Multiculturalisme

Een multiculturele straat in New York (1900)

Multiculturalisme is een maatschappelijk en politiek standpunt waarbij men gelijkheid veronderstelt van verschillende culturele, etnische en godsdienstige gemeenschappen binnen een bepaald afgebakend bestuurlijk gebied. Meestal worden etnisch en godsdienstig verschillende gemeenschappen bedoeld. Multiculturalisme wordt als ideologie vaak gecontrasteerd met assimilatie en integratie. Sommige aspecten van multiculturalisme vloeien voort uit eerbiediging van de grondrechten voor individuen, zoals die in de Nederlandse en Belgische Grondwet zijn vastgelegd. Andere aspecten zijn daarmee in strijd.

Geschiedenis

Het woord multiculturalisme wordt rond het midden van de 19e eeuw voor het eerst gebruikt door Duitse filosofen in Oostenrijk-Hongarije. Dit multi-etnische (maar door de Duitse cultuur en taal gedomineerde) rijk had sterk te kampen met het opkomend nationalisme in de 19e eeuw; en werd geplaagd door opstanden onder de niet-Duitse en niet-Hongaarse inwoners. Om deze conflicten te doen verdwijnen verleende de Oostenrijks-Hongaarse overheid een grote hoeveelheid culturele rechten aan inheemse minderheden in de hoop zo het streven naar zelfbeschikking onder deze groepen te beperken; deze politiek werd 'multiculturalisme' gedoopt.

Na de Tweede Wereldoorlog komt de theorie van het cultuurrelativisme sterk op; deze stelt dat culturen niet vergeleken kunnen worden omdat iemand nooit onpartijdig (ieder mens wordt immers gevormd door de eigen cultuur) een vreemde cultuur kan beoordelen aangezien er altijd sprake is van standplaatsgebondenheid.

Met de toestroom van grote groepen arbeidsmigranten in veel West-Europese landen begin jaren zestig rees ook de vraag hoe om te gaan met de verschillende culturele achtergronden van deze migranten. Het antwoord hierop werd (vooral bij linkse partijen) gezocht bij het cultuurrelativisme, waarvan het huidige multiculturalisme als een politieke en ideologische uitloper kan worden gezien. In Nederland en Vlaanderen was er daarnaast ook grote invloed van het soevereiniteit in eigen kring-concept, een idee dat de grondslag vormde van de verzuiling aan het begin van de twintigste eeuw.

Het huidige multiculturele denken verschilt dus danig van het oorspronkelijke concept, omdat bij de laatste enkel wordt gekeken naar inheemse culturele minderheden. Tegen de jaren zestig was deze verandering in betekenis echter nog niet definitief; zo werd de term 'multiculturalisme' gebruikt in 1957 om de inheemse etnisch-culturele samenstelling van Zwitserland, een land met vier talen en twee religies, te beschrijven.

In de huidige literatuur worden beiden definities nog steeds gebruikt, waarbij de oudste variant in iets gewijzigde vorm als descriptief multiculturalisme (het vaststellen van meerdere culturen binnen een bepaald gebied) en de latere als normatief multiculturalisme (het accepteren en aanmoedigen van meerdere culturen) wordt bestempeld.

In de rest van dit artikel wordt met 'multiculturalisme' de normatieve variant bedoeld.

Definitie

Multiculturalisme gaat er van uit dat;

1. Alle culturen gelijk zijn en gelijk behandeld moet worden.
2. De culturele normen en waarden van de ene cultuur niet (moreel) hoger ingeschat worden dan die van een andere.

Multicultureel beleid

Multicultuur beleid is erop gericht eventueel bestaande achterstellingen of achterstanden van minderheidculturen te compenseren, hetgeen in de praktijk vaak gaat middels bevoordeling van die culturen. Dit leidt per definitie tot bevoordeling van de individuen die lid zijn van die groepen.kaas Voorbeelden daarvan zijn:

• Acceptatie van dubbele nationaliteit;
• Overheidssubsidie voor scholen met diverse levensovertuigingen naast openbare scholen (artikel 23 van de Nederlandse Grondwet, zie vrijheid van onderwijs en schoolstrijd (Nederland));
• Overheidssubsidie voor belangenverenigingen, gebedshuizen, onderwijs in eigen taal en cultuur van immigranten, ontmoetingsplaatsen en kranten, televisie en radio-omroepen in minderheidstalen;
• Aanpassing van bestaande kledingregels, zoals het toestaan van de hoofddoek en de keppel op scholen, in het leger en bij overheidsdiensten.
• Positieve discriminatie, een vorm van discriminatie waarin niet de kwaliteiten, maar de etnische achtergrond van een persoon een grote rol spelen in de hoop de sociale positie van de etnische groep waartoe de persoon behoort te verbeteren.
• Erkenning van feestdagen voor minderheden;
• Toestaan van de bouw van religieuze gebouwen, bijvoorbeeld een moskee.
• Het opheffen van een universele rechtspraak voor iedereen door het gedogen of erkennen van religieuze rechtspraak of gewoonterecht; bijvoorbeeld de sharia-rechtbanken in Groot-Brittannië.

Gevolgen van multicultureel beleid

De neutraliteit van dit gedeelte wordt betwist.
Zie de bijbehorende overlegpagina voor meer informatie.

• Uit een tienjarige studie van professor Robert Putnam blijkt dat multiculturalisme het sociale vertrouwen aantast. Zijn bevindingen zijn dat naarmate de diversiteit van een maatschappij toeneemt, de sociale cohesie en het onderlinge vertrouwen sterk afnemen.

• Etnoloog Frank Salter, onderzoeker van het Max Planck Instituut, bewees in een studie dat gemeenschappen die gelijk(er) van samenstelling zijn bereid zijn veel meer en altruïstischer te investeren in elkaar dan etnisch verdeelde gemeenschappen.

Argumenten voor het multiculturalisme

• De etnische en culturele diversiteit in een samenleving kan als een kracht werken die de ontwikkeling en verscheidenheid van cultuur, literatuur, kunst, mode, muziek en kookkunst stimuleert.
• Een multiculturele samenleving kan de wereld naar binnen halen en kan het denken over de globalisering bevorderen. Mensen zouden verder kunnen leren kijken dan hun eigen straat en buurt en kunnen gaan beseffen dat de wereld groter is dan hun eigen omgeving. Het blikveld kan worden verruimd en de kennis over andere culturen kan worden vergroot.
• Andere culturen zouden aspecten kunnen hebben waar de oorspronkelijke cultuur zijn voordeel mee zou kunnen doen.

Argumenten tegen het multiculturalisme

• De inheemse cultuur van een gebied kan verdrukt worden en/of er kunnen etnische en culturele spanningen ontstaan wanneer er grote en/of veel groepen met een andere culturele achtergrond toestromen.

• Multiculturalisme kan gezien worden als een voertuig voor cultuurimperialisme van bijvoorbeeld landen als Algerije en Marokko; omdat deze landen een negatief migratiesaldo hebben.

• Multiculturalisme stelt dat alle cultuurwaarden gelijkwaardig zijn. Kritiek van de ene op de andere cultuurgemeenschap is derhalve ongewenst. Misstanden bij migrantengroepen zoals vrouwenbesnijdenis, eerwraak, uithuwelijking, antisemitisme en homohaat bleven in Nederland uit naam van "culturele tolerantie" lang onbespreekbaar.

• Multiculturalisme kan botsen met het principe van de scheiding van kerk en staat, wanneer uit naam van culturele gelijkheid religieuze uitingen zoals hoofddoekjes of tulbanden toegelaten worden in de publieke sector. Op een soortgelijke manier kan multiculturalisme de neutraliteit van de rechtspraak aantasten.

• Multiculturalisme gaat uit van de gelijkwaardigheid van culturen, en heeft als zodanig geen antwoord op situaties waarin cultuurgemeenschappen de grondvesten van de Nederlandse samenleving, zoals de vrijheid van godsdienst en de scheiding van kerk en staat, niet aanvaarden.

• Multiculturalisme kan actief het ontstaan van parallelle gemeenschappen die langs elkaar heen leven, bevorderen. Door bijvoorbeeld, zoals in Canada, de rechtspraak te segregeren, of zoals in het Verenigd Koninkrijk Sharia-rechtbanken toe te laten, wordt rechtsgelijkheid verruild voor juridische apartheid. Hierdoor neemt de sociale cohesie binnen een samenleving af.

• Assimilatie nastrevende allochtonen vinden de nadruk op hun eigen cultuur een belemmering om volledig te emanciperen. Zij stellen dat zij vooral en eerst gezien willen worden als burgers of werknemers.

• Interculturele kritiek: Een gevolg van multiculturaliteit kan zijn dat mensen langs elkaar heen leven en tegelijk het binnen hun eigen groep blijven hangen, culturele segregatie.

• Multiculturalisme kan leiden tot het ontbreken of wegvallen van een door iedereen begrepen en gebruikte landelijke taal, waardoor communicatie bemoeilijkt wordt.

• Multiculturalisme ingevoerd in de hele wereld leidt tot een globale monocultuur.

Zie ook

• Monoculturaliteit
• Allochtoon

Bronnen, noten en/of referenties

Mediabestanden

Zie de categorie Multiculturalisme van Wikimedia Commons voor mediabestanden over dit onderwerp.