Liura (pes)
La liura es una unitat de massa, divizada en onças, sovent passat d'usatge dins fòrça païses dempuèi l’adopcion del sistèma metric per aqueles. La liura encara utilizada uèi es la liura anglesa que pèsa exactament 453,59237 g[1] o lo « mièg quilograma » (exactament 500 gramas[2]).
Unitat romana
[modificar | Modificar lo còdi]La liura romana (libra) valiá 324 g, e èra divisada en 12 onças de 37 g. En mai de las 12 onças, la liura conteniá 24 mièjonças, 36 duèlas, 48 sicilicas, 72 sextulas, 96 dracmas, 288 escrupuls, 576 obòles, 6 912 grans. Cal remarcar que dins los rapòrts des peses d'Atenas, de Roma e de França, que las onças son diferentas, quitament s'an las meteissa divisions pes, saber: l'onça romana en uèi dracmas, la dracma en tres escrupuls, l'escrupul en vint e quatre grans[3].
Una autra unitat romana, la mina valiá 432 g e èra divisada en 16 onças (quatre terces d’una liura romana).
Unitat en França
[modificar | Modificar lo còdi]A l'Edat Mejana, sa valor en França variava seguent las províncias entre 380 g e 552 g.
Il fallait notamment distinguer entre la livre de poids, divisée en 12 onces (cf. libra), et la livre de poids de marc (1 marc = 8 onces) qui valait 2 marcs, soit 16 onces (cf. mina).
Abans l’adopcion del sistèma metric per la lei del 7 d'abril de 1795, l’unitat de referéncia èra la liura de París, liura de pes de marc que valiá 489,5 g. Èra divisada en 16 onças d'8 groses, cada gròs valián 72 grans. Per convertir las liuras de Perís en quilograma cal multiplicar lo nombre de liuras per 0,4895.
Lo 12 de febrièr de 1812, fuguèt definida la liura metrica de 500 g, coma una de las unitats usuelas transitòrias, per facilitar lo passatge de las unitats de mesura tradicionalas al sistèm metric. L'usatge de la liura coma mièg quiligrama se manten fins ara.
Unitat en Espanha
[modificar | Modificar lo còdi]La liura catalana (lliura) equivaliá a 400 gramsa e èra divisada en 12 onças (unces). Vint e sièis liuras catalanas èran una arrova. La terça èra de la meteissa mesura que la liura mas sonque per far lo de la carn.
La liura (libra) castelhana èra utilitzada dins lo Reialme de Castelha e sas colonias. Equivaliá a 460 gramas.
Unitat en Itàlia
[modificar | Modificar lo còdi]En 1860, amb l'annesion del Granducat de Toscana al Regne d'Itàlia, la liura (libbra) èra equivalent a 339,54 gramas. Pendent la dominacion de l'ostal d'Este, a Ferrara, la liura èra de 345,13 gramas.
Unitats anglosaxonas
[modificar | Modificar lo còdi]La liura (Pound en anglés, simbòl: lb abreviacion del tèrme latin libra), es una unitat de massa dins de sistèmas de massa anglosaxons:
- la liura imperialala foguèt definida al Reialme Unit per l’acte dels peses e mesuras de 1878 mas prenguèt diferentas valors al respècte dels quilograma.
La definicion de 1878 definís la liura coma una massa mas li donava una valor (0,453592338 kg) un pauc diferenta d'aquela d'ara. - la liura avoirdupois (lb av) es una unitat de massa valant exactement 0,45359237 quilograma. Aquela definicion es en vigor dempuèi 1959 als Estats Units d'America. Se divisa en 16 onças o 7000 grans16 onces. Es utilizada Als Estats Units d'America, al Reialme Unit e Canadà.
- la livre de troy (lb t) (del nom de la vila de Tròias e de sas fièras a l'Edat Mejana) o « liura apoticari ». La liura de troy val exactament 373,2417216 g. I a 12 onças dins una liiura de troy o encara 12 × 20 denièrs (pennyweights). La liura de troy es utilizada per la mesura dels medicaments e dels metals precioses coma l’aur, l’argent o lo platin e totas las mesuras de massa dels metals precioses utilizan la liura de troy e l’onça de troy, quitament s'aquela utilizacion es pas totjorn explicit.
La liura dins los diferents païses d'Euròpa
[modificar | Modificar lo còdi]- Pfund Allemanda e Autriaca
- Derivada a l'origina de la liura romana, sa definicion a variava per Alemanha e lo temps[4]. La liuira (civila) d'Absborg de 16 onças, plan pesuga, mai tard se definiguèt amb 560,012 g. En Prússia, una refòrma en 1816 definís una liura prussiana500 g de 467,711 g. En 1854, la liura de 500g ven l'estandard de massa oficiala de l'Union Doanièra Alemanda. Ara, lo tèrme Pfund es encara d'usatge corrent e se referís a la liura de 500 gramas.
- Funt russa
- La liura russa (Фунт) es una unitat de mesura de massa russa obsolèta. Èra 409,51718 g[5]. Coma la liura russa de 1899 èra l'unitat de pes basic, totas las autras unitats foguèron formadas a partir d'ela.
- Skålpund
- La Skålpund èra una unitat de mesura de massa escandinava. Dempuèi lo sègle XVII èra egala de 425,076 g en Suècia, mas foguèt abandonada en 1889 al passatge al sistèma metric. Èra de 498,1 g en Novèga e de 471 al Danemac
Pasmens se l'utilizacion de la liura coma una unitat de mesura informala demòra dins aqueles païses a de gras diferents, las balanças e dispositius de mesura son marcats sonque en gramas e quilogramas. Coma l'utilizacion de la liura es pas autorisada pel comèrci dins l'Union europèa, la massa en liure se deu determinar dempuèi una pesada en gramas[6].
Notas e referéncias
[modificar | Modificar lo còdi]- ↑ [1].
- ↑ Voir unité française : livre métrique.
- ↑ Travaux de J.P. Migne.
- ↑ Hille, {{Article}} : paramètre «
títol» mancant, paramètre «periodic» mancant, paramètre «annada» o «data» mancant (legir en linha) - ↑ [2]. ISBN 1-85233-682-X.
- ↑