1, 3, 5, enz.). Dit wordt in Zweden en Duitsland gebruikt en verdeelt zetels iets evenwichtiger dan D'Hondt wat de evenredigheid ten goede komt.
- Gemodificeerde Sainte-Laguë: Deze variant begint met het delen van stemmen door 1,4 in plaats van 1, gevolgd door oneven getallen. Dit fungeert in Noorwegen als een kiesdrempel binnen een meervoudig kiesdistrict omdat het behalen van een eerste zetel moeilijker wordt. In Zweden wordt 1,2 als eerste deler gebruikt.
- Methode-Imperiali: Deze variant deelt het aantal stemmen door het aantal zetels plus twee, wat de drempel voor zetelwinst verlaagt en een voordeel biedt aan grotere partijen. Dit wordt gebruikt bij Belgische gemeenteraadsverkiezingen.
Overige
bewerken- Methode-Condorcet: De winnaar wordt bepaald door elke kandidaat in paren met elkaar te vergelijken en te kijken welke kandidaat elke andere kandidaat in een directe vergelijking verslaat. De winnaar is degene die elke andere kandidaat verslaat in deze één-op-één vergelijkingen.
Rekenvoorbeeld
bewerkenDe tabel toont de zetelverdeling in de Tweede Kamer op basis van de verkiezingsuitslag van 2023, berekend met drie verschillende methodes. Elke methode verdeelt de zetels op een andere manier, waarbij de verhouding tussen het aantal stemmen en de toegekende zetels kan variëren.
Eerst wordt per partij het aantal volledige zetels berekend, oftewel het aantal zetels dat direct overeenkomt met een volledig aantal kiesdeler aan stemmen. Dit geeft een eerste indicatie van de zetelverdeling, maar bij het verdelen van de restzetels ontstaan verschillen tussen de diverse methodes.
| Partij | Aantal stemmen | Volle zetels | Restant | D'Hondt | Sainte-Laguë | Hare | |||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Restzetels | Totaal | Restzetels | Totaal | Restzetels | Totaal | ||||
| PVV | 2450855 | 35 | 16567 | 2 | 37 | 1 | 36 | 35 | |
| GL-PVDA | 1643032 | 23 | 43357 | 2 | 25 | 1 | 24 | 1 | 24 |
| VVD | 1589518 | 22 | 59394 | 2 | 24 | 1 | 23 | 1 | 23 |
| NSC | 1343032 | 19 | 21561 | 1 | 20 | 1 | 20 | 19 | |
| D66 | 656290 | 9 | 30330 | 9 | 1 | 10 | 1 | 10 | |
| BBB | 485551 | 6 | 68245 | 1 | 7 | 1 | 7 | 1 | 7 |
| CDA | 345821 | 4 | 67617 | 1 | 5 | 1 | 5 | 1 | 5 |
| SP | 328225 | 4 | 50021 | 1 | 5 | 1 | 5 | 1 | 5 |
| DENK | 246764 | 3 | 38111 | 3 | 1 | 4 | 1 | 4 | |
| PVDD | 235148 | 3 | 26495 | 3 | 3 | 1 | 4 | ||
| FVD | 232963 | 3 | 24310 | 3 | 3 | 1 | 4 | ||
| SGP | 216444 | 3 | 7791 | 3 | 3 | 3 | |||
| CU | 212502 | 3 | 3849 | 3 | 3 | 3 | |||
| Volt | 178802 | 2 | 39700 | 2 | 1 | 3 | 1 | 3 | |
| JA21 | 71345 | 1 | 1794 | 1 | 1 | 1 | |||
| Zetels | 140 | 10 | 150 | 10 | 150 | 10 | 150 | ||