Sjå kjelda til Aladdin Sane (1913-1938-197?)

{{Infoboks song 
| tittel           = Aladdin Sane (1913-1938-197?)
| artist         = [[David Bowie]]
| album          = [[Aladdin Sane]]
| utgjeve       = 13. april 1973
| innspeling       = [[Trident Studios]], [[London]]<br>Januar 1973
| sjanger          = [[Glamrock]], [[avantgarde jazz]], [[kunstrock]], [[jazzfusion]]
| lengd         = 5:08 
| selskap          = [[RCA Records|RCA]]
| låtskrivar         = [[David Bowie]]
| produsent       = [[Ken Scott]], David Bowie
}}
«'''Aladdin Sane (1913-1938-197?)'''» er ein song av [[David Bowie]] og tittelsporet frå albumet ''[[Aladdin Sane]]'' frå 1973. Han er skildra av biografiforfattaren David Buckley som den viktigaste på albumet der Bowie flytta seg mot meir eksperimentelle musikkstilar etter suksessen med [[glamrock]]en han spelte på gjennombrotet sitt ''[[The Rise and Fall of Ziggy Stardust and the Spiders from Mars]]'' i 1972.<ref name="Strange Fascination">David Buckley (1999). ''Strange Fascination - David Bowie: The Definitive Story'': s.186-187</ref>

==Tittelen==
Namnet er eit ordspel på «A Lad Insane» («ein galen mann»), og var inspirert av halvbroren til Bowie, Terry, som var schizofren.<ref>Pegg, Nicholas (2006). The Complete David Bowie (4th ed.). London: Reynolds & Hearn Ltd. pp. 286. ISBN 1-905287-15-1.</ref><ref>Pegg, 2006, pp.19 and 286.</ref><ref>[http://www.superseventies.com/ac27aladdinsane.html Seventies' Greatest Album Covers: Aladdin Sane]. Retrieved on July 2, 2011.</ref> Ein tidlegare variant av namnet var «Love Aladdin Vein», som Bowie delvis droppa sidan det kunne assosierast med narkotika. Datoane i parentes viser til åra før [[den første verdskrigen]] og [[den andre verdskrigen]], med ein tredje ukjend dato som indikerer [[den tredje verdskrigen]] ein eller annan gong i 1970-åra.<ref name="The Complete David Bowie">[[Nicholas Pegg]] (2000). ''The Complete David Bowie'': s.20-21</ref>

Tittelen har vorte skriven på mange forskjellige måtar på dei forskjellige utgåvene av albumet sidan 1973. På den originale vinylutgåva stod det «Aladdin Sane (1913-1938-197?)» etterfølgd av [[SS «Lurline» (1932)|RHMS «Ellinis»]], namnet på skipet der songen vart skriven. Bowie skreiv bak alle songane på albumet kvar dei var skrivne. I avslutninga på songen kan ein høyre utdrag frå songen «[[On Broadway]]», og på samlealbumet ''[[Changestwobowie]]'' (1981) står songen oppført som «Aladdin Sane (1913-1938-197?)/On Broadway», delvis tilskriven til [[Barry Mann|Mann]], [[Cynthia Weil|Weil]], [[Jerry Leiber|Leiber]] og [[Mike Stoller|Stoller]].<ref>{{Citation |title=''Changestwobowie'' at Teenage Wildlife |url=http://www.teenagewildlife.com/Albums/C2B/Title.html |accessdate=2011-05-03 |archive-date=2007-03-20 |archive-url=https://web.archive.org/web/20070320212914/http://www.teenagewildlife.com/Albums/C2B/Title.html |url-status=yes }}</ref> På [[Rykodisc]]-utgåva frå 1990 på CD stod det berre «Aladdin Sane», medan seinare CD-utgåver av albumet frå 1919, 2003 og 2013 har hatt tittelen «Aladdin Sane (1913-1938-197?)».

==Musikk og tekst==
Bowie var redd for å fly så han tok båt heim til Storbritannia etter den første delen av den amerikanske [[The Rise and Fall of Ziggy Stardust and the Spiders from Mars|Ziggy Stardust]]-turneen i midten av desember 1972. Han skreiv «Aladdin Sane» under denne båtreisa  han segla attende til Storbritannia . Temaet var inspirert av ei bok han las, [[Evelyn Waugh]] sin ''[[Vile Bodies]]'' (seinare filma som ''[[Bright Young Things]]'', eit uttrykk som kjem fram i teksten.). Bowie såg i soga til Waugh «overflatisk, dekadent og toskete» oppførsel før ein «føreståande katastrofe», ei samanlikning med samfunnet i 1970-åra, særleg i Amerika.<ref name="The Complete David Bowie"/> På [[Bridge School Benefit|Bridge School Benefit X]] i 1996, spelte Bowie songen akustisk og fortalte at songen var «om unge folk, like før to krigar, som ønskte å ha seg med jenter og drepe utlendingar».<ref>David Bowie - Bridge School Benefit 19. oktober 1996</ref>

Songen inneheld ein lovprisa pianosolo av [[Mike Garson]],<ref name="Rolling Stone review">{{cite journal | last = Ben Gerson | tittel = Aladdin Sane | journal = Rolling Stone | date = 19 July 1973 | publisher = Rolling Stone | url = http://www.rollingstone.com/artists/davidbowie/albums/album/283449/review/6067692 | access-date = 2011-05-03 | archive-date = 2007-10-14 | archive-url = https://web.archive.org/web/20071014231027/http://www.rollingstone.com/artists/davidbowie/albums/album/283449/review/6067692 | url-status = yes }}</ref><ref name="Bowie: An Illustrated Record">[[Roy Carr]] & [[Charles Shaar Murray]] (1981). ''Bowie: An Illustrated Record'': s.54</ref> ein amerikansk pianist som nyleg hadde kome inn i bandet til Bowie. Bowie avslo høfleg dei to første soloane til Garson, ein i [[blues]]stil og ein annan i [[latinamerikansk musikk|latinsk]] stil, og bad pianisten om noko meir liknande «[[avantgarde jazz]]-miljøet frå 60-åra».<ref name="Strange Fascination"/> Garson svarte med framføringa ein høyrer på albumet, improvisert og spelt inn på eitt forsøk. I 1999 sa han:<ref>David Buckley (1999). Op Cit: s.171</ref>

{{cquote|Eg har snakka meir om den eine soloen dei siste 26 åra enn dei 11 albuma eg har laga på eiga hand, dei seks eg har spelt inn med ei anna gruppe eg delvis leiar, dei mange hundre stykka eg har gjort med andre folk og dei 3000 musikkstykka eg har skrive så langt. Eg trur ikkje det har gått ei veke på dei 26 åra utan at nokon, ein eller annan stad, har spurt meg om den soloen!}}

Garson fortalte korleis Bowie guida han i å lage soloen slik at han vart:<ref>[http://www.artistinterviews.eu/?page_id=61&parent_id=22 2008 Interview with Mike Garson]</ref>

{{cquote|Eg hadde snakka med Bowie om denne avantgarde-greia. Då eg spelte inn «Aladdin Sane» for Bowie, var det berre to akkordar, ein A- og ein G-akkord, og bandet spelte særs enkel, engelsk rock and roll. Og Bowie sa: 'spel ein solo på dette.' Eg hadde nettopp møtt han, så eg spelte ein bluessolo, men då sa han: 'NEi, det er ikkje dette eg vil ha.' Og så spelte eg ein latinsk solo. Igjen sa Bowie: 'Nei, nei, det er ikkje dette eg vil ha.' Han sa så: 'Du fortalte meg at du spelar avantgarde musikk. Spel det!' Og eg sa: 'Er du sikker? For du kan bli arbeidslaus etterpå!' Så eg spelte den soloen alle kjenner i dag, på eitt forsøk. Eg fortel alltid folk at Bowie er den beste produsenten eg har møtt nokon gong, fordi han alltid let meg gjere mi eiga greie.}}

Soloen til Garson verkar i starten tilfeldig og kaotisk, men har ein struktur og flyttar seg frå dissonans og uro til beroligande minner, og bryt så sunt att før han går attende til songen. Den første delen (2:04 til 2:21) opnar med Garson som spelar eit disharmonisk mønster på fire notar, som splintrar stykket. Det andre (2:22 til 2:40) er hovudsakleg lange, maniske løp over tangentane. Den tredje (2:41 til 2:57) er ei liste av sitat—«[[Rhapsody In Blue]]» og «[[songen Tequila|Tequila]]» og kanskje andre (som «[[On Broadway]]», som Bowie syng ein del av i slutten av songen). Den fjerde (2:58 til 3:15) er tre taktar med hamrande akkordar og sluttar med at saksofonen kjem inn att. Den femte (3:16 til 3:33) kjem ned att op jorda, då Garson byrjar å spele basslinja midtvegs gjennom. 

Meldinga i ''[[Rolling Stone]]'' då albumet kom ut skildra musikken som «drivhus-[[orientalisme]], skjerande, dissonant og vågal, men likevel lengtande og tilbakesjåande».<ref name="Rolling Stone review"/> I 1981 skreiv ''[[NME]]''-redaktørane [[Roy Carr]] og [[Charles Shaar Murray]] at dei rekna songen som «eit av Bowie sine tidlege 'europeiske' stykke», og samanlikna pianospelinga til Garson med [[Cecil Taylor]].<ref name="Bowie: An Illustrated Record"/> Då ''30th Anniversary Edition'' av ''Aladdin Sane'' kom ut i 2003, knytte ''[[Sydney Morning Herald]]''-kritikaren Bernard Zuel songen til dei seinare verka til Bowie, særleg «[[Berlintriologien]]».<ref>{{cite journal | last = Bernard Zuel | title = David Bowie, Aladdin Sane| journal = The Sydney Morning Herald |  date = 9 August 2003 | url = http://www.smh.com.au/articles/2003/08/08/1060145858529.html }}</ref> Biografen David Buckley har sagt at då «Aladdin Sane» kom ut var det «den tydlegaste indikatoren på korleis Bowie prøvde å frigjere seg sjølv frå rockeavgrensingane».<ref name="Strange Fascination"/>

==«Zion»==
Ein song som no ofte vert kalla «Zion» har dukka opp på mange piratkopiplater med titlane «Aladdin Vein», «Love Aladdin Vein», «A Lad in Vein»,<ref name="The Complete David Bowie: Zion">Nicholas Pegg (2000). Op Cit: s.249-250</ref> og «A Lad in Vain».<ref>{{Citation |title=''Naked & Wired'' at Bassman's David Bowie Page |url=http://www.algonet.se/~bassman/bootlegs/91/naw.html |accessdate=2011-05-03 |archive-date=2001-02-17 |archive-url=https://web.archive.org/web/20010217163741/http://www.algonet.se/~bassman/bootlegs/91/naw.html |url-status=yes }}</ref> Med delar av «Aladdin Sane» og det som seinare vart «[[Sweet Thing av David Bowie|Sweet Thing]] (Reprise)» på ''[[Diamond Dogs]]'', meiner ein at denne instrumentalen vart spelt inn under ''Aladdin Sane''-innspelinga i [[Trident Studios]] tidleg i 1973. Eit nyare estimat har derimot plassert han ved sidan av innspelinga av ''[[Pin Ups]]'' seinare det året.<ref name="The Complete David Bowie: Zion"/> Slik set er songen kanskje meir ein ''Diamond Dogs'' Demo enn eit unytta opptak frå innspelinga av ''Aladdin Sane''.<ref name="The Complete David Bowie: Zion"/>

== Medverkande ==
*[[David Bowie]]: [[synging|vokal]], [[akustisk gitar]]
*[[Mike Garson]]: [[piano]]
*[[David Sanborn]]: [[tenorsaksofon]]
*[[Mick Ronson]]: [[elektrisk gitar]]
*[[Trevor Bolder]]: [[bassgitar]]
*[[Mick Woodmansey]]: [[trommer]]

==Konsertversjonar==
«Aladdin Sane» vart framført på konsert første gong i februar 1973, før albumet kom ut, og ofte spelt på konsertar seinare på Ziggy Stardust-turneen og igjen på [[Diamond Dogs]]-turneen i 1974. Eit opptak frå 1974-turneen vart gjeven ut på ''[[David Live]]'' (1974), og det same opptaket kom òg ut på ''Rock Concert''. Ein annan konsertversjon frå den same turneen vart gjeven ut på ''A Portrait in Flesh''. Bowie drog fram songen igjen i 1996, igjen med Garson på piano. Han spelte òg inn ein akustisk versjon med vokal av bassist [[Gail Ann Dorsey]] for [[BBC]]-innspelinga ''ChangesNowBowie'' den 8. januar 1997.<ref name="The Complete David Bowie"/>

==Andre utgjevingar==
Den originale songen har sidan vorte gjeven ut på fleire samleplater: 
* ''The Best of David Bowie'' (Japan 1974)
* ''Chameleon'' (Australia/New Zealand 1979)
* ''[[Changestwobowie]]'' (1981)
* ''[[The Best of 1969/1974]]'' (1997)

==Andre versjonar==
* [[Toni Basil]] – ''Live at the Roxy''
* [[Emergency Broadcast Network]] – Sampla for «Homicidal Schizophrenic (A Lad Insane)» på ''Telecommunication Breakdown'' (1996)
* [[Whorgasm]] – ''Smothered''

==Kjelder==
<div class="references-small">
*''Denne artikkelen bygger på «[[:en:Aladdin Sane (song)|Aladdin Sane (song)]]» frå {{Wikipedia-utgåve|en}},  den 3. mai 2011.'' 
**''{{Wikipedia-utgåve|en}} oppgav desse kjeldene:''
</div>
{{fotnoteliste}}
 
==Bakgrunnsstoff==
* {{MetroLyrics song|david-bowie|aladdin-sane}}<!-- Licensed lyrics provider -->

{{David Bowie-singlar}}

{{DEFAULTSORT:Aladdin Sane}}
[[Kategori:David Bowie-songar]]
[[Kategori:Songar frå 1973]]
[[Kategori:Songar skrivne av David Bowie]]
[[Kategori:Songar produserte av Ken Scott]]
[[Kategori:Songar produserte av David Bowie]]