Wikipedia

Obelisk: Różnice pomiędzy wersjami

Przeglądaj historię interaktywnie
[wersja przejrzana][wersja przejrzana]
← poprzednia edycja
Usunięta treść Dodana treść
WizualnieWikikod
Anulowanie wersji 54802554 autorstwa 37.248.154.230 (dyskusja), Potrzebne źródło
Znacznik: Anulowanie edycji
poprawa linków
 
(Nie pokazano 26 wersji utworzonych przez 18 użytkowników)
Linia 1:
{{Inne znaczenia|miastarodzaju pomnika|[[obelisk (ujednoznacznienie)|inne znaczenia tego słowa]]}}
[[Plik:Louxor obelisk Paris dsc00780.jpg|thumb|[[Obelisk z [[LuksorLuksoru]]u na [[Place de la Concorde]] w [[Paryż]]u|alt=]]
 
'''Obelisk''' ([[łacina|łac.]] ''obeliscus'', [[Język grecki|gr.]] ὀβελίσκος ''obeliskos'' – rożen, słup) – [[pomnik]] w formiepostaci wysokiego, smukłego [[słup]]a, najczęściej o [[Czworokąt|czworobocznej]] podstawie i piramidalnym szczycie, wykonanego z jednego bloku skalnego. Zakończenie słupa ma formę [[ostrosłup]]a, często obitego [[złoto|złotą]] blachą. CharakterystycznyBył charakterystycznym elementelementem [[architektura|architektury]] starożytnego [[Egipt]]u<ref>{{cytuj książkę |nazwisko = Szolginia| imię = Witold| tytuł = Architektura| wydawca = Sigma NOT| miejsce = Warszawa| data = | rok = 1992| strony = 107| isbn = 83-85001-89-1}}</ref>.
 
== Pochodzenie i znaczenie ==
Nazwa obelisk pochodzipochodząca z języka[[język greckiegogrecki|greki]], została ona nadana w [[VI wiek p.n.e.|VI w. p.n.e.]] przez [[Starożytna Grecja|greckich najemników]]. Zdaniem [[egiptologia|egiptologów]] egipska nazwa {{doprecyzuj|data=2022-08|jaka?}} może mieć związek ze skrzydłem drzwi.
 
Najstarsze obeliski pochodzą zez kultury [[Starożytny Egipt|starożytnego Egiptu]], gdzie już zaw czasówczasach [[V dynastia|V dynastii]] były elementemkultowym kultusymbolem boga [[słońce|słońcaSłońca]]<ref>[http://www.sacred-texts.com/egy/eml/eml33.htm Donald Mackenzie, ''Egyptian Myth and Legend''. (1907), ch. xxii, s. 281 (format HTML)] [https://web.archive.org/web/20061004112952/http://www.hermetics.org/pdf/egyeml.pdf lub s. 136 (format PDF).]</ref>. Ustawiano je na placach przed [[świątynia]]mi i [[pałac]]ami. Egipcjanie wierzyli, że ich najważniejszy bóg [[Ra (bóg)|Ra]], będący uosobieniem słońca, mieszka właśnie w obeliskach.; Z tego też powodudlatego przed świątyniami Ra często nie było częstoumieszczano żadnych posągów kultowych poza obeliskami<ref>[http://library.case.edu/ksl/ecoll/books/ermhan00/ermhan00.html Adolf Erman, ''A Handbook of Egyptian Religion'', ang. tłumaczenie A. S. Griffith, (Archibald Constable & Co. Ltd.: London, 1907), s. 43.]</ref>. Każdy obelisk jest więc niejako wizerunkiem boga Ra.
 
Kształt obelisku, wyraźnie wyznaczający kierunek (por. [[zegar słoneczny|gnomon]]), symbolizował ponadto związek ziemi z niebem (względnie Słońcem). Uważa się też, że nawiązywał do dominującego pierwiastka męskiego (por. [[linga]]m, [[menhir]])<ref>''Słownik symboli Herdera''. Warszawa: TCHU, 2009, s. 194, {{ISBN|978-83-89782-30-4}}.</ref>.
Ustawiano je również parami przy wejściu do świątyni. Pełniły wówczas rolę symbolicznej [[brama|bramy]] między [[niebo (raj)|niebem]] a [[ziemia|ziemią]]. Na bocznych ścianach umieszczano inskrypcje z imionami władców. Największy obelisk w Egipcie znaleziono w kamieniołomach w [[Asuan]]ie. Nigdy nie został skończony. Miałby wysokość 42 m.
 
Przeciętna wysokość tych pomników wynosiła 20-30 metrów, a waga – kilkaset ton. Najstarszy z nich, datujący się na czasy [[V dynasta|V dynastii]] wzniesiono w [[Abu Gurab]] jako towarzyszący świątyni solarnej faraona [[Niuserre]]. W czasach [[Nowe Państwo (Egipt)|Nowego Państwa]] liczne obeliski z granitu powstawały w okręgach świątynnych<ref>{{cytuj książkę | tytuł = Encyklopedia sztuki starożytnej | wydawca = WAiF / PWN | miejsce = Warszawa | rok = 1998 | strony = 437| isbn = 83-01-12466-0}}</ref>. Ustawiano je również parami przy wejściu do świątyni. Pełniły wówczas rolę symbolicznej [[brama|bramy]] pomiędzy [[niebo (raj)|niebem]] a [[ziemia|ziemią]]. Na bocznych ścianach umieszczano inskrypcje z imionami władców. Największy obelisk w Egipcie, który miałby wysokość 42 metrów (nigdy nie został ukończony), odnaleziono w kamieniołomach granitu ([[sjenit]]u) w [[Asuan]]ie{{fakt|data=2022-08}}.
Część egipskich obelisków już w okresie [[starożytność|starożytności]] przewieziono do [[Rzym]]u, [[Konstantynopol]]a, w czasach [[Historia nowożytna|nowożytnych]] kolejne obeliski przewieziono do Paryża, [[Londyn]]u i [[Nowy Jork|Nowego Jorku]].▼
 
▲Część egipskich obelisków już w okresieczasach [[starożytność|starożytności]] przewiezionowywieziono do [[Rzym]]u, i [[Konstantynopol]]a, w czasach [[Historia nowożytnaNowożytność|nowożytnych]] kolejne obeliskiz nich przewieziono do Paryża, [[Londyn]]u i [[Nowy Jork|Nowego Jorku]].
 
Na przełomie III i II tysiąclecia p.n.e. także mieszkańcy [[Kanaan]]u oraz [[Fenicja|Fenicji]] zaadaptowali egipskie obeliski w kulcie [[Baal]]a, [[Ludy semickie|północno-semickiego]] bóstwa
słońca<ref>[{{Cytuj stronę |url=http://www.ems.psu.edu/academic/cause2001/hillegas.doc |tytuł=Sara L. Hillegas, "Discovering an Ancient Architecture. The Obelisk." 2001. (praca studencka, format DOC)] |data dostępu=2006-09-10 |archiwum=https://web.archive.org/web/20060914131336/http://www.ems.psu.edu/academic/cause2001/hillegas.doc |zarchiwizowano=2006-09-14}}</ref>. [[język hebrajski|Hebrajski]] wyraz <fontspan style="font-family:times; font-size:160%">מצבה</fontspan> (macceba) pochodzący od czasownika <fontspan style="font-family:times; font-size:160%">נצב</fontspan> (nacab = stać) licznie występuje w [[Stary Testament|Starym Testamencie]] i został użyty przez [[Jeremiasz]]a (43:13) w odniesieniu do stojących posągów kultowych z egipskiego Bet-Szemesz (''Dom-Słońca''), którymi były zapewne obeliski. Z kolei [[księga Kapłańska]] (26:1) mówi, iż ten rodzaj posągów kultowych był wznoszony (podnoszony, ustawiany), co również jest charakterystyczne dla obelisków. To samo słowo (macceba) występuje także w kontekście kultu Baala (2 Królewska 3:2, 10:26-27). Jednakże najsłynniejszym oraz najbardziej oczywistym przykładem kultowego znaczenia obelisku na terenach [[Syropalestyna|Syropalestyny]] jest tzw. Świątynia Obelisków (Obeliskowa Świątynia) w [[Byblos]]<ref>[http://www.traveladventures.org/continents/asia/byblos10.shtml traveladventures.org]</ref><ref>[https://tspace.library.utoronto.ca/bitstream/1807/3062/2/Phoenicians+in+Southern+Crete3.doc.pdf Joseph W. Shaw, "Phoenicians in Southern Crete", Fig. 12, p. 10.]</ref>.
 
Współcześnie wznosi się czasem pomniki w kształcie obelisku. Obelisk w starożytnym Egipcie służył nie tylko jako zegar słoneczny, ale też z pomocą jego cienia wyznaczano kierunki geograficzne i określano pory roku{{fakt|data=2022-08}}.
 
== Zabytkowe obeliski ==
* [[Egipt]]:
** [[Abusir]] – XXIV w. p.n.e. króla Niuserre
** [[Luksor]] – obelisk [[Ramzes II|Ramzesa II]]
** [[Karnak]] – obeliski [[Totmes I|Totmesa I]] i [[Hatszepsut]]
** [[Heliopolis (Egipt)|Heliopolis]] – obelisk [[Senuseret I|Senusereta I]]
Linia 27 ⟶ 29:
* [[Rzym]] – trzy największe stoją: w pobliżu Pałacu [[Lateran|Laterańskiego]], na [[Plac Świętego Piotra|Placu Świętego Piotra]] oraz na Piazza del Popolo (wszystkie wzniesiono na powrót z polecenia papieża [[Sykstus V|Sykstusa V]])
{{osobny artykuł|Obeliski w Rzymie}}
* [[Paryż]] – [[Obelisk z Luksoru|obelisk]] na [[Place de la Concorde|Placu Zgody]] przewieziony z [[Luksor|Luksoru]]u w l. [[1831]]–[[1833]]
* [[Londyn]] – obelisk z [[Aleksandria|Aleksandrii]] tzw. „''Igła Kleopatry''” – pochodzi z [[Heliopolis (Egipt)|Heliopolis]] – przewieziony w l. [[1877]]–[[1878]]
* [[Nowy Jork]] – obelisk z [[Aleksandria|Aleksandrii]] tzw. „''Igła Kleopatry''” – pochodzi z [[Heliopolis (Egipt)|Heliopolis]] – przewieziony w l. [[1880]]–[[1881]]
Linia 37 ⟶ 39:
* [[Stany Zjednoczone|USA]] – [[Waszyngton]] – najwyższy na świecie o wysokości 169 m z obserwatorium astronomicznym na szczycie
* [[Polska]]:
** [[Poznań]] – [[Pomnik Bohaterów na Cytadeli w Poznaniu]]
** [[Warszawa]] – dwa obeliski (północny i południowy) znajdujące się w pobliżu [[Pałac Kultury i Nauki|Pałacu Kultury i Nauki]]
** [[Wschowa]] – cmentarz komunalny
Linia 54 ⟶ 56:
{{commonscat|Obelisks|Obeliski}}
{{wikisłownik|obelisk}}
* [[Obeliski w Rzymieegiptomania]]
* [[obeliski w Rzymie]]
 
== Przypisy ==
Linia 63 ⟶ 66:
* Wirsching, Armin: ''Obelisken transportieren und aufrichten in Aegypten und in Rom'', Norderstedt 2007, 3rd ed. 2013 {{ISBN|9783833485138}}
 
{{Kontrola autorytatywna}}
 
[[Kategoria:Kultura starożytnego Egiptu]]
[[Kategoria:Obeliski| ]]
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/wiki/Obelisk”