Een Midzomernachtdroom

Fragment uit het toneelstuk binnen A Midsummer Night's Dream door Johann Heinrich Füssli

Een midzomernachtsdroom (A Midsummer Night's Dream) is een romantische komedie van William Shakespeare, waarschijnlijk geschreven tussen 1594 en 1596. Het is het enige stuk, naast The Tempest, dat Shakespeare niet baseerde op een ouder toneelstuk of verhaal. Het stuk beschrijft de avonturen van vier jonge geliefden, en een groep amateur-acteurs in een bos dat verlicht is door de maan. Het verhaal vertelt de manier waarop de vier geliefden, en de acteurs met elkaar omgaan, alsook met de feeën die het bos bewonen. Tegenwoordig is dit verhaal van Shakespeare heel populair, en wordt het stuk over heel de wereld opgevoerd. Het is de basis voor vele opera's, films, muziekstukken en andere toneelstukken.

Historiek

Het is niet exact bekend waneer het theaterstuk geschreven is en wanneer het voor het eerst vertolkt werd, men denkt wel met enige zekerheid dat dit werk zijn ontstaan kent tussen 1594 en 1596. Sommigen zijn van mening dat het stuk geschreven is in opdracht van een aristocratische familie voor een huwelijk: een veelvoud aan huwelijken vond plaats in de periode van 1596. Terwijl men ook de mening koestert dat het stuk wel eens zou geschreven kunnen zijn voor de koningin voor het feest van St John. Er bestaat geen concreet bewijsmateriaal om beide gebeurtenissen te linken aan het ontstaan van het theaterstuk. In beide gevallen zou het zijn opgevoerd in het Theater en wat later in de Globe in Londen.

Er bestaat ook geen bekende bron voor het toneelstuk, alhoewel bepaalde stukken teruggevoerd kunnen worden tot de klassieke literatuur. Bijvoorbeeld het verhaal van Pyramus en Thisbe was verteld in Ovidius zijn Metamorphoses, alsook is er de transformatie van achterwerk naar kont (bottom naar ass) wat uit het stuk van Apuleius The Golden Ass komt. Shakespeare moet beide werken hebben bestudeerd. Daarbij komt nog dat Shakespeare ook aan zijn stuk Romeo en Julia werkte, terwijl hij Een midzomernachtsdroom' schreef. Het is mogelijk dat hij Pyramus en Thisbe als een komische herschrijving gebruikte voor het tragische stuk. Een bron van informatie is ook het over het algemeen genegeerde stuk The Knight's Tale van Geoffrey Chaucers Canterbury Tales.

Personages van Een midzomernachtsdroom

• Puck of Robin Goodfellow
• Oberon : Koning van de feeën
• Titania : Koningin van de feeën
• Lysander : verliefd op Hermia
• Demetrius : verliefd op Hermia
• Hermia : verliefd op Lysander
• Helena : verliefd op Demetrius
• Egeus : vader van Hermia
• Theseus : Hertog van Athene
• Hippolyta : Koningin van de amazones.
• Nick Bottom : wever
• Peter Quince : timmerman
• Francis Flute : acteur
• Robin Starveling : kleermaker
• Tom Snout : denker
• Snug: houtsneider
• Philostrate: hoofd van het feestcomitee
• Peaseblossom : fee
• Spinneweb : fee
• Mosterdzaadje : fee

Synopsis

Bestand:Studie voor de ruzie tussen Oberon en Titania.jpg

Oberon en Titania Circa 1849 door Joseph Noel Paton

Het verhaal kent drie verschillende verhaallijnen die door elkaar lopen, en aan elkaar verbonden worden door de viering van het huwelijk van hertog Theseus met de amazonekoningin Hippolyta.

In de beginscène zien we Hermia in een discussie met haar vader Egeus; haar vader wil dat ze huwt met zijn favoriete kandidaat Demitrius, maar Hermia weigert. Als reactie citeert Egeus een oude Atheense wet, die stelt dat de dochter verplicht is de vrijer te huwen die de vader kiest, of anders de doodstraf kan krijgen, of tot een levenslange kuisheid veroordeeld wordt, en dient de godin Diana te aanbidden als een non. Hermia en haar geliefde Lysander besluiten daarop om te gaan vluchten, door het bos bij nacht. Hermia licht haar beste vriendin Helena in omtrent haar plannen, maar Helena is recent aan het herstellen van een liefdesweigering van Demetrius, en Helena vat het plan op om Demetrius voor zich te winnen, door de plannen van Hermia te verraden aan Demetrius. Demetrius volgt Helena en gaat achter Hermia aan. Demitrius gaat op zoek en jaagt op Hermia, die op haar beurt op zoek gaat naar Lysander waarvan ze gescheiden is geraakt.

Ondertussen arriveren Oberon, de koning van de feeën, en zijn vrouw Titania, koningin van de feeën, in hetzelfde bos, om het huwelijk tussen Theseus en Hippolyta bij te wonen. Oberon en Titania zijn van elkaar vervreemd omdat Titania weigert haar knecht aan Oberon af te staan, om Oberons schildknaap te zijn. Omdat de moeder van de jongen een van de aanbidsters was van Titiana, zoekt Oberon Titiana straffen voor haar ongehoorzaamheid jegens zijn verzoek. Hij recruteert de kapoen Puck (ook wel bekend als Robin Goodfellow, of Hobgoblin) om hem te helpen een magisch sap te verkrijgen van een bloem. Het sap zorgt ervoor dat het slachtoffer verliefd wordt op het eerste levende wezen dat het ziet, wanneer het wakker wordt. Oberon zorgt ervoor dat het sap opgenomen wordt door Titiana, zodat Titiana afgeleid wordt, en hij haar kan dwingen de knaap af te geven.

De dingen worden nog meer complex wanneer Oberon kennis maakt met de Atheense geliefden, hij geeft Puck de opdracht, om de magische bloem ook te gebruiken op hen, om hen te helpen. Door Pucks vergissing zijn de twee geliefden van Hermia op slag verliefd op Helena, en zien ze Hermia niet meer staan. De vier geliefden maken heel de nacht ruzie met elkaar, ze raken elkaar bijna kwijt in het donker, en zijn verloren in het net van de liefde.

Ondertussen dienen zich een paar brutale arbeiders aan, om een gemeen toneelspel op te voeren over Pyramus en Thisbe voor Theseus' huwelijk, en ze gaan aan de rand van het bos het stuk instuderen. Nick Bottom, een wever met weinig geluk, wordt opgemerkt door Puck, Puck verandert Nick Bottoms hoofd in de kop van een ezel. Titiana wordt wakker door het gezang van Nick Bottom, en wordt onmiddellijk verliefd op hem. Ze behandelt hem alsof hij een nobele en respectabele heer is, ze baadt hem in haar liefde. Terwijl ze in dit stadium van devotie verkeert, komt ze Oberon tegen, en geeft hem heel gewoontjes de jonge knaap.

Nu Oberon zijn doel bereikt heeft, laat hij Titiana vrij en geeft Puck het bevel dat hij de ezelskop van het hoofd van Bottom moet verwijderen. De magische uitwerking van de bloem op Lysander wordt verbroken, maar wordt toegestaan om nog door te werken op Demetrius zodat Demetrius zijn liefde voor Helena kan doen opflakkeren. De feeën verdwijnen dan, en Theseus en Hippolyta doen hun opwachting in het bos, tijdens een vroege jacht. Ze wekken de geliefden en omdat Demetrius niet meer van Hermia houdt, verbreekt Theseus Egeus' eis, en organiseert een groepshuwelijk. De geliefden beslissen dan maar dat de gebeurtenissen van de nacht ervoor een droom moet geweest zijn. Nadat ze allen het bos verlaten wordt Nick Bottom wakker, en ook hij beslist dat hij een droom meegemaakt heeft, waar geen man een redelijke verklaring voor kan geven.

In Athene kijken Theseus, Hippolyta en de geliefde naar de opvoering van Pyramus en Thisbe. Het is onnozel en slecht opgevoerd, maar het doet iedereen ontspannen, en nadat de arbeiders de Bergomask een rustieke dans hebben opgevoerd, gaat iedereen slapen. Eindelijk, als de nacht valt, zegenen Oberon en Titiana het huis, zijn bewoners en de toekomstige kinderen van de pasgetrouwden.

Aanpassingen aan het stuk

Na de Engelse Renaissance werd Een midzomernachtsdroom nooit volledig gespeeld tot in de jaren 1840. Het werd sterk aangepast in zulke vormen als Henry Purcell muzikale aanpassingen op de Fairy Queen van (1692). Of in verkorte versies waarbij Nick Bottom het belangrijkste personage werd.

De Victoriaanse versie

In 1840 bracht Mevrouw Vestris het stuk op het toneel, met een relatief volledige tekst, en ze rekte het stuk nogal uit door er muziekstukken en balletscènes aan toe te voegen. Vestis vertolkte de rol van Oberon. En voor de volgende 70 jaar werden de rollen van Oberon en Puck vertolkt door vrouwen. Na het succes van Vestris' productie bleef het 19de eeuw theater de A midsummer Night's Dream behandelen als een kans voor groot spektakel, vaak met een acteursbestand van 100 of meer. Grote en gedetailieerde sets werden gemaakt voor het paleis en het bos, en de feeën bleeken uitgedost te zijn als ballarina's. De zeer geliefde ouverture van Felix Mendelssohn bleek zeer vaak gebruikt tijdens deze periode, de tekst van het stuk werd aangepast zodat er meer tijd was voor muziek en dans.

Granville-Barker, Max Reinhardt en andere...

In de vroege 20ste eeuw ontstond er reactie tegen dit groot spektakel. De innovatieve regisseur Harley Granville-Barker introduceerde in 1914 een nieuwe modernere manier om het stuk te spelen. Hij verwijderde de enorme casting en de muziek van Mendelsson, en gebruikte in de plaats Elizabethaanse folkmuziek. Hij verving de enorme sets door een simpelere oplossing van beschilderde gordijnen. Hij gebruikte een compleet originele visie omtrent de feeën, hij zag de feeën eerder als robotachtige insectenwezens gebaseerd op Cambodjaanse folklore. Dat verhoogde de simpliciteit en legde de nadruk op de fantasie van de regisseur.

Max Reinhardt bracht maar liefst dertien keer Een midzomernachtsdroom in het theater in de periode 1905 tot 1934. Hierbij introduceerde hij een ontwapenende set. Nadat hij Duitsland heeft moeten ontvluchten maakte hij een meer spectaculaire openluchtversie van het stuk dat hij in september 1934 liet opvoeren in de Hollywood Bowl. De schelp van de Hollywood Bowl werd verwijderd en vervangen door een bos dat geplant was in tonnen aarde, speciaal voor de gelegenheid. Er werd een speciaal gangpad aangelegd tussen het stadium om de huwelijksprocessie uit te voeren die ingevoegd was tussen stuk IV en V, compleet met toortsen, de acteurs waren:

• John Lodge
• William Farnum
• Sterling Holloway
• Olivia de Havilland
• Mickey Rooney

De muziek werd verzorgd door het orkest van Erich Wolfgang Korngold (een jonge Oostenrijkse componist, die een carrière uitbouwde in Hollywood) met Mendelsson. Door de sterkte van deze productie heeft Warner Brothers Reinhardt een contract gegeven om een filmversie van het toneelstuk te regisseren. Het was voor Hollywood de eerste Shakespeare-onderneming sinds Taming of the Shrew 1929 met Douglas Fairbanks en Mary Pickford. Mickey Rooney als Puck en Olivia de Havilland als Hermia waren de enige acteurs die een rol kregen in de filmversie.

Brook

Een andere mijlpaal in de productie van het toneelstuk was dat van Peter Brook in 1971. Brook veegde elke traditie omtrend het stuk weg. Hij liet het opvoeren in een witte doos, met mannelijke feeën, die circustruukjes uitvoerden zoals trapezekunstjes. Brook introduseerde ook het populaire idee om te dubbelen. De personages voor dit artistiek kunstje waren Theseus/Oberon en Hippolyta/Titiana, alsof hij wilde suggereren dat de feeënwereld een spiegelversie is van de wereld der stervelingen. Sinds Brooks productie voelden regisseurs zich vrij om hun fantasie te gebruiken, en voor zichzelf te beslissen wat het verhaal betekent, en om dat visueel over te maken op de bühne. In het bijzonder is er een verhoogde hoeveelheid aan seksualiteit geweest op de bühne. Omdat veel regiseurs het paleis bekeken als een plaats van absolute zelfbeheersing en repressie, terwijl het bos een symbool van wildheid, ongehinderde seksualiteit kan zijn, wat zowel bevrijdend als angstaanjagend kan zijn.

Verfilmingen

Het toneelstuk van William Shakespeare heeft velen geïnspireerd om het te verfilmen.

1935

• Geregisseerd door Max Reinhardt en William Dieterle
• Acteurs: James Cagney als Nick Bottom
  Mickey Rooney als Puck
  Olivia de Havilland als Hermia
  Joe E. Brown als Francis Flute
  Dick Powell als Lysander
  Victor Jory als Oberon
  

Veel van de acteurs hadden nog nooit Shakespeare gespeeld, en zouden het ook nooit meer doen. Cagney en Brown, die nochtans heel begeerd waren voor de rollen, en goede kritieken hebben ontvangen, wilden geen Shakespeare meer doen. Dick Powell, die Lysander vertolkte, was verschrikkelijk en paste niet voor de rol, zei Powell zelf, na de productie.

• Er werd veel van Mendelssohns muziek gebruikt, maar geherorkestreerd door Erich Korngold. De balletscènes werden gechoreografeerd door Bronislava Nijinska.
• De film won twee Academy Awards.
• De film duurde eerst 132 minuten maar werd ingekort tot 117 minuten, voor de release. De volledige 132 minuten werden niet meer vertoond tot men de film uitzond op televisie in 1994.
• De film werd toen volledig uitgegeven op video, de korte versie film was eerder al uitgebracht op VHS.
• Anno 2006 is er nog geen dvd-release van de film.

1968

• Geregisseerd door Peter Hall
• Acteurs: Ian Holm als Puck
  Diana Rigg als Helena
  Helen Mirren als Hermia
  Ian Richardson als Oberon
  Judi Dench als Titania
  
• Deze film is gebaseed op Halls populaire Royal Shakespeare Company-productie, wat avantgardistisch was in die periode. Men kijkt er op terug als zijnde wat gedateerd, met minirokjes en 1960 dominerende sfeer.

1982

A Midsummer Night's Sex Comedy

• Geregisseerd door Woody Allen
• Acteurs: De acteurs bestonden o.a. uit Woody Allen zelf en zijn toemalige vrouw Mia Farrow
• Het is geen hilarische bewerking van het origineel, het vertelt het verhaal waar de koppeltjes hun relatie laten onderwerpen aan allerhande testen, in een gezamenlijk vakantieoord met als thema western. Het is bijna een hommage aan William Shakespeare van Woody Allen zijn werk. Hoewel hij niet de originele plot gebruikt, of één van Shakespeares dialogen, in zijn film.

1996

• Geregisseerd door Adrian Noble
• Acteurs: De acteurs waren o.a.
  Desmond Barrit als Bottom
  Finbar Lynch als Puck
  Alex Jennings als Oberon/Theseus
  Lindsay Duncan als Hippolyta/Titania.
• Deze film is gebaseerd op de populaire Royal Shakespeare Company-productie. Zijn kunstdesign is excentriek, het bos bestaat uit zwevende lampen, met een reuzeparaplu voor Titiana.

1999

• Geregisseerd door Michael Hoffman
• Acteurs: De acteurs waren o.a.
  Kevin Kline als Nick Bottom
  Rupert Everett als Oberon
  Michelle Pfeiffer als Titania
  Sophie Marceau als Hippolyta
  Christian Bale als Demitrius
  Calista Flockhart als Helena
• Dit stuk verhuist de omgeving, in plaats van in Athene speelt het stuk zich af in Toscane in de late 19de eeuw.

1999 Geregisseerd en geschreven door James Kerwin

• Acteurs: Travis Schuldt als Demetrius
• Laat A Midsummer Night's Dream zich afspelen in een surrealistisch dorp van technomuziek en eeuwenoude symbolen.

2002

A Midsummer Night's Rave

• Geregisseerd door Gil Cates Jr.
• Deze adaptatie veranderde de omgeving in een moderne raveparty. Puck is in dit verhaal een drugshandelaar, de magische bloem werd vervangen door magische ecstacy. De Koning en Koningin van de feeën zijn de gastheren van de party en de discjockey.
• Andere aanpassingen zijn de naamsveranderingen van de personages; Lysander wordt Xander

2005

Shakespeare Re-Told, een BBC-tv-drama

• Acteurs:
  Johnny Vegas als Nick Bottom
  Dean Lennox Kelly als Puck
  Bill Paterson als Theo(Egeus)
  Sharon Small als Titania
  Zoe Tapper als Hermia
  Michelle Bonnard als Helena
• Dit is een moderne versie, dat zich afspeelt in de tegenwoordige tijd. Het speelt zich af in een vakantiepark waar het feest wordt gehouden voor de verloving van Hermia en James (Lysander). Het beschikt over de drie parallelle verhaallijnen, de feeën, ondeugendheid, hallucinaties en humor, van het originele stuk. De dialogen zijn modern, met een allusie naar Shakespeares originele dialogen.

Andere adapties van A Midsummer Night's Dream

Muzikaal

Achtergrondmuziek De ouverture en de achtergrondmuziek werden gecomponeerd door Felix Mendelssohn in 1882 en werd gebruikt in de meeste theateropvoeringen, doorheen de 19de eeuw Mendelssohn schreef de balletversie alsook de beroemde huwelijksmars, die bij bruiloften over gans de wereld wordt gebruikt. Het ballet werd later herzien en aangepast door de choreografe Maurius Petipa voor het Imperial Ballet van St. Petersburg in Rusland met extra muziek, en adapties aan Mendelssohns muziek door Léon Minkus. Het stuk met de aangepaste choreografie en muziek ging in première op 14 juli 1876.

Opera

Het stuk werd ook gebruikt en aangepast voor opera met muziek van Benjamin Britten het libretto werd geschreven door Britten met Peter Pears. De opera ging voor het eerst in première op 1 juni1960 te (Aldeburgh) (Engeland). Semi opera: The Fairy Queen van Henry Purcell bestaat uit een verzameling masques, bedoeld voor tussen de acten van het stuk. Ook is het stuk minimaal herschreven, om toepasselijk te zijn op het publiek van de 17de eeuw.

Literatuur

Drama Botho Strauß zijn Der Park (1983) is gebaseerd op de personages, en motieven van A Midsummer Night's Dream

• A Kidsummer Night's Dream is een andere adaptatie van het stuk
• A midsummer Night's Dream (Love and a Bit with a Donkey) is een homofiele versie op het verhaal, aangepast door Stuart Draper

Stripverhalen

• Voor zijn serie van de The SandmanNeil Gaiman verwerkte hij een fantasierijke hervertelling van de originele A Midsummer Night's Dream in zijn werk Dream County. Het heeft verschillende prijzen gewonnen, en wordt ondersheiden als het enige stripverhaal dat ooit een World Fantasy Awardgewonnen heeft.
• In 2006 gebruikte striptekenaar Brooke McEldowney, tekenaar van 9 Chickweed Lane en Pibgorn, het verhaal in een 20ste eeuw-tijd en gebruikte zijn personages uit zijn strips als de originele personages van A Midsummer Night's Dream in zijn strip Pibgorn.
• A Midwinter Morning's Tale is een strip uit de serie Corto Maltese door striptekenaar Hugo Pratt Oberon, Puck, Morgan le Fey en Merlijn verschijnen in de strip als een representatie van de Keltische en de Galische sprookjeswezens. Ze kiezen Corto Maltese als hun ridder om voor hun te vechten tegen een mogelijke Duitse invasie, in de context van World War I.

Boek

• Magic Street (2005) door Orson Scott Card herbezoekt het werk als een continuïteit, onder het mom dat het verhaal van Shakespeare eigenlijk afkomstig is van ware interacties met het feeënvolk.
• A Midsummers Night's Gene (1997) door Andrew Harman
• Faerie Tale (1988) door Raymon E. Feist bevat vele referenties naar de mythische personages die voorkomen in Shakespeares A Midsummer Night's Dream.

Animatiefilm

• 2005 xxxHolic-A Midsummer Night's Dream: werd vertoond in de bioscoop, en vertoonde lichte overeenkomsten met het theaterstuk.
• Disney-clip: Enkele figuren uit A Midsummer Night's Dream werden verwerkt in een korte Disney-animatiefilm, waarbij Mickey Mouse de rol van Lysander vertolkt, Minnie Mouse die van Hermia, Donald Duck is Demetrius en Katrien Duck Helena. Ze zijn te zien in aflevering 11 van Mickey Mouse Works (1999) en in House of Mouse (2001), twee Amerikaanse televisieseries.

Disneys animatiereeks Gargoyles gebruikt vele personages van A Midsummer Night's Dream inclusief Oberon, Titiana, Puck. In deze reeks neemt Puck de vorm aan van Owen, de loyale assistente van de schurk Xandros. Later wordt Puck de leermeester van Xandros' zoon, Alex, en is bereid plezier te beleven ten koste van anderen.