Gascon (dialècte)
Lo gascon qu'ei lo dialècte occitan parlat en Gasconha. Ua varietat de gascon, l'aranés, qu'ei oficiala en Espanha en la Vath d'Aran (Val d'Aran). Qu'ei un deus dialèctes occitans qui presenta la màger originalitat dens l'ensemble occitan.
Caracterizacions foneticas
La soa originalitat qu'ei sustot fonetica. Per exemple, a la f panoccitana, lo gascon qu'opausa ua h : occitan generau far vs. gascon har. Que coneish la caduda de la n intervocalica (enter duas vocalas): occitan generau luna, farina vs. gascon lua, haria, o la realizacion th (t "molhada", generaument simplicada en t) en fin de mot e r a l'interior, de la ll deu latin : occitan generau castèl, castelàs, vs. gascon castèth, casteràs.
Dens los parlars deu sud deu domeni gascon (Bearn e Bigòrra, e en parlar negre tanben) que s'i tròba diferéncias mei mercadas dab l'occitan generau com la conservacion de la d intervocalica deu latin (véder vs. véser en nòrd gascon, veire en occitan generau, arríder vs. arríser, rire) o la prononciacion /w/ de la v intervocalica (aver /a'we/).
Caracterizacions morfologicas e sintaxicas
Lo gascon a quauques fòrmas de conjugason plan diferentas de las deus autes dialèctes occitans, mei que mei au perfèit e a l'imperfèit:
-au lengadocian cantèri, cantères, cantèt, cantèrem, cantèretz, cantèron qu'opausa cantèi, cantès, cantè, cantèm, cantètz, cantèn. Que cau notar que los parlars orientaus (Comenge, Coseran, Aranés) segueishen, en tot estar hòrt tipat, las conjugasons deu lengadocian (imperfèit non analogic deu tipe parlava/batia).
-Dens los parlars deu sud deu domeni gascon (Bearn, Lanas e Bigòrra) que s'i tròba diferéncias mei mercadas dab l'occitan generau com l'emplec mei usuau de l'enonciatiu. Totun, l'enonciatiu tanben que pòt existir en lengadocian de Fois; doncas l'enonciatiu n'ei pas un trèit absolut deu gascon.
Caracterizacions lexicaus
Au nivèu lexicau per contra, l'originalitat deu gascon per rapòrt aus autes dialèctes n'ei pas hòrt clara; qu'ei reale qu'un mot gascon ne's tròbe pas dens au mensh un aute dialècte. Que cau notar totun, un petit lexic particular d'origina basco-aquitan, mèi que mèi dens los Pirenèus.
Discussion sus las particularitats gasconas
Los lingüistas qu'atribueishen l'originalitat deu gascon a un substrat basco-aquitan. Que s'a evocat tanben l'influéncia deus parlars deus colons romans vienuts deu Sud d'Itàlia (superestrat).
Lingüistica > Lenga > Occitan > Gascon