Sjå kjelda til Albansk geografi

{{Geografi land
|namn          = Albania
|kart          = Albania-CIA WFB Map.png
|kontinent     = [[Europa]]
|region        = [[Balkan]]
|koordinatar   ={{koord|41|00|N|20|00|E|type:country|vising=tittel,pålinje}}
|totalt areal  =  28750
|areal rangering=143
|prosent land  = 95,3 %
|prosent vatn  = 4,7 %
|kystlinje     =362 
|grenser       = ''Totalt:'' 720 km
* [[Hellas]] 282 km
* [[Montenegro]] 173 km 
* [[Nord-Makedonia]] 151 km
* [[Serbia]] 114 km 
|høgaste punkt = Korabtoppen i [[Korab]] <br/> 2763 moh
|lågaste punkt = [[Adriahavet]]<br />0 m| 
|lengste elv   = [[Drin]]  <br/>  282 km
|største innsjø = [[Shkodërsjøen]]<br/> 370 km² - 530 km²
}}
[[Albania]] har eit totalt areal på 28&nbsp;750&nbsp;km². Landet grensar mot [[Serbia]] og [[Montenegro]] (287&nbsp;km) i nord, [[Nord-Makedonia]] (151&nbsp;km) i nord og aust, og [[Hellas]] (287&nbsp;km) i sør og søraust. Kystlinja er 362&nbsp;km lang. Låglandet i vest møter [[Adriahavet]] og det strategisk viktige [[Otrantosundet]], der det berre er 100&nbsp;km over til «hælen på den italienske støvelen» og som er grensa mellom Adriahavet, [[Det joniske havet]] og [[Middelhavet]]. Albania har kystlinje mot både Adriahavet og Det joniske havet.

==Grenser==
[[Fil:Albania space.jpg|mini|Satellittbilete av Albania.]]
Bortsett frå kystlinja er resten av landegrensene til Albania kunstige. Dei vart i hovudsak etablert på ein ambassadørkonferanse i [[London]] i [[1912]]-[[1913]]. Landet var okkupert av styrkar frå [[Italia]], [[Serbia]], Hellas og [[Frankrike]] under [[Den første verdskrigen]], men i [[1921]] vart grensene sett slik som dei hadde vore i 1913. Det opphavlege prinsippet var at grensene skulle definerast i samsvar med det som var best for det albanske folket og nasjonalitetane i dei omliggande områda. Den nordlege og austlege grensa skulle, så langt det var mogeleg, separere albanarane frå serbarane og montenegrinarane, og den søraustlege grensa skulle separere albanarar og grekarar. Det verdifulle, makedonske innsjøområdet i vest vart delt mellom dei tre statane &mdash; Albania, Hellas og [[Kongeriket Jugoslavia|Jugoslavia]] &mdash; som alle hadde innbyggjarar som nytta området. Sidan det ikkje var andre faktorar å ta omsyn til, vart grenselinjene vald slik at dei best mogeleg skilde dei nasjonale gruppene.

Ein tok omsyn til lokale økonomiske situasjonar. T.d. unngjekk ein å trekke grensa mellom ein landsby og beitemarkene til dyra i området eller skilje markeda og områda der landbruksvarene deira kom frå. Politisk press var derimot òg ein faktor under forhandlingane, som tok meir omsyn til maktbalansen mellom landa enn dei økonomiske faktorane.

Då ein valde å dele innsjøområdet mellom dei tre statane, kravde dette at kvar av dei måtte dele låglandet i nærleiken. Ein slik kunstig fordeling påverka grenselinjene både nordover og sørover. Grensa som hovudsakleg går nordover frå innsjøane ligg om lag 15–30&nbsp;km vest for vasskiljet, men følgjer ryggen langs det austlege høglandet. Fordi forhandlarane på London-konferansen avslo å bruke vasskiljet som den nordaustlege grensa til den nye staten Albania, vart dei albanske innbyggjarane i Kosovo innlemma i [[Serbia]].

Lengst nord i Albania og i dei nordaustlege fjellområda, går grensa mellom fjelltoppane og følgjer fjellryggen i dei nordlege Albanske alpane, og lenger sør ''Bjeshkët e Namunës''. I det store og heile er det ingen naturlege grenser frå høglandet til Adriahavet, sjølv om [[Shkodërsjøen]] og ein del av elva [[Buna]] sør for innsjøen vert brukt som grensa mot  Montenegro i nordvest. Frå innsjøområdet i sør og sørvest til Det joniske havet kryssar grensa fleire ryggar i staden for å følgje dei.

==Klima==
[[fil:Coastline in Albania.jpg|mini|200px|Kystlinje sør i Albania]]
Albania har eit klassisk [[middelhavsklima]], men har om lag dobbelt så mykje [[regn]] som til dømes [[Roma]] i [[Italia]]. Frå november til midt på våren kan ein vente regn om lag annakvar dag, men ein har og ein god del sol og mildvêr i løpet av vinterhalvåret. Sommaren er varm og fuktig, men ein lett nordavind gjev meir behagelege forhold på kysten. 
Om lag ein gong i veka sveipar [[torevêr|torebyer]] innover landet og vidare inn i [[Nord-Makedonia]]. Enkelte fjellområde er høge nok til å få ein god del [[snø]] og kaldt [[vêr]] om vinteren. Fjellområda er elles blant dei områda i Europa som får mest nedbør. [[Tirana]] har ein årleg nedbørsnormal på 1353&nbsp;mm, men i enkelte av månadane på hausten regnar det ikkje så mykje mindre enn i [[Bergen]].

==Terreng==

[[Fil:Albania relief.jpg|mini|200px|Topografisk kart over Albania.]]

70 % av landet er fjellområde og ofte utilgjengeleg. Resten av landet, ei avleiringsflate, er dårleg drenert og det skiftar ofte mellom [[tørke]] og [[flaum]]. Jordsmonnet på flata er generelt dårleg, og denne flata kan ofte vere like ugjestmild som fjella. I elvene mellom fjella, i innsjøområdet og i eit smalt område mellom låglandet og fjella er derimot jorda god med nok nedbør.

Fjella lengst nord høyrer til dei sørlege områda av [[Dei dinariske alpane]], og meir spesifikt, Det montenegriske kalksteinsplatået. Dei nordlege fjella i Albania er meir samanfalda og kupert enn resten av platået. Elvene har djupe dalar med bratte sider og dyrkande dalbotnar. Elvene er generelt ikkje framkommelege, og elvene er meir til hinder enn til hjelp når det gjeld transport. Det er få vegar og dei som finst er dårlege. På grunn av mangel på kontakt med omverda utvikla det seg eit stammesamfunn her i fleire hundreår. Etter [[Den andre verdskrigen]] vart det gjort mange forsøk på å innlemme folka i dette området inn i eit albansk folkeliv. Eit lågt kystområde strekkjer seg frå dei nordlege grenseområda og sørover til nærleiken av [[Vlorë]]. I snitt strekkjer dette området seg 15&nbsp;km innover, men i [[Elbasan]]-området sentralt i Albania vidar det seg ut til om lag 50&nbsp;km. Den naturlege vegetasjonen i dette området er lågt kratt, som varierer frå goldt til tett. Ein har store myrområde og andre område med berre og eroderte ørkenområde. Når ein kjem litt lenger inn og landskapet byrjar å heve seg, så vert nedbør meir vanleg, og vegetasjonen mykje frodigare med gode jordbruksforhold. Kunstig vatning vert derimot brukt tørrare stader for å dyrke marka.

Like aust for låglandet ligg det sentrale høglandet, kalla [[Çermenikë]] av albanarane. Dette er eit område med moderat høgd, mellom 300 og 900 meter, der berre få toppar strekkjer seg opp mot 1&nbsp;500 meter. Det går ei forkasting langs den vestlege kanten av det sentrale høglandet, som ofte fører til [[jordskjelv]], og desse er stundom kraftige.

[[Fil:Mount Çikë.jpg|mini|200px|venstre|Fjellet Çikë i sør]]

Sjølv om ein har kupert terreng og nokre høge toppar i dei sentrale høglanda, så kjem dei store fjellkjedene enno lenger aust, eit område med hovudsakleg [[serpentin]]e steinar (som har fått namnet sitt på grunn av ein matt grønfarge og ofte flekkete utsjånad). Desse fjellkjedene strekkjer seg frå nord til sør langs nesten heile landet. I dette området finst det mange skarpe kalksteins- og sandsteinsframbrot, men hovudsakleg er fjella bygd opp av avrunda fjell.

Fjella aust for den serpentine sona er dei høgaste i Albania, der fjellkjeda [[Korab]] (''Mali Korabit'') strekkjer seg opp til 2&nbsp;754 meter ved Korabi (''Maja e Korabit''). I lag med dei nordlege Albanske alpane og den serpentine sona, er det austlege fjellområdet det mest kuperte og utilgjengelege på heile [[Balkan]].

Dei tre innsjøane lengst aust i Albania, [[Ohridsjøen]] (''Liqeni Ohrit''), [[Prespasjøen|Store Prespasjøen]] (''Prespa e Madhe'') og [[Prespasjøen|Litle Prespasjøen]] (''Prespa e Vogël'') ligg i eit naturskjønt område. Mykje av terrenget rundt er ikkje særleg bratt, og størsteparten av innbyggjarane som bur i indre strøk av Albania bur her. Den austlege grensa til Albania går gjennom Ohridsjøen, men alt bortsett frå ein liten ende av Prespa e Vogël ligg i Hellas. Kvar av dei to større innsjøane har eit overflateareal på om lag 260 kvadratkilometer, og Prespa e Vogël er om lag ein femtedel av desse. Ohridsjøen ligg om lag 695 meter over havet, og dei to andre om lag 855 meter.

Den sørlege fjellkjeda er meir tilgjengeleg enn den serpentine sona, dei austlege fjellområda eller dei nordlege Albanske alpane. Overgangen frå låglandet er ikkje like brå, og dei frodige dalane er breiare. Kalkstein utgjer mykje av fjella her, og vatnet søraust for Vlorë er klårt. Erosjon av mjukare bergartar har skapt breiare dalar i dei sørlege fjellområda enn i resten av landet. Dette har ført til fleire innbyggjarar her, og på den måten har dette påverka den sosiale strukturen sør i Albania.

* [[:Kategori:Innsjøar i Albania|Innsjøar]]
* [[:Kategori:Fjell i Albania|Fjell]]
* [[:Kategori:Elvar i Albania|Elvar]]

==Drenering==
[[Fil:River in Albania.jpg|mini|venstre|Elv i sør]][[Fil:Albanian_Rivers.png|mini|Kart over større elvar]]

Nesten all nedbøren som fell i Albania renn ut i [[elv]]ar, som renn ut til kysten utan å renne ut av landet. I nord er det berre ei lita elv som renn ut frå Albania, og i sør renn ei enno mindre elv inn i Hellas. På grunn av det topografiske skilje aust for den albanske grensa, så renn mykje av vatnet frå dei andre landa inn i Albania. Ein stor del av nedslagsfeltet til [[Kvite Drin]] (Drini i Bardhë), kalla Beli Drim av serbarane, ligg i [[Methoia]]-området nordaust for den albanske grensa. Dei tre austlege innsjøane, som Albania deler med nabolanda, renn ut i [[Svarte Drin]]. Vasskiljet i sør ligg òg om lag 75&nbsp;km inn i Hellas. Fleire av sideelvene til elva [[Vjosë]] oppstår i dette området.

Bortsett frå Svarte Drin, som går nordover og fører med seg vatn frå nesten heile det austlege grenseområdet før ho går vestover mot havet, renn dei fleste elvene i nordlege og sentrale område av Albania meir eller mindre direkte mot havet. I denne prosessen kuttar dei gjennom ryggane i staden for å strøyme rundt dei.

Nedbøren fell stort sett i dei høgareliggande områda, og vassføringa i elvene varierer mykje i løpet av året, slik at dei ikkje har så mykje økonomisk verdi for landet. Dei eroderer fjella og set av [[sediment]] som har danna låglandet nedanfor fjellområda, og dette er ein prosess som framleis pågår. Når det regnar kan elvene ofte flaume over, og når landområda er uttørka og treng vatning, så er elvene vanlegvis tørre. Elvene er ofte strie når dei er store, og vanskeleg å kontrollere, i tillegg til at dei ikkje er framkommelege. Unntaket er elva [[Buna]]. Ho renn frå [[Shkodërsjøen]] til [[Adriahavet]] og små skip kan segle her. Elvene endrar relativt ofte elveløp på dei låge slettene, slik at mykje av landområda dei skapar vert liggande aude.

[[Drin]] er den største elva og har ei jamn vassføring. Ho får vatn frå snøsmelting i dei nordlege og austlege fjella, og nedbøren i dette området er meir jamnt fordelt gjennom året. Vassføringa varierer derimot i denne elva, men ikkje i same grad som lenger sør. Lengda hennar er om lag 282&nbsp;km, og ho har eit nedslagsfelt på 5&nbsp;957 kvadratkilometer innanfor Albania. Ho får derimot i tillegg vatn frå Kosovo-området og frå dei indre innsjøane via andre elvar, så det totale nedslagsfeltet er om lag 15&nbsp;540 kvadratkilometer.

Det er berre elvene [[Semani]] og [[Vjosë]] av dei andre elvene som er lengre enn 150&nbsp;km og har nedslagsfelt større enn 2&nbsp;500 kvadratkilometer. Desse elvene renn gjennom dei sørlege områda, med stor variasjon i vassføringa gjennom året. Om vinteren er dei store og stride, medan dei nesten er heilt tørre om sommaren, trass i lengda deira. Dette gjeld òg for mange av dei mindre elvene, og ofte renn det ti gonger så mykje vatn i dei om vinteren som om sommaren.

Sedimenta som elvene fører med seg frå fjella legg seg til ro på flata i låglandet, og avleiringa fører til at elveleiet etter kvart vert høgare enn det omliggande terrenget, slik at elvene ofte endrar elveløp. Dette skapar frustrasjon for mange i området, sidan dette ofte skapar sumpområde og gjer det vanskeleg å byggje vegar eller jarnbane, i tillegg til anna bruk av dei låge landområda.

==Statistikk==
; '''Areal:'''
:* ''Totalt:'' 28,748 km²
:* ''Land:'' 27,398 km²
:* ''Vatn:'' 1,350 km²
; '''Landegrenser:'''

; '''Kystlinje:'''
: 362 km
; '''Maritime krav:'''
:* ''Kontinentalsokkel:'' Ned til 200 m eller til djup som kan nyttiggjerast
:* ''Sjøterritorium:'' 12 [[nautisk mil|nm]]
; '''Høgder:'''
:* ''Lågaste punkt:'' Adriahavet 0 m
:* ''Høgaste punkt:'' Korabtoppen (Golam Korab) i [[Korab]] (''Maja e Korabit'' i ''Mali Korabit'') 2&nbsp;753 m
; '''Naturressursar:'''
: [[Petroleum]], [[naturgass]], [[kol]], [[krom]], [[kopar]], [[tømmer]], [[nikkel]], [[vasskraft]]
; '''Arealbruk:'''
:* ''Dyrkande jord:'' 21%
:* ''Permanente avlingar:'' 5%
:* ''Permanente beite:'' 15%
:* ''Skogområde:'' 38%
:* ''Andre:'' 21% (1993 estimat)
; '''Irrigert land:'''
: 3&nbsp;400 km² (1998 estimat)
; '''Naturskadar:'''
: Øydeleggjande [[jordskjelv]]; [[tsunami]]ar kan oppstå på sørvestkysten. 
; '''Miljøspørsmål:'''
: [[Avskoging]], [[jorderosjon]], [[vassforureining]] frå industri og hushald
; '''Internasjonale miljøavtalar:'''
:* ''Delaktig i:'' [[Biologisk mangfald]], [[UNFCCC|klimaendringar]], [[Havrettstraktaten]], [[miljøfarleg avfall]], [[Montrealprotokollen|vern av ozonlaget]], [[våtområde]]
:* ''Signert, men ikkje stadfesta:'' ingen valde avtalar

==Kjelder==
<div class="references-small">
*''Denne artikkelen bygger på «[[:en:Geography of Albania|Geography of Albania]]» frå {{Wikipedia-utgåve|en}},  den 11. februar 2007.''  
 </div>

{{Europeisk geografi}}

[[Kategori:Albansk geografi| ]]
[[Kategori:Europeisk geografi etter land]]
[[Kategori:Geografi etter land]]