Hopp til innhald

Sorbiske språk

Frå Wikipedia – det frie oppslagsverket
Sorbiske språk
Klassifisering: Indoeuropeisk
Slavisk
Vestslavisk
Sorbisk
Skriftsystem: Det latinske alfabetet
ISO 639-2/5: wen
ISO 639-3: wen
Utbreiinga av sorbisk i Tyskland.

Sorbiske språk (historisk også vendisk, vendiske språk) er to språk, oversorbisk og nedersorbisk, som høyrer til dei vestslaviske språka.

I grenseområdet mellom dei to er det mange overgangsdialektar.

Sorbisk språkhistorie

[endre | endre wikiteksten]
Tospråkleg tittelblad på den første oversorbiske bibelen

Grammatikk

[endre | endre wikiteksten]

Sorbisk har sju kasus:

  1. Nominativ
  2. Genitiv
  3. Dativ
  4. Akkusativ
  5. Instrumentalis
  6. Lokativ
  7. Vokativ
Kasus nan
Vater 		štom
Baum 		bom
Baum 		wokno
Fenster
  Oversorb. Nedersorb. Oversorb. Nedersorb. Oversorb. Nedersorb.
Nom. nan nan štom bom wokno wokno
Gen. nana nana štoma boma wokna wokna
Dat. nanej nanoju štomej bomoju woknu woknoju, woknu
Akk. nana nana štom bom wokno wokno
Instr. z nanom z nanom ze štomom z bomom z woknom z woknom
Lok. wo nanje wó nanje na štomje na bomje na woknje na woknje
Vok. nano - štomo - - -
Kasus ramjo
Schulter 		ramje
Schulter, Achsel 		žona
Frau 		žeńska
Frau, Weib 		ruka
Hand
  Oversorb. Nedersorb. Oversorb. Nedersorb. Oversorb. Nedersorb.
Nom. ramjo ramje žona žeńska ruka
Gen. ramjenja ramjenja žony žeńskeje ruki
Dat. ramjenju ramjenjeju, ramjenju žonje žeńskej ruce
Akk. ramjo ramje žonu žeńsku ruku
Instr. z ramjenjom z ramjenim ze žonu ze žeńskeju z ruku
Lok. wo ramjenju wó ramjenju wo žonje wó žeńskej w ruce


Vokativ finst i nedersorbisk berre i faste uttrykk.

Sorbisk har ikkje berre Singularis og Pluralis, men også Dualis (=total).

Singularis: ruka („Hand“)

Dualis: ruce („To hender“)

Pluralis: ruki („Fleire enn to hender“)


Språksamanlikning

[endre | endre wikiteksten]
Norsk Tsjekkisk Oversorbisk Nedersorbisk Polsk Polabisk
menneske člověk čłowjek cłowjek człowiek clawak
kveld večer wječor wjacor wieczór wicer
bror bratr bratr bratš brat brot
dag den dźeń źeń dzień dan
hand ruka ruka ruka ręka ręka
haust podzim nazyma nazyma jesień prenja zaima
snø sníh sněh sněg śnieg sneg
somar léto lěćo lěśe lato ljutü
syster sestra sotra sotša siostra sestra
fisk ryba ryba ryba ryba raibo
fyr oheň woheń wogeń ogień widin
vatn voda woda wóda woda wôda
vind vítr wětr wětš wiatr wjôter
vinter zima zyma zyma zima zaima

Skilnader mellom dei to skriftspråka

[endre | endre wikiteksten]

Skilnader i lydverket

[endre | endre wikiteksten]
For konsonantane
[endre | endre wikiteksten]
Oversorb.
b c č d dź f g h ch j k ł m n ń p (q) r ř s š t ć (v) w (x) z ž
Nedersorb.
b c č ć d f g h ch j k ł m n ń p (q) r ŕ s š ś t (v) w (x) z ž ź
Oversorb. Nedersorb. Døme Tyding Merknader
h g hora – góra fjell g > h
hołbⓘ – gołub due
hordy – gjardy stolt
hródⓘ – grod borg
kniha – knigły bok
hody – gódy jul
č c čas – cas tid č > c
čorny – carny sort
čert – cart djevel
česć – cesć vørdnad
ličba – licba tal
pčołka – pcołka bie
š s štyri – styri fire š > s i nedersorbisk
štwórć – stwjerś firedel
štwórtka – stwórtka fire
štwórtk – stwórtk torsdag
ć ś ćeńki – śańki tynn, smal ć > ś i nedersorbisk bortsett frå etter frikativar
bić – biś å slå
hić – hyś å gå
puć – puś veg
ćah – śěg tog
ćahnyć – śěgnuś å dra
ćahać – śěgaś
ćim – śim desto
ćichi – śichy stille, rolig
aber: hósć – gósć gjest
dź ź dźeń – źeń dag dź > ź i nedersorbisk bortsett frå etter frikativar
dźesać – źaseś ti
hdźe – źo kor
hdźežⓘ – źož kor (rel.)
dźowka – źowka datter
dźiwy – źiwy vill
dźěło – źěło arbeid
dźak – źěk takk
hózdź – gózdź spikar
kr, pr, tr kš, pš, tš krasny – kšasny vidunderleg r > š bak ustemde konsonantar etter a, o, u i nedersorbisk
prawy – pšawy rett, riktig
prosba – pšosba ynskjemål
prec – pšec bort
bratr – bratš bror
sotra – sotša syster
wutroba – wutšoba hjarte
trawa – tšawa grass
jutry – jatšy påske
wótry – wótšy skarp
ń j, ' dóńć – dojś å kome til stades ń i oversorbisk
nadeńć – nadejś å finne fram
přeńć – pśejś å krysse over
přińć – pśiś å kome
rozeńć – rozejś å gå kvar sin veg
woteńć – wótejś å gå bort
wuńć – wujś å gå ut
njeńdu – njejdu dei går ikkje
Ved vokalar
[endre | endre wikiteksten]
Monoftongar i oversorbisk
  vorne midtre hinten
oral oral
lukka i [i] y [ɨ] u [u]
ó [ʊ]
halvopen e [ɛ]   o [ɔ]
open   a [a]  
Monoftongar i nedersorbisk
  vorne midtre hinten
oral oral
lukka i [i] y [ɨ] u [u]
halvopen e [ɛ] ó [ɨ,ɛ,ʊ]1 o [ɔ]
open   a [a]  


  • 1 Dei første to variantane er skriftspråkleg. I dialektane finst også [ɔ].
Diftong i begge språka
ě [iə]
Oversorb. Nedersorb. Døme Tyding Merknader
'a ě, e mjaso – měso Fleisch aus Ursl. ę
dźak – źěk Dank
časty – cesty häufig
hladać – glědaś sehen, schauen, blicken
dźesać – źaseś zehn
rjad – rěd Reihe
rjany – rědny schön
swjatki – swětki Pfingsten
'e 'a mjeza – mjaza Rain 'e>'a
čert – cart Teufel
jedyn – jaden ein
dźesać – źaseś zehn
njesć – njasć tragen
pjec – pjac backen; braten
wjeselo – wjasele Freude
wjes – wjas Dorf
wječor – wjacor Abend
e o hdźe – źo wo e>o i Nedersorbisk
-će – -śo, -ćo (Ending i 3. person plural)
ćeta – śota Tante
wčera – cora gestern
i y hić – hyś gehen nedersorbisk runding av i til y bak ž, š, h og c
wužiwar – wužywaŕ Benutzer, Anwender
wužiwać – wužywaś benutzen, anwenden
žiwy – žywy lebend(ig)
činić – cyniś machen, tun
šija – šyja Hals
šiška – šyška Zapfen
o 'a pos – pjas Hund frå oppr. ь (jfr.: Polsk: ie in pies)
o e susodⓘ – sused Nachbar e>o i Oversorbisk
so – se sich
won – wen hinaus
y e, ě cyły – ceły ganz, gesamt, völlig e/ě > y i Oversorbisk etter c, s, d
cyłosć – cełosć Ganzheit, Gesamtheit
dyrbjeć – derbiś, derbjeś müssen, sollen
cypy – cepy Dreschflegel
cyn – cen Zinn
cyrkej – cerkwja Kirche
dyrić – deriś Schlag/Stoß versetzen
syć – seś Netz
symjo – semje Samen
oł łu tołsty – tłusty dick, stark frå ьl og ъl etter hard Dental
dołhi – dłujki lang
dołh – dług Schuld
stołp – słup Säule
or ar (jar nach g/k) hordy – gjardy stolz av oppr. ъr
horbaty – gjarbaty bucklig
horb – gjarba Buckel
hordło – gjardło Kropf; Kehle
hornc – gjarnc Topf
or ar čorny – carny schwarz av oppr. ьr foran ikkjepalataliserte konsonantar, elles er (in: smjerć – smjerś „Tod“)



Skilnader i deklinasjonen

[endre | endre wikiteksten]
  • Oversorb. 7 kasus – Nedersorb. 6 kasus
  • Skilnader i kasusreksjon
Oversorb. Nedersorb. Tyding
mam dweju bratrow, dwaj konjej mam dweju bratšowu, kónjowu „ich habe zwei Brüder/Pferde“
mam třoch bratrow, tři konje mam tśoch bratšow, tśich kónjow/kóni „ich habe drei Brüder/Pferde“
mam bratrow, konje mam bratšy/bratšow, kónje „ich habe Brüder/Pferde“
Ulike genus
[endre | endre wikiteksten]
Oversorb. Nedersorb. Tyding Kommentar
huso (n) gus (f) Gans
  • f = Femininum
  • m = Maskulinum
  • n = Neutrum
swinjo (n) swinja (f) Schwein
jězor (m) jazoro (n), jazor (m) See
karp (m) karpa (f) Karpfen

Skilnader i konjugasjonen

[endre | endre wikiteksten]
Oversorb. Nedersorb. Kommentar
Bevart Aorist, Imperfekt I skriftspråket
a-, i-, e-Konjugasjon o-, a-, i-, j-Konjugasjon1
Verben wie pisać nach der a-Konjugasjon (1. und 2. Person Singular Präsens Indikativ Aktiv: pisam, pisaš) Verben wie pisaś nach der o-Konjugasjon (1. und 2. Person Singular Präsens Indikativ Aktiv: pišom, pišoš) Die nedersorbiske o-Konjugasjon entspricht der e-Konjugasjon des Oversorbisk, mit Ausnahme der Verlagerung einiger Verben wie pisać.
  • 1Dei perfektive verb i a- og i-konjugasjonen dannar i dag som regel presensformene sine som o-konjugasjonen.

Skilnader i ordforråd

[endre | endre wikiteksten]
Oversorb. Nedersorb. Bedeutung Kommentar
swoboda lichota Freiheit
swobodny lichy frei
chěža wjaža Haus
prajić groniś sagen, sprechen groniś ähnelt Polabischem gornt[1]
patoržica gwězdka Weihnachtsabend, Heiligabend
zo až dass
sewjer pódpołnoc Norden Oversorb. = Tsjekk. sever,
Nedersorb. jfr. Poln. północ
juh pódpołdnjo Süden Oversorb. = Tsjekk. jih,
Nedersorb. jfr. Poln. południe
wuchod pódzajtšo Osten
zapad pódwjacor Westen
wopica nałpa Affe Oversorb. = Tsjekk. opice,
Nedersorb. = Poln. małpa
běrna kulka Kartoffel
dyrbjeć musaś, dejaś müssen, sollen Nedersorb. = Tsjekk. muset, Poln. musieć
hač ako als (bei Steigerung)
jara wjelgin sehr
całta guska Brötchen Oversorb. = Alttschech.[2] Arkivert 2006-12-14 ved Wayback Machine.
Nedersorb. = Tsjekk. houska
haj jo ja Oversorb. = Slowak. hej
Nedersorb. = Tsjekk. jo (dort neben ano)
holca źowćo Mädchen Nedersorb. = Poln. dziewczę, dziewczyna, Tsjekk. děvče, holka
štom bom Baum Nedersorb. aus dem Deutschen: „Baum“/Oversorb. ebenfalls aus dem Deutschen: „Stamm“
porst palc Finger Oversorb. = Tsjekk. prst
Nedersorb. = Poln. palc

Likskapar

[endre | endre wikiteksten]

Lydlege likskaper

[endre | endre wikiteksten]

Konsonantparallellar

[endre | endre wikiteksten]
Ursl. Sorb. Døme Tyding Samanlikning Kommentar
str tr/tř –
tš/tś 		sotra –
sotša 		Schwester Polsk: siostra,
Tsjekkisch: sestra 		Tap av s; svært
mange unntak
tradać –
tšadaś 		darben,
schmachten 		Tsjekkisch: strádat
truhać –
tšugaś 		hobeln,
raspeln 		Polsk: strugać
Tsjekkisk: struhadlo
„Hobel, Raspel“
truk –
tšuk 		Schote Polsk: strąk
třěcha –
tśěcha
(stśěcha) 		Dach Tsjekkisch: střecha
Polsk: strzecha
„Strohdach“
truna –
tšuna 		Saite Tsjekkisch, Polsk: struna
trup –
tšup 		Grind, Schorf Tsjekkisch, Polsk: strup

Vokalparallellar

[endre | endre wikiteksten]
Endring Oversorb. Nedersorb. Tyding Kommentar
e > o wječor wjacor Abend jfr. Rus.: вечер, Tsjekk.: večer
čłon cłonk Glied, Mitglied jfr. Rus.: член
daloko weit, fern jfr. Pl.: daleko, Rus.: далеко, Kr.: daleko
wjesoły wjasoły froh, fröhlich, heiter vg.: Rus.: весёлый, Kr.: veseo, vesela
pjećory pěśory fünffach jfr.: Rus.: пятеро, Kr.: petero
pčoła pcoła Biene jfr.: Rus.: пчела, Kr.: pčela
sotra sotša Schwester jfr.: Rus.: сестра, Kr.: sestra
i > y zyma zyma Winter jfr. Tsjekk.: zima
nazyma nazyma Herbst
kazyć kazyś verderben jfr.: Pl.: kazić, Tsjekk.: kaziti, Slvk.: kazit'
ǫ > u ruka Arm, Hand jfr.: Pl.: ręka, Kaschub.: rąka
wutroba wutšoba Herz jfr.: Pl.: wątroba „Leber“
mudry klug vlg.: Pl.: mądry
huso gus Gans jfr.: Pl.: gęś
pucher puchoŕ Blase; Harnblase vlg.: Pl.: pęcherz
pupk Nabel jfr.: Pl.: pępek
huba guba Mund jfr.: Pl.: gęba
el > ło žłob Rinne; Trog jfr.: Slvk.: žleb (žl’ab), Slov.: žleb, Kr.: žlijeb
mloko Milch jfr.: Tsjekk.: mleko, Kr.: mlijeko
er > re/rě/rje4 drjewo Holz jfr.: Kr.: drvo, Pl.: drzewo, Tsch.: dřevo, Slvk.: drevo
ol > ło5 złoto Gold jfr.: Pl.: złoto; Tsjekk./Slvk.: zlato, Blg.: злато
słód słod Geschmack; Süße; Malz jfr.: Pl.: słód; Tsjekk./Slvk.: slad, Kr.: slâd
hłowa głowa Kopf jfr.: Pl.: głowa; Tsjekk./Slvk.: hlava, Kr.: gláva
słoma Stroh jfr.: Pl.: słoma; Tsjekk.: sláma, Kr.: slama
młody jung jfr.: Pl.: młody; Tsjekk.: mladý, Kr.: mlad
or > ro hród grod Burg; Schloss jfr.: Pl.: gród; Tsjekk.: hrad, Kr./Slov.: grâd
mróz mroz Frost jfr.: Pl.: mróz; Tsjekk./Slvk.: mráz, Kr.: mraz

Grammatiske likskapar

[endre | endre wikiteksten]
  • Bevaring av dual
  • Trykk på første staving

Litteratur

[endre | endre wikiteksten]
  • Filip Rezak: Deutsch-sorbisches enzyklopädisches Wörterbuch der Oberlausitzer sorbischen Sprache. Fotomechanischer Neudruck der Ausgabe Bautzen 1920, 1. Auflage. Mit einem Vorwort von Konstantin K. Trofimowic. Domowina-Verlag, Bautzen 1987, 1150 S., ISBN 3-7420-0183-3.
  • Bjarnat Rachel: Sorbisch-deutsches und deutsch-sorbisches Ortsnamenverzeichnis der zweisprachigen Kreise. I. Teil: Bezirk Dresden. VEB Domowina, Bautzen 1959, 135 Seiten.
  • Lehrplan für Sorbisch an der Oberschule mit Sorbischunterricht. Ministerrat der Deutschen Demokratischen Republik, Ministerium für Volksbildung. Teil 4/6: Klassen 4–6, Berlin 1972, 93 S.
  • Begegnungssprache Sorbisch. Domowina-Verlag, Bautzen 1999.
  • Tobias Geis, Till Vogt: Sorbisch Wort für Wort. Reise Know-How Verlag Peter Rump, Bielefeld 2007, 190 S., ISBN 978-3-89416-381-5.

Bakgrunnsstoff

[endre | endre wikiteksten]

Wikipedia på oversorbisk

Wikipedia på nedersorbisk


Henta frå «https://nn.wikipedia.org/w/index.php?title=Sorbiske_språk&oldid=3551635»