Vejatz lo contengut

Mitologia : Diferéncia entre lei versions

Modificar los ligams
Tièra de 1000 articles que totas las Wikipèdias deurián aver.
Aqueste article es redigit en provençau.
Un article de Wikipèdia, l'enciclopèdia liura.
Navigar dins l'istoric
← Cambiament precedentDiferéncia seguenta →
Contengut suprimit Contengut apondut
VisualWikitext
Linha 69 : Linha 69 :


La [[mitologia mesopotamiana]] es probablament la pus vièlha qu'es coneguda a l'ora d'ara. D'efiech, seis originas pòdon èsser traçadas fins au [[milleni IV avC]]. La feconditat, concèpte centrau dins una societat [[agricultura|agricòla]], i ocupèt una plaça majora dins lei premiers mites coma aquelei de [[Tammuz]] e d'[[Ishtar|Inanna]]<ref>'''[[anglés|(en)]]''' Joan Goodnick Westenholz, « Inanna and Ishtar in the Babylonian World », dins Gwendolyn Leick (dir.), ''The Babylonian World'', 2007, pp. 335-336.</ref><ref>'''[[francés|(fr)]]''' Véronique Grandpierre, ''Sexe et amour de Sumer à Babylone'', Gallimard, coll. « Folio histoire », 2012, p. 47.</ref>. Lei mites seguents venguèron pus divèrs e s'interessèron a la question deis originas, dau sens e de l'autoritat dau [[sobeiran]]. Aquò correspònd au renforçament de l'institucion reiala dins la region a partir dau [[milleni III avC]]. Per exemple, es lo cas dei mites centrats sus lo dieu [[Ninurta]] que mòstra leis aspèctes guerriers e protectors de la [[monarquia|reiautat]]<ref>'''[[anglés|(en)]]''' A. Annus, ''The God Ninurta in the Mythology and Royal Ideology of Ancient Mesopotamia'', 2002.</ref>.
La [[mitologia mesopotamiana]] es probablament la pus vièlha qu'es coneguda a l'ora d'ara. D'efiech, seis originas pòdon èsser traçadas fins au [[milleni IV avC]]. La feconditat, concèpte centrau dins una societat [[agricultura|agricòla]], i ocupèt una plaça majora dins lei premiers mites coma aquelei de [[Tammuz]] e d'[[Ishtar|Inanna]]<ref>'''[[anglés|(en)]]''' Joan Goodnick Westenholz, « Inanna and Ishtar in the Babylonian World », dins Gwendolyn Leick (dir.), ''The Babylonian World'', 2007, pp. 335-336.</ref><ref>'''[[francés|(fr)]]''' Véronique Grandpierre, ''Sexe et amour de Sumer à Babylone'', Gallimard, coll. « Folio histoire », 2012, p. 47.</ref>. Lei mites seguents venguèron pus divèrs e s'interessèron a la question deis originas, dau sens e de l'autoritat dau [[sobeiran]]. Aquò correspònd au renforçament de l'institucion reiala dins la region a partir dau [[milleni III avC]]. Per exemple, es lo cas dei mites centrats sus lo dieu [[Ninurta]] que mòstra leis aspèctes guerriers e protectors de la [[monarquia|reiautat]]<ref>'''[[anglés|(en)]]''' A. Annus, ''The God Ninurta in the Mythology and Royal Ideology of Ancient Mesopotamia'', 2002.</ref>.

Dins aquò, lo mite [[mesopotamia]]n pus conegut es benlèu l’''[[Epopèia de la Creacion]]'' que cònta leis aventuras dau dieu [[Babilònia (reialme)|babilonian]] [[Marduk]]. Aquela istòria illustra ben lo liame entre una comunautat e sei mites car es una composicion relativament tardiva, probablament redigit au [[sègle XII avC]] après la renaissença babiloniana iniciada per [[Nabucodonosòr Ièr|Nabucodonosòr I{{èr}}]] ([[-1125|1125]]-[[-1204|1204 avC]]). Es una reescritura de plusors mites precedentes qu'es destinada a metre en scena la creacion dau mond e de l'òme per [[Marduk]]. Permetèt de justificar lo retorn de l'[[imperialisme]] babilonian<ref>'''[[francés|(fr)]]''' Jean Bottéro e Samuel N. Kramer, ''Lorsque les dieux faisaient l'Homme'', Gallimard, coll. « NRF », 1989, p. 602-679.</ref>.


=== La mitologia chinesa ===
=== La mitologia chinesa ===

Version del 28 març de 2023 a 21.21

La mitologia es l'ensemble dei mites que fan partida de la cultura d'un pòble. Au nivèu scientific e literari, es tanben l'estudi sistematic d'aquelei mites. D'efiech, dempuei l'aparicion de l'escritura, divèrseis elements istorics mòstran que totei lei societats umanas, compres lei pus avançadas, an desvolopat un ensemble de crèires comuns fondats sus de racòntes legendaris e simbolics destinats a explicar l'origina e l'òrdre dau mond. Dins mai d'un cas, aquò foguèt lo ponch d'origina d'una importanta òbra literària.

Caracteristicas e foncions de la mitologia

Caracteristicas e foncions dau mite

Lei mites an per foncion premier d'explicar una causa en se fondant sus de construccions imaginàrias[1]. Es ansin diferent de la legenda (que pòu integrar de fachs istorics), dau cònte (que cèrca pas d'explicar lo fantastic) e dau roman (que cònta principalament una istòria). Lei confusions entre aquelei genres fictius son frequentas[2].

Lei diferentei mitologias presentan de trachs comuns que permèton de lei diferenciar deis autrei genres literaris presents au sen d'una meteissa cultura. D'efiech, es possible de classar lei mites en foncion de seis elements narratius. Ansin, aparéisson d'ensembles principaus que son lei mites cosmogonics (creacion dau mond), escatologics (destruccion dau mond), liats a la naissença ò la renaissença d'una civilizacion (mites civilizators) ò liats a la fondacion d'una vila ò d'un Estat (mites fondators)[3][4].

Leis elements constitutius de la mitologia

Lo mite es un racònte situat dins un temps definit mai que se situa entre leis originas dau mond e una epòca tant anciana qu'es desenant oblidada per totei leis èssers umans. Es donc un racònte que se considèra coma istoric mai qu'es plaçat en defòra dau temps. En mai d'aquò, existís un procès d'adesion de l'ensemble de la comunautat que la mena a considerar totei lei fachs presents dins lo mite coma verais, compres aquelei que son inversemblables[5][6].

Ansin, se desgatjar una definicion precisa e consensuala dau mite es un pretzfach complèx[7], es possible d'identificar de diferéncias amb lei genres literaris vesins. Coma la faula, pòu metre en scena d'objèctes, de plantas, d'animaus ò de creaturas subrenaturalas que son umanizats. Pasmens, son objectiu premier es pas de prepausar un ensenhament morau adaptabla a la vida vidanta a la fin de l'istòria[8]. La dimension istorica dau mite o diferéncia dau cònte qu'es un racònte que se debana dins un periòde indeterminat (« Un còp, i aviá... »). Enfin, lo mite es pròche de l'epopèia e de la saga mai aquelei genres intègran de fachs istorics que permèton de datar – mai ò mens – son accion dins lei temps istorics. De mai, leis eròis deis epopèias e dei sagas son frequentament de personatges aguent existit[9].

En causa d'aquelei caracteristicas, la natura ficcionalas dau mite pòu normalament èsser percebuda que per una consciéncia exteriora. Ansin, sa natura de vertat disparéis unicament quand de cambiaments sociaus pron importants per la rendre inutila an luòc. Dins aquò, en cas de besonh, lei mites pòdon subir de procès de transformacion per s'adaptar a lor societat. Per exemple, foguèt lo cas après la premiera unificacion d'Egipte : foguèt necessari lei mitologias de l'Auta e de la Bassa Egipte, çò que traguèt la creacion d'un panteon divin novèu e de trasnformacions dins leis atributs dei dieus[10]. Aquela facultat d'adaptacion mòstra l'existéncia d'un liame entre la mitologia e l'istòria d'una comunautat.

De foncions explicativas e socialas

Lei mites participan a l'elaboracion dau sistèma de pensada de la societat. Permèton ansin de transmetre de sabers e d'explicar de fenomèns que semblan inexplicables. Permèton de luchar còntra l'ànsia e d'amaisar lei relacions socialas. D'efiech, entraïnan sovent la formacion de rites comuns que favorizan la coësion entre lei diferenteis individús. Per exemple, en Egipte, lo mite dau combat nuechenc entre Ra e lo sèrp malefic Apofis permetiá d'explicar l'alternància entre lo jorn (assimilat au ben) e lei tenèbras (assimilats au mau)[11]. Ansin, aqueu mite foguèt a l'origina de mai d'un rite religiós.

Dins mai d'una societat, lei mites prepausan tanben la forma dau rite. Aquò melhora ansin l'enquadrament dei practicas socialas e, de còps, renforçat lo messatge explicatiu dau racònte. Dins lei mites, la divessa Demetèr ensenha lei tecnicas agricòlas ais òmes[12]. Ben observadas, lei practicas ritualas permetián d'establir un liame simbolic amb lei rèires, çò que podiá aver una certana importància dins lei religions aguent un culte dei rèires.

Enfin, le mites permetián sovent d'estabilizar e de legitimar lo poder. Per exemple, en Mesopotamia, èra lo cas dei mites e dei rites associats au dieu Marduk. Ansin, cada an a Babilònia, la fèsta de l'akitu permetiá de celebrar aqueu dieu coma lo venceire de la guèrra còntra lei fòrças dau mau, lo creator dau mond e lo rèi vertadier de la ciutat. Pasmens, lo procès de « delegacion » dei poders divins au rèi uman permetiá mai que mai de legitimar l'autoritat reiala[13]. Dau meteis biais, de rites existián per explicar d'autrei realitats socialas coma la possession d'un territòri, un òrdre politic e sociau, de lèis, de practicas alimentàrias ò igienicas, etc. Per exemple, lo mite fondator d'Atenas explicava l'enebiment fach ai femnas de participar a la vida politica de la Ciutat. D'efiech, d'unei mites atenenc presentan aquela exclusion coma la consequéncia d'una punicion divina infligida per Poseidon[14].

Quauqueis exemples de mitologia

Lei mitologia grèga e romana

Article detalhat: Mitologia grèga.

La mitologia grèga es probablament la pus coneguda en Occitània. Se desvolopèt dau periòde micenèu a la fin de l'Antiquitat e influencièt fòrça la mitologia romana. De racòntes famós son eissits d'aquela mitologia coma l’Iliada e l’Odissèa. Comprèn fòrça mites que cuerbon d'aspèctes divèrs : explicacion dau mond, de l'origina dei ciutats, de l'òrdre sociau, etc[15]. De mai, lo còrpus dei mites grècs es relativament ben conegut gràcias a una bòna conservacion dei tèxtes.

Article detalhat: Mitologia romana.

La mitologia romana es l'eiretiera principala de la mitologia grèga. D'efiech, i a fòrça emprunts romans ai mites grècs. Existís ansin una equivaléncia entre lei divinitats romanas e grègas (Zèus e Jupitèr, Èra e Junon, Dionís e Bacus...) e mai d'un mite grèc foguèt adaptat per Roma[16]. Pasmens, la mitologia romana tèn d'autrei fònts coma de cultes arcaïcs italians e de mites etrucs ò, pus tard, orientaus. En revènge, d'un biais generau, sa richessa poetica es mens importanta car lei mites romans venguèron pauc a pauc un otís au servici de l'ideologia imperiala. Per aquela rason, lei mites romans an engendrat una importanta produccion culturala dins leis espacis urbans (estatuas...) e un nombre important de racòntes de fondacion de vilas[17].

  • Lo Partenon, centre de plusors rites sociaus, fondats sus de mites, que permetián d'assegurar l'unitat dau pòble atenenc
    Lo Partenon, centre de plusors rites sociaus, fondats sus de mites, que permetián d'assegurar l'unitat dau pòble atenenc
  • Estatua illustrant lo racònte dau combat entre Persèu e Medusa
    Estatua illustrant lo racònte dau combat entre Persèu e Medusa
  • Representacion dau mite de Prometèu castigat per lei dieus per aver donat lo fuòc ais òmes
    Representacion dau mite de Prometèu castigat per lei dieus per aver donat lo fuòc ais òmes
  • Romul e Rème, personatges centraus dau mite de la fondacion de Roma
    Romul e Rème, personatges centraus dau mite de la fondacion de Roma
  • Estatua de la fugida d'Enèu en defòra de Tròia, autre mite fondator important de Roma
    Estatua de la fugida d'Enèu en defòra de Tròia, autre mite fondator important de Roma

La mitologia egipciana

Article detalhat: Mitologia egipciana.

Apareguda tre l'Antiquitat Auta, la mitologia egipciana aguèt una influéncia importanta en Mediterranèa e en Orient Mejan en causa dau prestigi e de la poissança de l'Egipte Antica. Permetèt ansin de legitimar lo poder dei faraons avans d'influenciar lei mitologias grèga e romana qu'adoptèron ò assimilèron certanei divinitats egipcianas. De mai, la mitologia egipciana fa partida dei mitologicas ben conegudas gràcias ai traduccions dei tèxtes descubèrts en Egipte.

Comprèn un ensemble complèt de mites que permetián d'explicar la creacion dau mond e sa fin[18][19], l'estructura de l'Univèrs e dau mond fisic[20] e l'òrdre sociau e politic[21]. D'un biais generau, la nocion de cicle i ocupa una plaça centrala amb de racòntes importants centrats sus lo cicle circadiari de la renaissença e la disparicion dau Soleu cada jorn, lo cicle annuau dei vengudas deis aigas de Nil[22] e lo cicle de la vida marcat per la succession dei naissenças e dei mòrts (amb un sistèma d'immortalitat de l'arma).

  • Extrach dau Libre dei mòrts, un ensemble de mites sus la mòrt
    Extrach dau Libre dei mòrts, un ensemble de mites sus la mòrt
  • Lei piramidas egipcianas illustran lo ròtle divin tengut per lo faraon dins lei mites egipcians
    Lei piramidas egipcianas illustran lo ròtle divin tengut per lo faraon dins lei mites egipcians
  • Extrach d'un mite de creacion dau mond egipcian
    Extrach d'un mite de creacion dau mond egipcian
  • Extrach dau mite d'Osiris qu'explicava la momificacion
    Extrach dau mite d'Osiris qu'explicava la momificacion
  • Scena d'un rite eissit de la mitologia egipciana
    Scena d'un rite eissit de la mitologia egipciana

La mitologia mesopotamiana

Article detalhat: Mitologia mesopotamiana.

La mitologia mesopotamiana es probablament la pus vièlha qu'es coneguda a l'ora d'ara. D'efiech, seis originas pòdon èsser traçadas fins au milleni IV avC. La feconditat, concèpte centrau dins una societat agricòla, i ocupèt una plaça majora dins lei premiers mites coma aquelei de Tammuz e d'Inanna[23][24]. Lei mites seguents venguèron pus divèrs e s'interessèron a la question deis originas, dau sens e de l'autoritat dau sobeiran. Aquò correspònd au renforçament de l'institucion reiala dins la region a partir dau milleni III avC. Per exemple, es lo cas dei mites centrats sus lo dieu Ninurta que mòstra leis aspèctes guerriers e protectors de la reiautat[25].

Dins aquò, lo mite mesopotamian pus conegut es benlèu l’Epopèia de la Creacion que cònta leis aventuras dau dieu babilonian Marduk. Aquela istòria illustra ben lo liame entre una comunautat e sei mites car es una composicion relativament tardiva, probablament redigit au sègle XII avC après la renaissença babiloniana iniciada per Nabucodonosòr Ièr (1125-1204 avC). Es una reescritura de plusors mites precedentes qu'es destinada a metre en scena la creacion dau mond e de l'òme per Marduk. Permetèt de justificar lo retorn de l'imperialisme babilonian[26].

La mitologia chinesa

Article detalhat: Mitologia chinesa.

La mitologia indiana

Article detalhat: Mitologia indiana.

Lei mitologias precolombianas

Article detalhat: Mitologias precolombianas.

Lei mitologias nordicas

Article detalhat: Mitologias nordicas.

La mitologia cèlta

Article detalhat: Mitologia cèlta.

La mitologia contemporanèa

Parlar de mitologia a prepaus dei religions contemporanèas es mai complicat car fòrça cresents son tot dispausats a prendre una tala declaracion per una ofensa envèrs lor fe ò, au minimom, per una manifestacion d'intolerància. En particular, lei dieus dei religions monoteïstas son considerats coma la sola instància possibla dau concèpte de dieu. Ansin, lo cresent es aisament menat a pensar que son dieu es lo vertadier. En consequéncia, leis autrei religions son declaradas unilateralament paganas. Tanben, l'ateïsme, coma negacion de l'existéncia dau Dieu, es condamnat.

Dins aquò, la màger part dei libres sacrats que fondan lei religions contemporanèas son eissits de tèxtes pus ancians. I a donc una basa mitologica dins aquelei regions. Per exemple, per lei religions abraamicas, es lo cas dau racònte de la fondacion de l'Univèrs e dau mond per Dieu. Es ansin possible d'i aplicar leis otís de l'analisi dei mites per comprendre sa formacion e seis originas.

En parallèl, la nocion de mite e de mitologia a ganhat de domenis novèus. Ansin, dempuei lo sègle XIX, son apareguts de mites basats sus de fachs istorics. Son de racòntes que presentan una vision idealizada d'una epòca anciana qu'es sortida dau temps istoric. Per exemple, es lo cas dei presentacions idilicas de l'Edat Mejana, de l'Ancian Regim ò dei Trenta Gloriosas que son presentas en certanei programas politics. Lo desvolopament d'aquelei mites aguèt un ròtle major dins la construccion dei nacions actualas (roman nacionau)[27]. Pasmens, lo fenomèn a tanben agut luòc en direccion d'autrei camps dau saber coma lei sciéncias ò la tecnica.

Annèxas

Lista de mitologias

Liames intèrnes

Liames extèrnes

Bibliografia

  • (fr) Jan Assmann, Mort et au-delà dans l'Égypte ancienne, Éditions du Rocher, 2003.
  • (fr) Jean-Daniel Causse e Élian Cuvillier (dir.), Mythes grecs et mythes bibliques. L'humain face à ses dieux, Éditions du Cerf, 2007.
  • (de) Mircea Eliade, Die Schöpfungsmythen, Albatros, 2002.
  • (fr) Jacqueline Fabre-Serris, Mythologie et littérature à Rome, Payot, 1998.
  • (fr) Pierre Grimal, Dictionnaire de la mythologie grecque et romaine, Presses universitaires de France, coll. « Grands dictionnaires », 1999.
  • (fr) Nadine Guilhou e Janice Peyré, La mythologie égyptienne, Marabout, 2006.
  • (fr) Dimitri Meeks, Les Égyptiens et leurs mythes : Appréhender un polythéisme, Louvre e Hazan, coll. « La chaire du Louvre », 2018.

Nòtas e referéncias

  1. ↑ (fr) Alain Cabantous, Mythologies urbaines : Les villes entre histoire et imaginaire, Presses universitaires de Rennes, 2015, p. 11.
  2. ↑ (fr) Frédéric Chaberlot, La Science est-elle un conte de fées ?, CNRS Éditions, 2012, p. 84.
  3. ↑ (fr) Leïla Haddad e Guillaume Duprat, Mondes : mythes et images de l'univers, Seuil, 2006.
  4. ↑ (en) Timothy J. Burbery, Geomythology. How Common Stories Reflect Earth Events, Taylor & Francis, 2021.
  5. ↑ (fr) Claude Lévi-Strauss, Anthropologie structurale, Plon, 1958.
  6. ↑ (fr) Jacopin Pierre-Yves, « De l'agentivité dans, et de la parole mythique », Ateliers d'Anthropologie, n° 34,‎ 2010.
  7. ↑ (fr) Mircea Eliade, Aspects du mythe, Gallimard, 1963, p. 16.
  8. ↑ Pasmens, de segur, existisson de mites amb una morala a la fin de l'istòria.
  9. ↑ (fr) Régis Boyer, L’Islande médiévale, Belles Lettres, coll. « Guide Belles lettres des civilisations », p. 189.
  10. ↑ Dins la mitologia egipciana, leis istòrians an eissit identificat dos mites explicant la creacion dau mond : un originari de la vila de Menfis e un autre d'Eliopòlis.
  11. ↑ (fr) Roland Harari e Gilles Lambert, Dictionnaire des dieux et des mythes égyptiens, Le Grand Livre du mois, octòbre de 2002, pp. 25-26.
  12. ↑ (fr) Émile Chambry, Émeline Marquis, Alain Billault e Dominique Goust (trad. Émile Chambry), Lucien de Samosate : Œuvres complètes, Éditions Robert Laffont, coll. « Bouquins », 2015, p. 467.
  13. ↑ (fr) J. Bottéro, La plus vieille religion : en Mésopotamie, Gallimard, 1998.
  14. ↑ Agustin d'Ipòna, La Ciutat de Dieu, XVIII, 9.
  15. ↑ (fr) Jean-Pierre Vernant, L'Univers, les Dieux, les Hommes, Seuil, 2002.
  16. ↑ (fr) Angelo Brelich, « Deux Aspects religieux de la Rome archaïque », L'Antiquité Classique, vol. 20, n° 2, 1951, pp. 335–342.
  17. ↑ (fr) Jacqueline Fabre-Serris, Mythologie et littérature à Rome, Payot, 1998, p. 7
  18. ↑ (en) Rosalie David, Religion and Magic in Ancient Egypt, Penguin, 2002, pp. 81 e 89.
  19. ↑ (en) Françoise Dunand e Christiane Zivie-Coche (trad. David Lorton), Gods and Men in Egypt: 3000 BCE to 395 CE, Cornell University Press, 2004, pp. 67-68.
  20. ↑ (en) Vincent Arieh Tobin, Theological Principles of Egyptian Religion, P. Lang, 1989, pp. 48-49.
  21. ↑ (en) Geraldine Pinch, Egyptian Mythology: A Guide to the Gods, Goddesses, and Traditions of Ancient Egypt, Oxford University Press, 2002, p. 69.
  22. ↑ (fr) Grégory Lanners, « Le jour de l'An en Égypte ancienne », Toutankhamon Magazine, n° 25, febrier / març de 2006, pp. 46-48.
  23. ↑ (en) Joan Goodnick Westenholz, « Inanna and Ishtar in the Babylonian World », dins Gwendolyn Leick (dir.), The Babylonian World, 2007, pp. 335-336.
  24. ↑ (fr) Véronique Grandpierre, Sexe et amour de Sumer à Babylone, Gallimard, coll. « Folio histoire », 2012, p. 47.
  25. ↑ (en) A. Annus, The God Ninurta in the Mythology and Royal Ideology of Ancient Mesopotamia, 2002.
  26. ↑ (fr) Jean Bottéro e Samuel N. Kramer, Lorsque les dieux faisaient l'Homme, Gallimard, coll. « NRF », 1989, p. 602-679.
  27. ↑ (fr) Thomas Römer, Entre autochtonie et allochtonie. L’invention de l’exode, cors au Collègi de França, 20 de febrier de 2014.
Recuperada de « https://oc.wikipedia.org/w/index.php?title=Mitologia&oldid=2369614 »