Ipotèsi Gaïa

« Car las metafòras son mai que jamai necessàrias per far comprene al mai grand nombre la veritadièra natura de la Tèrra e los perilhs mortals que se profilan a l'orizont » — James Lovelock.

L'ipotèsi Gaïa, tanben nomenada ipotèsi biogeoquimica, es una ipotèsi scientifica controversida, d'en primièr avançada per l'ecològ anglés James Lovelock en 1970, mas tanben evocada per d'autres scientifics abans el, segon que la Tèrra seriá « un sistèma fisiologic dinamic qu'inclusís la biosfèra manten la nòtra planeta dempuèi mai de tres miliards d'ans en armonia amb la vida ».

L'ensems dels èsser vivents sus Tèrra formariá atal un vast superorganisme — nomenat « Gaïa », segon lo nom de la divessa de la mitologia grèga personificant la Tèrra — realizant l'autoregulacion dels seus compausants per favorizar la vida. Un exemple citat per Lovelock apiejant son ipotèsi es la composicion de l'atmosfèra, que seriá estat regulada au dins lo temps de biais a permetre lo desvelopament e lo manten de la vida.

L'ipotèsi Gaïa repausa sus un modèl scientific que se basa sus de constatacions ecologicas, climatologicas, geologicas o encara biologicas — mejans la nocion d'ecoevolucion entre autre —, nomenat Earth system science. Ne resulta un pronostic alarmista sus l'avenir de la biosfèra, fàcia al desfís du cambiament climatic entre autre.

L'ipotèsi Gaïa foguèt desvelopada per James Lovelock dins d'obratges coma: Las Edats de Gaïa (1990), La Tèrra es un èsser vivent, l’ipotèsi Gaïa (1999), Gaïa. Una medecina per la planeta (2001) e La Revancha de Gaïa (2006) ; aquel obratge descriu una planeta veguda inabitabla per l'Òme. D'autres scientifics, coma Lynn Margulis, tornan sus l'ipotèsi Gaïa, que, dempuèi las òbras de Lovelock, fa l'objècte d'una abondanta literatura scientifica e filosofica. Del modèl geobioquimic nasquèt la geofisiologia que, dins la continuitat de l'ipotèsi Gaïa, propausa d'estudiar totas las interaccions existentas al sen del sistèma Tèrra.

Definicion e camp epistemologic

Experiéncias e constatacions cap a Gaïa

Lo modèl de Lovelock nasquèt d'una multitud de constatacions scientificas de totas disciplinas, s'escalonat subretot de 1965 a 2000 e l'ensems constituís çò que Mitchell Rambler, René Fester e Lynn Margulis nomenèron l'« ecologia globala » (Global Ecology). De recèrcas son encara menadas al sen de diverses centres d'estudi coma lo Centre for Ecology and Hydrology, lo Hadley Centre for Climate Prediction and Research e l'Edinburgh Research Station. Dins aqueles divèrses obratges James Lovelock cita un corpus d'experiéncias apiejant son modèl gaïenc.

A partir de 1968, Lynn Margulis escriguèt un article titulat The Origin of Mitosing Eukaryotic Cells, que fondèt mai tard la teoria endosimbiotic. Fa lo ligam entre la fisiologia e las regulacions a l'escala terrestra; en 1971, s'associa Lovelock e, en 1976, ambedos escrivon « Is Mars a Spaceship, Too? » que prepausa una lectura gaïenca de l'atmosfèra marciana.

Estructura de la molecula del DMS (sulfur de dimetil).

En 1972, James Lovelock comença un viatge scientific sus la nau Shackleton; sa tòca es de mesurar lo taus atmosferic en sulfur de dimetil (DMS) en de punts diferents de la planeta. Conclutz que los organismes marins an un ròtle de regulacion dins la difusion del DMS e publica lo meteis an lo primièr article evocant lo mecanisme gaïenc: Gaia as seen through the atmosphere. Amb d'autres scientifics — Robert Charlson, Meinrat Andrea e Stephen Warren, Lovelock fa l'ipotèsi « CLAW » (acronim dels noms dels auteurs) que postula que las emissions de DMS produchas pel plancton marin modifican l'absorpdion de lutz de la planeta e son implicadas dins la regulaction climatica, mejans un procès indentic a aquel de l'albedo. L'ipotèsi CLAW es confirmada experimentalament par M. O. Andreae en 1978.

Richard Betts de l'Hadley Centre for Climate Prediction and Research mostrèt dins que mesura las selvas tropicalas passèron la limitacion en aiga s'adaptant a un mitan caud, per un reciclatge d'aquela. Betts e son collèga, Peter Cox, postulan qu'un aument de 4 °C de la temperatura sufiriá a plaçar la sèlva amazoniana fòra d'estat d'assegurar aquel mecanisme de refrejament.

Andrew Watson e Tim Lenton mostrèron lo manten d'una composicion quimica establa dins la mescla atmosferica, e per exemple lo ròtle jogat pel fosfòr.

Fin finala, Peter Liss expliquèt perque los oceans son las fonts biologicas dels elements essencials a la quimia de la biosfèra (sofre, selèni e iòde maitot).

Un punt de vista novèl sus la vida

Mai qu'una explicacion geologica, l'ipotèsi Gaïa es, segon los seus partisans, una vision particulara de la vida, una responsa scientifica a la question del vivent, concèpte proteïfòrma segon la disciplina concernida, veire ignorada per las comunautats scientificas. James Lovelock declarèt: « Legiguèri fòrça, esperant descobrir dins la literatura scientifica una definicion completa de la vida considerada coma un procès fisic, ont seriá possible de fondar lo principi de las experiéncias visant a la detectar. (…) Aviam comolat de tonas de donadas sus totes los aspèctes imaginables de las espècias viventas, de las partidas mai exterioras fin a la mai interioras. Mas dins la vasta enciclopèdia de fachs que se trobava a la nòstra disposicion, lo còr del subjècte (la quita vida) aviá estat gaireben ignorat. » Dins aquel sens la concepcion gaïenca ten d'aquela d'Alfred James Lotka e d'Erwin Schrödinger (dans What is Life?, 1944). L'ipotèsi permet de passar l'encastre dicotomic abitual del biotic-abiotic mostrant que las espècias participan a l'istòria del mitan que, en retorn, a per tòca lo desvelopament de la biosfèra: « La vida s'adaptèt pas a un mond inèrata determinada per la man mòrta de la quimia e de la fisica. Vivèm dins un mond que foguèt bastit pels nòstres aujòls, ancians e modèrnes, entretengut de contunh pel biòt actual dins sa totalitat. » D'un punt de vista filosofic, lo modèl gaïenc— que Jacques Grinevald nomena la Biosfèra-Gaïa — pareis a una novèla filosofia de las Luses.

Apond que las espècias obesisson tanben a una autoregulacion cap a mai d'estabilitat: « Se, dins lo mond real, l’activitat d’un organisme modifica son environament material dins un sens qu'o favoriza, e que en consequéncia, i a una descendéncia mai abondanta, alara l’espècia e la modificacion van créisser l’una e l’autra fins a que un novèl estat estable siá atenh. ». Fin finala, « a una escala locala, l’adaptacion es lo mejan per que los organismes pòdon seguir dins d'environaments desfavorables, mas a l’escala planetara, l’associacion entre la vida e son environament es tan estrecha que la nocion tautologica d’« adaptacion » es propriament evacuada. » Dins aquel sens, lo modèl gaïenc es una responsa al darwinisme estrict, que vei dins la vida un accident avent cap de biais de relacion amb l'environament, segon Lynn Margulis. Philippe Bertrand, dins Les Attracteurs de Gaïa (2008), descriu l'evolucion del sistème-Tèrra coma la mesa en plaça d'una complexitat creissenta, creant e fasent interagir diferents nivèls de regulacion (los « atractors »), biologics e non biologics, dempuèi las cellulas find a l'encastre global, quimic, biogeoquimic, climatic e gravitacional, e ont l'evolucion per seleccion naturala joga pasmens plenament son ròtle.

Originas del nom « Gaïa »

L'ipotèsi d'una Tèrra animada (pasmens se Lovelock li atribuís jamai d'intelligéncia o d'emocions) es un tèma recurrent dins l'imaginari uman, dins la literatura e dins las teorias scientificas. Se pas cap de modèl jamai foguèt tan precís e argumentat qu'aquel de Lovelock, qu'es un « scientific sens afiliacion », d'autres autors prepausèron una vision gaireben pròche de la seuna. La personificacion del concèpte es donc fin finala qu'una metafòra euristica qu'emplís una tòca abans tot didactic: « Dins aquel obratge, parli sovent de l’ecosistèma planetara, Gaïa, coma vivent […] Alara fai aquò; m'amagui pas que lo tèrme « vivent » relèva de la metafòra e que la Tèrra es pas viventa coma vos e ièu o quitament una bacteria. Dins lo meteis temps, insisti sul fach que la quita Gaïa es vertadièrament de la sciéncia e non una simpla metafòra. Utilizi lo tèrme « vivent » coma un engenhaire disent qu’un sistèma mecanic es vivent, per destriar son comportament quand se met en movement o arrestat, o al punt mòrt » explica son creator.

La Vènus de Willendorf, mai sovent considerada coma la primièra representacion preïstoric de la divesa de la fertilitat.

Aquel punt de vista es aquel de Lovelock al començament de son ipotèsi, al moment que deu estalviar son imatge al sen de la comunautat scientifica. Dempuèi, la personifiquèt largament, fins a elargir lo modèl a una dimension mistica veire religiosa, mas sens jamai ne far una entitat conscienta o una mena de dieu vivent. Las teorias Gaïa al contrari, se reclamant d'aquelas assercions, desvolopèron en seguida l'idèa que la Tèrra aurián una « consciéncia », veire que seriá una mena de divinitat, dins la tradicion del movement New Age.

Gaïa es, dins la mitologia grèga, la divesa de la Tèrra, maire dels dieus e dels titans, ligada al culte de la feconditat, e tanben una de las mai ancianas representacions teïstas de l'istòria umana perque se trobèt d'estatuas de la tèrra maire (Granda Divesa) a l'epòca preïstorica (Mohenjo-daro e Harappa). Lo nom de l'ipotèsi foguèt causida per Lovelock sus l'avís de l'escrivan e amic William Golding; l'universalitat del nom, d'en primièr a causa de la difusion de la mitologia grèga, mai lo fach que le nom dralha una idèa de proteccion e de maternalisme, balha a l'ipotèsi una metafòra adequata. Lovelock fuguèt, dempui lo començament, conscient de l'importança de donar una metafòra universala e imediata per far venir lo contengut vulgarizable e de rivalizar amb los autres modèls reconeguts. Al contrapunt d'aquel aspècte positiu, Lovelock parla tanben de Kali, divessa que representa l'aspècte destructor divin dins l'indoïsme, aspècte negatiu de la Tèrra se per escasença expulsava l'òme.

Gaïa e lo darwinisme

Lovelock consèrva la teoria de Darwin sus l'evolucion de las espècias al sen de lor mitan. L'ipotèsi Gaïa intègra donc las conclusions de la seleccion naturala, malgrat una critica del genetician anglés Richard Dawkins al començament dels dichs de Lovelock. Dawkins considèra que se pòt pas atribuir un ròtle a la Tèrra dins l'evolucion. Lovelock nega aquel argument e quitament intègra la « teoria del gèn egoïsta » de Dawkins a son modèl. L'ipotèsi Gaïa es, segon el, pas cap de biais en contradiccion amb las conclusions del darwinisme, qu'a per objècte epistemologic lo vivent. Fin finala, Lovelock pren del neodarwinisme l'idèa que la genetica a per ròtle d'adaptar pel melhor las espècias a lor mitan. Atal desvolopa un concèpte mixte, aquel d'ecoevolucion, que definís lo vivent coma una proprietat emergenta de l'ecosistèma; alara que cada espècia seguís lo seu interès, la combinason de lors accions tend a contrepesar los efièchs sul cambiament environamental.

Edward Osborne Wilson.

Mas Darwin afirma que lo mitan modifica las espècias, non lo contrari, e es aquó qu'opausa Richard Dawkins a Lovelock. Acceptant lo costat autoregulator de la planeta, insistís sul fach que Lovelock oblida la condicion essenciala necessària per definir un èsser vivent e son evolucion, qu'es « l'oposicion permanenta a un mitan exterior (presas e predators), sol susceptible d'o far evoluir dins lo temps pel mecanisme plan conegut de l'evolucion naturala ». Mas la Tèrra possedís pas de predator e evolua dins pas cap de mitan permetent la competicion; seguís que l'ipotèsi Gaïa es un abús del modèl de la seleccion naturala, çò que Lovelock reconeis tanben. Pasmens, amb son modèl de simulacion informatica Daisyworld, Lovelock intègra a sa teoria la vision de Darwin, que ven compatibla amb los seus postulats: « Daisyworld foguèt imaginat per mostrar que la teoria darwiniana de l'evolucion per la seleccion naturala es pas en contradiccion amb la teoria Gaïa, mas ne fa partida tota ».

Lo debat seguèt amb lo sosten balhat a Lovelock per l'entomologista Edward Osborne Wilson, amb son obratge The Future of the life (2002). Wilson es tanben un pròche de Dawkins. Fondator de la sociobiologia, Wilson permet d'adaptar lo modèl ecologista de Lovelock amb aquel, filogenetic, de Darwin. Se Wilson dich partir de las espècias per devinar un ecosistèma intelligent, Lovelock part, el, de l'ecosistèma per acabar a definir las espècias i contribuissent, mas, segon Wilson, abedos s'encontran. Mas, de zonas de conflictes existisson encara entre lo modèl gaïenc e la teoria de la seleccion naturala. La principala concernís l'abséncia de capacitat de reproduccion, capacitat qu'es lo pròpri de las espècias, e que Gaïa possedís pas.

Gaïa e la sistemica

Lo modèl de Lovelock s'enrasiga precisament dins la sistemica, la quita teoria nascuda de la cibernetica de Wiener e expausada per exemple per Joël de Rosnay dons Lo Macroscòpi. Gaïa respond atal a totas las proprietats ligadas a la definicion d'un sistèma. Lovelock e los seus partisans faguèron de contunh dins lors obratges de la Tèrra, de son climat e dels seus proceses de sistèmas obèrts seguent las conclusions de la cibernetica, quitament se de proceses son pas coneguts coma sistemics per de detractors coma Richard Dawkins. Lo sistèma-Tèrra possedís en efièch tres caracteristicas ciberneticas :

La « biosfèra » coma un sol sistèma. L'« ecosfèra », o sistèma del vieant, es al centre.

• l’« interaccion », que fa referéncia a l’idèa d’una causalitat non lineara e qu'intra dins los fenomèns d'ecoevolucion e de simbiòsi en biologia. L'interaccion (que se confond amb lo concèpte de « finalitat ») se manifèsta dins la recerca de contunh d'estats estables, en interaccion amb la biosfèra;

• la « totalitat », que postula que s'un sistèma es d’en primièr un ensems d’elements, a aquò es pas redusit, l'idèa es formulada atal: « l'ensems es mai que la soma de las seuna partidas ». La Tèrra se compòrta atal coma un ensems coerent en bocla tancada: « Per la teoria Gaïa, vesi la Tèrra e la vida que pòrta coma un sistèma, sistèma qu'a la facultat de regular la temperatura e la composicion de la superfícia de la Tèrra e de la mantenir propici a l’existéncia dels organismes vivents. L’autoregulacion d'aquel sistèma es un procès actiu foncionant mercé a l’energia donada sens contrepartiada pel rai solar. » ;

• l’« organizacion » es lo concèpte central per comprene çò qu’es un sistèma. L’organizacion es l’agençament d’una totalitat en foncion de la reparticion dels seus elements en nivèl ierarquics. Una interaccion amb de sistèmas dinamics subordenats es une partida integranta de Gaïa : « La majoritat dels geoquimistas considèran l’atmosfèra coma un produch final de l’emission de gases planetaris e èran convençuts que las reaccions subsequentas per procès abiologics avián determinat son estat actual (…) La vida empruntava simplament los gases a l’atmosfèra e li tornava non modificats. » Aquela proprietat es demostrada pel modèl de simulacion Daisyworld ;

L'ipotèsi Gaïa ven tanben, après sa reconeissença en 2001 al Congrés d'Amsterdam, un pilar fondator del modèl interdisciplinari ecologic nomenat Earth system science, que reünís fòrça disciplinas scientificas dins una volontat comuna: comprene, modelizar e preveire los tressauts de la Tèrra, dins un apròche sistemic.

Precedents teorics

Precedents filosofics

Dins l'Antiquitat, los estoïcians concebon l'Univèrs coma un ensems ordonat (lo cosmos) ont tot a una causa, de biais qu'un eveniment, quin que siá, provòca de segur un eveniment futur determinat. Pels Grècs, la rason es la facultat que nos permet de sasir aquelas relacions de causa a efièch. Al meteis temps, los estoïcians nomena « Rason » (lo logos) aquel ordonançament universal de la Natura que fòrma un ensems qualificat de « divin ».

Johannes Kepler, al sègle XVII, foguèt lo primièr scientific a far sorgir l'idèa que la Tèrra seriá pareis a un organisme redond e unic. Lo quite Leonardo da Vinci faguèt una comparason entre lo foncionament intèrne del còs uman e lo mecanisme terrenc. Encara, la pensada de Lovelock s'apròcha d'aquela de Ralph Waldo Emerson, filosòf american, que volgava tornar far una plaça a la Natura dins lo debat metafisic. Per Emerson, dins son obratge Nature (1836), l’òme venguèt un semiòme, qu'utiliza la natura solament per la seuna compreneson, pel trabalh penós de las fòrças materialas, perque a perdut las seunas fòrças espiritualas. Fin finala, l'ecologia literària d'Henry David Thoreau, davancièr de la consciéncia environamentala segon Donald Worster, prepausa una vision espiritala de la Tèrra pròche d'aquela de Gaïa. Thoreau dich atal en 1851 que « la tèrra que cauqui es pas una massa inèrta e mòrta, es un còs, possedís un esperit, es organizada e permeabla a l'influéncia de son esperit e tanben la mica d'aquel esperit qu'es en ieu »; parla encara de « tèrra viventa » e de « granda creatura ».

Precedents scientifics

Las metafòras scientificas assimilant la Tèrra a un organisme vivent son nombrosas abans Lovelock. Friedrich Ratzel es l'un dels primièrs scientifics a parlar d'organisme terrèstre, concèpte central de çò que nomena la biogeografia. Jean-Baptiste Lamarck, partisan d'una teoria parallèla a aquela de Charles Darwin, ja aviá desvelopat l'idèa que la Tèrra seriá un ensems organizat e interdependent. Lo geològ James Hutton, dins son obratge fondator per aquela disciplina, The Theory of the Earth, explica en 1785 : « I consider the Earth to be a super organism and that its proper study should by physiology » (« Considèri la Tèrra coma un super organisme e que lo seu domèni d'estudi deuriá èsser la fisiologia »).

Thomas Henry Huxley, un partisan de Darwin, pensa, a partir de 1877, que la Tèrra s'autoregula. Lo matematician Alfred Lotka fonda enseguida un apròche de la dinamica de las populacions biologicas que lutan per la mestresa de las ressorsas energeticas, fins a modelar e influenciar lor mitan — idèa tornada per James Lovelock amb lo concèpte d'ecoevolution. En 1924, lo paleontològ e geològ Teilhard de Chardin fabrega, en ligam amb Vernadsky e lo filosòf Édouard Le Roy, lo concèpt de « noosfèra », qu'utiliza Vernadsky: s'agís de l'ensems format per las interaccions de consciéncias a la superfícia de la planeta, fins a formar pas mai qu'una sola entitat. Lewis Thomas, el, vei la Tèrra coma una cellula unica. Mai, en 1960, lo biologista Eugène Odum vei dins los ecosistèmas d'entitats autoreguladas.

E subretot son las teorias de Vladimir Vernadsky e de Walter Cannon qu'influencièron l'ipotèsi Gaïa.

Vernadsky e las jaças ecologicas

La nocion de « biosfèra » enonciada per Vladimir Vernadsky (1863-1945) en 1924 es lo precedent conceptual fondamental de l'imatge d'un sistèma d'esperel enclaus e tendent a l'autoregulacion optimala. Fondator de la geoquimia modèrna, Vernadsky postula que la vida s'exprimís coma una fòrça geologica e constituís un fenomèn cosmic. En efièch es lo concèpte de biosfèra que, selon Eileen Crist e H. Bruce Rinker, prefigurèt lo modèl biogeoquimic. Lo modèl gaïenc que prepausa per la planeta se compausa de diferentas jaças en interaccion: la litosfèra, nuclèu de ròca e d'aiga; l'atmosfèra, envelopa gasosa constituissent l'aire; la biosfèra constituida par la vida; la tecnosfèra resultant de l'activitat umana e fin finala la noosfèra o esfèra de la pensada. L'ambidion de l'Earth system science es de comprendre en que la Tèrra es un sistèma ont caduna d'aquelas jaças participa a la mecanica generala. Vernadsky considèra que la compreneson d'aquel fenomèn global se pòt pas far sens prene en compte l'accion del Vivent — idèa que Lovelock exprimís mejans l'ecoevolucion.

Walter Cannon e lo concèpte d'omeostasia

Evocat pel mètge Claude Bernard, lo concèpte biologic d'« omeostasia », fabregat per Walter Cannon (1871-1945), puèi precisat per William Ross Ashby, a partir de dos mots grècs: stasis (« estat », « posicion ») e homoios (« egal », « semblabla a »), definís l'estabilizacion dels estats que permeton los processes biologics de la vida. Dins son obratge fondator, The Wisdom of the Body, Cannon definís atal l'omeostasia: « Los èssers vivents superiors constituisson un sistèma obèrt presentant fòrça relacions amb l'environament. Las modificacions de l'environament desencadenan de reaccions dins lo sistèma o l'afèctan dirèctament, acabant per de perturbacions intèrnas del sistèma. De talas perturbacions son entre autre mantengudas dins de limitas estrechas perque d'ajustaments automatics, a l'interior del sistèma, intren en accion e que d'aquel biais sián defugidas las oscillacions amplas, las condicions intèrnas essent mantengudas a quicòm près constantas ».

De biologic, lo concèpte ne venguèt a designar tota recerca d'un estat d'equilibri, al sen d'un sistèma cibernetic. Aquela autoregulacion pòt èsser aplicada a l'ecologia, al climat e quitament als cicles geoquimics, e nais de multiplas interaccions dels diferents constituents del sistèma concernit. La « proprietat emergenta » traduch lo concèpte d'omeostasia dins lo domèni cibernetic e utilizat pel modèl biogeoquimic coma essent la capacitat, pel sistèma-Tèrra, per manténer una temperatura establa e favorabla a la vida.

Genèsi e actualitat de l'ipotèsi Gaïa

De Mart cap a Tèrra

En 1970, Lovelock fonda sa teoria Gaïa, fasent partit deml modèl mai vast de l'« Earth system science », eissit de las recèrcas de la NASA dins los ans 1980, e desvelopat per David Wilkinson, biologista al departament Biological and Earth Sciences. Aquel ipotèsi — que l'ecològ aprigonda pauc a pauc, d'en primièr sol puèi amb un collectiu de scientifics de tota mena — utilisa un procès geonomic (quitament s'aqueles autors utilizavan pas encara aquel tèrme, pauc conegut en 1969).

James Lovelock, a çò d'el, dins la comtat de Cornoalha, en Grand Bretanha.

Lo còr de l'ipotèsi de Lovelock es que la biomassa modifica las condicions de vida de la planeta dins un sens que las rapròcha dels seus besonhs, fasent atal la planeta mai « espitalièra ». L'ipotèsi Gaïa liga aquela nocion d'« espitalitat » a l'omeostasia. Aquel apròche li venguèt dins los ans 1960, alara que trabalhava amb la NASA, per realizar d'instruments cargats de reculhir de pròvas de vida, pendent las missions d'exploracion dels planetas del sistèma solar per de sondas. Lovelock se demanda cossí un extraterrèstra saupriá qu’i a a vida sus tèrra e conclutz que l'atmosfèra es benlèu çò melhor per indicar la preséncia d'una biosfèra. Prepausa alara l'analisi de l'atmosfèra de Mart coma mejan de reperar la vida, sostenent se n'i aviá una, que « li caldrá utilizar l'atmosfèra per i posar de matèrias primièras e evacuar de degalhs; aquò acabariá per ne modificar la composicion ». Son primièr article Life Detection by Atmospheric Analysis, amb D. R. Hitchcock, pareguèt en 1967 dins la revista de Carl Sagan, Icarus. Sas conclusions permeton gaire d'apellacion: Mart podèt pas aver abrigat la vida perque son atmosfèra mòstra pas cap de signe de regulacion facha per pas cap d'organismes. Aquela concepcion lo faguèt ostracizar dins lo mitan scientific de la NASA.

La concepcion de Lovelock influéncia los protocòls seguits dins lo domeni de l'exobiologia. Fòrça prediccions de la teoria Gaïa en efièch menèron a de « descobèrtas planetàrias significativas ».

Lovelock s'interèssa enseguida, personalament, a la question de la continuitat de la vida. En efièch, aquela se mantenguèt malgrat un aument de 30 % de la luminositat solara dempuèi la formacion de la Tèrra. La temperatura globala varièt alara fòrça pauc e çò a causa d'una regulacion que se cal explicar: « aquelas reflexions me menèron a conjecturar que los èssers vivents regulan dins lor interès lo clima e la quimia de l'atmosfèra ». Lovelock trabalha enseguida amb la respectada biologista Lynn Margulis; anbendos escrivon un primièr article scientific, en 1974, fondator del modèl geobioquimic titulat « Biological modulation of the Earth’s atmosphere ». Dins aquel article, estudia l’idèa que la composicion de l’atmosfèra terrèstra, sa temperatura e son pH se regulan pels organismes vivents per tòca d'optimizar lors reproduccions. Mòstran que la Tèrra es un sistèma de contraròtle actiu capable de mantenir la planeta en omeostasia.

James Lovelock pòrta enseguida sas recèrcas sus la geobioquimia; dins l'encastre d'un programa d'estudi oceanologic, de que sorgís l'ipotèsi CLAW, descobrís los entorns moleculars naturals dels elements sofre e iòde: lo sulfur de dimetil (DMS) e l’iodur de metil, que venon una brica fondamentala de sa teoria.

Fin finala, dins una seria d'articles, examina en que l'ipotèsi Gaïa es compatibla amb las conclusions de la seleccion naturala. Sols unes especialistas li fan alara bon acuèlh e Lovelock afronta Richard Dawkins, defensor internacional de la teoria de l'evolucion darwiniana. Acaba pasmens per s'accordar amb lo biologista de la seleccion naturala sus l'incompatibilitat de son modèl amb los canons darwinians. « Perque dobtava pas de Darwin, quicòm deviá mal anar dins l'ipotèsi Gaïa » diguèt, tornat alara a son ipotèsi de trabalh. En 1981, Lovelock trenca amb los modèls precedents (levat aquel de Vernadsky) que considèran que la biosfèra sola s'autoregula e ne fa conforma son ipotèsi amb los postulats darwinians, qu’utilizan la simulacion informatica de Daisyworld.

Del sulfur de dimetil cap al modèl informatic Daisyworld

L'ipotèsi de trabalh de Lovelock pòt se resumir del biais seguent: l'ensems del sistèma (geologic e biologic) se regula, e aquò mejans un malhum complèxe d'interaccions e de retroaccions. La subtilitat d'un tal malhum implica una multitud de paramètres quimics.

Esquèma del cicle del dimetilsulfur (DMS) dins los oceans segon l'ipotèsi CLAW

En 1986, a Seattle, Lovelock, Robert Charlson, M. O. Andreae e Steven Warren decobriguèron que la formacion de las nívols e, per consequéncia, lo clima, dependon del dimetilsulfur — DMS en anglés — engendrat per las algas Coccolitofòras del fitoplancton dels oceans. Aquelas quita algas participan al cicle del carbòni. Lo sulfur de dimetil produch per aquelas algas s'oxida dins l'atmosfèra e constituís los nuclèus de condensacion de las nívols. Lo sulfur de dimetil a donc un ròtle fondamental dins la formacion de la cobertura nivolosa de las regions situadas al dessús dels oceans e, al delà, dins l'equilibratge termic. N'es lo meteis per l'Iodometan.

Lovelock i vei alara un dels mecanismes de regulation de Gaïa, la retroaccion amb que las algas e los nívols son ligats; per aquela descoberta, recebèt en 1988 lo prèmi Norbert Gerbier de la comunautat dels climatològs. Es aquel mecanisme que li venguèt l'idèa tornar far un modèl elementari de Gaïa, mejans una simulacion informatica basada sus de paramètres rudimentaris. Lovelock escriguèt un primièr article de dimension epistemologica al subjècte de l'ipotèsi Gaïa en 1989 amb lo títol Geophysiology, the science of Gaia mas tenguèt de probar experimentalament son modèl.

Exemple de las corbas calculadas mejans lo modèl informatic Daisyworld. Naut : proporcion del mond cobèrt per las pimparèlas (corba presentant un plan a 0,7, en violet). Aquel exemple es mai complèxe que lo modèl simple, que fa intervenir d'autras populacions coma les conifèrs, l'aiga (corba presentant un maxim de 0,2, en blau) e los nívols (corba creissenta, en blanc). Bas : temperatura mejana en foncion de la luminositat solara, dins lo cas d'una tèrra arida (corba de contunh creissenta, marron) e aquel d'un mond abrigant doas populacions de pimparèlas (corba presentant un platn, violet).

Donc realizèt, en 1983, amb lo geoquimista estatsunian Andrew Watson, un modèl informatizat destinat a procar un mecanisme autoregulator simple: aquel de la temperatura terrèstra, fasent intervenir los vegetals. Aquelas conclusions foguèron publicadas enseguida lo meteis an dins la revista Telus. Aquel modèl numeric, nomenat Daisyworld (« mond de las pimparèlas » en anglés), utiliza un sistèma simple fasent intervenir tres variablas: la luminositat solara e las superfícias cobèrtas per doas populacions de pimparèlas, l'una negra e l'autra blanca, e que s'espandís passada la temperatura de 5 °C e podent pas céisser mai al delà de 40 °C. Mòstra que l'equilibri entre populacions de pimparèlas, que determina l'albedo, tend a mantenir la temperatura constanta quand la luminositat solara varia: la biosfèra i servís d'agent omeostatic. Dins una segonda version del modèl, Lovelock e Lee Kump, en 1993 puèi en 1994, provan que lo darwinisme es compatible amb lor modèl numeric perque la populacion de las pimparèlas es regida per las leis de la seleccion naturala. Una autra simulacion, nomenada Damworld (« lo mond de la restanca »), permet tanben a W. D Hamilton e Peter Henderson, en 1999, de metre en jòc tres espècias animalas.

Mercé a Daisyworld, las recèrcas progresson e fòrça versions logicialas apareguèron. Dos biologistas: John Maynard Smith e William Hamilton confirmèron enseguida las conclusions de Tim Lenton quand publiquèt dins la revista Nature en 1998 un article titulat « Gaïa and natural selection » ont apond, amb succés, de factors quimics (oxigèn e fosfat) e de variablas d'adaptacion segon la seleccion naturala. William Hamilton ensems amb escriguèt Tim Lenton un article: « Spores and Gaïa » que fa un ligam entre l'ocean, las algas e lo climat. Segon los autors, lo modèl de simulacion de Lovelock es una vertadièra revolucion e Hamilton planta alara lo debat on l'ipotèsi Gaïa s'inscrich: dins d'una emission de television, en 1999, explica: « Tot coma las observacions de Copernic avián agut besonh d'un Newton per las explicar, avèm besonh d'un autre Newton per explicar cossí l'evolucion darwiniana fa una planeta abitabla ».

L'ecològ Stephan Harding enfòrça la simulacion de Lovelock e Watson en modelizant d'ecosistèmas entièrs, mai complèxes, e prenent en compte entre autras de cadenas alimentàrias. Aquelas conclusions son publicadas dins son article « Food web complexity enhances community stability and climate regulation in a geophysiological model ». Harding considèra que la biosfèra enseja per quin biais que siá de s'autoregular, amb la seleccion naturala, tèsi que forma le centre de son argumentation dans Animate earth: science, intuition and Gaia (2006).

La consecracion internacionala: las conferéncias

Foguèt pendent doas conferéncias Chapman, patronizadas per l'American Geophysical Union (AGU), que Lovelock expausèt publicament, per la comunautat scientifica concernada, son ipotèsi. Dins la conferéncia de 1988, a San Diego, una definition de l'ipotèsi foguèt pausada ; encara James Kirchner prepausa sa division epistemologica. Segon el, se pòt comptar cinc « sosteorias »: Gaïa influenta, coevolucionària, omeostatica, teleologica, optimisanta, qu'unís en dos Gaïa: weak Gaïa e strong Gaïa. Fòrça conferencièrs, e tanben de criticas reconeguèron alara « l'ingeniositat del novèl agach sus la planeta que constituís lo modèl de Gaïa » e lo nom de « teoria Gaïa » remplaça aquel d'« ipotèsi Gaïa ».

Una segonda conferéncia Chapman foguèt organizada los 19 e 23 de junh de 2000 a Valéncia. Las tres tematicas abordadas son destinadas a consolidar l'ipotèsi. Examinèt: « Gaia dins lo temps », « Lo ròtle del vivent dins la regulacion dels cicles biogeoquimics e del climat » e « Cossí gerir la complexitat e los mecanismes de retroaccion del sistèma terra ». L'obratge Scientists debate Gaia (2004), jos la direccion de Stephen Schneider, amassa totas las intervencions.

Foguèt en julhet de 2001, pendent la conferéncia d'Amsterdam, nomenada « Challenges of a Changing Earth: Global Change Open Science Conference », ont participèron las quatre organizacions màgers de recerca sul Cambiament Global, que la teoria de Lovelock se vei consacrada dins lo mitan scientific. En mai d'un milier de delegats signèron alara una declaracion comuna que l'article principal enoncia: « lo sistèma Tèrra se compòrta al biais un sistèma unic autoregulat, compausat d'elements fisics, quimics, biologics e umains ». L'ipotèsi Gaïa atal « s'emancipa », explica Lovelock dins Lo Revenge de Gaïa. Biologistas e geològs s'acòrdan sus l'essencial e los delegats concluson sus la necessitat de fusionar las disciplinas dins un apròche unic e coerent, un sistèma novèl per una sciéncia globala de l'environament : l'« Earth system science » que Lovelock volgava al començament de las seunas òbras.

Una quatrena conferéncia, que se debanèt en octobre de 2006 a Arlington, presidada per Lynn Margulis, nomenada: Gaia Theory : Model and Metaphor for the XX^e Century, al sens de de l'universitat de George Mason, amassèt fòrça especialistas: Tyler Volk, Dr Donald Aitken, Dr Thomas Lovejoy, Robert Correll, J. Baird Callicott. L'axe màger de reflexion es subretot l'apòrt de l'ipotèsi Gaïa a la compreneson del fenomèn d'escalfament global.

La geofisiologia

Fondada en 1996 a Oxford per Peter Westbroek, la Societat de geofisiologia perlonga lo modèl biogeoquimic, jos un autre nom qu'aquel de « Gaïa » e constituís « lo camp d'estudis de las interaccions entre la vida e lo rèste de la Tèrra ». Segon Westbroek la « geofisiologia » « es un autre mot per l'idèa de Gaia lançada par James Lovelock, mas foguèt eliminat lo mot Gaïa, perque aviá estat acaparrat pel new age, e qu'èra contaminat per la sciéncia ». Inventada per James Hutton al sègle XIX, aquela disciplina combina diversas apròches: la genetica, la biologia, la sistemica, la climatologia, la geologia, la biogeoquimia tanben e a per tòca, entre autres, de lutar contra le despartiment scientific, mas tanben contra lo dogmatisme e l'obscurantisme. Lo ròtle d'agent geofisiologic de l'alga Emiliania huxleyi, per exemple, es revelator d'un sistèma complèxe, de l'« organisme vivent mai grand existissent ».

Lynn Margulis, que trabalha amb Lovelock a partir de 1971.

Las recèrcas en geofisiologia son nombrosas e amassan d'especialistas avent ja trabalhat amb Lovelock o de fòrça expèrts: Tyler Volk e D. Schwartzman per l'apròche bioastronomic (amb la nocion d'abitabilitat), A.S. McMenamin Mark e L.S Diane McMenamin per l'estudi de la vida marina, Michael Woodley pel ligam seleccion naturala-ecosistèma, Axel Kleidon per la relacion omeostasi-entropia dins lo coble biòt-clima, o encara G. Evelyn Hutchison pels procèsses de regulacion del biota.

Lo modèl de Lovelock

Una metafòra euristica

Lovelock foguèt, dempuèi lo començament, conscient de la dimension non scientifica del nom donat a l'ipotèsi d'una autoregulacion al nivèl global. Pasmens la tòca èra d'en primièr pedagogica, mercé a una metafòra euristica : « Es sonque considerant la nòstra planeta coma una entitat viventa que podèm comprene (benlèu pel primièr còp) perque l'agricultura a un efièch abrasiu sul teissit vivent de son epidèrme e perque la pollucion l'empresona tant coma nosautre. » Lo modèl de Lovelock es euristic car vòl una fusion de las disciplinas, fins alara bugetadas (la biologia d'un costat, la geologia de l'autre) e tanben l'annexion d'autras sciéncias mai novèlas coma la genetica o l'ecologia, e quitament la politica. Lovelock tanben vei dins la conferéncia d'Amsterdam de 2001 un primièr pas positiu cap a una sintèsi de las sciéncias de la Tèrra e de la vida, centrada sus la planeta coma sistèma autoregulat.

Una analogia esperitualista

Los cicles naturals (aicí lo cicle del carbòni) pròvan l'existéncia dels mecanismes de regulacion ont èssers vivents e geologia menan a n'estabilizar los paramètres.

La metafòra d'una Tèrra autoregulada pòt menar a de deribas religiosas, veire a la candidesa scientifica, coma al subjècte del nuclear civil que Lovelock es partisan. En efièch l'analogia utilizada per Lovelock ancora sa concepcion dins un paradigme esperitualista e la simplicitat de l'imatge sovent donèt una critica del metòde. Mas foguèt sobretot Anne Primavesi que, dins Gaia's Gift, mostrèt lo ligam qu'existís entre fe e ecologia gaïenca, ligam que Lovelock desira e que s'aplica desperel, dins sa vida videnta, a çò d'el en Anglatèrra. Çò que cèrca, es un novelum del sentiment mistic de la Tèrra Maire, al contrari de las cresenças actualas materialistas, basadas segon el sus « un meteis sòcle de cresença religiosas e umanistas: la Tèrra es destinada a èsser espleitada pel ben de l'umanitat », e que la cultura judeocrestiana encoratjèt.

Un constat de societat

Un novelum filosofic

Lo modèl biogeoquimic es una volontat scientifica de fusionar las disciplinas per tòca de destriar lo sistèma Tèrra, mas es tanben un constat e un pronostic per la civilzacation mondiala: « La nòstra civilizacion se trapa dins la situacion d'aquel que la dròga tuará, que continue o daisse subte de ne prene » explica Lovelock. Considèra de fach la natura umana coma essent « esquizoïda », tot coma lo duò D. Jekyll e M. Hyde d'Stevenson. Lo modèl de Lovelock, de scientific, ven militant per que dona un vam nòu al movement de l'ecologia prigonda, qu'implica un novelum esperital, mas tanben racional, al respècte de l'environament.

Las referéncias filosoficas son nombrosas dins las òbras de Lovelock. Cita John Gray que, dins Straw Dogs : Thoughts on Humans and Other Animals (2003), analisa las consequéncias de la demografia coma essent lo factor primièr de la tendéncia autodestructitz de l'umanitat. Lovelock tanben cita la filosòfa Mary Midgley, que, dins Science and Poetry (2001), avertís contra lo reduccionisme de la pensada scientifica, modèl oposat a l'ipotèsi Gaïa. La separacion de l'esperit e del còs, aviada a partir de René Descartes, menèt segon el a una vision reduccionista del mond e, en consequéncia, a son espleitacion. Puèi, per Lovelock, ven urgent de tornar pensar lo sens de l'òme dins la Natura, o alara poiriá nos destruire, en reaccion a la nòstra activitat destructritz. L'« afògament de la vila » es de segur una absurditat que menèt l'òme a obliar son mitan. Las reformas e plans ecologics mondials tanben çò mens marrit: lo mite del desvelopament sostenible e las energias alternativas son d'ideologias que permeton d'alunhar lo problèma segon Lovelock e Margulis, problèma que daissa la nòstra capacitat d'adaptacion dels nòstre besonhs al mitan, e non pas de somission del mitan als nòstres besonhs. Reconéisser aquela menaça es la sola causa que pòsca mobilizar l'òme: « D'el moment qu'un dangièr vertadièr e subte es pas percebut, la tribú n'agís pas a l'unisson » çò explica.

Una critica de la demografia creissenta

Lo desboscament destrusís los mecanismes naturals de regulacion.

Lo problèma màger es, per Lovelock — e a contrario de la pensada comuna — la demografia, causa de la pollucion e de la subrespleitacion de las fonts naturalas : « Las causas que fasèm a la planeta son pas agressivas e pas mai representan una menaça geofisiologica, del moment que las fasèm pas a granda escala. S’i aviá sus Tèrra sonque 500 milions d’umans, gaireben res de çò que fasèm ara a l’environament perturbariá pas Gaïa. […] Es pas una simpla question de subrepopulation; una fòrta densitat de populacion causariá mens de perturbacions dins las regions temperadas de l’emisfèr Nòrd que dins los tropics umids. » L'antropizacion pòt, fin finala, se resumir a la subrepopulacion que destrusís los mecanismes naturals de retroaccion negativa, menan al desreglament de la Tèrra: « Un eslogan coma « la sola pollucion, es la populacion » designa una implacabla realitat. La pollucion es tothorn afar de quantitat. Dins l’estat natural, i a pas cap de pollucion. […] Pas cap de damatges ecologics que sèm ara confrontats — la destruccion dels bòscs tropicals, la degradacion de las tèrras e dels oceans, la menaça imminenta d’un escafament de la planeta, la diminucion de lo jaç d’ozòn e la pluèjas acidas — seriá pas gaire un problèma perceptible se la populacion umana de la planeta èra de 500 milions. » Los detractors qualifiquèron Lovelock de neomalthusianisme perque propausa de tornar a de mejans de luta demografica o de regulacion de las naissenças, pasmens sens jamai caucionar l'eugenisme.

Una critica de l'ecologia politica

Lo modèl Gaïa s'opausa radicalament als corrents ecologistas politicas actuals: « Los militants ecologistas, las Glèisas, los politicians e los scientifics se preocupan totes dels damatges causats a l’environament. Mas se son preocupats, es pel ben de l’umanitat » explica Lovelock qu'escarnís sovent dins los seus escrichs los movements ecologistas, acusats de perpetuar un antropocentrisme candid. Lovelock los accusa de prendre pas lo problèma dins sa justa dimension scientifica, e de sostenir de punts de vista sens fondaments racionals coma la pollucion per la radioactivitat, l'eficacitat de las energias renovelablas, la plaça del nuclear civil fin finala. « L'ideologia dels ecologistas negra a la santat de la Tèrra » çò dich. Mai que tot, Lovelock taxa l'ecologia politica de contunhar a plaçar l'òme al centre de las preoccupacions ligadas al problèma de l'escalfament climatic. La posicion de Lovelock e dels partisans permetèt a de movements ecologistas pronuclears, coma lo collectiu Environmentalists For Nuclear Energy, de basar lors accions sus un fondament scientific.

Lo foncionament de Gaïa

Existéncia de constrencha fisicas

Lovelock precisa que quitament abans de comprene lo « foncionament » del sistèma gaïenc, es imperatiu de comprene lo fach que la Tèrra es somesa a un ensems de contrenchas o de limitatas sonque fisicas.

Mapa representant l'oxigèn dissolgut dins l'aiga.

Per exemple, las populacions biologicas obesisson a de règlas limitativas, sens que, la vida auriá agut una creissença exponenciala e çò empachant tota regulacion omeostatica. Çò meteis se passa al nivèls dels cicles geoquimics e dels autres « agents gaïencs ». Lovelock parla de « paramètres globals », e cita: lo climat, la composicion de l'atmosfèra e dels oceans, la luminositat solara, las proprietats de l'aiga, la fòrça geotermica etc. Pasmens, aquelas constrenchas environamentalas dependon de la tolerança dels quita organismes; existís per exemple una temperatura minim, maxim, e optimala per la multiplicacion de l'ensems dels vivents (levat unas espècias extremofils). Aquel constat val tanben per l'aciditat, la salinitat e la concentracion de l'oxigèn dins l'aire e dins l'aiga. « En consequéncia, los organismes devon viure a l'interior dels tèrmes fixats per las proprietats de lor mitan ». En realitat, Lovelock mòstra que per l'essencial la vida s'espandís entre 25 e 35 °C.

La formacion del jaç de superfícia es tanben una constrencha fòrta sus la vida oceanica; las proprietats de l'aiga limitan la multiplicacion de las espècias al delà d'una quita densitat. La salinitat de l'aiga es tanben un paramètre constrenhent: un taus superior en sal de 8 % provòca la mòrt de l'organisme. Fin finala, aquelas constrenchas fisicas impausadas per las proprietats de l'aiga an un efièch sus la creissença del vivent e determinan lo rapòrt entre aquela creissença, la temperatura, e la reparticion de la vida sus Tèrra. Lo contraròtle pel sistèma de la temperatura, mejans quatre processes identificats, es per el la pròva primièra d'una recerca d'un equilibri favorable a la vida. Mas lo mantenement d'una composicion quimica establa es tanben important. Las conclusions d'Andrew Watson e de Tim Lenton mostrèron los mecanismes regulant l'oxigèn atmosferic, permés pel ròtle del fosfòr. Los ròtles del seleni, del sofre e de l'iòde son tanben fondamentals per comprene la question. L'obratge de Lee Kump, James Kasting e Robert Crane, The Earth System, dona l'estat de las coneissenças actualas suls ligams complèxes qu'unisson las algas, la produccion de sofre gasós, la quimia atmosferica, la fisica dels nívols e lo clima.

Las retroaccions positivas

Lo modèl informatic Daisyworld permet a Lovelock e Lee Kump mostrar un fenomèn de regulacion automatica, e malaisit de comprene: las retroaccions positivas (positive feedback loop en anglés). Lo modèl mòstra en efièch que dins un scenari ont l'ecosistèma pròpri a las algas subís una agression, las fluctuacions s'espandisson jos l'efièch d'una retroaccion positiva — un aument sul còp, de la temperatura mejana s'escai. Lovelock pensa alara que tot apòrt de calor, quina que siá la font, será amplificat, sens que pas cap de resisténcia s'i opausa pas; la temperatura joga donc un ròtle dinamic fondamental, en mai de permetre un diagnostic de l'estat del sistèma global. Las retroaccions positivas pejòran un sistèma, empachant una estabilizacion en retorn, al contrari de las retroaccions negativas, que mena a contrapesar las primièras.

L'albedo, subretot aquel de la calòta glaciària del Pòl Nòrd participa a la regulacion de la temperatura solara.

Lovelock descriu sièis retroaccions positivas, o retroaccions antigaïencas segon la terminologia de James Kirchner a l'òbra sus la planeta :

1. l'albedo de la glaç: la fonda de la cobertura nevosa provòca a son torn un escalfament qu'accelèra lo procès. Lovelock cita l’efièch Budyko, del nom del geofisician rus Mikhail Budyko que ne descobriguèt la proprietat. Tyler Volk estudièt lo ròtle dels jaces de glaç dins lo procès de refregiment planetari;
2. la velocitat d'absorpcion del dioxid de carbòni e la generacion dels stratus marins, nívols blancs oceanics de fòrt poder reflector. Tot aument sens compensacion mena a una impossibilitat de regular lo sistèma
3. la desapareisson de las superfícias dels bòscs tropicals, provocada per l'aument de temperatura globala, e que damatge lo mecanisme de refregiment de las tèrras;
4. l'aument de las superfícias dels bòscs boreals de Siberia e del Canadà que, al contrari, absorban la calor a causa de lor color escura;
5. la liberacion del dioxid de carbòni (Tyler Volk) e del metan (Keith A. Kvenvolden e Bruce W. Rogers) dins l'atmosfèra après la desapareisson dels ecosistèmas pròpris als bòscs e a la alguas;
6. la liberation de la sèrvas de metan (gas a efièch de sèrra vint còp mai poderós que lo gas carbonic) enclaus dins las clatratas dels cristals de glaç fin finala.

N'existisson d'autres; Lovelock pensa tanben que de mecanismes de retroaccion positiva demòran de descobrir. La velocitat de calfament planetari es ara la mòstra d'una retroaccion positiva. Tanben existís a l'estat natural de « poses de dioxid de carbòni » que dissòlvan lo CO₂ dins l'aiga de pluèja, mas lo procès pòt s'acabar en una retroaccion positiva dangierosa; Lovelock cita tanben les tempèstas tropicalas que permeton a las algas de s'espandir.

Lo mecanisme de regulacion

La biosfèra: lo resultat d'una ecoevolucion

Lo regulator de bolas de James Watt mòstra, segon Lovelock, la simplicitat dels mecanismes de regulacion.

Lovelock insistís de contunh sul fach que lo mecanisme de regulacion possedís doas fàcias complementàrias e indissociablas: d'un costat l'evolucion geofisica e d'un autre l'evolucion biologica. La regulacion es atal lo fruch d'aquela dobal evolucion, o « ecoevolution ». Lo cas de l'azòt es exemplar selon Philippe Bertrand, coma aquel de la diversitat de las concentracions del dioxid de carbòni dins l'atmosfèra, vertadièra "repiracion de la Tèrra" descoberta pel modèl geobioquimic. E per prene en compte ambedós domenis, lo geologic e lo biologic, Lovelock prefèra explicar que son los ròdol ecologic qu'evoluís, e que los organismes vivents negòcian lor ocupacion d'aquel.

D'autre biais, un tal mecanisme escapa sovent a l'experiéncia scientifica: sola l'intuicion permet d'o comprene. Se se pòt mostrar de foncionaments globals, se pòt pas, explica Lovelock — mas tanben Joël De Rosnay, un dels teoricians de la sistemica — n'esperar un imatge precís, a causa que lo sistèma evolua e torna distribuir los mecanismes, que n'es pas qu'una proprietat emergenta. Lovelock prend coma exemple lo regulator de velocitat de James Watt: un estudi causalista d'aquel menariá pas que ne comprene sonqu'en partida lo mecanisme. Un tal mecanisme se fonda pas sul modèl classic causa efièch, a fortiori quand aquel modèl es d'escala planetària. L'ecològ pren alara coma segur que lo modèl olistic explica de fenomèns que la sciéncia lineara pòt pas comprene; amb aquò, l'ipotèsi Gaïa d'ancora dins un corrent de pensada controversiat, al sens que los seus axiòmas epistemologics fan pas consensus al sen de la comunautat scientifica.

Biografia aviada de Gaïa

Per comprene lo mecanisme de regulacion de Gaïa, Lovelock pren coma exemple la biografia de la Tèrra, revelatritz mai d'un còp. L'estat de las coneissenças geologicas e filogeneticas nos permet de descriure precisament lo lent desvelopament d'una intencion estabilizatritz de l'ecosfèra, e çò fasent tot lo long de l'istòria de la planeta. Los mecanismes gaïencs prepausats son subretot aqueles del periòde paleoclimatologic de l'Arquean (-3800 milions d’ans) e al subjècte de la regulacion del sofre, de l'oxigèn, aquela del metan e del dioxid de carbòni.

Dins Las Edats de Gaïa (1988) Lovelock postula qu'a l'origina es l'incresabla calor que permetèt l'emergéncia de la vida, mejans lo ròtle dels organismes metanogèns, primièrs agents gaïencs qu'utilisa la Tèrra per regular lo taus de gas. Remarca qu'aquela idèa vòl ara s'impausar entre los geoquimistas. La Tèrra enseguida modifiquèt l'atmosfèra ont lo dioxid de carbòni remplacèt lo metan coma element dominant — tanben cerquèt a evoluir cap a un estat estable. L'apareisson de l'oxigèn enseguida (biais de pubertat de la Tèrra) permetèt l'espeliment de la vida, jos la forma d'eucariòtas; e mai aquel gas permetèt de conservar los oceans empachant la pèrda de l'idrogèn dans l'espaci. La planeta enseguida visquèt d'alternanças de periòdes caudas e frejas, bais de succession d'experiéncias destinadas a estabilizar definitivament l'atmosfèra propici a la vida. La Tèrra doncas experimentèt d'autoregulacion (self-regulation en anglés) e aquò dempuèi los començaments.

Los primièrs organismes contribuiguèron a constituir l'atmosfèra dins las primièras edats de la vida de la Tèrra.

Alara la filogenia multiplica, mejan la seleccion naturala e los ròdols ecologics, las espècias viventas. Los grands cicles naturals permeton de regular aquel estat d'equilibri, coma en participant al procès capital de refregiment. La tòca de Gaïa es subretot de regular la calor solara, nefast a la vida a partir d'un quita lindal per permetre l'espandiment del Vivent, pels nívols, per las calòtas polaras e glacièrs, per l'ocean e los bòscs fin finala.

Pasmens, recentament dins son istòria, la Tèrra es confrontada a un aument de 0,5 °C de la calor du Solelh. Lo periòde geologic del pleïstocèn, facha d'una alternança de glaciacions, testimònia d'un darrièr esfòrç de sa partida per regular aquela temperatura. Lovelock e Michael Whitfield tanben calculèron en 1981 que dins mens de cent milions d'ans, la calor solara será tròp fòrta pel sistèma de regulacion terrèstra, e s'encalará fatalament. Obligada d'evoluir cap a un estat mai caud, abrigará una autra mena de biosfèra.

Tanben l'òme accelèra lo procès, qu'es pas sonque del seu fach, destruïsent los bòscs ne relargant de gas d'efièch de sèrra. Lovelock conclutz que « Gaïa esta evoluir, confòrmament a las seunas règlas pròpias, cap a un novèl estat ont seram pas mai los benvenguts. »

Perspectivas e solucion segon l'ipotèsi Gaïa

Cap a una Tèrra arida

L'agricultura (en dessús: vista per satelit de culturas dins lo Kansas als EUA) e l'espleitacion de las superfícias naturalas menant a mermar l'eficacitat dels mecanismes de regulacion terrèstres.

Lo dangièr que la civilizacion s'expausa es multiple segon lo modèl biogeoquimic: totas las activitats umanas tendon a pejorar la situacion, e d'en primièr l'agricultura, vertadièra agression de la rusca terrèstra e amb de ressons prigonds: « Los ecosistèmas naturals son pas sonque aquí per èsser transformats en espleitacions agricòlas; tanben servisson a preservar lo clima e l'equilibri quimic de la planeta. » Lo desboscament es mai tard l'enjòc fondamental posat per l'ecologia gaïenca. En efièch, lo bòsc regula la calor; lo desboscament, en mai de liberar fòrça quantitats de CO₂ (per la combustion de zonas forestièras) perturba lo sistèma de regulacion termica mondial. Per comprene aquela realitat, Lovelock prepausa de « (...) chifrar la valor dels bòscs coma climatizators evaluant lo còst anadièr de l’energia necessària per obtenir mecanicament un refregiment comparable ».

Las consequéncias d'aquel ambedos mecanismes antropics es una Tèrra arida, que poiriá colomar a una temperatura de +4 °C a +5 °C abans la fin del sègle. Lo punt de nonretorn essent passat per Lovelock, sola l'inercia del calfament produch se pòt gerir, coma per una « retirada sostenibla » (sustainable retreat en anglais), cap a una civilizacion basada sonque sus l'energia nucleara.

La question de l'energia

Las energias alternativas essent manjadors de matièras primièras (e donc polluentas en CO₂ a la fabricacion), Lovelock recomanda coma solucion subte, al contrari de las revendicacions ecologistas politicas, de se virar cap al nuclear civil, sola font energetica establa, non polluenta e capabla de balhar a la civilizacion lo temps de tornar pensar son comportament. L'energia nuclara venent de la fission de segur produch de degalhs mas relarga pas cap de polluent. La fusion seriá mai preferible car auriá pas mai de degalhs radioactius, perque aqueles son reciclats coma combustibles pel reactor termonuclear. Lovelock pren alara França coma modèl de societat e que lèu adoptèt aquela energia. E mai França ensaj de desvelopar los primièrs reactors de fission de generacion III (o EPR): « Lo cas de la França es exemplar: lo nuclear provesís a una partida importanta dels seus besonhs energetics. »

Las centralas nuclearas son segon Lovelock lo sol esper per limitar los damatges ecologics.

James Lovelock considèra qu'aquela font d'energia es pro fisabla, pauc costosa al vejaire de l'installacion de las energias sosteniblas, e permetriá de dispausar del temps necessari per desvelopar un autre biais de viure. E mai, una tecnologia neta non nucleara demora un produch economic, que demanda d'ans abans d'èsser democratizada e accessible per totes, alara que la seguretat de la civilizacion obliga a un plan d'emergéncia eficaç. Lovelock i vei donc « un mendre mal », que permetriá mai de contunhar a sosténer la nòstra economia e industria, fòrça dependenta de l'energia electrica. Lo nuclear, quin que siá, permet de començar la « retirada sostenibla », que lo scientific opausa als « desvelopament sostenible », concèpte fals segon el car politic e nonscientific, antropocentric tanben: « ja es passat lo temps del « desvelopament sostenible »; devèm optar al contrari per una retirada sostenibla ». La tòca sul còp es d'estabilizar l'inercia provocada pel calfament climatic, tornant pensar lo nòstre biais de viure: « Siam pas obligats de venir de sants, mas sonque de pervenir a un estat d’egoïsme enlusit. ». Pasmens lo debat demora obèrt, e viu, entre scientifics partisans del nuclear civil sol e generalizat e scientifics partisans de las energias sosteniblas.

Aparar la civilizacion e « garir la Tèrra »

Fòrça criticas, coma Richard Dawkins o de responsables politics ecologistas, mostrèron la misantropia del modèl gaïenc, que de contunh vòl la reduccion demografica, cap benlèu fins a la desapareisson de l'òme. Mas se reconeis; Lovelok, voler conténer las massas, vòl fin finala aparar la civilizacion: « l'espècia umana es un biais de malautiá planetària. Mas la civilizacion, ela, es en dangièr. E es la civilizacion que nos rescata e fa de nosautres un atot presiós per la Tèrra. ». Segon el, nos cal « capvirar las nòstras disposicions de còr e d'esperit ». Son obratge Gaïa. Una medecina per la planeta se vòl destinat a fondar una civilizacion futura, mai responsabla e mai en armonia veire en simbiòsi tecnologica amb lo seu mitan: « Dins aquel obratge medical d’un genre novèl, es la Tèrra qu'es lo patient. Oubliam l’òme, los seus drechs, las seunas inquietudes e sofrança, e puslèu preocupam-nos de la nòstra planeta, que benlèu es malauta. Siam partida integranta d'aquela Tèrra e podèm doncas pas envisatjar los nòstres problèmas de biais separat. Siam tan ligats a la Tèrra que los seus raumasses e las seunas fèbras son tanben çò nòstre. », concepcion tanben desvelopada per Lynn Margulis dins Symbiotic Planet: a new look at evolution (1998).

Richard Dawkins, principal detractor de l'ipotèsi Gaïa.

James Lovelock e Chris Rapley prepausèron de solucions per agir sus la destabilizacion dels cicles de regulacion. La màger se passa a l'escala de la planeta e consistís a fertilizar lo plancton de l’ocean superior pujant las aigas ricas en nutriments de las prigondors per de tubs mercé al movement de las èrsas. Dins un article davancièr, titulat « A geophysiologist's thoughts on geoengineering » (2008) Lovelock suggerís una disciplina scientifica novèla, eissida del modèl biogeoquimic : la geoingenheria e que consistís a modificar globalament unas retroaccions. La primièra accion deu segon el portar sus l'albedo planetari mas la sintèsi alimentària tanben es un axe de privilegiar.

Principals detractors

Critica de l'ipotèsi: James Kirchner

James Kirchner, d'en primièr partisan de Lovelock, ensaja, dempuèi 1988, de mostrar l’inconsisténcia implicita e la polisemia de l'analogia gaïenca, que patís de l'abséncia d'una ipotèsi de trabalh clara. Kirchner vòl tornar plaçar lo modèl biogeoquimic al sen de l'Earth system science; Lovelock descriu segon el una metafòra plasenta al començament mas qu'a de limitas. Atal publica, respondent cada còp als obratges de Lovelock, l'article « The Gaia hypotheses: are they testable? Are they useful? » e un escrich de ton pamfetari, editat dins Reviews of Geophysics e titulat « The Gaia Hypotheses, Can it be tested? ». E mai, segon el, Lovelock manca subretot dins son incapacitat a definir clarament un encastre epistemologic; li fa repròchi un manca de rigor scientific que resumís dins una letra a la revista Nature disent: « Se discutam de la teoria de Gaïa sens precisar de quina ipotèsi parlam, podèm crear fòrça confusion ». Lo modèl se pausa pas en efièch sus de postulats refutables al sens de Karl Popper. D'autres scientifics pasmens rebutèron lo recors al metòde de Popper, que pròva pas res dins lo domèni biologic. Pendant la primièra conferéncia Chapman de l'Union geofisica americana, en 1988, Kirchner descompausa l'ipotèsi en cinc domènis de precision o non, qu'unís enseguida en doas categorias epistemologicas: las ipotèsis flacas (« weak Gaia ») : Gaïa influenta, Gaïa coevolucionària, Gaïa omeostatica, e las ipotèsis fòrtas (« strong Gaia »): Gaïa teleologica, Gaïa optimisanta. Tanben s'ataca a las cinc sosipotèsis fondant lo modèl Gaïa e ne mòstra l'inconsisténcia scientifica sul plan experimental coma al plan epistemologic.

Oposicion al principi d'ecoevolucion: W. Ford Doolittle

L'esterilitat de Mart, malgrat l'existéncia de mecanismes d'autoregulacion, ten a infirmar l'ipotèsi de Gaïa.

Los opausants a aquel punt de vista indican que los èssers vivents dins lo passat aguèron d'efièch màgers d'evolucion puslèu qu'un efièch estabilizant: per exemple la conversion de l'atmosfèra terrèstra dempuèi un mitan reductor cap a un mitan ric en oxigèn. De reaccions d'autoregulacion del meteis tipe foguèron observadas sus Mart dins doas de las tres experiéncias de la sonda Viking alara que foguèt pas possible de conclure a la preséncia de vida sus Mart. En consequéncia, una regulacion globala pòt existir sens l'intervencion de la biosfèra. Pel neodarwinista W. Ford Doolittle, dins son article Is Nature really motherly? (1981), Lovelock escaç explican pas perque las condicions de la planeta Tèrra son drasticament diferentas d'aquelas d’autras planetas coma Mart e, per aquò, fa error dins son apròche del procès de regulacion. Segon Doolittle, res dins lo genòma dels organismes pòt pas donar de mecanismes de retroaccion profitable al sistèma Tèrra, critica utilisada per Richard Dawkins dins son obratge The Blind Watchmaker (Lo relotgièr cèc) qu'explica: « there was no way for evolution by natural selection to lead to altruism on a Global scale » (« es impossible que l'evolucion, segon la seleccion naturala, mene cap a un altruisme sus una escala globala »).

Conclutz: « J. Lovelock ideas are inconsistent with everything we now think we know about the evolutionnary process » explica Doolittle citat in « Doolitle F. », sus ionesco.sciences-po.fr (consultat lo 28 junh de 2010).</ref>. (Las idèas de J. Lovelock son incompatiblas amb tot çò que sabèm ara sul procès evolucionari). En 1982, Richard Dawkins e W. Ford Doolittle avançan l’idèa, al contrari de la nocion d'ecoevolucion, que res dins la seleccion naturala pòt pas permetre de dire qu'existís un altruisme de granda escala de las espècias, sentiment qu'explicariá segon Lovelock la participacion de la biosfèra als procesesses globals. Fin finala Doolittle explica que la metafòra utilizada per Lovelock es abans de tot ecologic e non pas ligada a la seleccion naturala.

Conflicte amb lo neodarwinisme: Richard Dawkins e S. J. Gould

Lo conflicte epistemologic màger concernís lo neodarwinisme. Mai d'un biologistas acceptarián lo tipe d'omeostasia del mond virtual Daisyworld, mas considerarián pas la biosfèra coma avent de caracteristicas d'un organisme vertadièr. Los detractors del modèl, pel paradigme al subjècte de la teoria de de l'evolucion, son subretot lo genetician Richard Dawkins e lo paleontològ Stephen Jay Gould.

Richard Dawkins, dans The Selfish Gene, The Blind Watchmaker e The Extended Phenotype, insistís sul fach que la planeta pareis pas gaire a un organisme vivent, e que li manca mai de tot las nocions de « competicion », de « predacion » e de « pression de seleccion » per ne far un organisme al sens de la seleccion naturala. Puslèu la vei coma un sistèma ça o l’omeostatic, sens pas cap de reglatges fins e eficaces que caracterizan los organismes vivents del mond biologic, que son eissits de la competicion comolada sus de generacions. Per el, son los gèns que contraròtlan l’evolucion de la vida e non pas lo sistèma gaïenc. Los gèns serián destriats dins una molecula mai generala, lo replicaire. La critica principala de Dawkins pòrta sul fach que lo modèl gaïenc s'apròcha d'una pseudosciéncia car se basa sus una vision teleologica, d'inspiracion religiosa.

Stephen Jay Gould e los successors desvelopèron l'idèa que la biomassa iniciala (bacteriana e virala) fa pas la planeta mai « espitalièra » per ela mèsma, mas crea, relargant de gases eissits de sa fisiologia e espandissent, las condicions que, quand lor tòca, permeton l'apareisson de formas de vida mens simplas e mens resistantas (eucaryotas, pluricellularas, etc.) que, quand lor tòca, constituisson e modifican los mitans dins un sens que permet l'apareisson de novèlas formas de vida totjorn mai complexas e fragilas. Fins a que un eveniment endogèn (tectonic, volcanic, bioqumic, etc.) o exogèn (astronomic, meteoritic, solari) venga tornar crear de condicions mai rufas, ont solament subrevivon las espècias extremofilas (de granda majoritat unicellularas): son las fasas d'atudament de massa descrichas dins la teoria dels « equilibris ponctuats ». Dins aquela teoria, l'espandiment d'una sola espècia al prejudici dels autres pòt èsser un factor endogèn d'atudament. Fin finala, l'ipotèsi es per el sonque una mena novèla de presentar la teaoria biogeoquimica reduccionista del biais que se presentava al sègle XIX.

Desvelopament del modèl Gaïa en ecologia

Sus las practicas ecologicas

Lo postulat gaïenc de la coevolucion permetèt l'apareisson de novèlas practicas environamentalas e agronomicas ont lo biòt e lo mitan son considerats en interaccion.

Bill Mollison, fondator de la permacultura considèra que la practica d'una agricultura adaptada e respectuosa de son mitan repausa sus la compreneson del fenomèn d'ecoevolucion. L'apòrt de l'ipotèsi Gaïa i es subretot etic.

L'agricultura e la piscicultura Gaïa se basan sus l'ipotèsi de James Lovelock e sus l'agricultura Naturala de Masanobu Fukuoka. « Permet una iperproductivitat alimentària per portar la creissença demografica dels 9 miliards d'èsser umans en 2050 ». L'objectiu del projècte Gaïa es de crear e/o tornar crear lo jaç lauradís per una agricultura sana e naturala.

Tanben existís un ecovilatge nomenat The Lovelock Village près d'Amarillo, al Tèxas.

En ecologia prigonda

Lo modèl de Lovelock aguèt un resson poderós sus la disciplina de l'ecologia; subretot permet un reviscol de l'ecologia prigonda (« deep ecology » en anglés) segon Arne Naess, teorician màger del corrent, lo quite corrent fondat sus una espiritualitat presicant la comunion amb la natura, e sus una modificacion prigonda dels biais d'accion suls mitans. Un estudiant de Lovelock, Stephan Harding, contribuiguèt a estudiar dins son libre Animate Earth: Science, Intuition, and Gaia los rapòrts entre l'ecologia prigonda e los apòrts scientifics del modèl gaïenc. Aquela proximitat es grandament fòrta segon Anne Barbeau Gardiner.

Los movements de l'ecologia prigonda se basan sul sentiment religiós balhat per l'ipotèsi Gaïa.

L'ipotèsi permet tanben un apròche novèl de l'ecologia politica. Atal, Tim Flannery, en 2007, dins The weather makers: how man is changing the climate and what it means for life on Earth establís un bilenç del problèma planetari del cambiament climatic al nivèl dels diferents domènis ecologics, economics o politics. Flannery se referís, a a partir del capítol primièr, « Las aisinas de Gaïa », a l'ipotèsi de Lovelock e conclutz coma el que lo dangièr per la civilizacion es sosestimat, entre autre pel GIEC. Lovelock lausa lo libre qu'es tanben recomandat per Al Gore.

L'ipotèsi Medèa

L’« ipotèsi Medèa » del paleontologista estatsunian Peter Ward s'opausa a l'ipotèsi Gaïa. L'obratge The Medea Hypothesis: Is Life on Earth Ultimately Self-Destructive? (2009) constituís una refutacion de tria del modèl de Lovelock; per Ward, al luòc d'anar cap l'estabilitat, la vida seriá d'un biais suicidiària, coma Medèa dins la mitologia grèga. La biosfèra cerca a tornar al domèni dels organismes microbians e unicellulars, sens cap de complexitat. Ward se basa suls nombroses atudaments de massa mostrant que cada còp la vida tornèt cap a una forma simpla.

E mai, per Ward « Life is toxic » (« la vida es toxica ») e causa la majoritat dels problèmas a la Tèrra. Se dich, al subjècte de l'ipotèsi Medèa, qu'es una teoria « antiGaïa ».

Ipotèsi Gaïa e cultura

Espiritualitat

Las teorias Gaïa constituisson un ensems de cresença que seguisson lo modèl de Lovelock. Lo quite Lovelock se ne desliguèt dempuèi lo començament. Aquelas cresenças s'apièjan sul novelum de l'imatge d'una Natura divinisada, mejans un paganisme tintat d'un esperit de comunautat. Combinant l'emergentisme e l'olisme, aquelas concepcions considèran que los organismes vivents sus Tèrra modifiquèron sa composicion e que l'apareisson d'una atmosfèra contenent una fòrta concentracion d'oxigèn (al començament, simple desgalh de las algas blavas, puèi motor d'un autre tipe de vida, la « vida aerobia ») n'es un exemple tipic. Una posicion mejana consistís a considerar la Tèrra coma un organisme autoorganizat, que fonciona de tal biais que lo sistèma consèrva un equilibri favorable a l'apareisson de la vida e de l'intelligéncia. Unes fan l'ipotèsi que lo sistèma « manipulariá » conscientament lo climat per tòca de mantenir las condicions mai favorablas a la vida, en d'autres tèrmes que lo mecanisme seriá de tipe « intencional » e non de tipe « causal ». L'apròche espiritualista de l'ipotèsi Gaïa donèt fòrça literatura.

Dempuèi 1998, lo Professor en psicologia experimentala Roger D. Nelson, dins son Global Consciousness Project, estudia, a l'Universitat de Princeton, l'ipotèsi d'un estat de consciéncia globala planetària, amb l'utilizacion de la tecnica de Generator d'Eveniments Aleatòris (GEA - o Generator de Nombres Aleatòris (GNA)).

Los obratges associant l'idèa d'una Tèrra viventa e divina e lo feminisme son nombroses.

Al sègle XX l'especialista dels mites, Joseph Campbell, considèra l'actualitat de la concepcion d'una Tèrra viventa dins las mentalitats modèrnas coma un besonh de retorn al sens de la vida. Carl Sagan, qu'a esditat lo primièr article de Lovelock sus Gaïa, en 1989, dins sa revista Icarus, percebèt la vertut salvatritz de la teoria Gaïa per la civilizacion.

Fòra de la sciéncia, las idèas de Lovelock an, a causa de lor originalitat, un fòrt resson suls corrents espiritualistas coma lo New Age. Un partisan de Lovelock, lo geològ neerlandés Peter Westbroek, denoncia « una ingeréncia intolerabla » de las espiritualitats al sen del modèl gaïenc, dins son article « Let’s reclaim Gaia for science » (2000).

L'associacion Gaïa (per Global Action in the Interest of the Animals) s'inspira de la teoria de Lovelock, que, pasmens, pren pas en compte los drechs dels animals.

Fritjof Capra, dins The Web of Life, utilisa l'analogia de Gaïa per explicar l'emergéncia de l'esfèra virtuala inerenta al Web. Se fonda subretot sus las recèrcas de Lynn Margulis: « The basic pattern of life is a network. Whenever you see life, you see networks. The whole planet, what we can term 'Gaia' is a network of processes involving feedback tubes. And the world of bacteria is critical to the details of these feedback processes, because bacteria play a crucial role in the regulation of the whole Gaian system ».

Musica

Un oratorio, del compositor estatsunian Nathan Currier, titulat Gaian Variations fuguèt jogat pel Jorn de la Tèrra en 2004 al Lincoln Center, pel Brooklyn Philharmonic. De tèxtes de James Lovelock, Loren Eiseley e de Lewis Thomas i foguèron legits.

Un grop d'heavy metal e de folk rock nomenat Mago de Oz compausèt doas cansons: Gaia e La Vengaza de Gaia, qu'evòcan las conclusions de Lovelock. Lo grop The Disco Biscuits de Filadèlfia menciona Gaïa dins sa canson Jigsaw Earth de lor album de 2002 Senor Boombox.

Nightwish, un grop de metal sinfonic, fa referéncia a "Mother Gaïa" dins sa canson "Planet Hell".

Cinema

De films catastròfas espleitan l'idèa de Lovelock : Alerte ! de Wolfgang Petersen descriu la contaminacion de l'umanitat per un virus que la Natura produch per se desfar de l'òme, istòria tanben utilisada dins Phénomènes de M. Night Shyamalan. La teoria del "cicle de las vidas" es un tèma recurrent de la seria Final Fantasy dempuèi la setena partida. Dins lo film Avatar de James Cameron, sus la planeta Pandora, totas las espècias son ligadas entre elas e a la Natura, incarnada per una entitat del nom transparent d'Eywa.

L'ipotèsi de Lovelock essent totjorn mai coneguda pel grand public, los documentaris destinats a sensibilizar las consciéncias se multiplican.

Dessenhs animats

La seria d'animacion japonnesa Serial experiments Lain fa referéncia a l'ipotèsi Gaïa dins l'episòdi 9 (Protocol), s'apiejant suls ressons de Schumann. Dins Origine (銀色の髪のアギト, Gin-iro no kami no Agito^?, Agito del pel d'argent), film d'animacion japonés de Keiichi Sugiyama, sortit en 2006, la Tèrra, devastada per l'inconsciéncia d'unes òmes, se rebèla. Los esperits del Bosc dominan alara unes umans subrevivents.

Videojòcs

Lo jòc de simulacion de la vida SimEarth: The Living Planet de Will Wright (1990) fa dirèctament referéncia a l'ipotèsi Gaïa. Lo jòc RPG Final fantasy VII de Yoshinori Kitase (1997) tanben i fa referéncia.

Literatura

Isaac Asimov en 1965.

L'influéncia de l'ipotèsi Gaïa sus la literatura, subretot en sciéncia-ficcion es importanta.

Isaac Asimov s'intéressèt a aquel concèpte dins sa descripcion d'una planeta ipotetica del nom de « Gaïa ». La quita planeta presenta la caracteristica de formar pas qu'un sol èsser, en consequéncia totes los seus abitants comunican, partejan coneissença e emocions, e agisson dins lo sens de l'interés comun.

Dins Lovelock (1994), un roman de l'escrivan de sciéncia-ficcion Orson Scott Card, coescrich amb Kathryn H. Kidd, l'autor inventa una sciéncia futurista: la « gaïaologia », sciéncia interdisciplinària qui permet la colonizacion de l'espaci. Mercé al modèl de Lovelock, los umans pòdon realizar e menar la terraformacion de las planetas colonizadas. Un autre escrivan de sciéncia-ficcion, Brian Aldiss, dins sa trilogia d'Helliconia, presenta de planetas intelligentas.

Bibliografia

Obratges

• (en) Connie C. Barlow, From Gaia to selfish genes : selected writings in the life sciences, Cambridge, MIT Press,‎ 1991 (ISBN 0262023237, lire en ligne)
• (en) Brent Franklin Bauman, The feasibility of a testable Gaia hypothesis (mémoire), Virginie, États-Unis, James Madison University,‎ 1998 (lire en ligne [PDF])
• (fr)Philippe Bertrand, Les Attracteurs de Gaïa, Éditions Publibook université, coll. « Sciences de l'univers, recherches »,‎ 2008 (ISBN 9782748341638, lire en ligne)
• (fr)Bruno Comby (préf. James Lovelock), Le Nucléaire, avenir de l’écologie ?, L'œil F.x. De Guibert,‎ 1998, 314 p. (ISBN 2868394175, lire en ligne)
• (en) Eileen Crist, Bill McKibben et H. Bruce Rinker, Gaia in Turmoil : Climate Change, Biodepletion, and Earth Ethics in an Age of Crisis, MIT Press,‎ 2009 (ISBN 9780262513524, lire en ligne)
• (en) Stephan Harding, Animate earth : science, intuition and Gaia, Green Books,‎ 2006 (ISBN 9781903998755)
• (en) Axel Kleidon, Climatic Change : Beyond Gaia, Thermodynamics of Life and Earth system functioning, Springer Netherlands,‎ 2004 (ISSN 0165-0009, lire en ligne [PDF])
• (en) John Kricher, The Balance of Nature : Ecology’s Enduring Myth, Princeton, Princeton University Press,‎ 2009 (ISBN 9-78069113-898-5)
• (en) Lee Kump, James F. Kasting et Robert G. Crane, The Earth System, Prentice Hall,‎ 1999 (ISBN 0131773879)
• (fr)James Lovelock, Les Âges de Gaïa, Paris, Robert Laffont,‎ 1990, 291 p. (ISBN 2221065859)
• (fr)James Lovelock, La Terre est un être vivant, l’hypothèse Gaïa, Paris, Flammarion, coll. « Champs »,‎ 1999, 192 p. (ISBN 2080812831)
• (fr)James Lovelock, Gaïa. Une médecine pour la planète, Sang de la Terre, coll. « Guides Pratiques »,‎ 2001, 20 cm × 25 cm (ISBN 2869851405)
• (fr)James Lovelock, La Revanche de Gaïa, Paris, J'ai Lu, coll. « J'ai Lu Essai » (no 8579),‎ 2008, 11 cm × 18 cm (poche), 256 p. (ISBN 2290007080)
• (en) James Lovelock, Gaia: A New Look at Life on Earth, Oxford University Press,‎ 2000 (ISBN 0-19-286218-9, lire en ligne)
• (en) James Lovelock, Hommage to Gaia: The Life of an Independent Scientist, Oxford University Press,‎ 2001 (ISBN 0198604297, lire en ligne)
• (en) James Lovelock, How to think about science,‎ 2006 (lire en ligne)

Entretien n° 6 sur CBC Ideas, programme radiophonique du 3 janvier 2008

• (en) James Lovelock et Michael Allaby, The Greening of Mars, Londres, André Deutsch Ltd,‎ 1984, 215 p. (ISBN 0446329673)
• (en) James Lovelock et Michael Allaby, The Great Extinction. The Solution to One of the Great Mysteries of Science, the Disappearance of the Dinosaurs, New York, Doubleday,‎ 1983, 182 p. (ISBN 038518011X)
• (en) Lynn Margulis, Symbiotic Planet: A New Look at Evolution, Londres, Weidenfeld & Nicolson,‎ 1998 (ISBN 029781740X, lire en ligne)
• (en) A. Marshall, The Unity of Nature, Londres, Imperial College Press,‎ 2002 (ISBN 1860943306)
• (en) Stephen Schneider, Scientists debate Gaia: the next century, MIT Press,‎ 2004 (ISBN 9780262194983)
• (en) William Irwin Thompson, Gaia 2: emergence : the new science of becoming, SteinerBooks,‎ 1991 (ISBN 9780940262409, lire en ligne)
• (en) Tyler Volk, CO2 rising: the world's greatest environmental challenge, MIT Press,‎ 2008 (ISBN 9780262220835)

Articles

• (en) W. F. Doolittle, « Is nature really motherly? (A critique of J.E. Lovelock's Gaia: A New Look at Life on Earth) », CoEvolution Quarterly, no 29,‎ 1981, p. 58-63
• (fr) Jacques Grinevald, « L'effet de serre de la biosphère. De la révolution thermo-industrielle à l'écologie globale », sur Site de l'Université de Genève, SEBES,‎ 1990
• (en) Stephan Harding, « Food web complexity enhances community stability and climate regulation in a geophysiological model », Telus, vol. 51, no 4,‎ 19 septembre 2002, p. 815-829
• (en) James Kirchner, « The Gaia Hypotheses. Can it be tested? », Reviews of Geophysics, no 27,‎ 1989, p. 223-235 (lire en ligne [PDF])
• (en) Keith A. Kvenvolden et Bruce W. Rogers, « Gaia's Breath—Methane and the Future of Natural Gas », Marine and Petroleum Geology, no 22,‎ 2003, p. 579–590 (lire en ligne [PDF])
• (en) Tim Lenton, « Gaia and natural selection », Nature, no 394,‎ 30 juillet 1998, p. 439-447
• (en) James Lovelock, « The Evolving Gaia Theory », United Nations University Lecture Series, Tokyo, Japon, no 1,‎ 25 septembre 1992 (lire en ligne)
• (en) James Lovelock, « The Earth is about to catch a morbid fever », The Independent,‎ 16 janvier 2006 (lire en ligne)
• (en) James Lovelock, « The Living Earth », Nature, vol. 426,‎ 2003, p. 769 (lire en ligne [PDF])
• (en) James Lovelock, « Geophysiology, the science of Gaia », Review of Geophysic, no 27,‎ 1989, p. 215–222
• (en) James Lovelock, « A geophysiologist's thoughts on the natural sulphur cycle », Philosophical Transactions: Biological Sciences, Green College, University of Oxford Press,‎ 1997 (lire en ligne [PDF])
• (en) James Lovelock, « Gaia as seen through the atmosphere », Atmospheric Environment journal, no 6,‎ 1972, p. 579–580
• (en) James Lovelock, « Gaia, the world as a living organism », New Scientist,‎ 18 décembre 1986 (lire en ligne [PDF])
• (en) James Lovelock, « A geophysiologist thoughts on geoingineering », Philosophical Transactions of Royal Society, vol. 366, no 1882,‎ 13 novembre 2008, p. 3883-3890 (lire en ligne)
• (en) James Lovelock et Lynn Margulis, « Biological modulation of the Earth’s atmosphere », Icarus, vol. 21, no 4,‎ avril 1974, p. 471-489
• (en) Andrew Watson et James Lovelock, « Biological homeostasis of the global environment: the parable of Daisyworld », Tellus, International Meteorological Institute, no 35,‎ 1983, p. 286–289 (lire en ligne [PDF])
• (en) James Lovelock et M. Whitfield, « Life span of biosphere », Nature, no 296,‎ 1982, p. 561-563
• (en) James Lovelock et D. R. Hitchcock, « Life Detection by Atmospheric Analysis », Icarus, no 7,‎ 1967, p. 149-59
• (en) Lynn Margulis et James Lovelock, « Is Mars a Spaceship, Too? », Natural History, vol. 85,‎ 1976, p. 86-90
• (en) James Lovelock et Lee Kump, « Failure of climate regulation in a geophysiological model », Nature, no 369,‎ 1994, p. 732-34
• (en) M. Staley, « Darwinian selection leads to Gaia », Journal of Theoretical Biology, no 1,‎ 2002 (lire en ligne)
• (fr)Peter Westbroek, « Gaïa et la Géophysiologie, une vue nouvelle sur la vie et sur la planète Terre (colloque « Océans demain » à Concarneau) », sur Muséum national d'Histoire naturelle,‎ 4-7 juillet 2001 (consultat lo 30 juin 2010)

Annèxes

Ligams extèrnes

• (en) Liste des articles scientifiques autour de l'hypothèse Gaïa
• « L'hypothèse Gaïa : trajectoire et réception » sur le site ionesco.sciences-po.fr (cours de Bruno Latour)
• Biographie de Lovelock et genèse de sa théorie sur le site Agora
• (en) Site de Gaia Theory (association pour la promotion de la théorie)
• Richard Mabey, « La Revanche de Gaïa, de James Lovelock » (du 29 janvier 2006, traduction de son article publié dans The Sunday Times)